ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                            თავის ტვინი

ადამიანის ტვინი:

1. ცერებრალური ნახევარსფერო (ტელენცეფალონი)

2. თალამუსი (ინტერტვინი)

3. ჰიპოთალამუსი (შუა ტვინი)

4. შუა ტვინი

5. ხიდი

6. ცერებრელი

7. მედულა მოგრძო

8. ზურგის ტვინი

 (ბერძნ. encephalon) — ხერხემლიანი და უხერხემლო ცხოველების ნერვული სისტემის ცენტრი. მდებარეობს თავის ქალას ღრუში. ხერხემლიანი ცხოველების თავის ტვინი, ფუნქციისამებრ ძალიან რთული და მნიშვნელოვანი აღნაგობისაა. იგი მილიარდობით ნეირონებს ანუ ნერვულ უჯრედებს შეიცავს. მისი კონკრეტული მცირე უბნის დაზიანებაც კი ცოცხალი ორგანიზმის ჯანმრთელობისთვის ძალიან სახიფათო, შესაძლოა, მომაკვდინებელიც იყოს.

თავის ტვინი ფიზიოლოგიურ, ორგანიზმის ცხოველმყოფადობისთვის საჭირო ყველა პროცესს აკონტროლებს, დაწყებული კუნთების მუშაობიდან ან სუნთქვიდან, დამთავრებული ჰორმონების გამოყოფამდე. მიმდინარე პროცესების აღსაქმელად და საკონტროლოდ თავის ტვინი მუდმივად იღებს ინფორმაციას სხვა ორგანოებიდან ნერვების საშუალებით და საპასუხო რეაქციებსაც იძლევა. ერთ-ერთი ასეთი საპასუხო რეაქციაა - რეფლექსი. მაგალითად, როდესაც ქუჩაში ვიღაც ჩვენს სახელს იძახის, ჩვენ მომენტალურად ვტრიალდებით ან ყურადღებას ვაქცევთ, მიუხედავად იმისა, რომ შეიძლება ვიღაც სულაც არ გვეძახდეს ჩვენ. ან როდესაც გვშია, თავის ტვინამდე მიდის სიგნალი და ჩვენ საკვები ძიებას ვიწყებთ. ასე მოქმედებს სხვა ცოცხალი ორგანიზმებიც.

იხ. ვიდეო - ბიოლოგია, X კლასი - ნერვული სისტემა - თავის ტვინის ფუნქციები #ტელესკოლა

თავის ტვინის აგებულება (ანატომია)

ტვინის ფორმა და ზომა სახეობებს შორის მნიშვნელოვნად განსხვავდება და საერთო მახასიათებლების იდენტიფიცირება ხშირად რთულია. მიუხედავად ამისა, მაინც არსებობს რაღაც საერთო, თუნდაც თევზისა და ადამიანის თავის ტვინებში, ამით ჩვენ მათ ერთმანეთისგან ვანსხვავებთ და ვსმჯელობთ, თუ რომელია უფრო კარგად განვითარებული. ბუნებრივია, ადამიანის თავის ტვინი ყველა სხვა ცოცხალ ორგანიზმზე, დაწყებული უმარტივესებიდან, დამთავრებული ფრინველებამდე ბევრად უფრო მაღალ განვითარებულია, რაზედაც მისი ევოლუციური აღნაგობა მიუთითებს.

თავის ტვინის ევოლუციური განვითარება და აღნაგობა

ზოგიერთი პრიმიტიული ცოცხალი არსების, მაგალითად ღრუბლების (რომელთაც საერთოდ არ აქვთ ნერვული სისტემა) გარდა, ყველა მრავალუჯრედული ორგანიზმიბილატერალურია, ანუ აქვს ორი სიმეტრიული სხეული (მარცხნივ და მარჯვნივ ერთნაირი აღნაგობა). პირველი ბილატერალები 700-650 მლნ. წლის წინ გაჩდნენ დედამიწაზე, რომელთაც გაუჩნდათ მილისებრი ნერვული სისტემა: ნერვული მილი მთელ სიგრძეზე, დაბოლოებული პატარა ბოლქვით ანუ თავის ტვინით და დღემდე ასეთი ნერვული სისტემა აქვს დაბალგანვითარებულ ორგანიზმებს, მაგალითად მრგვალ ჭიებს (ნემატოდებს).

უხერხემლოების თავის ტვინი

უხერხემლოებს, მაგალითად, ფეხსახსრიანებს (მწერებს, კიბოსნაირებს, ობობასნაირებს) აქვთ კვანძებისგან შემდგარი ნერვული მილი მთელ ზურგზე, რომელიც თავის მიდამოში ბოლოვდება პატარა ცენტრალური გაგანიერებით ე.წ თავის ტვინით, რომელიც მხოლოდ სამი ნაწილისგან შედგება. ცეფალოპოდებიდან (თავფეხიანები) რვაფეხასაც ზუსტად იგივე აღნაგობის ტვინი აქვს, რაც ნებისმიერ უხერხემლოს, იმ განსხვავებით, რომ მისი თავის ტვინი ყველაზე დიდია და 8 ნაწილისგან შედგება.

ხერხემლიანების თავის ტვინი

ზვიგენისა და ადამიანის თავის ტვინი და მისი უბნები.

უხერხემლოებისაგან განსხვავებით, ხერხემლიანების ტვინი ბევრად უფრო მაღალგანვითარებული და რთული აგებულებისაა. ხერხემლიანთა თითოეულ სახეობას აქვს თავისი ევოლუციური განვითარების ისტორია, თუმცა, მიუხედავად ამისა ხერხემლიანთა ხუთი კლასის: თევზების, ამფიბიების, ქვეწარმავლების, ფრინველებისა და ძუძუმწოვრების თავის ტვინები ასახავს, რომ ისინი ერთმანეთის შემდეგ განვითარდნენ და ერთნაირ ანატომიურ სტრუქტურებს შეიცავენ. ამათგან ყველაზე კარგად განვითარებული თავის ტვინი, ევოლუციურად ყველაზე ბოლო საფეხურს - ძუძუმწოვრებს აქვთ, მათ შორის ადამიანებს.

ყველა ხერხემლიანი იზიარებს საერთო თავის ტვინის ემბრიონული განვითარების ფორმას. თავდაპირველად, ორსულობის ადრეულ კვირებში, ჩნდება ტვინის სამი უბანი: წინა ტვინი (პროზენცეფალონი) , შუა ტვინი (მეზენცეფალონი) და რომბისებრი ტვინი (რომბენცეფალონი). ასეთი ტვინი ზრდასრულ ასაკშიც კი აქვს მხოლოდ თევზებსა და ამფიბიებს. მე-5 კვირიდან წინა ტვინი ანუ პროზენცეფალონი იყოფა შუამდებარე (დიენცეფალონი) და დასასრულ ტვინად (ტელენცეფალონი). შუა ტვინი მცირდება ზომაში და ვიწროვდება, ხოლო წინა უფრო მსხვილდება. რომბენცეფალონი ანუ რომბისებრი ტვინიც იყოფა ორ ნაწილად: უკანა ტვინად (მეტენცეფალონი) და მოგრძო ტვინად (მიელენცეფალონი). ვითარდება. ქვეწარმავლებსა და ფრინველებს, თევზებისა და ამფიბიებისგან განსხვავებით, შუამდებარე და დასასრული ტვინი კარგად აქვთ განვითარებული, თუმცა ძუძუმწოვრებზე უფრო ქვედა საფეხურზე არიან.

თავის ტვინის ნაწილები ემბრიონული განვითარებისას

საბოლოოდ ზრდასრულ ძუძუმწოვარს, მათ შორის ადამიანს, ჩამოყალიბებული აქვს თავის ტვინის შემდეგი 6 განყოფილება: მოგრძო ტვინი, ხიდი, ნათხემი (რომბისებრი ტვინიდან განვითარებული) , შუა ტვინი (მეზენცეფალონი), შუამდებარე ტვინი (დიენცეფალონი) და დიდი ნახევარსფეროები (დასასრული ტვინი / ტელენცეფალონი). თავის ტვინის თითოეულ ამ უბანს აქვს თავისი დამახასიათებელი ფუნქცია და აღნაგობა.

ჰისტოლოგიურად, თავის ტვინი ნერვული ქსოვილითაა აგებული, რომელიც ორი სახის უჯრედებს შეიცავს: ნეირონებსა და გლიურ უჯრედებს. გლიური უჯრედები, ან ნეიროგლია, ნეირონებისთვის საკვებ,საყრდენ და დამცველობით ფუნქციას ასრულებენ, ამავდროულად ხელს უწყობენ ნერვული ქსოვილის ელექტრულ აქტივობას. თავის ტვინში, ისევე როგორც ზურგის ტვინში მოთავსებულია თეთრი და რუხი ნივთიერებები. რუხი ნივთიერება ნეირონების სხეულების, დენდრიტებისა და აქსონების გროვებისგან შედგება გლიურ უჯრედებთან ერთად. იგი თეთრი ნივთიერების გარეთაა და დიდ ნახევარსფეროებსა და ნათხემს მთლიანად გარს ეკვრის, წარმოქმნის ქერქს. თეთრი ნივთიერება კი ყოველთვის ცენტრალურად მდებარეობს, რომელშიც მიელინის გარსის მქონე აქსონები მდებარეობს, სწორედ ეს განაპირობებს მის თეთრ შეხედულებას. იგი გამტარ გზებს წარმოქმნის და თავის ტვინს ზურგის ტვინთან აკავშირებს, გადასცემს სხვადასხვა იმპულსებსა და სიგნალებს.

ჯგუფი ტვინის მასა, გ

სპერმის ვეშაპი 7800

ფინვალი 6930

სპილო 4783

ორკა 5620

კეხი ვეშაპი 4675

რუხი ვეშაპი 4317

მშვილდოსანი ვეშაპი 2738

გრინდა 2670

Bottlenose Dolphin 1500-1600 წწ

ზრდასრული 1300-1400 წწ

ვალრუსი 1020-1126 წწ

Pithecanthropus 850-1000

აქლემი 762

ჟირაფი 680

ბეჰემოთი 582

ზღვის ლეოპარდი 542

ცხენი 532

გორილა 465-540

პოლარული დათვი 498

ძროხა 425-458

შიმპანზე 420

ახალშობილი ადამიანი 350-400

ჯგუფი ტვინის მასა, გ

ორანგუტანი 370

კალიფორნიის ზღვის ლომი 363

Manatee 360

ვეფხვი 263.5

ლევი 240

გრიზლი 234

ღორი 180

იაგუარი 157

ცხვარი 140

ბაბუნი 137

რეზუს მაიმუნი 90-97

ძაღლი (ბიგლი) 72

Aardvark 72

Beaver 45

დიდი თეთრი ზვიგენი 34

ულვაშიანი მედდა ზვიგენი 32

კატა 30

გოჭი 25

ციყვი მაიმუნი 22

მარმოტი 17

კურდღელი 10-13

პლატიპუსი 9

ჯგუფი ტვინის მასა, გ

ალიგატორი 8.4

პროტეინი 7.6

პოსუმი 6

ჭიები 6

ჭიანჭველა 4.4

ზღვის გოჭი 4

ჩვეულებრივი ხოხობი 4.0

ზღარბი 3.35

ტუპაია 3

საბრძოლო ხომალდი 2.5

ბუ 2.2

ვირთხა (წონა 400 გ) 2

ნაცრისფერი ქერქი 1.9

ზაზუნა 1.4

ჯუმპერი 1.3

ბეღურა 1.0

ევროპული მწყერი 0.9

კუს 0.3-0.7

ბულფროგი 0.24

Viper 0.1

ოქროს თევზი 0,097

მწვანე ხვლიკი 0.08

ნათხემი

ნათხემი უშუალოდ მოგრძო ტვინის ზემოთ მდებარეობს . მისი ზედაპირი წარმოქმნილია რუხი ნივთიერებით — ქერქით, რომლის შიგნით თეთრი ნივთიერებაა. ნათხემი აკონტროლებს სხეულის წონასწორობას,მისი დაზიანება სასიკვდილო არაა,თუმცა დაღვევის შემთხვევაში ადამიანს არამყარი სიარული აქვს და ზედმეტად იქნევს ხელეფსა და ფეხებს, უჭირს წონასწორობის შენარჩუნება, ვერ უყრის ნემსში ძაფს და სხვა.

შუა ტვინი (მეზენცეფალონი)

შუა ტვინი ჩონჩხის კუნთებს მუდმივად უგზავნის იმპულსებს და მათ ტონუსს უნარჩუნებსაქ გადის მხედველობისა და ბგერის გაღიზიანებებისსაორიენტაციო რეფლექსების რკალები.მაგ.ხმის გაგონებაზე თავისა და სხეულის შებრუნება. შუა ტვინში გადის ყველა გზა,რომელიც დიდ ნახევარსფეროებსა და ნათხემს აკავშირებს მოგრძო და ზურის ტვინთან. იგი ახორციელებს უპირობო "რა არის" რესფლექსს, დამცველობით რეფლექსებს: ოტოლიტების გზით გაღიზიანებული რეცეპტორები ნერვულ იმპულსებს გადასცემენ ნერვული გზებით, რომელიც გაივლის შუა ტვინში, ნათხემსა და დიდი ნახევარსფეროების ქერქში. შუა ტვინის იმ ნეირონების განადგურება, რომლებიც დოფამინს გამოყოფს, პარკინსონს იწვევს. დოფამინი ნეირომედიატორია, რომელიც აკონტროლებს ჩონჩხის კუნთების მოქმედებას.

იხ. ვიდეო - Головной мозг | Строение и функции | Биология ЦТ, ЕГЭ

მოგრძო ტვინი

მოგრძო ტვინი, ხიდი და შუა ტვინი ქმნის ტვინის ღეროს,რომელშიც გადის აღმავალი და დაღმავალი გზები.ტვინის ღერო თავის მხრივ დაკავშირებულია ზურგის ტვინთან,ნათხემთან და დიდ ნახევარსფეროებთან. ტვინის ღეროდან გამოდის 12 წყვილი ნერვი. ნერვები ტვნს თავში განლაგებულ გრძნობათა ორგანოებთან, კუნთებთან და ჯირკვლებთან აკავშირებს. ერთი წყვილი,რომელსაც ცდომილ ნევრს უწოდებენ,ტვინს შინაგან ორგანოებთან,გულთან,ფილტვებთან,კუჭთან,ნაწლავებთან აკავშირებს. აქ რუხი ნივთიერება განლაგებულია გროვებად - ბირთვებად. მასში მოთავსებულია სუნთქვის, გულის მუშაობის, საჭმლის მომნელებელი სისტემის, ყლაპვის, წოვის, ღეჭვის, ხველების, ცემინების, სლოკინის, ღებინების, ცრემლდენის, ნერწყვის გამოყოფის ცენტრები

შუამდებარე ტვინი

შუამდებარე ტვინის მეშვეობით ყველა რეცეპტორიდან იმპულსები დიდი ნახევარსფეროების ქერქს გადაეცემა, რთული მამოძრავებელი რეფლექსების უმეტესი ნაწილი, როგორიცაა სიარული, სირბილი, ცურვა დაკავშირებულია შუამდებარე ტვინთან. იგი არეგულირებს:ნივთიერებათა ცვლას,სხეულის მუდმივი ტემპერატურის შენარჩუნებას(ჰომეოსტაზს),საკვების,წყლის მოხმარების,შიმშილისა და წყურვილის შეგრძნებას,გამოყოფს ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებებს და ამით ჰუმორულ რეგულაციას ახორციელებს.

დიდი ნახევარსფეროები

ადამიანის ტვინის კარგად განვითარებული დიდი ნახევარსფეროები შუა და შუამდებარე ტვინს ფარავს. დიდი ნახევარსფეროების ზედაპირი — ქერქი — რუხი ნივთიერებებისგან არის წარმოქმნილი. ქერქის ქვეშ მოთავსებულია თეთრი ნივთიერება, რომლის სისქეში განლაგებულია ქერქქვეშა ბირთვები. ნახევარსფეროების ზედაპირი დანაოჭებულია. ღარები და ხვეულები საშუალოდ 2000—2500 სმ² — მდე ადიდებს ქერქის ზედაპირის ფართობს. ამ ფართობის 2/3-ზე მეტი ჩამალულია ღარებში. ქერქში 14 მილიარდამდე ნერონია.

ყოველი ნახევარსფერო ღარებით დაყოფილია შუბლის, თხემის, საფეთქლისა და კეფის წილებად. ყველაზე ღრმაა ცენტრალური ღარი, რომელიც შუბლის წილს თხემის წილისგან გამოყოფს და გვერდითი ღარი, რომელიც საფეთქლის წილს შემოსაზღვრავს.

იხ. ვიდეო - The Brain

           თავის ტვინის ნახევარსფერო

ადამიანის თავის ტვინი წინიდან

შინაური ცხვარის ტვინი. უკანა ხედი. ჩანს გრძივი ნაპრალი, რომელიც ჰყოფს თავის ტვინის მარცხენა და მარჯვენა ნახევარსფეროებს.

ხერხემლიანთა ტვინი ღარით იყოფა ორ დიდ ნახევარსფეროდ (ლათ. Hemisphaerium cerebri): მარცხენა და მარჯვენა. ნახევარსფეროების ნაცრისფერი ნივთიერების გარე ფენა არის ცერებრალური ქერქი, რომელსაც მხარს უჭერს თეთრი ნივთიერების შიდა ფენა. ორი ნახევარსფერო ერთმანეთთან არის დაკავშირებული კომისურებით - ნერვული ბოჭკოების განივი შეკვრით. ამ კომისურებიდან მთავარია კორპუს კალოზიუმის სქელი ფირფიტა; იგი ვრცელდება წინიდან უკანა მიმართულებით 8 სმ და შედგება 200-250 მილიონი ნერვული ბოჭკოებისაგან, რომლებიც გადის ერთი ნახევარსფეროდან მეორეზე. მცირე კავშირები, მათ შორის წინა და უკანა კომისურები და ფორნიქსი, გადასცემს ინფორმაციას ორ ნახევარსფეროს შორის ლოკალიზებული ფუნქციების კოორდინაციის მიზნით. თითოეულ ნახევარსფეროში გამოიყოფა ყველაზე გამორჩეული ადგილები წინ, უკან და გვერდებზე, რომელსაც ეწოდება პოლუსები: შუბლის პოლუსი (polus frontalis), კეფის პოლუსი (polus occipitalis) და დროებითი პოლუსი (polus temporalis).

ზოგადად, ნახევარსფეროები ერთმანეთის სარკისებური გამოსახულებაა დახვეწილი განსხვავებებით, ხოლო მარჯვენა მხარე წინ არის წამოწეული. მიკროსკოპულ დონეზე, ცერებრალური ქერქის ციტოარქიტექტურა ავლენს უჯრედების ფუნქციას, ნეიროტრანსმიტერების რაოდენობას და რეცეპტორების ქვეტიპებს. შესამჩნევი განსხვავებები განსხვავდება ინდივიდიდან ინდივიდამდე.

ნახევარსფეროს ფუნქციების ლატერალიზაცია

პოპულარული ფსიქოლოგია ხშირად საუბრობს იმაზე, თუ როგორ არის ტვინის გარკვეული ფუნქციები (მაგ., ლოგიკა, კრეატიულობა) გვერდითი, რაც ნიშნავს, რომ ისინი განლაგებულია ტვინის მარჯვენა ან მარცხენა მხარეს. ეს განცხადებები ხშირად არაზუსტია, რადგან ტვინის ფუნქციების უმეტესობა რეალურად ნაწილდება ორივე ნახევარსფეროზე.

ასიმეტრიის მეცნიერული მტკიცებულების უმეტესობა ტვინის ფუნქციებს უფრო დაბალი დონის აღქმის ფუნქციებს უკავშირებს, ვიდრე უფრო აღმასრულებელ ფუნქციებს, რომლებიც ფართოდ არის განხილული (მაგ. გრამატიკის ქვეცნობიერი დამუშავება და არა ზოგადად „ლოგიკური მსჯელობა“

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                    ნიკოლაი ჰარტმანი

     

 (გერმ. Nicolai Hartmann; დ. 20 თებერვალი, 1882, რიგა ― გ. 9 ოქტომბერი, 1950, გეტინგენი) — გერმანელი ფილოსოფოსი, კრიტიკული ონტოლოგიის ფუძემდებელი. 1920-1945 მარბურგის, კელნის, ბერლინისა და გეტინგენის უნივერსიტეტების პროფესორია.
 ბიოგრაფია

ჰარტმანი ჯერ პაულ ნატორპის მოწაფე იყო და მარბურგის სკოლის ნეოკანტიანელთა პოზიციებს იცავდა („არსის პლატონისეულ ლოგიკა“, 1909, „მათემატიკის ფილოსოფიური საფუძვლები პროკლესთან“, 1909), შემდეგ კი ედმუნდ ჰუსერლის გავლენით დაიწყო გნოსეოლოგიის საზღვრების გადალახვა და „თვით საგნებისაკენ“ სვლა. ჰარტმანი მოითხოვს კვლევის დამყარებას მეტაფიზიკის მინიმუმზე, იდეალიზმისა და რეალიზმზე მაღლა დგომისა და თვალსაზრისამდელ პოზიციებზე, გვთავაზობს ობიექტური იდეალიზმის, როგორც ღია სისტემის, საკუთარ გაგებას („შემეცნების მეტაფიზიკის ძირითადი ნიშნები“, 1921), რომელიც შემდგომში განახორციელა დიდ ფაქტობრის მასალასა და ტრადიციის ათვისებაზე („გერმანული იდეალიზმის ფილოსოფია“, ტ. 1, 1923, ტ. 2, 1929) დამყარებით. ეს სისტემა წარმოადგინა შრომებში: „გონითი არსის პრობლემა“ (1933), „ონტოლოგიის დაფუძნებისათვის“ (1935), „შესაძლებლობა და სინამდვილე“ (1938), „რეალური სამყაროს აგებულება“ (1940), „ბუნების ფილოსოფია“ (1950); აღსანიშნავია აგრეთვე „ეთიკა“, რომელიც მაქს შელერის გავლენითაა დაწერილი (1926) და უკანასკნელი შრომა „ესთეტიკა“ (1953). ჰარტმანმა დაწვრილებით დაამუშავა კატეგორიების პრობლემა, განასხვავა მათი სფეროები და ფენები, დაინახა დიალექტიკის საჭიროება, მაგრამ ვერ განასხვავა ერთმანეთისაგან ტელეოლოგია და განვითარების თეორია და ორივე უარყო, აღიარა მხოლოდ „ჰორიზონტალური“ და არა „ვერტიკალური“ დიალექტიკა, ამიტომ სისტემის ერთიანობა ვერ დააფუძნა. ჰარტმანის გავლენა განიცადეს გ. იაკობიმ, გ. მარტინმა, ჰ. ვაინმა, მ. ლანდმანმა და სხვ. ჰარტმანის ხელმძღვანელობით 1922 მარბურგში სადოქტორო დისერტაცია დაიცვა მოსე გოგიბერიძემ.

იხ. ვიდეო - The Philosophy of Nicolai Hartmann with Predrag Cicovacki

ეთიკური თეორია

ჰარტმანის ეთიკური თეორიის ცენტრალური კონცეფცია არის ღირებულება. ჰარტმანის 1926 წლის წიგნი, ეთიკი, ამუშავებს ღირებულების მატერიალურ ეთიკას, რომლის მიხედვითაც მორალური ცოდნა მიიღწევა ჩვენი ფასეულობების გამოცდილების ფენომენოლოგიური გამოკვლევით. მორალურ ფენომენებს ჰარტმანი ესმის, როგორც გამოცდილება არსების სფეროს, რომელიც განსხვავდება მატერიალური საგნებისგან, კერძოდ, ღირებულებების სფეროსგან. ღირებულებები, რომლებიც ბინადრობენ ამ სფეროში უცვლელი, ზედროული და სუპერისტორიულია, თუმცა მათზე ადამიანის ცნობიერება დროთა განმავლობაში იცვლის ყურადღებას. ჰარტმანი კანტისგან ფრაზის სტილის მიხედვით ახასიათებს ღირებულებებს, როგორც საქონლის შესაძლებლობის პირობებს; სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ღირებულებები არის ის, რაც შესაძლებელს ხდის, რომ მსოფლიოში სიტუაციები იყოს კარგი. სიტუაციების სიკეთის (ან ცუდის) შესახებ ჩვენი ცოდნა გამომდინარეობს მათი ემოციური გამოცდილებიდან, გამოცდილებიდან, რომლებიც შესაძლებელი ხდება ღირებულების დაფასების აპრიორული შესაძლებლობით. ჰარტმანისთვის ეს ნიშნავს, რომ ჩვენი ცნობიერება საქმის მდგომარეობის ღირებულების შესახებ არ მიიღწევა მსჯელობის პროცესით, არამედ განცდის გამოცდილების გზით, რომელსაც იგი უწოდებს ფასეულობის ცნობიერებას. მაშ, თუ ეთიკა არის იმის შესწავლა, თუ რა უნდა გააკეთოს, ან რა ვითარება უნდა მოიტანოს, ჰარტმანის აზრით, ასეთი კვლევები უნდა ჩატარდეს ჩვენი ემოციური შესაძლებლობების დიდი ყურადღების მიქცევით, რათა გავარკვიოთ რა არის ღირებული. მსოფლიოში. როგორც ასეთი, ჰარტმანის კონცეფცია სწორი მორალური ფილოსოფიის შესახებ უპირისპირდება რაციონალისტურ და ფორმალისტურ თეორიებს, როგორიცაა კანტი, რომლის მიხედვითაც ეთიკური ცოდნა გამომდინარეობს წმინდა რაციონალური პრინციპებიდან.

ციტატები

"ადამიანის ტრაგედია არის ის, ვინც შიმშილობს და ზის უხვად დატვირთულ მაგიდასთან, მაგრამ ხელს არ უწვდის, რადგან ვერ ხედავს იმას, რაც მის წინ არის. რადგან რეალურ სამყაროს აქვს ამოუწურავი ბრწყინვალება, რეალური. ცხოვრება სავსეა მნიშვნელობითა და სიუხვით, სადაც ჩვენ ვიგებთ, ის სავსეა სასწაულებითა და დიდებით

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                     კოლხური კულტურა

კოლხური ცული. დამახასიათებელი ორნამენტებით.

გვიანდელი ბრინჯაოს — ადრინდელი რკინის ხანის (ძვ. წ. II ათასწლეულის II ნახევარი — I ათასწლეულის I ნახევარი), არქეოლოგიური კულტურა. გავრცელებულია ძვ. კოლხებისა და სხვა დასავლეთის ქართული ტომების (სასპერები, ტიბარენები, მაკრონები, მოსხები, მოსინიკები და სხვა) მიწა-წყალზე (დასავლეთი საქართველო, მტკვრისა და ჭოროხის წყალგამყოფი მთიანეთი, სამხრეთ-აღმოსავლეთი შავიზღვისპირეთი და ქ. ორდუმდე). უმთავრესად ცნობილია მაღალგანვითარებული ბრინჯაოს წარმოებით და მხატვრული ხელოსნობით. აღმოჩენილია სპილენძ-ბრინჯაოს ნაკეთობათა მრავალრიცხოვანი ე. წ. მდნობელთა და ლითონის ნივთიერებით მოვაჭრეთა განძები, სამარხეული ინვენტარი და მრავალი შემთხვევითი მონაპოვარი.

სამაროვნები შესწავლილია აფხაზეთის სანაპიროზე: ეშერის, კიურდერეს, პრიმორსკოეს ქვევრსამარხ-ოსუარიუმები, მეგუძირხვის და ყულანურხვის ორმოსამარხები (მ. თრაფში), სოხუმის მთის კომპლექსები (ა. კალანდაძე), რაჭაში ბრილის ორმოსამარხები, ქვაყუთები და თავისებური კრემაციული კოლექტიური სამარხები (გ. გობეჯიშვილი). კოლხეთის დაბლობზე (პალურის, მუხურჩის, ნიგვზიანის, გორაძირის) კოლექტიური სამაროვნები მეორადი დაკრძალვით (ან კრემაციით) და სხვა. კოლექტიური სამარხები განეკუთვნება კოლხური კულტურის ბოლო საფეხურს (ძვ. წ. VIII-VI სს.). მათში კოლხური ბრინჯაოს გვერდით მრავლადაა იმპორტული ნივთები, რაც კოლხეთის ფართო საგარეო ვაჭრობაზე მიუთითებს. ამ დროს საგრძნობლად მატულობს რკინის საბრძოლო და სამეურნეო იარაღის დამზადება. კოლხეთში გვიან ხანამდე რკინასთან ერთად ბრინჯაოს არსებობა აიხსნება ბრინჯაოს ინდუსტრიის ღრმა ტრადიციებითა და ფერად ლითონთა მდიდარი საბადოების სიმრავლით. სპილენძის მადნის ძვ. გამონამუშევრები შესწავლილია რაჭაში (გ. გობეჯიშვილი), მიკვლეულია აფხაზეთში, სვანეთში, აჭარაში. სამოსახლო ბორცვები და ნასოფლარები ცნობილია კოლხეთის დაბლობზე. დიხაგუძუბა (ა. ჟანტურია, ნ. ხოშტარია), ნაოხვამუ (გ. ნიორაძე), დაბლაგომი (ბ. კუფტინი, ნ. ხოშტარია), ნოსირი (დ. ქორიძე), ჭალადიდი, მუხურჩა, ნამჭედური და სხვა. მათი ზოგიერთი ფენა კოლხური კულტურის საფეხურს განეკუთვნება, შეიცავს ძალურ და თიხალესილ ნაგებობათა ნაშთებს, კერამიკას, ქვისა და ძვლის სამეურნეო იარაღსა და ხელსაწყოს, ცხოველთა ძვლებს და სხვა. ნაწარმთა ნარჩენებს, განძებისა და სამარხებისათვის დამახასიათებელი ნივთები ნამოსახლარებში იშვიათია, სამარხებში კი მცირეა ნამოსახლარისათვის ტიპური ჭურჭელი. კოლხური კულტურისთვის დამახასიათებელია კოლხური ცულები, თოხები, სეგმენტური იარაღი, წალდები, ნამგლები, მოკლე შუბისპირები, ე. წ. ალისებური და მოგრძო ფოთლისებური სატევრისპირები, გორდაპირიანი და კოტებიანი ბრტყელი ცულები, მშვილდ-საკინძები, აბზინდები, სარტყლები, სამაჯურები, საკისრე, საწვივე და მასიური რგოლები, საკიდები, სიტულის ტიპის ჭურჭელი, სტატუეტები, ჩამოსასხმელი ყალიბები და სხვა. ნაკეთობანი ხშირად შემკულია გრაფიკული მოხატულობით, ზოგჯერ კი კოლხების რელიგიურ-იდეოლოგიური წამოდგენების გამომხატველი სკულპტურული გამოსახულებით. ნამოსახლარებზე აღმოჩენილია შავი, მონაცისფრო და მოწითალო თიხის ჭურჭელი. გვიანდელი ხანის ფენებსა და სამარხებში ჩნდება ყურმილიანი ხელადები, მაღალფეხიანი და ვიწროძირიანი სასმისები და სხვა.

იხ. ვიოდეო - ძველი კოლხეთი - ვანის არქეოლოგიური მუზეუმი - ძველი კოლხეთი -  ვანის არქეოლოგიური მუზეუმი... 

მითი არგონავტების შესახებ ეფუძნება რეალურ ისტორიულ მოვლენებს.  დღევანდელი დასავლეთ საქართველოს ტერიტორიაზე არქეოლოგიური აღმოჩენების შედეგად გამოვლენილი მაღალგანვითარებული კულტურა ცხადყოფს, რომ კოლხეთის მითიური ქვეყანა სწორედ ამ რეგიონში მდებარეობდა. ვანი ისტორიული კოლხეთის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სატაძრო ქალაქი იყო. 

ესაა ადგილი, რომელიც ყველა ქართველმა უნდა ნახოს. 

  

სამეცნიერო - პოპულარული  პროექტი - "ფესვები" 

ქართველი ემიგრანტი მოსწავლეებისათვის და ასევე საქართველოში მცხოვრები ბავშვებისათვისაც, რომელიც ხელს უწყობს საქართველოს ისტორიის და კულტურის პოპულარიზაციას, როგორც ქვეყნის შიგნით, ასევე მის ფარგლებს გარეთ და რომელიც დაეხმარება ბავშვებს უკეთ გაიცნონ თავისი სამშობლო და მისი დიადი წარსული.

კოლხური კულტურას გენეტიკური კავშირი აქვს წინა და მომდევნო ხანის კულტურებთან, ამიტომ, ფართო გაგებით, იგი მოიცავს უფრო დიდ პერიოდს, ვიდრე მხოლოდ კოლხური ბრინჯაოს აყვავების ხანაა. კულტურის ლოკალურ თავისებურებათა მიხედვით გამოიყოფა მსხვილი მეტალურგიური ცენტრები: აფხაზეთი, ჭოროხის აუზი, კოლხეთის დაბლობი (რიონის ჩრდილოეთით), კოლხეთის ბაღის აღმოსავლეთი (რიონის შუაწელის აუზი) და ყვირილის აუზი. არსებობს უფრო ვიწრო საწარმოო რაიონებად დაყოფის ცდაც. სამიწათმოქმედო იარაღის სიჭარბე ბარის რაიონებში გამოხატავს ამ რაიონთა მეურნეობის სპეციფიკას. კოლხური და მისი თანადროული აღმოსავლეთი ქართული კულტურა შეხვედრის ოლქებია მესხეთი და შიდა ქართლი, სადაც განძებსა და სამარხებში გვხვდება შერეული კომპლექსები. კოლხური ბრინჯაოს ცალკეული ნიმუშები აღმოჩნდა უფრო შორსაც (აღმოსავლეთი საქართველო, სომხეთი, ჩრდილოეთი კავკასია, უკრაინა, ცენტრალური ანატოლია). კოლხური კულტურას უკავშირდება ყობანური კულტურა.

იხ. ვიდეო - რა იცით ვანის არქეოლოგიური გათხრების შესახებ - 1881 წლის 28 მაისის გაზეთი „დროება“ წერდა, რომ სოფელ საჩინოში ყოველი წვიმის შემდეგ ნიაღვარს განსაკუთრებული ოსტატობით შესრულებული ოქროს ნაკეთობები ჩამოჰქონდა. წერილის ავტორი ამ ადგილის არქეოლოგიურ შესწავლას ითხვოდა. 60 წელზე მეტხანს გორაზე არქეოლოგიურ გათხრები წარმოებდა, რომლის შედეგადაც უძველესი ნაქალაქარი აღმოჩნდა. ქალაქი ძველი წელთაღიცხვით მე-8 საუკუნიდან პირველ საუკუნემდე ქმნიდა განუმეორებელ, უმდიდრეს კულტურას, რომელიც პირველ საუკუნეში მტრის შემოსევის შედეგად სრულად განადგურდა.

ვანის ნაქალაქარის ისტორიის, იქ აღმოჩენილი საგანძურისა და ჩვენი წინაპრების უნიკალური ანტიკური კულტურის შესახებ იხილეთ თომა ჩაგელიშვილის ფილმი „საიდუმლო ქალაქი“

  

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                           ანდრე ნორტონი

დ. 17 თებერვალი, 1912 —გ. 17 მარტი, 2005) — ამერიკელი მწერალი, მოღვაწე ფენტეზის და სამეცნიერო ფანტასტიკის ჟანრში. აგრეთვე წერდა ისტორიულ ჟანრში. უფრო მეტად ცნობილია ფსევდონიმით ანდრე ნორტონი (Andre Norton), თუმცა აგრეთვე იყენებდა ფსევდონიმებს ენდრიუ ნორთი და ალენ უესტონი. ნორტონი იყო პირველი ქალი მწერალი, რომელმაც მიიღო განდალფის ჯილდო დიდი ოსტატის კატეგორიაში.

იოგრაფია

დაიბადა კლივლენდში, ოჰაიო. საოჯახო ლეგენდის თანახმად, იგი პირველი დევნილების შთამომავალია და მის დიდ ბებიებს შორის იყო ინდოელი ქალი. სკოლაში ხშირად ვსტუმრობდი ბიბლიოთეკას და ბევრს ვკითხულობდი. ის იყო სკოლის კედლის გაზეთის რედაქტორი, რისთვისაც დაწერა პირველი მოთხრობები.

1930-1932 წლებში. სწავლობდა Case Western Reserve University-ში. იგი მუშაობდა კლივლენდის საჯარო ბიბლიოთეკაში 20 წლის განმავლობაში (ომის წლების გამოკლებით, როდესაც მსახურობდა კონგრესის ბიბლიოთეკაში). 1950-1956 წლებში მუშაობდა გამომცემლობა Gnom-press-ის რედაქტორად.

ნორტონი გარდაიცვალა 2005 წლის 17 მარტს საკუთარ სახლში, მურფრესბოროში, ტენესი, აშშ. ამერიკის სამეცნიერო ფანტასტიკის მწერლებმა სიკვდილის შემდეგ დააწესეს ანდრე ნორტონის ჯილდო.

1934 წელს, D. Appleton–Century Company-ის მიერ გამოქვეყნდა მისი პირველი წიგნი, პრინცი ბრძანებები, მაიკლ კარლის, ოდესღაც გვირგვინის პრინცისა და მორვანიის ტახტის პრეტენდენტის თავგადასავალი, კეიტ სერედის ილუსტრაციებით. კონგრესის როგორც "ანდრე ნორტონი"). მან განაგრძო რამდენიმე ისტორიული რომანის დაწერა არასრულწლოვანთა (ამჟამად "ახალგაზრდული") ბაზრისთვის.

ნორტონის პირველი გამოქვეყნებული სამეცნიერო ფანტასტიკა იყო მოთხრობა, "კრატერის ხალხი", რომელიც გამოჩნდა სახელწოდებით "ენდრიუ ნორდი", როგორც 1947 წლის პირველი ნომერი Fantasy Book, ჟურნალი Fantasy Publishing Company, Inc.-ის 4-18 გვერდებზე. [17] მისი პირველი ფანტასტიკური რომანი, Huon of the Horn, გამოქვეყნებული ჰარკორტ ბრეისის მიერ მისივე სახელით 1951 წელს, ადაპტირებულია ბორდოს ჰერცოგის ჰუონის მე-13 საუკუნის ისტორია. მისი პირველი სამეცნიერო ფანტასტიკური რომანი, Star Man's Son, 2250 A.D., გამოჩნდა ჰარკურტში 1952 წელს. იგი გახდა ნაყოფიერი რომანისტი 1950-იან წლებში, მისი მრავალი წიგნი გამოქვეყნდა არასრულწლოვანთა ბაზრისთვის, ყოველ შემთხვევაში მათი ორიგინალური მყარი ყდის გამოცემებით.

1958 წლიდან, როდესაც იგი გახდა სრულ განაკვეთზე პროფესიონალი მწერალი, კირკუსმა გადახედა მის 16 რომანს [b] და დააჯილდოვა ოთხი ვარსკვლავიანი რეცენზიებით. მისი ოთხი ვარსკვლავიანი რეცენზია 1957 წლამდე დაჯილდოვებული იყო სამი ისტორიული სათავგადასავლო რომანისთვის - მიჰყევით დოლს (1942), ნაწიბურის სახე (1948), იანკის ჯარისკაცი (1955) - და ერთი ცივი ომის თავგადასავალი, ხმლების წერტილებში (1954). მან მიიღო ოთხი ვარსკვლავიანი მიმოხილვა შემდგომში, ბოლო 1966 წელს, მათ შორის სამი სამეცნიერო ფანტასტიკისთვის.

                            იხ. ვიდეო - Об Андре Нортон

ნორტონი ორჯერ იყო ნომინირებული ჰიუგოს ჯილდოზე, 1964 წელს რომანისთვის Witch World და 1967 წელს რომანისთვის "Wizard's World". იგი სამჯერ იყო ნომინირებული World Fantasy Award-ზე სიცოცხლის მიღწევებისთვის, მოიგო ჯილდო 1998 წელს. ნორტონმა მოიგო მრავალი სხვა ჟანრის ჯილდო და რეგულარულად აქვეყნებდა ნამუშევრებს Locus-ის ყოველწლიურ გამოკითხვებში, "წლის საუკეთესო" გამოკითხვებში.

ის იყო ამერიკის ხმლებისა და ჯადოქრების გილდიის (SAGA) დამფუძნებელი წევრი, გმირული ფანტაზიის ავტორთა თავისუფალი ჯგუფი, რომელიც დაარსდა 1960-იან წლებში, ლინ კარტერის ხელმძღვანელობით, მხოლოდ ფანტასტიკური რწმუნებით. ნორტონი ერთადერთი ქალი იყო თავდაპირველ რვა წევრს შორის. SAGA-ს წევრების ზოგიერთი ნამუშევარი გამოქვეყნდა ლინ კარტერის მოციმციმე ხმლებში! ანთოლოგიები.

1976 წელს გარი გიგაქსმა მიიწვია ნორტონი, რათა ეთამაშა Dungeons & Dragons თავის Greyhawk სამყაროში. შემდეგ ნორტონმა დაწერა Quag Keep, რომელშიც მონაწილეობდა პერსონაჟთა ჯგუფი, რომლებიც მოგზაურობენ რეალური სამყაროდან გრეიჰოკში. ეს იყო პირველი რომანი, რომელიც ნაწილობრივ მაინც განთავსდა გრეიჰოკის გარემოში და, ალტერნატიული სამყაროს მიხედვით, პირველი, რომელიც დაფუძნებულია D&D-ზე.[20] Quag Keep ამოღებულია The Dragon-ის მე-12 გამოცემაში (1978 წლის თებერვალი) წიგნის გამოცემამდე. ის და ჟან რები თანამშრომლობდნენ Quag Keep-ის გაგრძელებაზე, როდესაც ნორტონი გარდაიცვალა. Quag Keep-ში დაბრუნება დაასრულა Rabe-მ და გამოსცა Tor Books-მა 2006 წლის იანვარში.

მისი საბოლოო სრული რომანი, სამი ხელი მორიელისთვის, გამოქვეყნდა 2005 წლის 1 აპრილს. გარდა Quag Keep-ში, ტორმა გამოაქვეყნა კიდევ ორი ​​რომანი ნორტონისა და რების თანაავტორებთან ერთად, Dragon Mage (ნოემბერი 2006) და Taste of Magic. (2008 წლის იანვარი).

იხ. ვიდეო - Andre Norton: "The Biggest Groundbreaker for Women in Science Fiction”

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                     ჭიაკოკონობა

უძველესი ქართული რიტუალი — ცეცხლით განწმენდის დღეობა. დამყარებულია უძველეს წარმოდგენაზე ცეცხლის, როგორც ავი სულების საწინააღმდეგო და ყოველგვარი უწმინდურებისაგან განმწმენდ ძალაზე. ჭიაკოკონობა სხვადასხვა ხალხში წელიწადის სხვადასხვა დღეს აღინიშნებოდა: ყველიერის ორშაბათს, დიდმარხვის პირველი ან უკანასკნელი კვირის შაბათს, ივანობას და ა.შ. საქართველოში ჭიაკოკონობა დიდ ხუთშაბათს ან დიდი ხუთშაბათის წინასაღამოს იცოდნენ. ეზოში კოცონს გააჩაღებდნენ, ახალგაზრდები ცეცხლის გარშემო დარბოდნენ, ცეკვავდნენ, ზედ ახტებოდნენ და გაიძახოდნენ „არული კუდიანებსაო“. გადმოცემის თანახმად, კოცონზე გადახტომის დროს ადამიანი ავი სულებისგან იწმინდება. ჭიაკოკონას ანთება და მასზე გადახტომა ძირითადად იმის საწინდარი იყო, რომ კუდიანები ვერავის ავნებდნენ და დილაც მშვიდობიანად გათენდებოდა. კუდიანების, ავი სულების დასაფრთხობად და განსადევნად ისროდნენ თოფებს. ხალხის წარმოდგენით კუდიანები ამ ან მომდევნო ღამეს გარკვეულ ადგილას იკრიბებოდნენ და ზეიმს მართავდნენ. მსგავსი ჩვეულება გავრცელებული იყო საქართველოს თითქმის ყველა კუთხეში. ხევსურეთში ჭიაკოკონობას „კუდიან წუხრას“ უწოდებდნენ, რაც აშკარად მიუთითებს ამ დღეობის უშუალო კავშირზე ბოროტ ძალებთან. მას გურიაში „ფაკლობას“

იხ. ვიდეო - Chiakokonoba - چیاکوکونوبا - ჭიაკოკონობა

 ეძახდნენ, ქართლსა და იმერეთში ჭიაკოკონობას. მესხეთ-ჯავახეთში ჭიაკოკონობა წითელ პარასკევს იცოდნენ. სამეგრელოში ჭიაკოკონა 15/28 აგვისტოს, ღამე იმართებოდა. „ჭიაკოკონა“/ჭიაკოკოლა სულხან-საბა ორბელიანის განმარტებით, ჩალით დანთებულ დიდ ცეცხლს ნიშნავს

იხ. ვიდეო - ჭიაკოკონობა - ხალხური ტრადიცია აღდგომის დადგომამდე რამდენიმე დღით ადრე

  

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                        ჰელოუინი

„ჯეკის ჩირაღდანი“ — ჰელოუინის ტრადიციული ატრიბუტი

 (ინგლ. Halloween, თავდ. All Hallows' even - ყველა წმინდანის საღამო) — დღესასწაული, რომელიც აღინიშნება ყოველი წლის 31 ოქტომბერს, დასავლური ტრადიციით ყველა წმინდანის დღის წინა დღეს. აღნიშვნის დროს ტარდება სხვადასხვა ღონისძიება და მსვლელობა — თამაშები, ფოიერვერკები, კოსტიუმირებული წვეულებები, „მოჩვენებებიანი სახლების“ მონახულება, საზარელი ისტორიების თხრობა და საშინელებათა ფილმების რეტროსპექტივები.

ჰელოუინთან არის დაკავშირებული გოგრებში თვალებისა და პირების ამოჭრის ტრადიცია.

დღესასწაულის ელემენტები ჩრდილოეთ ამერიკაში ირლანდიელმა მიგრანტებმა XIX საუკუნეში ჩაიტანეს. სხვა ქვეყნებში ეს დღესასწაული XX საუკუნეში გავრცელდა. ჰელოუინი აღინიშნება დიდ ბრიტანეთში, ესპანეთში, აშშ-ში, კანადაში, ირლანდიაში, პუერტო-რიკოში, იაპონიაში, ახალ ზელანდიაში და ავსტრალიის სხვადასხვა ნაწილებში. შვედეთში „ყველა წმინდანის“ დღესასწაული ტარდება ყოველი წლის ნოემბრის პირველ შაბათს.

იხ. ვიდეო - 10 საინტერესო ფაქტი ჰელოუინზე

ისტორიკოსმა ნიკოლას როჯერსმა, რომელმაც შეისწავლა ჰელოუინის წარმოშობა, აღნიშნა, რომ, მიუხედავად მცდელობებისა, დააკავშირონ მისი წარმოშობა ძველ რომაულ დღესასწაულთან Parentalium (მშობლებისგან - მშობლები), რომელიც აღინიშნა 13-21 თებერვალს, ჰელოუინის პროტოტიპი, სავარაუდოდ, მხოლოდ წარმოიშვა. სამჰაინის კელტური წარმართული ფესტივალის მოსვლასთან ერთად. , რომლის აღნიშვნა გაგრძელდა შვიდი დღე - სამი დღით ადრე და თავად სამჰაინის შემდეგ 31 ოქტომბრის ღამეს, რომლის აღწერა ჩნდება ძველ ირლანდიურ ლიტერატურაში მე -10 საუკუნიდან დაწყებული. ამ დღესასწაულის სახელი მომდინარეობს ძველი ირლანდიური სიტყვიდან Samhain, რაც ნიშნავს "ზაფხულის დასასრულს" და მოგვიანებით გახდა ნოემბრის თვის ირლანდიური სახელი. ამრიგად, კელტური და რომაული დღესასწაულების მსგავსება საკმაოდ უკავშირდება კელტებისა და ლათინების საერთო ინდოევროპულ წარმოშობას.

ოქსფორდის ფოლკლორის ლექსიკონის მიხედვით, სამჰეინი იყო დღესასწაული ბრიტანეთის კუნძულების ყველა ხალხისთვის ერთდროულად და მტკიცედ იყო დაკავშირებული სიკვდილთან და ზებუნებრივთან. ამასთან, არ არსებობს არანაირი მტკიცებულება იმისა, რომ წარმართულ ხანაში დღესასწაულს სამეურნეო და სეზონური გარდა სხვა განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა. 601 წელს პაპმა გრიგოლ I-მა მისიონერებს დაავალა, რომ არ ებრძოლათ წარმართულ დღესასწაულებზე, არამედ გადაექციათ ისინი ქრისტიანულ დღესასწაულებზე - მისი გეგმის მიხედვით, ამან ხელი უნდა შეუწყოს ჩრდილოეთ ევროპის გაქრისტიანებას. მე-8 საუკუნისთვის სამჰეინი გახდა ყველა სულის დღე და ყველა წმინდანის დღე (1 ნოემბერი), სადაც მიცვალებულებთან საუბარი რელიგიურად მისაღები იყო. გელური ტრადიციებისა და ქრისტიანული რიტუალების ეს ურთიერთშეღწევა დაიწყო ჰელოუინის პირველი დასაწყისის ჩამოყალიბება. ყველა წმინდანის დღის მიღებიდან მხოლოდ ორი საუკუნის შემდეგ (ირლანდიის მიერ ქრისტიანობის მიღებიდან დაახლოებით 400 წლის შემდეგ) - მე-10-11 საუკუნეების მიჯნაზე - ბერების ჩანაწერებში შეინიშნება ცვლილება სამჰაინის აღქმაში. ბნელი წარმართული დღესასწაული, რომელიც დაკავშირებულია სიკვდილთან.

ამ მომენტიდან იწყება ორი დღესასწაულის თანმიმდევრული განვითარება. სამჰეინის მსგავსად, ჰელოუინი ტრადიციულად აღინიშნება 31 ოქტომბრიდან 1 ნოემბრის ღამეს. შოტლანდიასა და ირლანდიაში სამჰაინს ეძახდნენ Oidhche Samhna და Oíche Samhna (შესაბამისად შოტლანდიურ და ირლანდიურ ენებზე), ხოლო თანამედროვე გელურ ენაზე მოლაპარაკეები კვლავ მოიხსენიებენ ჰელოუინს როგორც Oíche/Oidhche Samhna. ამ დრომდე, შოტლანდიისა და ირლანდიის ჩრდილოეთით, ჩვეულია რიტუალების შესრულება მიცვალებულების დასამშვიდებლად და წინაპრების შესახებ ლეგენდების მოყოლა 31 ოქტომბრის ღამეს. ყოველთა წმინდათა კათოლიკური დღის შემდეგ (2 ნოემბერი) აღინიშნება ყველა ერთგული მიცვალებულთა დღე. მართლმადიდებლურ ეკლესიებში ყველა წმინდანის დღესასწაული აღინიშნება სამების დღის შემდეგ პირველ კვირას.

გარკვეული პერიოდის შემდეგ, შეერთებულ შტატებში შოტლანდიელებისა და ირლანდიელების მასობრივი ემიგრაციის გამო, ჰელოუინი იქაც პოპულარული გახდა.

დაახლოებით მე-16 საუკუნეში არსებობდა ტრადიცია ტკბილეულის მათხოვრობის 31 ოქტომბრის ღამეს. ბავშვები და მოზარდები იცვამდნენ ქსოვილის ნიღბებს და მიდიოდნენ ერთი კარიდან მეორეში, მოითხოვდნენ პატრონებს სიამოვნებას და წვრილმან შარლებს. როლური კოსტიუმების ტარების და „ჯეკის ლამპარის“ ტარების ჩვეულება მხოლოდ მე-19-20 საუკუნეების მიჯნაზე გაჩნდა და ფულის ან საკვების სანაცვლოდ თავიდან საჭირო იყო სხვადასხვა გასართობი შეთავაზება.

                                                         

ჰელოუინის დროს სახლები, საჯარო სივრცეები და მრავალი შენობა ტრადიციულად მორთულია საშინელი ატრიბუტებით: ჯადოქრები, ჩონჩხები, მოჩვენებები, ქოქოსის ქსელები და საფლავის ქვები.

მთავარი სტატია: გოგრის ფარანი

დღესასწაულის სიმბოლოების უმეტესობას დიდი ისტორია აქვს. ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ატრიბუტია გოგრის ფარანი, ანუ ჯეკის ლამპარი – ეს არის ღრუ გოგრა, რომელზედაც ავისმომასწავებელი გრიმასია ამოკვეთილი, შიგნით კი სანთელია ჩადებული. ითვლებოდა, რომ ასეთი ხილი, რომელიც ყველა წმინდანის დღეს სახლთან ახლოს დატოვეს, განდევნის ბოროტ სულებს და სხვა ბოროტ სულებს. ამ ჩვეულების სათავე საუკუნეებს უბრუნდება, როდესაც ბრიტანეთის კუნძულების მკვიდრნი მოსავლის აღების დროს ხილზე სახეებს კვეთდნენ. მრავალი სხვა წარმართული ტრადიციის მსგავსად, ეს სიმბოლო გაქრისტიანებულია და, ჯეკის შესახებ პოპულარული ირლანდიური რწმენის თანახმად (აქედან სახელწოდება), ჯეკ-ფარანი წარმოადგენს „სულს, რომელიც არ არის დაშვებული არც სამოთხეში და არც ჯოჯოხეთში“.:

<...> სახლისკენ მიმავალ გზაზე ჯეკი შეხვდა ეშმაკს, მაგრამ მან მოახერხა მისი თითის გარშემო შემოხაზვა - მან უწმინდურს სთხოვა ხეზე ასვლა ნაყოფისთვის და როგორც კი გაშლილ გვირგვინზე დაჯდა, ჯეკმა დაკაწრა. ჯვარი ტანზე, რითაც მოხიბლა ეშმაკი და პრივილეგიებზე ვაჭრობა. სიმთვრალეში და ცოდვებში გაატარა სიცოცხლე, ჯეკმა სიკვდილის შემდეგ სამოთხეში წასვლა ვერ შეძლო. ამ დაპირების თანახმად, ეშმაკმა ასევე არ წაიყვანა ჯეკი ჯოჯოხეთში, არამედ მხოლოდ ნახშირის ნაჭერი გადააგდო ჯოჯოხეთის ცეცხლიდან. იმ ცივ ღამეს, ჯეკმა ცარიელ ტურში ჩადო ადუღებული ქარვა, რათა ის ცოცხალი ყოფილიყო. მას შემდეგ ის დედამიწაზე დახეტიალობს, თავისთვის ადგილს ვერ პოულობს.

მაგრამ ჰელოუინის ფარნები ყოველთვის გოგრისგან არ მზადდებოდა: ირლანდიასა და შოტლანდიაში ამისთვის ტრადიციულად იყენებდნენ ტურფსს, მაგრამ ჩრდილოეთ ამერიკაში ჩასულმა ემიგრანტებმა ის სწრაფად შეცვალეს გოგრით, როგორც უფრო ხელმისაწვდომი და უფრო დიდი ბოსტნეული, რომლის დაჭრა უფრო ადვილი იყო . პირველად გოგრის ფარნების შექმნა ამერიკაში დაფიქსირდა 1837 წელს; ამ რიტუალს, რომელიც ტარდებოდა მოსავლის აღების დროს, მე-19 საუკუნის მეორე ნახევრამდე ჰელოუინთან არავითარი კავშირი არ ჰქონდა. მხოლოდ 1900 წელს გავრცელდა გოგრის გამოყენება ჰელოუინის აღნიშვნის დროს.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ატრიბუტია მასკარადი: პოპულარულია კლასიკური საშინელებათა ფილმების პერსონაჟების კოსტიუმები, როგორიცაა მუმიები და ფრანკენშტეინის მონსტრები. სახლების სადღესასწაულო გაფორმებაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობს შემოდგომის სიმბოლოები, როგორიცაა სოფლის საშინელებები. ჰელოუინის მთავარი თემებია ბოროტი სულები, სიკვდილი, ოკულტიზმი, ეზოთერიზმი და მონსტრები. ტრადიციული ფერები შავი და ნარინჯისფერია.

იხ. ვიდეო - Хэллоуин. День мертвых. 10 Интересных Фактов

მუსიკა

სხვა დღესასწაულების მსგავსად, ჰელოუინს აქვს თავისი ცნობილი სიმღერები და თემატური მუსიკა. პოპ-მუსიკოსის ბობი პიკეტის ცნობილი სიმღერა "Monster Mash", ზოგიერთი მუსიკალური კრიტიკოსის აზრით, ჰელოუინის ერთგვარ ჰიმნად იქცა. კიდევ ერთი ძალიან პოპულარული სიმღერაა "This Is Halloween[en]", დაწერილი დენი ელფმანის მიერ და წარმოდგენილია ანიმაციური ფილმის The Nightmare Before Christmas-ის საუნდტრეკზე. მას არაერთხელ აშუქებდნენ სხვადასხვა არა მხოლოდ ამერიკელი, არამედ იაპონელი შემსრულებლები.

ასევე ხშირად დღესასწაულთან ასოცირდება ჯგუფი Midnight Syndicate, რომლის ნამუშევარი, ზოგიერთი ავტორის აზრით, ამ დღესასწაულის სინონიმი გახდა. ჯგუფის მუშაობამ რეალურად განსაზღვრა „ჰელოუინის მუსიკის“ ძირითადი მახასიათებლები, განსაზღვრა მისი სტანდარტები და გავლენა მოახდინა სხვა მსგავს პროექტებზე. 2009 წლის 11 სექტემბერს AOL Radio-მ გამოაქვეყნა თავისი "ჰელოუინის 10 საუკეთესო ალბომის" რეიტინგი; Midnight Syndicate-მა მასში ერთდროულად სამი ადგილი დაიკავა - მესამე, მეოთხე და მერვე. 2010 წელს ჯგუფმა გამოუშვა ცალკე კრებული ჰელოუინის მუსიკალური კოლექცია[en].

ხშირად ჰელოუინის აღნიშვნის დროს საშინელი გასეირნებისთვის გამოიყენება ატმოსფერული კომპოზიციები ემბიენტურ ჟანრში, რომელიც შედგება ისეთი საშიში ელემენტებისაგან, როგორიცაა წივილი, ყმუილი მგლები და მსგავსი. ამ მხრივ ყველაზე პოპულარულია ამავე ჯგუფის Midnight Syndicate-ის მუსიკა, რომელიც ადგენს სტანდარტებს ამ ინდუსტრიისთვის. ცნობილი ჯგუფი Nox Arcana, რომლის ალბომი Grimm Tales იყო ინსპირაცია პარკის Scary Tales: Once Upon A Nightmare Universal Studios Halloween Horror Nights-ის შექმნისთვის. წვეულებებზე გამოიყენება კომიკურად საშინელი სტილით დაწერილი საცეკვაო მუსიკა ან კომპოზიციები საშინელებათა ფილმების საუნდტრეკებიდან. ცნობილი კომპოზიცია იყო სიმღერა Let's Get Tricky, რომელიც შეასრულეს ბელა თორნმა და როშონ ფეგანმა. ის გაჟღერდა ცნობილ სერიალში დისნეის არხზე - "ცეკვის ცხელება"

იხ. ვიდეო - Opening Scaremony 2019 Halloween Horror Nights | Universal Studios Hollywood

კოსტიუმებში ჩაცმის და ტკბილეულის სათხოვნელად სახლიდან სახლში სიარულის ტრადიცია შუა საუკუნეებიდან იღებს სათავეს და თავდაპირველად შობას უკავშირდებოდა. ინგლისსა და ირლანდიაში ღარიბები დიდი ხანია დადიან კარდაკარ და ევედრებოდნენ ეგრეთ წოდებულ „სულიერ ნამცხვრებს“ ყველა წმინდანის დღეს (1 ნოემბერი) და პირობას დებდნენ, რომ ლოცულობდნენ მფლობელების გარდაცვლილი ნათესავების სულებისთვის. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ჩვეულება წარმოშობით ბრიტანულად ითვლება, მკვლევარებმა მასზე ცნობები სამხრეთ იტალიაშიც აღმოაჩინეს. უილიამ შექსპირის კომედიის „ორი ვერონა“ ერთ-ერთი პერსონაჟი ამბობს ფრაზას „ყველა წმინდანის დღეს მათხოვარივით წუწუნებ“, რაც მიუთითებს ამ ჩვეულების ფართოდ გამოყენებაზე უკვე მე-16 საუკუნის ბოლოს.

ტერმინი Trick-or-treat პირველად გამოიყენეს შეერთებულ შტატებში, პირველად მისი გამოყენება დაფიქსირდა 1934 წელს და თავად დაიწყო აქტიური გავრცელება მხოლოდ 1939 წლიდან. სიტყვასიტყვით, ეს შეიძლება ითარგმნოს როგორც ხუმრობა ან სიამოვნება (ჩვეულებრივი ვარიანტები არის ხრიკი ან მკურნალობა, ტკბილი ან ამაზრზენი და ა. მაგრამ ტერმინის რუსულად დადგენილი თარგმანი არ არსებობს და, როგორც წესი, იგი მოცემულია ორიგინალში, ან ფრაზის საფულე ან სიცოცხლე ჩანაცვლებით. მიუხედავად იმისა, რომ ტერმინი პირველად იყო ნახსენები მხოლოდ ჩრდილოეთ ამერიკის დასავლეთში, 1940-იანი წლებისთვის იგი უკვე ფართოდ გამოიყენებოდა მთელ ქვეყანაში. თანამედროვე დროში, ფრაზას აქვს მკაფიო მხიარული კონოტაცია და ხშირად გამოიყენება აშშ-ს ფარგლებს გარეთ, მაგალითად, ირლანდიაში და იაპონიაში, გამოძალვის შიშის გარეშე.

იხ. ვიდეო - საინტერესო ფაქტები ჰელოუინის შესახებ ★ ტოპ ფაქტები ★

თამაშები და სხვა ტრადიციები

გარდა ტკბილეულის მათხოვრობისა და სხვადასხვა კოსტიუმების ჩაცმისა, ჰელოუინის აღნიშვნა გარკვეულ სპეციფიკურ თამაშებთან და მკითხაობასთანაც არის დაკავშირებული. მაგალითად, შეიძლება წააწყდეთ ცნობებს მკითხაობის შესახებ ქერქის დახმარებით: შოტლანდიელმა გოგოებმა ვაშლის კანი ამოჭრეს, ცდილობდნენ, რომ რაც შეიძლება გრძელი გაეკეთებინათ და მხრებზე გადაყარეს. ითვლებოდა, რომ ჩამოცვენილმა ქერქმა დაქორწინებულის გვარის პირველი ასოს ფორმა მიიღო. ინგლისურენოვან ქვეყნებში (თავდაპირველად ირლანდია, მოგვიანებით ემიგრანტებმა გადაიტანეს შეერთებულ შტატებში), აღწერილია ტრადიცია, რომელიც გულისხმობს წყლის კონტეინერიდან ვაშლის კბილებით ამოღებას ხელის დახმარების გარეშე. კიდევ ერთი ჩვეულება ეფუძნებოდა ცნობილ რწმენას სისხლიანი მერის შესახებ, რომელიც დღეს პოპულარულ ქალაქურ ლეგენდად იქცა. ეს მკითხაობა იმაში მდგომარეობდა, რომ ახალგაზრდა გოგონებს ბნელ სახლში ზურგით წინ უწევდათ ასვლა და სარკის წინ სანთელი ეჭირათ. ამის შემდეგ სარკეში მომავალი ქმრის სახე უნდა გამოჩენილიყო, მაგრამ გოგონას თავის ქალა სარკეშიც შეეძლო დაენახა - ეს იმას ნიშნავდა, რომ ის გათხოვების გარეშე მოკვდებოდა.

იხ. ვიდეო - სეულში ჰელოუინის დღესასწაულზე ჭყლეტისას დაღუპულთა რაოდენობა გაიზარდა

სეულში ჰელოუინის დღესასწაულზე ჭყლეტის დროს დაღუპულთა რაოდენობა 153-მდე გაიზარდა, არიან დაშავებულებიც. მედიის ცნობით, ადგილობრივმა ხელისუფლებამ სულ მცირე, 3 580 უგზო-უკვლოდ დაკარგული ადამიანის შესახებ მიიღო ინფორმაცია. სამხრეთ კორეაში ერთკვირიანი გლოვაა გამოცხადებული. ტრაგედია სამხრეთ კორეის დედაქალაქის იმ რაიონში მოხდა, სადაც ბევრი ღამის კლუბი, კაფე და რესტორანია განლაგებული. კოვიდშეზღუდვების გაუქმების შემდეგ, ადგილზე ღონისძიებები პირველად იმართებოდა. მედია წერს, რომ მომხდარის დროს აღნიშნული რაიონის ქუჩებში 100 ათასი ადამიანი იყო შეკრებილი, ოფიციალური პირები ჯერ-ჯერობით ვერ ასახელებენ მიზეზს, რის გამო დაიწყო ჭყლეტა.

ატრაქციონები

ჰელოუინის აღნიშვნის მნიშვნელოვანი ტრადიციაა ეგრეთ წოდებული Haunted ატრაქციონების ორგანიზება (ინგლისურიდან - "ატრაქციონები დასახლებული აჩრდილებით"), რომლის მთავარი მიზანი სტუმრების სასიამოვნოდ შეშინებაა. უძველეს ასეთ ატრაქციონად ითვლება Orton and Spooner Haunted House, რომელიც გაიხსნა 1915 წელს. უმეტეს შემთხვევაში, ამ ბიზნესს აქვს მკაფიო სეზონური ჩარჩო. ეს ატრაქციონები განსხვავდება ჩვეულებრივი „ამოძრავებული სახლებისგან“ თივის და სიმინდის ლაბირინთების გამოყენებით სიმბოლიკაში. მსგავსი ღონისძიებები შეერთებულ შტატებში წელიწადში დაახლოებით 300-500 მილიონ დოლარს გამოიმუშავებს და 2005 წელს ინდუსტრიის პიკის დროს 400 000-მდე კლიენტს იზიდავს. ასეთი პროექტების ტექნიკური დონე მუდმივად იზრდება, ჰოლივუდის დონემდე.

შეერთებულ შტატებში, არსებობს მთელი რიგი მოთხოვნები ამ ატრაქციონებისთვის. უსაფრთხოების წესების სტანდარტული დაცვის გარდა, ისინი აღჭურვილი უნდა იყოს სქელი ნისლის, ძლიერი ხმის და სხვა მსგავსი ნიშნებით. როგორც წესი, ეს ატრაქციონები დახურულია ორსულებისთვის და სუსტი გულის მქონე ადამიანებისთვის. კანონის თანახმად, ატრაქციონის გახსნამდე უნდა აიღოს სპეციალური ნებართვა ინსპექტორებისგან.

Disney Corporation ყოველწლიურად აღნიშნავს ჰელოუინს თავის ყველა თემატურ პარკში. ატრაქციონ Haunted Manor-ში (მხოლოდ კალიფორნია და ტოკიო) ყველაფერი მთლიანად შეიცვალა და ჰელოუინის ღამეს დღესასწაულის საფუძველი ტიმ ბარტონის The Nightmare Before Christmas-ის ატმოსფეროა, სადაც მულტფილმის მთავარი გმირი ჯეკ სკელინგტონია.

იხ. ვიდეო - Halloween in the USA | ჰელოუინი ამერიკაში | ვლოგი | 2020

მის გამო, რომ დღესასწაული ვაშლის მოსავლის აღების დროს მოდის, ჰელოუინის ტკბილეულის უმეტესობა ვაშლზეა დაფუძნებული. სპეციალურად სადღესასწაულოდ ამზადებენ ვაშლის კარამელს, ვაშლს სიროფში (ზოგჯერ თხილთან ერთად), ვაშლის ტოფი. თავიდან არსებობდა ბავშვებისთვის ტკბილეულის ვაშლების დარიგების ტრადიცია, მაგრამ ის სწრაფად გაქრა ურბანული ლეგენდის გამო, რომელიც ამბობდა, რომ ბოროტი ადამიანები ასეთ ტკბილეულში ქინძისთავებსა და ნემსებს უსვამდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ მსგავსი შემთხვევები არაერთხელ დაფიქსირდა, მათ არასოდეს მოჰყოლია სერიოზული დაზიანება. ბევრი მშობელი დარწმუნებული იყო, რომ ეს შემთხვევები პროვოცირებული იყო მედიის მიერ, რომელიც თავიდან ყალბი ჭორების ფონზე ისტერიას ასწავლიდა.

თავის მხრივ, ჩრდილოეთ ამერიკაში პოპულარულია ტკბილეული სიმინდი და ტკბილეული გოგრა, ტკბილეული სიმინდისა და გოგრის სახით. Candy corn არის შაქრის, სიმინდის სიროფის, ხელოვნური საღებავებისა და შემკვრელებისგან დამზადებული კანფეტი. მათი რეცეპტი და მომზადების მეთოდი დიდად არ შეცვლილა, კანფეტის ფესვების წარმოება კვლავ ხელით მუშაობას ეფუძნება. სახელის მიუხედავად, გოგრის კანფეტი მხოლოდ წინა ტკბილეულის ვარიაციაა. „გოგრასა“ და „სიმინდს“ შორის მთავარი განსხვავებაა თაფლის გამოყენება, მარშმელოუს უფრო უხვი დამატება და ბოლოს ხშირად გამოყენებული სპეციალური უცხიმო კრემი.

მრავალფეროვანი ტკბილეულის გარდა, არსებობს ტრადიციული ბარმბრაკის პური, რომელსაც ირლანდიაში ამზადებენ სხვადასხვა დღესასწაულებზე, განსაკუთრებით ჰელოუინზე. სადღესასწაულო ბარმბრაკის მომზადებისას ცომში ბარდა, ხის ჩიპი, ქსოვილის ნაჭერი, მონეტა და ბეჭედი იყო დამალული. მჭამელს მოხვედრილი საგანი უწინასწარმეტყველებდა მომავალს: ბარდა - ნუ დაელოდებით გარდაუვალ ქორწილს, ნატეხი - პრობლემები ოჯახურ ცხოვრებაში, ქსოვილის ნაჭერი - სიღარიბე, მონეტა - სიმდიდრე, ბეჭედი - გარდაუვალი ქორწილი. ამ ტრადიციის შესაბამისად, ბარმბრეიკები ახლა იყიდება სათამაშო რგოლებით შიგნით.

იხ. ვიდეო - არის თუ არა ჰელოუინი სატანის დღესასწაული?! (Halloween)