ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -   მთვარეზე დაბრუნების პირველი სერიოზული ნაბიჯი

                  Space Launch System

SLS სასტარტო ადგილიდან

კოსმოსური გაშვების სისტემა არის ამერიკული ორსაფეხურიანი სუპერ მძიმე გამშვები მანქანა (LV), რომელიც შემუშავებულია NASA-ს მიერ პილოტირებული მისიებისთვის დედამიწის დაბალი ორბიტის მიღმა. ტექნოლოგიურად, SLS ეყრდნობა Ares-5 გამშვები მანქანის არარეალიზებულ გეგმებს Constellation პროგრამის ფარგლებში; განვითარება ეფუძნება Space Shuttle პროგრამის ძირითად ძრავებსა და მყარ გამაძლიერებლებს, რომელიც დასრულდა 2011 წელს.

SLS გამოყენებული იქნება ორიონის პილოტირებული კოსმოსური ხომალდის გასაშვებად, რომელიც ასევე შეიქმნა Constellation პროგრამის ფარგლებში  2004 წელს.

პირველი უპილოტო გაშვება Artemis-1-ის მისიით განხორციელდა 2022 წლის 16 ნოემბერს, ხოლო Artemis-2-ის პირველი პილოტირებული გაშვება დაგეგმილია 2024 წლის მაისში.

სისტემა თავის ძირითად ვერსიაში შეძლებს 95 ტონა ტვირთის გაშვებას საცნობარო ორბიტაზე. გამშვები მანქანის დიზაინის შემდგომმა განვითარებამ უნდა უზრუნველყოს ტარების მოცულობა 130 ტონამდე . ვარაუდობენ, რომ პირველი გაშვების დროს, SLS რაკეტა მატარებელი გახდება ყველაზე მძლავრი იმ ოპერაციებში.

იხ. ვიდეო - 🔴Трансляция SLS: Первая миссия к Луне (Артемида-1, Artemis-1)

1970-იანი წლების დასაწყისის აპოლოს პროგრამის ფარგლებში პილოტირებული მთვარის მისიების დასრულების შემდეგ, ნასამ ხელახლა გაამახვილა ყურადღება პილოტირებული ფრენებზე დედამიწის დაბალ ორბიტაზე, რისთვისაც შეიქმნა კოსმოსური შატლი, რომელთაგან პირველი კოსმოსში გავიდა 1981 წლის 12 აპრილს. თითქმის 22 წლის შემდეგ, 2003 წლის 1 თებერვალს, მათი ერთ-ერთი კოსმოსური შატლი ჩამოინგრა ატმოსფეროს მკვრივ ფენებში შესვლისას (იხ. კოლუმბიის შატლის კატასტროფა), რამაც გამოიწვია აშშ-ს კოსმოსური პროგრამის კიდევ ერთი გადახედვა. შატლი მოძველებულად და ზედმეტად ძვირად ითვლებოდა და 2004 წლის დასაწყისში აშშ-ს პრეზიდენტმა ჯორჯ ბუშმა გამოაცხადა კოსმოსური ტრანსპორტის სისტემის პროგრამის დასრულება 2010 წელს საერთაშორისო კოსმოსური სადგურის მშენებლობის დასრულების შემდეგ. გარდა ამისა, „კოსმოსური კვლევის კონცეფციის“[en] გეგმის ფარგლებში, მან გამოაცხადა ახალი გამშვები მანქანებისა და კოსმოსური ხომალდის შემუშავება მთვარეზე დასაბრუნებლად და, საბოლოოდ, მარსზე ფრენებისთვის.

იხ. ვიდეო - 🔴 ARTEMIS LAUNCH LIVE | NOV. 16 2022 | NASA's Moon Mission | Live Broadcast

გარდა ამისა, კონცეფცია განვითარდა Constellation პროგრამაში, რომელიც მოიცავდა Ares-1 და Ares-5 გამშვები მანქანების და Orion პილოტირებული კოსმოსური ხომალდის შექმნას. პროგრამა თავიდანვე ფინანსურ სირთულეებს განიცდიდა და 2010 წელს აშშ-ის ახალმა პრეზიდენტმა ბარაკ ობამამ გააუქმა. როგორც კომპრომისი, გადაწყდა, რომ შენარჩუნებულიყო პროექტი Orion კოსმოსური ხომალდის განვითარებისთვის.

აშშ-ს კონგრესი წინააღმდეგი იყო Constellation პროგრამის შეწყვეტისა და 2011 წლის ზაფხულში ნასას დაავალა შეექმნა ახალი მძიმე გამშვები მანქანა. ეს გამშვები მანქანა, რომელსაც ახლა ეწოდება კოსმოსური გაშვების სისტემა, დაგეგმილი იყო თავისი პირველი უპილოტო ფრენის განხორციელება 2017 წელს, ხოლო პირველი პილოტირებული გაშვება დაგეგმილი იყო 2021 წელს. გადაწყდა, რომ ტექნოლოგია, რომელიც გამოყენებული იყო კოსმოსურ შატლზე და დაგეგმილი იყო Ares-5  განვითარებაში გამოყენებული იქნებოდა.

იხ. ვიდეო - Artemis 1's flight to moon and back explained in step-by-step detail

დაფინანსების შემდგომმა პრობლემებმა გამოიწვია შემდგომი შეფერხებები: პირველი უპილოტო გაშვება გადაიდო 2019 წელს, შემდეგ 2020 წლამდე და პირველი პილოტირებული მისია გადაიდო 2023 წლამდე. 2019 წლის შემდეგ კონკრეტული გეგმები ამჟამად ძალიან ბუნდოვანი და ნაწილობრივ წინააღმდეგობრივია.

2021 წლის იანვარში, NASA-მ ჯონ სტენისის კოსმოსურ ცენტრში, მისისიპი, ჩაატარა სუპერ მძიმე რაკეტის მთავარი ეტაპის ძრავების კრიტიკული ცეცხლის ტესტი, მაგრამ ის ნაადრევად შეწყდა უსაფრთხოების გაბერილი პარამეტრების გამო (პროცედურა დასრულდა მხოლოდ 67 წამში. დაგეგმილი რვა წუთიდან). NASA-მ და Boeing-მა გამოაცხადეს, რომ მზად იყვნენ ხელახალი ტესტირების ჩასატარებლად 26 თებერვალს, მაგრამ მოგვიანებით განაცხადეს, რომ SLS მთავარ სცენაზე რვა სარქველიდან ერთ-ერთი არ მუშაობდა გამართულად - ამასთან დაკავშირებით, ინჟინრები იძულებულნი გახდნენ გადაედო სროლის ტესტი. ახალი ტესტები ჩატარდა 18 მარტს, ისინი წარმატებით დასრულდა: 500 წამში ძრავებმა შექმნეს ნომინალური ბიძგი 8 MN . ამ ძირითადი ეტაპის ტესტების შემდეგ, ის ბარჟით გადაიყვანება კენედის კოსმოსურ ცენტრში (KSC) ფლორიდაში; Artemis-1 მისიის დარჩენილი კომპონენტები უკვე KSC-შია.

2021 წლის ივნისი: NASA-მ სრულად შეიკრიბა (კენედის კოსმოსური ცენტრის ინჟინრებმა ჩამოაგდეს 65 მეტრიანი სარაკეტო მთავარი საფეხური ორ გამაძლიერებელს შორის, პირველად დააკავშირა სამივე ძირითადი ელემენტი ამ გზით) და აჩვენა მსოფლიოს თავისი სუპერ მძიმე რაკეტა

გაშვება გადაიდო 2022 წლის მარტიდან მაისამდე

2022 წლის 16 ნოემბერს, მოსკოვის დროით 09:48 საათზე, კოსმოსური გაშვების სისტემა (SLS) კოსმოსური ხომალდით Orion-თან ერთად მთვარეზე გაუშვა, როგორც Artemis I მისიის ნაწილი, კოსმოსური ცენტრის LC-39B გაშვების ადგილიდან. კენედი, ფლორიდა, აშშ. Artemis I არის Orion-ის კოსმოსური ხომალდის უპილოტო ფრენა Space Launch System-ის გამშვებ მანქანაზე, როგორც არტემისის პროგრამის ნაწილი. კოსმოსური ხომალდი Orion გაატარებს დაახლოებით 3 კვირას კოსმოსში, მათ შორის 3 დღის განმავლობაში მთვარის რეტროგრადულ ორბიტაზე.

იხ. ვიდეო - Artemis 1 rocket launch: Watch the historic moment

SLS პროგრამის ღირებულება შეფასებულია (2012 წლის მდგომარეობით) 35 მილიარდ დოლარად. მხოლოდ ერთი SLS რაკეტის ღირებულება 1,6 მილიარდი დოლარია, ხოლო ბოინგისგან სერიული შეკვეთის შემთხვევაში - 800 მილიონი დოლარი.

2019 წლის დეკემბრისთვის SLS-ის ჯამური ღირებულება იყო $14,8 მილიარდი; სავარაუდოა, რომ ფასი 17 მილიარდ დოლარამდე გაიზრდება 2020 წლის ბოლოსთვის, ხოლო პირველი გაშვების დროისთვის, ვარაუდით, რომ ეს მოხდება 2021 წლის დასაწყისში, პროექტის ღირებულება სავარაუდოდ გაიზრდება 18,3 მილიარდ დოლარამდე; თუ მეორე რეისი 2023 წლისთვის გადაიდება, მაშინ, აუდიტის მიხედვით, პროგრამის ღირებულება 22,8 მილიარდი დოლარი იქნება. 2022 წლისთვის, ნასას გენერალური ინსპექტორის შეფასებით, პირველი მისიის ჯამური ღირებულება იქნება $4,1 მილიარდი (აქედან $2,2 მილიარდი დაიხარჯა ერთი SLS რაკეტის შექმნაზე, $568 მილიონი სახმელეთო სისტემებზე, $1 მილიარდი Orion–ზე. კოსმოსური ხომალდი, 300 მილიონი დოლარი - მისთვის მომსახურების მოდულისთვის); მთელი SLS პროგრამა (ორიონის კაფსულასთან და საჭირო სახმელეთო სისტემებთან ერთად) 2024 წლისთვის შეერთებულ შტატებს 50 მილიარდი დოლარი დაუჯდება (მათში არ შედის ნასას მიერ 2005 წლიდან კოსმოსური ხომალდის განვითარებაზე დახარჯული ათობით მილიარდი დოლარი და SLS გამშვები მანქანა 2011 წლიდან ")

იხ.  ვიდეო - Запуск сверхтяжелой ракеты НАСА SLS с кораблем Orion [новости науки и космоса]