ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                    ნიკოლაი ჰარტმანი

     

 (გერმ. Nicolai Hartmann; დ. 20 თებერვალი, 1882, რიგა ― გ. 9 ოქტომბერი, 1950, გეტინგენი) — გერმანელი ფილოსოფოსი, კრიტიკული ონტოლოგიის ფუძემდებელი. 1920-1945 მარბურგის, კელნის, ბერლინისა და გეტინგენის უნივერსიტეტების პროფესორია.
 ბიოგრაფია

ჰარტმანი ჯერ პაულ ნატორპის მოწაფე იყო და მარბურგის სკოლის ნეოკანტიანელთა პოზიციებს იცავდა („არსის პლატონისეულ ლოგიკა“, 1909, „მათემატიკის ფილოსოფიური საფუძვლები პროკლესთან“, 1909), შემდეგ კი ედმუნდ ჰუსერლის გავლენით დაიწყო გნოსეოლოგიის საზღვრების გადალახვა და „თვით საგნებისაკენ“ სვლა. ჰარტმანი მოითხოვს კვლევის დამყარებას მეტაფიზიკის მინიმუმზე, იდეალიზმისა და რეალიზმზე მაღლა დგომისა და თვალსაზრისამდელ პოზიციებზე, გვთავაზობს ობიექტური იდეალიზმის, როგორც ღია სისტემის, საკუთარ გაგებას („შემეცნების მეტაფიზიკის ძირითადი ნიშნები“, 1921), რომელიც შემდგომში განახორციელა დიდ ფაქტობრის მასალასა და ტრადიციის ათვისებაზე („გერმანული იდეალიზმის ფილოსოფია“, ტ. 1, 1923, ტ. 2, 1929) დამყარებით. ეს სისტემა წარმოადგინა შრომებში: „გონითი არსის პრობლემა“ (1933), „ონტოლოგიის დაფუძნებისათვის“ (1935), „შესაძლებლობა და სინამდვილე“ (1938), „რეალური სამყაროს აგებულება“ (1940), „ბუნების ფილოსოფია“ (1950); აღსანიშნავია აგრეთვე „ეთიკა“, რომელიც მაქს შელერის გავლენითაა დაწერილი (1926) და უკანასკნელი შრომა „ესთეტიკა“ (1953). ჰარტმანმა დაწვრილებით დაამუშავა კატეგორიების პრობლემა, განასხვავა მათი სფეროები და ფენები, დაინახა დიალექტიკის საჭიროება, მაგრამ ვერ განასხვავა ერთმანეთისაგან ტელეოლოგია და განვითარების თეორია და ორივე უარყო, აღიარა მხოლოდ „ჰორიზონტალური“ და არა „ვერტიკალური“ დიალექტიკა, ამიტომ სისტემის ერთიანობა ვერ დააფუძნა. ჰარტმანის გავლენა განიცადეს გ. იაკობიმ, გ. მარტინმა, ჰ. ვაინმა, მ. ლანდმანმა და სხვ. ჰარტმანის ხელმძღვანელობით 1922 მარბურგში სადოქტორო დისერტაცია დაიცვა მოსე გოგიბერიძემ.

იხ. ვიდეო - The Philosophy of Nicolai Hartmann with Predrag Cicovacki

ეთიკური თეორია

ჰარტმანის ეთიკური თეორიის ცენტრალური კონცეფცია არის ღირებულება. ჰარტმანის 1926 წლის წიგნი, ეთიკი, ამუშავებს ღირებულების მატერიალურ ეთიკას, რომლის მიხედვითაც მორალური ცოდნა მიიღწევა ჩვენი ფასეულობების გამოცდილების ფენომენოლოგიური გამოკვლევით. მორალურ ფენომენებს ჰარტმანი ესმის, როგორც გამოცდილება არსების სფეროს, რომელიც განსხვავდება მატერიალური საგნებისგან, კერძოდ, ღირებულებების სფეროსგან. ღირებულებები, რომლებიც ბინადრობენ ამ სფეროში უცვლელი, ზედროული და სუპერისტორიულია, თუმცა მათზე ადამიანის ცნობიერება დროთა განმავლობაში იცვლის ყურადღებას. ჰარტმანი კანტისგან ფრაზის სტილის მიხედვით ახასიათებს ღირებულებებს, როგორც საქონლის შესაძლებლობის პირობებს; სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ღირებულებები არის ის, რაც შესაძლებელს ხდის, რომ მსოფლიოში სიტუაციები იყოს კარგი. სიტუაციების სიკეთის (ან ცუდის) შესახებ ჩვენი ცოდნა გამომდინარეობს მათი ემოციური გამოცდილებიდან, გამოცდილებიდან, რომლებიც შესაძლებელი ხდება ღირებულების დაფასების აპრიორული შესაძლებლობით. ჰარტმანისთვის ეს ნიშნავს, რომ ჩვენი ცნობიერება საქმის მდგომარეობის ღირებულების შესახებ არ მიიღწევა მსჯელობის პროცესით, არამედ განცდის გამოცდილების გზით, რომელსაც იგი უწოდებს ფასეულობის ცნობიერებას. მაშ, თუ ეთიკა არის იმის შესწავლა, თუ რა უნდა გააკეთოს, ან რა ვითარება უნდა მოიტანოს, ჰარტმანის აზრით, ასეთი კვლევები უნდა ჩატარდეს ჩვენი ემოციური შესაძლებლობების დიდი ყურადღების მიქცევით, რათა გავარკვიოთ რა არის ღირებული. მსოფლიოში. როგორც ასეთი, ჰარტმანის კონცეფცია სწორი მორალური ფილოსოფიის შესახებ უპირისპირდება რაციონალისტურ და ფორმალისტურ თეორიებს, როგორიცაა კანტი, რომლის მიხედვითაც ეთიკური ცოდნა გამომდინარეობს წმინდა რაციონალური პრინციპებიდან.

ციტატები

"ადამიანის ტრაგედია არის ის, ვინც შიმშილობს და ზის უხვად დატვირთულ მაგიდასთან, მაგრამ ხელს არ უწვდის, რადგან ვერ ხედავს იმას, რაც მის წინ არის. რადგან რეალურ სამყაროს აქვს ამოუწურავი ბრწყინვალება, რეალური. ცხოვრება სავსეა მნიშვნელობითა და სიუხვით, სადაც ჩვენ ვიგებთ, ის სავსეა სასწაულებითა და დიდებით