ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                  სინათლის დისპერსია

სინათლის დაშლა სპექტრად დისპერსიის შედეგად მისი პრიზმაში გავლისას (ნიუტონის ცდა).

შუქის დისპერსია (შუქის დაშლა) — ეს არის მოვლენა, განპირობებული დამოკიდებულებით ნივთიერების გარდატეხის მაჩვენებელსა და შუქის სიხშირეს (ან ტალღის სიგრძე) შორის (სიხშირის დისპერსია), ან იგივე, შუქის ფაზური სიჩქარის დამოკიდებულება ტალღის სიგრძეზე (ან სიხშირეზე). ექსპერიმენტალურად აღმოაჩინა ისააკ ნიუტონმა მიახლოებით 1672, მაგრამ თეორიულად საკმაოდ კარგად ახსნეს მოგვიანებით.

• სივრცული დისპერსია ეწოდება გარემოს დიელექტრიკული დისპერსიის ტენზორის დამოკიდებულებას ტალღურ ვექტორზე. ასეთი დამოკიდებულება იწვევს მთელ რიგ მოვლენებს, რომლებსაც ეწოდება სივრცული პოლარიზაციის ეფექტები.

ერთ-ერთი ყველაზე ნათელ დისპერსიის მაგალითს წარმოადგენს — თეთრი ფერის სინათლის დაშლა პრიზმაში გავლის დროს (ნიუტონის ცდა). დისპერსიის მოვლენის არსს წარმოადგენს სხვადასხვა სიგრძის ტალღის სხივების გავრცელების სხვადასხვანაირი სიჩქარე გამჭვირვალე ნივთიერებაში - ოპტიკურ გარემოში (ეს როდესაც სინათლის სიჩქარე ვაკუუმში ყოველთვის ერთნაირია, მიუხედავად მისი ტალღის სიგრძისა და მაშასადამე ფერისა). ჩვეულებრივ რაც უფრო დიდია ტალღის სიხშირე, მით უფრო მეტია გარემოს გარდატეხის მაჩვენებელი და ნაკლებია იქ მისი სინათლის სიჩქარე:

• წითელ ფერს მაქსიმალური სიჩქარე აქვს გარემოში და მინიმალური გარდატეხის ხარისხი,
• იისფერს მინიმალური სინათლის სიჩქარე აქვს გარემოში და გარდატეხის მაქსიმალური ხარისხი.

მაგრამ ზოგ ნივთიერებებში (მაგალითად იოდის ორთქლში) შეიმჩნევა ანომალური დისპერსიის ეფექტი, რომლის დროსაც ლურჯი სხივები გარდატყდება ნაკლებად, ვიდრე წითელი, ხოლო სხვა სხივები შთაინთქმება ნივთიერებით და თვალით ვერ შეიმჩნევა. ანომალური დისპერსია ფართოდაა გავრცელებული, მაგალითად ის ახასიათებს პრაქტიკულად ყველა გაზს შთანთქმის ხაზთან ახლო სიხშირეებზე, მაგრამ იოდის ორთქლს ის საკმაოდ ხელსაყრელია ოპტიკურ დიაპაზონში სანახავად, სადაც ისინი ძალიან ძლიერად შთანთქამენ სინათლეს.

სინათლის დისპერსიამ პირველად საკმაოდ დამაჯერებლად აჩვენა თეთრი სინათლის შემადგენელი ბუნება.

• თეთრი სინათლე იშლება სპექტრად დიფრაქციული მესერის გავლის შედეგად ან მისგან არეკვლის დროს (ეს არაა დაკავშირებული დისპერსიის მოვლენასთან, არამედ აიხსნება დიფრაქციით). დიფრაქციული და პრიზმატული სპექტრები განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან: პრიზმატული სპექტრი შეკუმშულია წითელ ნაწილში და გაჭიმულია იისფერ ნაწილში და განლაგებული არიან ტალღის სიგრძის შემცირების თანმიმდევრობით: წითლიდან იისფერისაკენ; ნორმალური (დიფრაქციული) სპექტრი - თანატოლია ყველა ნაწილში და განლაგებულია ტალღის სიგრძის გაზრდის თანმიმდევრობით: იისფერიდან წითლამდე.

სინათლის დისპერსიის ანალოგიით, დისპერსიას უწოდებენ მსგავს მოვლენებს; სხვა ბუნების ტალღების გავრცელების დამოკიდებულებას ტალღების სიგრძეზე (ან სიხშირეზე). ამ მიზეზით, მაგალითად ტერმინით დისპერსიის კანონი გამოიყენება როგორც რაოდენობრივი შეფარდების სახელწოდება, რომელიც აკავშირებს სიხშირეს და ტალღურ რიცხვს, გამოიყენება არა მარტო ელექტრომაგნიტურ ტალღებისთვის, არამედ ყველანაირი ტალღური პროცესებისთვის.

დისპერსიით აიხსნება ცისარტყელის გაჩენის ფაქტი წვიმის შემდეგ (უფრო სწორედ ის ფაქტი, რომ ცისარტყელა არის მრავალფეროვანი, და არა თეთრი).

დისპერსია არის მიზეზი ქრომატული აბერაციისა - ოპტიკური სისტემების აბერაციების ერთ-ერთთაგანი, მათ შორის ფოტოგრქფიული და ვიდეო-ობიექტივი.

ლუი ოგუსტენ კოშიმ გამოიყვანა ფორმულა, სადაც გარდატეხის მაჩვენებლისა და ტალღის სიგრძის ურთიერთდამოკიდებულებაა გამოსახული:

${\displaystyle n=a+b/L^{2}+c/L^{4}+}$…,

სადაც:

• L — ტალღის სიგრძეა ვაკუუმში;
• a, b, c, … — მუდმივები, რომელთა მნიშვნელობები ყოველი ნივთიერებისთვის უნდა იყოს განსაზღვრული ცდით. უმეტეს შემთხვევაში შეიძლება შემოვიფარგლოთ კოშის ფორმულის პირველი ორი წევრით.

იხ. ვიდეო - სინათლის დისპერსია

• ცისარტყელა, რომლის ფერები განპირობებულია დისპერსიით, — ერთ-ერთი მთავარი სახე კულტურასა და ხელოვნებაში.
• სინათლის დისპერსიის გამო, შეიძლება ვნახოთ ფერადი «შუქის თამაში» ბრილიანტის წახნაგებზე და სხვა გამჭვირვალე დაწახნაგებული საგნების ზედაპირზეც.
• სხვადასხვა ხარისხით ცისარტყელის ეფექტები ვლინდება საკმაოდ ხშირად, კერძოდ კი სინათლის გასვლით თითქმის ყველა გამჭვირვალე საგანში. ხელოვნებაში ისინი შეიძლება უფრო გაძლიერებული და ხაზგასმული იყოს.

                                                              

დისპერსიის გამო შეიძლება ვიხილოთ სხვადასხვა ფერის სინათლე

სინათლის დაშლა სპექტრად (დისპერსიის შედეგად) პრიზმაში გარდატეხის შემდეგ - საკმაოდ გავრცელებული თემაა სახვით ხელოვნებაში. მაგალითად, Pink Floyd-ის ალბომის Dark Side Of The Moon გარეკანზე გამოსახულია სინათლის დაშლა სპექტრად პრიზმაში გარდატეხის შემდეგ.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                        ერვინ შრედინგერი

დ. 12 აგვისტო, 1887, ვენა — გ. 4 იანვარი, 1961, ვენა) — ავსტრიელი ფიზიკოს-თეორეტიკოსი. 1933 წელს პოლ დირაკთან ერთად გაიყო ნობელის პრემია ფიზიკის დარგში. მიიჩნევა კვანტური მექანიკის ერთ-ერთ ფუძემდებლად. 

შრედინგერს ეკუთვნის უამრავ ფუნდამენტურ შედეგს კვანტური თეორიის სფეროში, რომლებიც საფუძვლად დაედო ტალღურ მექანიკას: მან ჩამოაყალიბა ტალღური განტოლებები (სტაციონარული და დროზე დამოკიდებული შროდინგერის განტოლებები), აჩვენა მის მიერ შემუშავებული ფორმალიზმისა და მატრიცის მექანიკის იდენტურობა. პერტურბაციების ტალღურ-მექანიკური თეორია, მიღებული გადაწყვეტილებები რიგი კონკრეტული ამოცანების შესახებ. შროდინგერმა შემოგვთავაზა ტალღის ფუნქციის ფიზიკური მნიშვნელობის ორიგინალური ინტერპრეტაცია; მომდევნო წლებში მან არაერთხელ გააკრიტიკა კვანტური მექანიკის საყოველთაოდ მიღებული კოპენჰაგენური ინტერპრეტაცია („შროდინგერის კატა“ პარადოქსი და ა.შ.). გარდა ამისა, იგი არის მრავალი ნაშრომის ავტორი ფიზიკის სხვადასხვა დარგში: სტატისტიკური მექანიკა და თერმოდინამიკა, დიელექტრიკული ფიზიკა, ფერების თეორია, ელექტროდინამიკა, ფარდობითობის ზოგადი თეორია და კოსმოლოგია; მან რამდენჯერმე სცადა ველის ერთიანი თეორიის აგება. წიგნში რა არის ცხოვრება? შროდინგერი მიუბრუნდა გენეტიკის პრობლემებს, უყურებდა ცხოვრების ფენომენს ფიზიკის თვალსაზრისით. მან დიდი ყურადღება დაუთმო მეცნიერების ფილოსოფიურ ასპექტებს, ძველ და აღმოსავლურ ფილოსოფიურ კონცეფციებს, ეთიკასა და რელიგიას.

იხ. ვიდეო - ერვინ შრედინგერი (ბიოგრაფია) - ერვინ რუდოლფ ჯოზეფ ალექსანდერ შრედინგერი____ავსტრიელი ფიზიკოს-თეორეტიკოსი. 1933 წელს პოლ დირაკთან ერთად გაიყო ნობელის პრემია ფიზიკის დარგში. მიიჩნევა კვანტური მექანიკის ერთ-ერთ ფუძემდებლად.

ერვინ შრედინგერი 1887 წლის 12 აგვისტოს დაიბადა ვენაში, ავსტრიაში. იყო რუდოლფ შრედინგერის და ქიმიის პროფესორის, ალექსანდერ ბაუერის ქალიშვილის, ემილია ბრენდა შრედინგერის ერთადერთი შვილი.

დედამისი წარმოშობით ნახევრად ავსტრიელი და ნახევრად ინგლისელი იყო, მამამისი იყო კათოლიკე, ხოლო დედამისი ლუთერანი. გაიზარდა რელიგიურ ოჯახში, მოგვიანებით გახდა ათეისტი. თუმცა, იგი დაინტერესებული იყო აღმოსავლური რელიგიითა და პანთეიზმით, იგი ხშირად იყენებდა რელიგიურ სიმბოლოებს თავის სამეცნიერო ნამუშევრებში.

მას შეეძლო სკოლაში ინგლისური ენის სწავლა, რადგან მისი ბებია ბრიტანელი იყო. 1906-1910 წლებში სწავლობდა ვენაში, ფრანც ს. ექსნერის (1849-1926) და ფრიდრიხ ჰეიზენჰარლის (1874-1915) მითითებით. მან ასევე კარლ ვილჰელმ ფრიდრიხთან ერთად ჩაატარა ექსპერიმენტი.

1911 წელს შრედინგერი ექსნერის ასისტენტი იყო. ადრეულ ასაკში, შრედინგერზე ძლიერი გავლენა მოახდინა არტურ შოპენჰაუერმა. შოპენჰაუერის ნამუშევრების ინტენსიურმა კითხვამ, მისი ღრმა ინტერესი გამოიწვია ფილოსოფიისადმი. თავის ლექციაზე „გონება და მატერია“-ზე მან თქვა, რომ „სამყარო სივრცეში და დროში ვრცელდება, მაგრამ ეს ჩვენი წარმოდგენაა.“ ამ სიტყვებით მან შოპენჰაუერის მთავარი ნაშრომის დასაწყისის ციტირება მოახდინა.

ერვინ შრედინგერი ახალგაზრდობისას

1914–1918 წლებში ოფიცრად მონაწილეობდა საომარ მოქმედებებში ავსტრიის ციხე-სიმატიის საარტილერიო შტატში (გორიზია, დუინო, სიციანა, პროსეკო, ვენა). 1920 წელს იყო მაქს უიენის ასისტენტი. ამა წლის სექტემბერს გახდა ასოცირებული პროფესორი, ხოლო 1921 წელს სრული პროფესორი ბრესლაუში (ახლა ვროცლავი, პოლონეთში).

1921 წელს სამუშაოდ გადავიდა შვეიცარიის უდიდეს უნივერსიტეტში, ციურიხის უნივერსიტეტში, 1927 წელს მან დიდ წარმატებას მიაღწია ბერლინში, „ფრიდრიხ ვილჰემის უნივერსიტეტში“. 1933 წელს ერვინმა გერმანიის დატოვება გადაწყვიტა, მას არ მოსწონდა ნაცისტების ანტისემიტიზმი. მან მუშაობა ოქსფორდის უნივერსიტეტში, მაგდალენას კოლეჯში დაიწყო. მოგვიანებით იგი პოლ დირაკთან ერთად გახდა ნობელის პრემიის ლაურეატი. მისი რეპუტაცია ოქსფორდში არც თუ ისე სახარბიელო იყო. მისი არატრადიციული ცხოვრების სტილი, საცხოვრებელი კვარტალი და ორ ქალთან ერთად ცხოვრება მიუღებელი იყო. 1934 წელს შრედინგერი ლექციებს კითხულობდა პრინსტონის უნივერსიტეტში. მას აქ ხანგრძლივი თანამდებობაც შესთავაზეს, თუმცა მეუღლესთან და საყვარელ ქალთან საერთო სახლში ცხოვრების დიდმა სურვილმა ისევ შეუქმნა პრობლემები. მას ედინბურგის უნივერსიტეტშიც ჰქონდა სამუშაო პერსპექტივა, თუმცა ვიზასთან დაკავშირებული პრობლემები შეიქმნა, საბოლოოდ 1936 წელს „გრაცის უნივერსიტეტში“ დაიწყო მუშაობა. მან ასევე ინდოეთიდან, „ალაჰაბადის უნივერსიტეტისგან“ მიიღო სამუშაო შეთავაზება.

დუბლინის „მოწინავე სწავლების ინსტიტუტის“ ჩამოსაყალიბებლად 1938 წელს ირლანდიის პრემიერ მინისტრისგან, ეამონ დე ვალერასგან ერვინმა მიიღო პირადი მიწვევა. ერვინი საცხოვრებლად გადავიდა დუბლინში, სადაც ცხოვრობდა მოკრძალებული ცხოვრების სტილით. 1940 წელს იგი გახდა თოერიული ფიზიკის სკოლის დირექტორი, ამ თანამდებობაზე იგი 17 წლის განმავლობაში იმყოფებოდა. 1948 წელს გახდა ირლანდიის კანონიერი მოქალაქე, თუმცა ამავდროულად შეინარჩუნა ავსტრიის მოქალაქეობაც. მან დაწერა დაახლოებით 50 პუბლიკაცია სხვადასხვა თემაზე, მათ შორისაა ერთიანი ველის თეორია.

1944 წელს მან დაწერა სამეცნიერო ნაშრომი „რა არის ცხოვრება?“ (What is life?), რომელიც შეიცავს ენტროპიის შესახებ მსჯელობას და კომპლექსური მოლეკულის კონცეფციას ცოცხალი ორგანიზმების გენეტიკური კოდექსით. ჯეიმს უოტსონის მოგონებაზე, „ცხოვრების საიდუმლოზე“ დაყრდნობით, შრედინგერის წიგნმა შთააგონა უოტსონს გენის შესახებ კვლევის ჩატარება, რამაც საბოლოოდ დნმ-ის ორმაგი ჰელიქსის სტრუქტურის აღმოჩენამდე მიიყვანა. უოტსონის მსგავსად ფრენსის კრიკმაც აღნიშნა ერვინი თავის ავტობიოგრაფიულ წიგნში, „What Mad Pursuit“-ში, სადაც მან ისაუბრა თუ როგორ იმოქმედა მასზე შრედინგერის ვარაუდებმა, იმის შესახებ რომ შესაძლოა გენეტიკური ინფორმაცია მოლეკულაში ინახებოდეს.

შრედინგერი დუბლინში 1955 წლამდე დარჩა, იგი დაინტერესებული იყო ჰინდუიზმით, რომლის ზეგავლენაც გამოიკვეთა მის სამეცნიერო წიგნში რა არის ცხოვრება?. 1956 წელს დაბრუნდა ვენაში. მსოფლიო ენერგეტიკის კონფერენციის დროს გამართულ მნიშვნელოვან ლექციაზე, მან სკეპტიციზმის გამო უარი თქვა ბირთვულ ენერგიაზე სიტყვით გამოსვლაზე, და მის ნაცვლად ჩაატარა ფილოსოფიის ლექცია.

იხ. ვიდეო - Erwin Schrödinger biography

თავისი სამეცნიერო კარიერის დასაწყისში შრედინგერმა ჩაატარა ბევრი თეორიული და ექსპერიმენტული კვლევა, რომელიც შეესაბამებოდა მისი მასწავლებლის ფრანც ექსნერის ინტერესებს - ელექტროინჟინერია, ატმოსფერული ელექტროენერგია და რადიოაქტიურობა და დიელექტრიკის თვისებების შესწავლა. ამავე დროს, ახალგაზრდა მეცნიერი აქტიურად სწავლობდა კლასიკური მექანიკის წმინდა თეორიულ საკითხებს, რხევების თეორიას, ბრაუნის მოძრაობის თეორიას და მათემატიკურ სტატისტიკას. 1912 წელს, "ელექტროენერგიის და მაგნიტიზმის სახელმძღვანელოს" შემდგენელთა თხოვნით (Handbuch der Elektrizität und des Magnetismus), მან დაწერა დიდი მიმოხილვითი სტატია "დიელექტრიკა", რომელიც მტკიცებულება იყო მისი მუშაობის აღიარების შესახებ სამეცნიერო სამყაროში. იმავე წელს შრედინგერმა გასცა თეორიული შეფასება რადიოაქტიური ნივთიერებების სავარაუდო სიმაღლეზე განაწილების შესახებ, რაც საჭიროა ატმოსფეროს დაკვირვებული რადიოაქტიურობის ასახსნელად, ხოლო 1913 წლის აგვისტოში, ზიჰემში, მან ჩაატარა შესაბამისი ექსპერიმენტული გაზომვები, რაც დაადასტურა ზოგიერთი ვიქტორ ფრანც ჰესის დასკვნები დაშლის პროდუქტების კონცენტრაციის არასაკმარისი მნიშვნელობის შესახებ გაზომილი იონიზაციის ასახსნელად ატმოსფერო. ამ ნაშრომისთვის შროდინგერს 1920 წელს მიენიჭა ავსტრიის მეცნიერებათა აკადემიის ჰაიტინგერ-პრეისი. ახალგაზრდა მეცნიერის მიერ 1914 წელს ჩატარებული სხვა ექსპერიმენტული კვლევები იყო გაზის ბუშტებში კაპილარული წნევის ფორმულის შემოწმება და რბილი ბეტა გამოსხივების თვისებების შესწავლა, რომელიც ჩნდება გამა სხივების დაცემისას ლითონის ზედაპირზე. ბოლო სამუშაოები მან თავის მეგობართან, ექსპერიმენტატორ ფრიც კოლრაუშთან (გერმ. Karl Wilhelm Friedrich Kohlrausch) ერთად ჩაატარა. 1919 წელს შრედინგერმა ჩაატარა თავისი უკანასკნელი ფიზიკური ექსპერიმენტი (ერთმანეთზე დიდი კუთხით გამოსხივებული სხივების თანმიმდევრულობის შესწავლა) და შემდგომ ყურადღება გაამახვილა თეორიულ კვლევაზე. 

ფრანც ექსნერი, შროდინგერის ხელმძღვანელი 

დოქტრინა ფერის შესახებ

ექსნერის ლაბორატორიაში განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმო ფერის დოქტრინას, თომას იანგის, ჯეიმს კლერკ მაქსველის და ჰერმან ჰელმჰოლცის მუშაობის გაგრძელებას და განვითარებას ამ სფეროში. შრედინგერი შეეხო საკითხის თეორიულ მხარეს, მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა კოლორიმეტრიაში. ჩატარებული სამუშაოს შედეგები წარმოდგენილი იყო დიდ სტატიაში, რომელიც გამოქვეყნდა ჟურნალში Annalen der Physik 1920 წელს. მეცნიერმა საფუძვლად აიღო არა ბრტყელი ფერის სამკუთხედი, არამედ სამგანზომილებიანი ფერის სივრცე, რომლის საბაზისო ვექტორები არის სამი ძირითადი ფერი. სუფთა სპექტრული ფერები განლაგებულია გარკვეული ფიგურის ზედაპირზე (ფერის კონუსი), ხოლო მის მოცულობას იკავებს შერეული ფერები (მაგალითად, თეთრი). თითოეულ კონკრეტულ ფერს აქვს თავისი რადიუსის ვექტორი ამ ფერთა სივრცეში. შემდეგი ნაბიჯი ეგრეთ წოდებული უმაღლესი კოლორიმეტრიის მიმართულებით იყო რიგი რაოდენობრივი მახასიათებლების მკაცრი განსაზღვრა (როგორიცაა სიკაშკაშე), რათა შეგვეძლოს ობიექტურად შევადაროთ მათი შედარებითი მნიშვნელობები სხვადასხვა ფერისთვის. ამისათვის შროდინგერმა, ჰელმჰოლცის იდეის შემდეგ, შემოიტანა რიმანის გეომეტრიის კანონები სამგანზომილებიან ფერთა სივრცეში და უმოკლეს მანძილი ამ სივრცის ორ მოცემულ წერტილს შორის (გეოდეზიური ხაზის გასწვრივ) უნდა იყოს. ორ ფერს შორის განსხვავების რაოდენობრივი მნიშვნელობა. მან შემდგომ შესთავაზა ფერთა სივრცის სპეციფიკური მეტრიკა, რომელიც საშუალებას აძლევდა გამოთვალოთ ფერების სიკაშკაშე ვებერ-ფეხნერის კანონის შესაბამისად.

მომდევნო წლებში შრედინგერმა რამდენიმე ნაშრომი მიუძღვნა მხედველობის ფიზიოლოგიურ მახასიათებლებს (კერძოდ, ღამით დაკვირვებული ვარსკვლავების ფერს) და ასევე დაწერა დიდი მიმოხილვა ვიზუალური აღქმის შესახებ პოპულარული სახელმძღვანელოს Müller-Puillier (Müller) შემდეგი გამოცემისთვის. -Pouillet Lehrbuch der Physik). სხვა სტატიაში მან განიხილა ფერადი ხედვის ევოლუცია, ცდილობდა თვალის მგრძნობელობა დაეკავშირებინა სხვადასხვა ტალღის სიგრძის სინათლის მიმართ მზის გამოსხივების სპექტრულ შემადგენლობასთან. ამავდროულად, მას სჯეროდა, რომ ფერისადმი მგრძნობიარე ღეროები (ბადურის რეცეპტორები, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან ღამის ხედვაზე) წარმოიქმნა ევოლუციის უფრო ადრეულ ეტაპებზე (შესაძლოა უძველეს არსებებშიც კი, რომლებიც წყალქვეშა ცხოვრების წესს ეწეოდნენ), ვიდრე გირჩები. ეს ევოლუციური ცვლილებები, მისი თქმით, თვალის სტრუქტურაში ჩანს. მისი მუშაობის წყალობით, 1920-იანი წლების შუა პერიოდისთვის, შრედინგერმა მოიპოვა რეპუტაცია, როგორც ფერის თეორიის ერთ-ერთი წამყვანი სპეციალისტი, თუმცა, მას შემდეგ, მისი ყურადღება სრულიად განსხვავებული პრობლემებით იყო მიპყრობილი და შემდგომ წლებში იგი აღარ დაბრუნდა. ამ თემას

იხ. ვიდეო - Эрвин Шрёдингер - Настоящее — это единственная вещь, не имеющая конца. - Эрвин Шрёдингер. Родился 12 Августа 1887-го года, умер 4 Января 1961-го года. Э́рвин Ру́дольф Йо́зеф Алекса́ндр Шрёдингер. Австрийский физик-теоретик, один из создателей квантовой механики. Лауреат Нобелевской премии по физике. Член ряда академий наук мира. Шрёдингеру принадлежит ряд фундаментальных результатов в области квантовой теории, которые легли в основу волновой механики. Кроме того, он является автором множества работ в различных областях физики: статистической механике и термодинамике, физике диэлектриков, теории цвета, электродинамике, общей теории относительности и космологии; он предпринял несколько попыток построения единой теории поля. Он уделял большое внимание философским аспектам науки, античным и восточным философским концепциям, вопросам этики и религии.

შრედინგერი,  რომელმაც განათლება მიიღო ვენის უნივერსიტეტში, დიდი გავლენა მოახდინა მისმა ცნობილმა თანამემამულემ ლუდვიგ ბოლცმანმა, მისმა მოღვაწეობამ და მეთოდებმა. უკვე ერთ-ერთ პირველ სტატიაში (1912) მან გამოიყენა კინეტიკური თეორიის მეთოდები ლითონების დიამაგნიტური თვისებების აღსაწერად. მიუხედავად იმისა, რომ ამ შედეგებს მხოლოდ შეზღუდული წარმატება ჰქონდა და არ შეიძლებოდა ზოგადად სწორი ყოფილიყო ელექტრონების სწორი კვანტური სტატისტიკის არარსებობის შემთხვევაში, შროდინგერმა მალევე გადაწყვიტა ბოლცმანის მიდგომა უფრო რთულ პრობლემაზე - აეგო მყარი სხეულების კინეტიკური თეორია და, კერძოდ, აღწერეთ კრისტალიზაციისა და დნობის პროცესები. პიტერ დების უახლეს შედეგებზე დაყრდნობით, ავსტრიელმა ფიზიკოსმა განაზოგადა სითხის მდგომარეობის განტოლება და მასში არსებული პარამეტრი (კრიტიკული ტემპერატურა) ინტერპრეტაცია მოახდინა, როგორც დნობის ტემპერატურა. 1912 წელს რენტგენის დიფრაქციის აღმოჩენის შემდეგ, წარმოიშვა ამ ფენომენის თეორიული აღწერის პრობლემა და, კერძოდ, ატომების თერმული მოძრაობის გავლენის გათვალისწინება დაკვირვებული ჩარევის შაბლონების სტრუქტურაზე. 1914 წელს გამოქვეყნებულ სტატიაში შრედინგერმა (Debye-სგან დამოუკიდებლად) განიხილა ეს პრობლემა ბორნ-ფონ კარმანის დინამიური მედის მოდელის თვალსაზრისით და მიიღო რენტგენის ინტენსივობის კუთხური განაწილების ტემპერატურაზე დამოკიდებულება. ეს დამოკიდებულება მალევე დადასტურდა ექსპერიმენტულად. შროდინგერის ეს და სხვა ადრეული ნამუშევრები ასევე საინტერესო იყო მისთვის მატერიის ატომისტური სტრუქტურის მტკიცების და კინეტიკური თეორიის შემდგომი განვითარების თვალსაზრისით, რომელიც, მისი აზრით, საბოლოოდ უნდა ჩაანაცვლოს უწყვეტი მედიის მოდელებს მომავალში. 

სამხედრო სამსახურის დროს შრედინგერი სწავლობდა თერმოდინამიკური რყევების პრობლემას და მასთან დაკავშირებულ ფენომენებს, განსაკუთრებული ყურადღება მარიან სმოლუჩოვსკის მუშაობაზე. ომის დასრულების შემდეგ სტატისტიკური ფიზიკა შრედინგერის შემოქმედების ერთ-ერთ მთავარ თემად იქცა, მას 1920-იანი წლების პირველ ნახევარში მის მიერ დაწერილი ნაწარმოებების უდიდესი რაოდენობა მიეძღვნა. ასე რომ, 1921 წელს ის ამტკიცებდა ერთი და იმავე ელემენტის იზოტოპებს შორის თერმოდინამიკური თვალსაზრისით განსხვავების სასარგებლოდ (ე.წ. გიბსის პარადოქსი), თუმცა ისინი პრაქტიკულად არ შეიძლება განსხვავდებოდეს ქიმიურად. რიგ სტატიებში შრედინგერმა დახვეწა ან დააზუსტა მისი კოლეგების მიერ მიღებული კონკრეტული შედეგები სტატისტიკური ფიზიკის სხვადასხვა საკითხებზე (მყარი სხეულების სპეციფიკური სითბოს სიმძლავრე, სინათლესა და ბგერის ტალღებს შორის თერმული წონასწორობა და ა.შ.). ამ ნაშრომებიდან ზოგიერთმა გამოიყენა კვანტური ხასიათის მოსაზრებები, მაგალითად, სტატიაში მოლეკულური წყალბადის სპეციფიკური სითბოს სიმძლავრის შესახებ ან პუბლიკაციებში იდეალური (დეგენერაციული) აირის კვანტური თეორიის შესახებ. ეს ნამუშევრები წინ უძღოდა 1924 წლის ზაფხულში შატიენდრანათ ბოზისა და ალბერტ აინშტაინის ნაშრომების გამოჩენას, რომლებმაც საფუძველი ჩაუყარეს ახალ კვანტურ სტატისტიკას (ბოზე-აინშტაინის სტატისტიკა) და გამოიყენეს იგი იდეალური მონოატომური გაზის კვანტური თეორიის შემუშავებაში. შროდინგერი შეუერთდა ამ ახალი თეორიის დეტალების შესწავლას, მის შუქზე განიხილა გაზის ენტროპიის განსაზღვრის საკითხი. 1925 წლის შემოდგომაზე, მაქს პლანკის ენტროპიის ახალი განმარტების გამოყენებით, მან გამოიტანა გამონათქვამები მთლიანად გაზის კვანტიზებული ენერგიის დონეებისთვის და არა მისი ცალკეული მოლეკულებისთვის. ამ თემაზე მუშაობა, პლანკთან და აინშტაინთან კომუნიკაცია, ასევე ლუის დე ბროლის ახალი იდეის გაცნობა მატერიის ტალღური თვისებების შესახებ იყო წინაპირობა შემდგომი კვლევისთვის, რამაც გამოიწვია ტალღური მექანიკის შექმნა. ამის უშუალოდ წინა ნაშრომში, აინშტაინის გაზის თეორიის შესახებ, შროდინგერმა აჩვენა დე ბროლის კონცეფციის მნიშვნელობა ბოზე-აინშტაინის სტატისტიკის გასაგებად.

მომდევნო წლებში შრედინგერი თავის ნაშრომებში რეგულარულად უბრუნდებოდა სტატისტიკური მექანიკისა და თერმოდინამიკის საკითხებს. მისი ცხოვრების დუბლინის პერიოდში მან დაწერა რამდენიმე ნაშრომი ალბათობის თეორიის საფუძვლებზე, ლოგის ალგებრაზე და სტატისტიკური მეთოდების გამოყენებაზე კოსმოსური სხივების დეტექტორებიდან წაკითხვის ანალიზში. წიგნში "სტატისტიკური თერმოდინამიკა" (1946), დაწერილი ლექციების კურსის საფუძველზე, მეცნიერმა დეტალურად შეისწავლა რამდენიმე ფუნდამენტური პრობლემა, რომლებსაც ხშირად არასაკმარისი ყურადღება ექცევა ჩვეულებრივ სახელმძღვანელოებში (ენტროპიის განსაზღვრის სირთულეები, ბოზის კონდენსაცია და დეგენერაცია. , ნულოვანი წერტილის ენერგია კრისტალებში და ელექტრომაგნიტური გამოსხივება და ასე შემდეგ). შროდინგერმა რამდენიმე სტატია მიუძღვნა თერმოდინამიკის მეორე კანონის ბუნებას, ფიზიკური კანონების შექცევადობას დროში, რომლის მიმართულებასაც იგი უკავშირებდა ენტროპიის ზრდას (თავის ფილოსოფიურ ნაშრომებში მან აღნიშნა, რომ შესაძლოა დროის განცდა განპირობებულია ადამიანის ცნობიერების არსებობის ფაქტი)

1920 წლის 6 აპრილს შრედინგერი დაქორწინდა ანემარია ბერტელზე. ამ წელს იგი დაავადდა ტუბერკულიოზით. როგორც ზემოთ აღინიშნა, მას ჰქონდა ცხოვრების არატრადიციული სტილი, იგი 1938 წელს ირლანდიაში გაემგზავრა თავის ცოლთან და მისის ჰილდა მარტთან ერთად. ჰილდა იყო ავსტრიელი კოლეგის მეუღლე, ერვინს და მას 1934 წელს ეყოლათ ქალიშვილი.

1961 წლის 4 იანვარს, 73 წლის ასაკში ტუბერკულიოზით გარდაიცვალა ვენაში. დაკრძალეს ავსტრიაში, კათოლიკურ სასაფლაოზე. მიუხედავად იმისა რომ იგი არ იყო კათოლიკე, სასაფლაოზე პასუხისმგებელმა მღვდელმა მისი სასაფლაოზე დაკრძალვის ნებართვა გასცა მას შემდეგ, რაც გაიგო რომ იგი „Pontifical Academy of Sciences“-ის წევრი იყო. მისი მეუღლე ენი (დაიბადა 3 დეკემბერი, 1896) გარდაიცვალა 1965 წლის 3 ოქტომბერს. შრედინგერის ვაჟი პროფესორი ტერი რუდოლფი გაჰყვა მამამისის ნაბიჯებს, ფიზიკას ასწავლის „ლონდონის იმპერიულ კოლეჯში

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

ზაპოროჟიის ატომური ელექტროსადგური

მე მიმაჩნია რომ ატომური ელექტროსადგურების მშენებლობა არ შეიძლება ვინაიდან არის საშიში სიცოცხლისთვის მისი რადიაციის საფრთხის გამო სხვადახვა მიზეზით არ არსესობობს არანარი გარანტია სრული უსაფრთხოებისა როგორიც უნივერსალური არ უნდა იყოს მისი კონსტრუქცია.  მითუმეტეს გარდა ადამიანის შეცდომისა როგორც ეს ჩერნობილში მოხდა ან ბინებრივი კატაკლიზმისა როგორც ეს ფუკუსუმაზე მოხდა მსოფლიო არია არასტაბილური სწორედ უკრაინაში მდებარე არნიშნული ატომური სადგურია საფრთხე მოხდეს რაიმე გაუთვამისწინებელი ისე როგორც ასევე თვით ჩერნობილზე სადაც ელექტროენერგია უნდა მიეწოდებოდეს რათა გაგრილების სისტემა არ შეჩერდეს. აქედან გამომდინარე მსოფლიომ დიდი ძლისხმევა უნდა ჩადოს რომ მომვალის თერმობირთვული სადგურები შეიმუშავონ. 

ატომური ელექტროსადგური უკრაინაში, მდებარეობს სტეპურ ზონაში კახოვკის წყალსაცავის ნაპირზე, ზაპოროჟიეს ოლქში, ქალაქ ენერგოდარში. ყველაზე მსხვილი ატომური ელექტროსადგური ევროპაში. 1996 წლიდან ზაპოროჟიის ატომური ელექტროსადგური წარმოადგენს უკრაინის ეროვნული ატომური ენერგოკომპანია „ენერგოატომის“ განცალკევებულ ქვეგანყოფილებას.

 ზაპოროჟიის ატომური სადგური - ელექტროსადგურის რეაქტორის ტიპია ВВЭР-1000 რ-იც სსრკს მინისტრთა საბჭოს მიერ 1977წ-ს დროს იყო მიღებული. ხოლო 1979წ-ს დაიწყო მშენებლობა ზაპოროჟიეს ატომური სადგურის რაც ერთი მხრიც ბიძგი მისცა ეკონომიკური განვიტარებას რეგიონში. 1980წ-ს დამტკიცებული იყო ტეხნიკური პროექტი  მშენებლობა პირველი ეტაპის 4 ენერგებლოკის.

1981 წელს დაიწყო სადგურის ელექტროსადგურების ეტაპობრივი მშენებლობა. 1984-1987 წლებში ექსპლუატაციაში შევიდა ოთხი ელექტროსადგური, 1988 წელს მიღებულ იქნა პროექტი სადგურის გაფართოების შესახებ, რომელიც ითვალისწინებს მსგავსი რეაქტორებით კიდევ ორი ​​ელექტროსადგურის მშენებლობას. 1989 წლის აგვისტოში ქსელში ჩაერთო No5 ენერგობლოკი, მეექვსე ენერგობლოკის გაშვება 1990 წელს დაიგეგმა და თითქმის მზად იყო ექსპლუატაციისთვის. მაგრამ უკრაინაში ატომური ელექტროსადგურების ახალი სიმძლავრის მშენებლობისა და ექსპლუატაციაში გამოცხადებული მორატორიუმის გამო, მათ ვერ მოახერხეს მისი დაწყება გრაფიკზე და განყოფილების მშენებლობა შეჩერდა 1993 წლამდე, სანამ მორატორიუმი მოიხსნა. 1996 წელს მეექვსე ბლოკის ექსპლუატაციაში გაშვების შემდეგ ზაპოროჟიეს ატომური ელექტროსადგური გახდა ყველაზე დიდი ატომური ელექტროსადგური ევროპაში და მესამე მსოფლიოში,

2002 წელს ექსპლუატაციაში შევიდა საინფორმაციო-საზომი სისტემა „კოლცო“, რომელიც ავტომატურად უწყვეტად აკონტროლებს რადიაციულ მდგომარეობას ატომური ელექტროსადგურის მიმდებარე სადამკვირვებლო ზონაში.

2015წ-ის 29 მარტში 11:40 ზაპოროჟიის ატომური სადგური გახდა სადგური მსოფლიოში რ-მაც გამოიმუშავა 1 ტრლ. კვტ ელექტრო ენერგია დღიდან მისი ექპლუტაციისა.

2014 წლის დასაწყისისთვის სადგურზე 11,5 ათასზე მეტი ადამიანი მუშაობდა.

დახარჯული ბირთვული საწვავის მშრალი საცავი 2001 წლიდან ზაპოროჟიეს ატომური ელექტროსადგური ამუშავებს დახარჯული ბირთვული საწვავის მშრალ საწყობს (SSF) ISNF ტექნოლოგია ზაპოროჟიეს ატომურ ელექტროსადგურზე ემყარება დახარჯული საწვავის შენახვას ვენტილირებადი ბეტონის კონტეინერებში, რომლებიც განლაგებულია ატომური ელექტროსადგურის ფარგლებში სპეციალურ შემოღობილ ტერიტორიაზე. ზაპოროჟიეს ატომური ელექტროსადგურის საწყობის საპროექტო მოცულობა შეადგენს 380 კონტეინერს, რაც უზრუნველყოფს დახარჯული საწვავის შენახვას მომდევნო 50 წლის განმავლობაში, რომლებიც რეაქტორებიდან მოიხსნება ქარხნის მთელი სიცოცხლის განმავლობაში.

იხ. ვიდეო - ზაპოროჟიეს ატომური ელექტროსადგური -საფრთხეები - რუსეთის სამხედრო ძალების მიერ ზაპოროჟიეს ატომური ელექტროსადგურისთვის შექმნილი საფრთხის გამო, უკრაინის პრეზიდენტმა, ვოლოდიმირ ზელენსკიმ ევროპას მოუწოდა, გაიღვიძოს. უკრაინის პრეზიდენტის განცხადებით, არასდროს არცერთ ქვეყანას არ უსვრია ატომური ენერგობლოკებისთვის და ეს კაცობრიობის ისტორიაში პირველად გააკეთა ტერორისტმა სახელმწიფომ. ზელენსკიმ რუსეთი ბირთვულ ტერორში დაადანაშაულა. უკრაინის პრეზიდენტი ამბობს, რომ რუსი სამხედროების შეჩერება შესაძლებელია მხოლოდ ევროპის დაუყოვნებლივი მოქმედებით. ზელენსკის თქმით, უკრაინა ეს არის 15 ბირთვული ბლოკი და თუ აფეთქება მოხდება, ყველას დასასრული იქნება, ევროპის დასასრულიც. რამდენად რეალისტურია საფრთხე, რომლის შესახებაც უკრაინის პრეზიდენტი ევროპას აფრთხილებს? - ენერგეტიკოსი გია არაბიძე აგვიხსნის მეტს.

სამხედრო ოპერაციები ატომურ სადგურთანთან ახლოს 2022 წლის თებერვალში, ისტორიაში პირველად, დიდი ბირთვული ობიექტების მქონე ქვეყნის ტერიტორიაზე სამხედრო კონფლიქტი დაიწყო. ატომური სადგური გახდა პირველი მოქმედი ატომური ელექტროსადგური, რომელიც პირდაპირ დაზარალდა. 1 მარტს რუსულმა მხარემ გამოაცხადა, რომ მისმა შეიარაღებულმა ძალებმა აიღეს კონტროლი ზაპოროჟიეს ატომური ელექტროსადგურის მიმდებარე ტერიტორიაზე. იმავე დღეს, IAEA-მ დაკარგა კონტაქტი ZNPP-ის მონიტორინგის სადგურებთან. 3-4 მარტის ღამეს, უკრაინის ბირთვული რეგულირების სახელმწიფო ინსპექციამ (SINRU) IAEA-ს შეატყობინა, რომ ატომურ ელექტროსადგურს ცეცხლი გაუხსნეს, რის შედეგადაც საწვრთნელი შენობა ერთ-ერთი რეაქტორის მახლობლად დაიწვა. და მეორე დილით, რომ რუსეთის ჯარებმა დაამყარეს კონტროლი ატომურ ელექტროსადგურზე. IAEA-ს დირექტორმა გამართა პრესკონფერენცია და განაცხადა, რომ „ატომური ელექტროსადგურის ტერიტორიაზე დაბომბვა არღვევს ბირთვული ობიექტების დაცვის ფუნდამენტურ პრინციპს“. ამ მოვლენების დროს ორი ადამიანი დაშავდა; საგანმანათლებლო შენობაში ხანძარი ლიკვიდირებულია და რადიაციის გამოსხივება არ მომხდარა. 6 მარტს IAEA-ს შეატყობინეს, რომ SNNRU-მ დაკარგა კონტაქტი ზაპორიჟჟიას ატომურ ელექტროსადგურთან სადენიანი ტელეფონით, ფაქსით და ელექტრონული ფოსტით და შეძლო ინფორმაციის მოპოვება ობიექტის სტატუსის შესახებ მობილური ტელეფონის საშუალებით, მაგრამ კომუნიკაციის ხარისხი ცუდი იყო.. IAEA-ს ხელმძღვანელმა რაფაელ მარიანო გროსიმ ასევე გამოხატა ღრმა შეშფოთება უკრაინული მხარის მესიჯთან დაკავშირებით, რომ რუსეთის სარდლობა მოითხოვს მათთან კოორდინაციას ობიექტთან ნებისმიერი ურთიერთობისთვის. ენერგოტომმა ასევე განაცხადა, რომ პერსონალი სამ ცვლაში დაბრუნდა, მაგრამ საკვების მიღებასთან დაკავშირებით პრობლემებია საჭირო რეგულარულად[34]. მეორე დღეს SINRU-მ აცნობა IAEA-ს, რომ ZNPP-მა ვერ გადაიტანა საჭირო სათადარიგო ნაწილები და მედიკამენტები. ასევე, IAEA-მ შეწყვიტა მონაცემების მიღება უსაფრთხოების მონიტორინგის სისტემიდან, გარდა ამისა, SINRU-ს მიხედვით, დაზიანდა ატომური ელექტროსადგურისკენ მიმავალი ოთხი ძირითადი მაღალი ძაბვის ელექტროგადამცემი ხაზიდან და დაზიანდა No6 ენერგობლოკის ტრანსფორმატორი. გაიგზავნა გადაუდებელი რემონტისთვის 4 მარტის მოვლენების შემდეგ გამოვლენილი გაგრილების სისტემის დაზიანების გამო. SINR-ის ცნობით, 11 მარტის მდგომარეობით, ატომური ელექტროსადგურის პერსონალი ცვლაში მუშაობდა, რუსეთის სარდლობა მათ მუშაობაში არ ერეოდა, მაგრამ მისმა ყოფნამ უარყოფითი გავლენა მოახდინა მუშაკების ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე. აღდგა კომუნიკაცია ატომური ელექტროსადგურების მონიტორინგის სისტემებთან. მეორე დღეს უკრაინულმა მხარემ აცნობა IAEA-ს, რომ რუსეთი გეგმავს ZNPP-ზე მუდმივი კონტროლის დამყარებას და როსტომის კონტროლის ქვეშ გადაცემას, რის შემდეგაც რაფაელ გროსიმ ტელეფონით დაუკავშირდა Rosatom-ის გენერალურ დირექტორს, ამ უკანასკნელმა თქვა, რომ Rosatom არ აპირებს წასვლას. მართოს ZNPP. უკრაინის ატომური ელექტროსადგურის ოპერატორის ენერგოატომის დირექტორმა ობიექტზე რუსული ჯარისკაცების რაოდენობა 400 შეაფასა. რუსულმა მხარემ ატომურ ელექტროსადგურზე აცნობა, რომ ატომურ ელექტროსადგურზე რამდენიმე რუსი სპეციალისტი მუშაობს. გროსიმ კვლავ განაცხადა, რომ ასეთი ვითარება არღვევს ბირთვული უსაფრთხოების ფუნდამენტურ პრინციპებს. 14 მარტს, IAEA-მ მიუთითა, რომ მას იცოდა ბრალდებები აუფეთქებელი საბრძოლო მასალის შესახებ, რომელიც ააფეთქეს რუსმა სამხედროებმა ZNPP-ზე და ეძებდა დამატებით დეტალებს ამის შესახებ. 16 მარტს დაზიანდა მესამე მაღალი ძაბვის ელექტროგადამცემი ხაზი, მაგრამ IAEA-ს ცნობით, ეს საფრთხეს არ უქმნიდა ატომური ელექტროსადგურის უსაფრთხოებას[40]. 18 მარტს უკრაინულმა მხარემ აცნობა IAEA-ს, რომ უკრაინელმა სპეციალისტებმა დაიწყეს დაზიანებული ხაზების შეკეთება

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                           თეთრი ზღვა

(რუს. Белое море) — ჩრდილოეთ ყინულოვანი ოკეანის შიგა ზღვა. გაწოლილია ბარენცის ზღვის სამხრეთით. თეთრი ზღვის ფართობია 90 ათასი კვ.კმ. საშუალო სიღრმე 80 მ, მაქსიმალური 340 მ, წყლის მოცულობა 8000 კმ³. მჭიდროდაა დაკავშირებული ბარენცის ზღვასთან. ამ უკანასკნელთან გასასვლელი აქვს გორლოს სრუტით. თეთრი ზღვის უდიდესი სიგრძე კონცხ კანინ ნოსსა და მდინარე ონეგის შესართავის ხაზზე თითქმის 600 კმ-ია, მაქსიმალური სიგანე ჩრდილოეთის დვინის შესართავსა და კანდალაქშის ყურის წვერს შორის 430 კმ. თეთრ ზღვას ერთვის მდინარეები მეზენი (სიგრძე 966 კმ), ჩრდილოეთის დვინა (სიგრძე 744 კმ), ონეგა (სიგრძე 416 კმ), ვარზუგა (სიგრძე 254 კმ ), ნივა (სიგრძე 36 კმ) და სხვ.

ძირითადი ყურეებია კანდალაქშის, ონეგის, დვინის და მეზენის. არის კუნძულებიც. გამოსაყოფია სოლოვეცისა და მორჟოვეცის.

თეთრი ზღვის ჩრდილო-დასავლეთ ნაპირები მაღალი და კლდოვანია, ხოლო სამხრეთ-აღმოსავლეთი მხარე დაბალი და დამრეცი. თეთრი ზღვის დასავლეთი ნაპირები აგებულია არქეული კრისტალური ქანებით, აღმოსავლეთით — ფხვიერი მეოთხეული ნალექებით. ფსკერისა და ნაპირების რელიეფის ფორმირებაზე დიდი გავლენა იქონია ტექტონიკურმა პროცესებმა, რომლებმაც გამოიწვია რღვევები და გადაადგილება, და მყინვარმა, რომელიც მეოთხეულ პერიოდში სკანდინავიის ნახევარკუნძულიდან უტევდა. ე.ი. თეთრი ზღვის ქვაბული უკანასკნელი გამყინვარების პერიოდში მთლიანად მყინვარს ეკავა, შემდეგ როდესაც მყინვარმა რეგრესია განიცადა ქვაბული ზღვის წყალმა აავსო. ასე ჩამოყალიბდა თეთრი ზღვის გეოლოგიური „ჩარჩო“.

თეთრი ზღვა შელფური ზღვაა, ზღვის ფსკერი დანაწევრებულია წყალქვეშა მაღლობებითა და ღარტაფებით. ფსკერზე არის დალექილი ლამი, ქვიშა და სხვ. ზღვის ცენტრალური ნაწილი ჩაკეტილი ქვაბულია, სწორედ ეს ადგილია შედარებით ღრმა. ცენტრიდან ყურისკენ სიღრმე მატულობს და მაქსიმუმს აღწევს. ფსკერზე ნაპოვნია კონკრეცია.

იხ. ვიდეო - Белое море: Холодное очарование родины поморов | Интересные факты про Белое море

თეთრ ზღვაზე არის ოთხი მთავარი ყურე ან ყურე. ეს ყურეები ბარენცის ზღვისკენ მიმავალი ძაბრისებური ღიობებით უკავშირდებიან ვიწრო სრუტის საშუალებით, სახელწოდებით „გორლო“ (რუს. Горло, რაც ნიშნავს „ყელს“). კანდალაქშას ყურე მდებარეობს თეთრი ზღვის დასავლეთ ნაწილში; ეს არის ზღვის ყველაზე ღრმა ნაწილი, რომელიც აღწევს 340 მეტრს (1115 ფუტი). სამხრეთით, ონეგას ყურე იღებს მდინარე ონეგას. სამხრეთ-აღმოსავლეთით, დვინის ყურე იღებს ჩრდილოეთ დვინას არხანგელსკის მთავარ პორტში. "გორლოს" აღმოსავლეთ მხარეს, კოლას ნახევარკუნძულის მოპირდაპირედ, არის მეზენის ყურე. იგი იღებს მდინარე მეზენს და მდინარე კულოის. სხვა ძირითადი მდინარეები, რომლებიც მიედინება ზღვაში არის ვიგი, ნივა, უმბა, ვარზუგა და პონოი.

ცენტრალური ნაწილისა და დვინის ყურის ფსკერი დაფარულია სილითა და ქვიშით, ხოლო ჩრდილოეთ ნაწილის ფსკერზე, კანდალაშას ყურე და ონეგას ყურე ქვიშისა და ქვების ნაზავია. ყინულის ხანის საბადოები ხშირად ჩნდება ზღვის ნაპირებთან. ჩრდილო-დასავლეთის სანაპიროები მაღალი და კლდოვანია, მაგრამ ფერდობი გაცილებით სუსტია სამხრეთ-აღმოსავლეთ მხარეს.

თეთრი ზღვა შეიცავს დიდი რაოდენობით კუნძულებს, მაგრამ მათი უმეტესობა მცირეა. კუნძულების მთავარი ჯგუფი არის სოლოვეცკის კუნძულები, რომლებიც მდებარეობს ზღვის შუაგულში, ონეგას ყურის შესასვლელთან. კიის კუნძული ონეგას ყურეში მნიშვნელოვანია ისტორიული მონასტრის გამო. ველიკის კუნძული, რომელიც მდებარეობს ნაპირთან ახლოს, არის ყველაზე დიდი კუნძული კანდალაქშას ყურეში 

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                            მანტიური პლუმი

 (ინგლ. plume — ჩირაღდანი) — დედამიწის მანტიის შედარებით ცხელი არე, რომელსაც პირველად მიახლოებაში აქვს სუბვერტიკალური კოლონის ფორმა სოკოსებრი ზედა ნაწილით. მანტიური პლუმი გამოვლინებულია სეისმური ტომოგრაფიის მეთოდის მეშვეობით. გადაჭიმულია ქვედა და ზედა მანტიის საზღვრიდან (სიღრმე დაახლოებით 660-670 კმ) ან მანტიისა და ბირთვის საზღვრიდან (სიღრმე 2980 კმ). ნავარაუდევია, რომ მანტიური პლუმის ფარგლებში მიმდინარეობს მანტიური სიღრმიდან ნივთიერების აზევება და სითბოს გამოტანა. აგრეთვე, მიჩნეულია, რომ მანტიური პლუმის სათავო ნაწილში ხდება მანტიური ნივთიერების ნაწილობრივი ლღობა და წარმოიქმნება მაგმურგენერირებადი არე ანუ ცხელი ლაქები.

მაგმას, რომელიც წარმოიქმნება მანტიური პლუმის სათავო ნაწილში, ჩვეულებრივ გააჩნია ტუტე-ბაზალტური შედგენილობა. მანტიური პლუმის ლითოსფეროს ძირამდე მიღწევამდე მასზე ვლინდება ეგრეთ წოდებული პლუმური მაგმატიზმი: მიმდინარეობს ინტრუზიის შეჭრა დედამიწის ქერქსა და დედამიწის ქერქისა და მანტიის საზღვრის გასწვრივ (მაგმური ანდერპლეიტინგი), დედამიწის ზედაპირზე წარმოიქმნება ვულკანიზმის არე. მანტიური პლუმის თავზე, რომელიც იწევა კონტინენტური ლითოსფეროს ქვეშ, წარმოიქმნება კონტინენტების ტრაპული პროვინციები (ტუნგუსკის აღმოსავლეთ ციმბირში, დეკანის ინდოსტანის ნახევარკუნძულზე, პარანა სამხრეთ ამერიკაში, კარუ სამხრეთ აფრიკაში); მანტიურ პლუმზე, რომელიც აზევებულია ოკეანური ლითოსფეროს ფილების ქვეშ, წარმოიქმნება შიდაფილური ოკეანური ბაზალტური პლატოები დედამიწის ქერქის გაზრდილი (15-30 კმ) სიმძლავრით ან ვულკანური კუნძულების ჯაჭვებით. იმ შემთხვევაში როდესაც მანტიური პლუმი შეთანხმებულია ფილების დივერგენტულ საზღვრებთან ან ფილების სამმაგ შენაწევრებასთან მათზე წარმოიქმნება ოკეანური პლატო შუაოკეანურ ქედებზე გაზრდილი (30 კმ და მეტი) ოკეანური ქერქით (გრენლანდია-ფარერების პლატო, რომელიც წარმოიქმნა შუაატლანტიკურ ქედზე). პლუმური მაგმატიზმის გარდა, მანტიური პლუმის მოქმედებით აგრეთვე აიხსნება ზოგიერთი შიდაფილური ტექტონიკური პროცესები, მაგალითად, დედამიწის ქერქის შიდაფილური აზევებებისა და კონტინენტური რიფტული სისტემების წარმოქმნა. მეტად დიდი მანტიური პლუმები, რომლებსაც გააჩნიათ სიღრმული წარმოშობა, ეწოდებათ სუპერპლუმები.

                                                                   

Earth cross-section showing location of upper (3) and lower (5) mantle, D″-layer (6), and outer (7) and inner (9) core

მანტიური პლუმები ადრეული არქეულიდან დაწყებული (დაახლოებით 3,5 მლრდ. წლის წინ) დიდ როლს თამაშობდნენ დედამიწის გეოდინამიკაში. არქეულისთვის ტიპური იყო ულტრაფუძე შედგენილობის პლუმური მაგმატიზმი. პლუმების ტექტონიკა, ფილების ტექტონიკასთან ერთად, განსაზღვრავს დედამიწის აგებულების, მისი რელიეფისა და შედგენილობის ცვლილებას.

გეოქიმიური და იზოტოპური შესწავლილობის საფუძველზე კონტინენტური რიფტული ბაზალტების წარმოშობა დაკავშირებულია მანტიურ პლუმებთან ან სუბკონტინენტურ ლითოსფეროსთან, შესაძლებელია მაგმური კერის გენერაციაში ორივე მათგანი იყოს ჩართული. ცხელი ლაქები ეწოდება ვულკანურ პროვინციას, რომლის წარმოშობა დაკავშირებულია მანტიურ პლუმებთან. თანამედროვე ცხელი ლაქები ოკეანის ფსკერზე გამოხატული არიან წყალქვეშა ვულკანების, ვულკანური ქედების და ვულკანური მწკრივების სახით. მანტიური პლუმები ოკეანის ფსკერზე ქმნიან დადებით რელიეფს ან ქედებს; დამახასიათებელია დადებითი გრავიტაციული ანომალიები და სითბოს მაღალი ნაკადები. სეისმური ტომოგრაფიის ჭრილებზე აღინიშნება სეისმურად დაბალსიჩქარიანი დიაპირული ანომალური უბნები.

პლუმების თეორია თავდაპირველად შემოგვთავაზა კანადელმა გეოფიზიკოსმა ჯონ ტუზო უილსონმა 1969 წელს. უილსონმა პლუმების კონცეფცია გამოიყენა ჰავაის კუნძულებთან მიმართებაში, რითაც ახსნა ჰავაის წყალქვეშა ქედის მთების ასაკის ზრდა. მანტიური პლუმების კონცეფცია ეკუთვნის ამერიკელ გეოფიზიკოს უილიამ ჯეისონ მორგანს, რომლის მიხედვით მანტიის და ზედა ბირთვის საზღვრიდან მანტიურ აღმავალ დინებებს გადააქვთ სითბური ენერგია თერმული დიაპირების სახით, რომლებიც ლითოსფეროსთან შეხებისას განაპირობებენ მის დაძაბულობას, დეფორმაციას, ნაწილობრივ ლღობას და დესტრუქციას.

იხ. ვიდეო - Плюм

ჰიპოთეზების შედარება

1997 წელს შესაძლებელი გახდა სეისმური ტომოგრაფიის გამოყენებით ჩაძირული ტექტონიკური ფილების გამოსახულება, რომლებიც შეაღწიეს ზედაპირიდან ბირთვის მანტიის საზღვრამდე.

ჰავაის ცხელ წერტილში, ხანგრძლივი პერიოდის სეისმური სხეულის ტალღის დიფრაქციული ტომოგრაფია იძლევა მტკიცებულებას, რომ მანტიის ბუმბული პასუხისმგებელია, როგორც ეს იყო შემოთავაზებული ჯერ კიდევ 1971 წელს. იელოუსტოუნის ცხელ წერტილში სეისმოლოგიური მტკიცებულებების შეკრება დაიწყო 2011 წლიდან, ბუმბულის მოდელის მხარდასაჭერად, როგორც ჯეიმსმა და სხვებმა დაასკვნა, "ჩვენ მხარს ვუჭერთ ქვედა მანტიის ბუმბულს, როგორც Yellowstone Hotspot-ის წარმოშობას."  მონაცემები. შეძენილი Earthscope-ის მეშვეობით, პროგრამა, რომელიც აგროვებს მაღალი გარჩევადობის სეისმურ მონაცემებს მთელს მიმდებარე შეერთებულ შტატებში, დააჩქარა Yellowstone-ის ქვეშ მყოფი ბუმბულის მიღება.

მიუხედავად იმისა, რომ არსებობს ძლიერი მტკიცებულება იმისა, რომ სულ მცირე, ეს ორი ღრმა მანტიის ბუმბული ამოდის ბირთვისა და მანტიის საზღვრიდან, დადასტურება იმისა, რომ სხვა ჰიპოთეზები შეიძლება უარყოფილი იყოს, შეიძლება მოითხოვოს მსგავსი ტომოგრაფიული მტკიცებულება სხვა ცხელ წერტილებზე.

იხ. ვიდეო - The Largest Volcanoes in History – Mantle Plumes explained

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                          ნეოგენური სისტემა

შემოკლ. ნეოგენ., გეოქრონოლოგიური მონაცემები - 23.03-2,588მლნ.წ-ის წინ

 (ნეო... და ...გენი) — კაინოზოური ჯგუფის რიგით მეორე სისტემა (გეოლოგიური წელთაღრიცხვის კაინოზოური ერის მეორე პერიოდი). მოსდევს პალეოგენურ სისტემას(პერიოდს) და წინ უსწრებს მეოთხეულ (ანთროპოგენურ) სისტემას (პერიოდს). სახელი უწოდა ავსტრიელმა გეოლოგმა მ. ჰერნესმა (1853), რომელმაც გააერთიანა ჩ. ლაიელის მიერ გამოყოფილი (1833) მიოცენი და პლიოცენი. აბსოლუტური გეოქრონოლოგიით ნეოგენური სისტემა დაიწყო 25 მილიონი წლის წინათ და გრძელდებოდა 23 მილიონზე მეტ წელიწადს.

ნეოგენური სისტემა (პერიოდი) იყოფა ორ სექციად (ეპოქად) თითოეული მათგანი — ცალკეულ სართულებად (საუკუნეებად).

ნეოგენური სისტემის ნალექები გვხვდება მთელ დედამიქაზე. ნეოგენური სისტემაში მოხდა მნიშვნელოვანი ტექტონიკური მოძრაობები (ორიგენიული ეტაპი), რის შედეგადაც წარმოიქმნა მრავალი მთათა სისტემა (ალპები, კარპატები, ბალკანები, დინარის მთები, აპენინები, კავკასიონი, ჰიმალაი და სხვა). ადრინდელი ნეოგენური ეპოქიდან დაიწყო კავკასიონისა და მცირე კავკასიონის ნაოჭა სისტემებისა და მათ შორის მდებარე საქართველოს ბელტის მნიშვნელოვანი ნაწილის ჩამოყალიბება. ნეოგენური სისტემის ნალექთწარმოქმნა კავკასიის ტერიტორიაზე განპირობებული იყო აქ განვითარებული ზღვიური აუზებისა და მთელი პარატეთისის მსოფლიო ოკეანესთან კავშირის ხასიათით. ოკეანესთან ფართო კავშირის დროს (უფლისციხურ, საყარაულოურ, თარხნულ საუკუნეებში) არსებობდნენ ნორმულზღვიური დიდტანიანი მოლუსკები და ფორამინიფერები, ხოლო როდესაც კავშირი შეწყვეტილი ან ძლიერ შესუსტებული იყო (კოწახურული, ჩოკრაკული, ყარაღანული, სარმატული, მეოტური საუკუნეები და პლიოცენური ეპოქა), ნალექებში მხოლოდ მტკნარი ან მომარილიანო ტიპის ფაუნა შეინიშნება. ზღვიური ნალექების გარდა კავკასიის ტერიტორიაზე გავრცელებულია კონტინენტურიც (ზედასარმატულ-ჰოლოცენური ასაკის), რომელღა სისქე ზოგჯერ 3000 მ აღწევს. ოროგენული ეტაპისთვის დამახასიათებელია მძლავრი ვულკანური ამოფრქვევები, რომელთა შედეგად ნეოგენური სისტემაში წარმოიქმნება ბაზალტ-ანდეზიტ-დაციტ-ლიპარიტული ვულკანური ასოციაცია.

ნეოგენური პერიოდში საქართველოს ტერიტორიაზე ზომიერად თბილი ჰავის პირობებში უმთავრესად იზრდებოდა ფარულთესლიანი მცენარეები, რომელთა უმეტესობა დღემდე შემორჩა.

იხ. ვიდეო - НЕОГЕНОВЫЙ ПЕРИОД. Развитие жизни на Земле. 16 серия | Наступление степей

ნეოგენური სისტემის ნალექებთან დაკავშირებულია მნიშვნელოვანი სასარგებლო წიაღისეული: ნავთობი, აირი, რკინის მადნები, ქიმიური ნედლეული, საშენი მასალები, მურა ნახშირი და სხვა

გლობალური კლიმატი სეზონური ხდება და ზოგადი გაგრილების ტენდენცია, რომელიც დაიწყო პალეოგენში, გრძელდება. ყინულის ქუდები ორივე პოლუსზე იწყებს ზრდას ფართობში და სისქეში. ნეოგენური პერიოდის ბოლოს იწყება მეოთხეული გამყინვარებასთან დაკავშირებული გამყინვარების სერიიდან პირველი. 

იხ. ვიდეო -The Evolution of Life part 12 : Neogene