ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
პიგმალიონის ეფექტი
აგნოლო ბრონზინო. პიგმალიონი და გალატეა
ტერმინი აღებულია ჯორჯ ბერნარდ შოუს პიესიდან და გამოიყენება ისეთი ფსიქოლოგიური ფენომენის აღსანიშნად, როდესაც რაიმე მოვლენის მოლოდინის არსებობა ზრდის ამ მოვლენის განხორციელების შესაძლებლობას. სხვაგვარად ამ ფენომენს მოიხსენიებენ, როგორც თვითქმნად წინასწარმეტყველებას — როდესაც წინასწარმეტყველება პირდაპირ ან ირიბად გავლენას ახდენს რეალობაზე და ცვლის მას იმგვარად, რომ საბოლოოდ ეს წინასწარმეტყველება ხორციელდება.
პიგმალიონის ეფექტის გაგება პირველად თავის წიგნში რობერტ როზენტალმა და ლენორ ჯეკობსონმა გამოიყენეს, რომელშიც ისინი აღწერდნენ მასწავლებელთა მოლოდინის გავლენას მოსწავლეების ქცევაზე. მათ მიერ ჩატატებულ ექსპერიმენტში მანიპულირებდნენ მასწავლებელთა მოლოდინებით და აფასებდნენ მათ გავლენას მოსწავლეთა IQ-ს მაჩვენებელზე. შემთხვევითი შერჩევით 18 სხვადასხვა კლასიდან შეირჩა მოსწავლეთა 20%, რომლებიც მასწავლებლებს დაუხასიათეს, როგორც სწავლაში უჩვეულოდ დიდი შესაძლებლობების მქონე ბავშვები. აღმოჩნდა, რომ დაბალი კლასის მოსწავლეებს, რომელთა მიმართ მასწავლებლებს მაღალი მოლოდინები ჩამოუყალიბეს, შეენიშნებოდათ ინტელექტის კოეფიციენტის მნიშვნელოვანი ზრდა სკოლის დანარჩენ მოსწავლეებთან შედარებით. მიუხედავად იმისა, რომ ცდა მოგვიანებით მეთოდოლოგიის თვალსაზრისით გააკრიტიკეს, სწავლის სფეროში მოლოდინის ფენომენმა დიდი დაინტერესება გამოიწვია.
როგორც აღმოჩნდა, სწავლისადმი ასეთი მიდგომა განსაკუთრებით ეფექტიანი იმ ბავშვებისთვის იყო, რომლებიც კეთილდღეობამოკლებულ ოჯახებში ცხოვრობდნენ. გაირკვა, რომ ასეთი ბავშვები ცუდად სწავლობენ მათთან მომუშავე მასწავლებლების დაბალი მოლოდინის გამო.
პიგმალიონის ეფექტის ორი ახსნა იქნა შემოტანილი:
კუპერის თანახმად, მასწავლებლებს მიაჩნიათ, რომ აქვთ ნაკლები კონტროლი იმ მოსწავლეებზე, რომელთა მიმართაც მათი მოლოდინები დაბალია, განსხვავებით იმ მოსწავლეებისგან, ვისი წარმატების მოლოდინიც აქვთ. ამიტომ, იმისათვის, რათა გააძლიერონ კონტროლი, პირველ შემთხვევაში მასწავლებლები მიმართავენ აფექტურ უკუკავშირს, მეორე შემთხვევაში კი მასწავლებელი იძლევა ისეთ უკუკავშირს, რომელიც ბავშვის მიერ დახარჯული ძალისხმევის შესატყვისია. შესაბამისად, იმ ბავშვებს, რომელთა მიმართაც დაბალია მოლოდინი, უქრებათ რწმენა, რომ მათი ძალისხმევა გავლენას იქონიებს სწავლის შედეგებზე.
ბარ-ტალის აზრით, მასწავლებლის მოლოდინი განპირობებულია მის მიერ მოსწავლის წარმატება-წარუმატებლობის მიზეზების აღქმით. თუ მასწავლებლები თვლიან, რომ ბავშვის წარუმატებლობის მიზეზი შედარებით მყარია, ისინი აღარ მოელიან მოსწავლის წარმატებებს მომავალში და ამ რწმენის შესაბამისადაც იქცევიან.
მოლოდინის ფორმირების ფენომენი ადამიანის ბუნების თანმდევი მოვლენაა. თუმცა მასწავლებელთა ეფექტიანი მოღვაწეობის შეფერხება მხოლოდ მცდარ ან მოუქნელ მოლოდინებს შეუძლია.
პიგმალიონის ეფექტის ნეგატიური გავლენის შემცირების ერთ-ერთ საშუალებას წარმოადგენს მასწავლებელთა დახმარება გააცნობიერონ ამ ფენომენის არსებობა და მისი შესაძლო შედეგები.
იხ. ვიდეო - პიგმალიონის ეფექტი ┃ ნინო თოფურია ┃
განაცხადი მედდაში
პიგმალიონის ეფექტი აღინიშნა რამდენიმე არასაგანმანათლებლო კონტექსტში. მაგალითად, მოხუცთა თავშესაფარში ექთნებს უთხრეს, რომ ზოგიერთი პაციენტი უფრო სწრაფად განვითარდებოდა რეაბილიტაციაში, ვიდრე სხვები. ამ პაციენტებს აღენიშნებოდათ დეპრესიის დაბალი დონე და საჭიროებდნენ ჰოსპიტალიზაციას ნაკლებად ხშირად, ვიდრე საშუალო მოლოდინის მქონე პაციენტებს.
პიგმალიონის ეფექტი ასევე განხილული იყო ალკოჰოლზე დამოკიდებულების მკურნალობასთან დაკავშირებით, რადგან გაირკვა, რომ თერაპევტებს, რომლებიც თავიანთ კლიენტებს "მოტივირებულებად" ახასიათებდნენ, სწავლის უფრო დაბალი მაჩვენებელი ჰქონდათ, ვიდრე მათ, ვინც მათ "არამოტივირებულად" ასახელებდა.
გენდერული შეზღუდვები
პიგმალიონის კვლევის პრაქტიკული გამოყენების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი შეზღუდვა არის გადაუჭრელი საკითხი, მოქმედებს თუ არა პიგმალიონის ეფექტი გენდერებში ერთნაირად. აღსანიშნავია, რომ კვლევებმა აჩვენა პიგმალიონის ეფექტის ნაკლებობა ქალებისთვის. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ მამრობითი სქესის კოლეგებისგან განსხვავებით, ქალი ლიდერების უფრო მაღალი სტანდარტები მხოლოდ ხანდახან შეიძლება გამოიწვიოს დაქვემდებარებული მუშაობის გაზრდა.
ქალი ქვეშევრდომები გამოიყენეს მრავალ კვლევაში, რომლებმაც, თავის მხრივ, ვერ აჩვენეს მნიშვნელოვანი კორელაცია პიგმალიონის ეფექტს შორის. მაგალითად, კინგის გამოუქვეყნებელმა კვლევამ 1970 წელს წარმოადგინა პიგმალიონის ეფექტის წარუმატებელი მცდელობების ორი მაგალითი, რომლებშიც ორივე ძირითადად ქალი ქვეშევრდომებს ეხებოდა. პიგმალიონის ეფექტი შეუმჩნეველი იყო სატონისა და ვუდმანის მიერ საცალო მრეწველობის მთავარი დამსწრეთა ქალის კვლევაში.
ეთიკური შეზღუდვები
პიგმალიონის ტრადიციული პრაქტიკა იწვევს მოტყუებას, რაც შეიძლება არაეთიკურად ჩაითვალოს რეალურ ორგანიზაციულ კონტექსტში. ზოგიერთი მკვლევარის აზრით, ეს არ უნდა იყოს ნაგულისხმევი პრაქტიკა რეალურ ცხოვრებაში. ამ მანიპულაციის განხორციელებისას მენეჯერები უნდა მოატყუონ თავიანთმა უფროსმა ან პერსონალმა. თუ მოტყუება გამოვლინდა და საჯაროდ გამოაშკარავდა, ამან შეიძლება გამოიწვიოს ნდობის მნიშვნელოვანი გაუარესება სამუშაო ადგილზე.
ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
ჟანგვა-აღდგენითი რეაქციები
ნატრიუმი "აძლევს" ერთ გარე ელექტრონს ფტორს, აკავშირებს მათ ნატრიუმის ფტორიდს. ნატრიუმის ატომი იჟანგება, ხოლო ფტორი მცირდება.
(ბიოქიმიური პროცესები, რომლის დროსაცწყალბადისელექტრონი ან ატომი გადადის ერთი მოლეკულიდან (დასაჟანგიდან) მეორეში (აღსადგენში). ჟანგვა-აღდგენითი რეაქციების კატალიზატორებიაფერმენტები—ოქსიდორედუქტაზები. ზოგი ჟანგვა-აღდგენითი რეაქციის დროს გამოყოფილი ენერგია მარაგის სახით გროვდება მაკროერგული ნაერთების მოლეკულების ქიმიურ ბმებში. ჟანგვა-აღდგენითი რეაქციებს ეკუთვნის ტრიკარბონის მჟავების ციკლის რეაქციები, სუნთქვის, ფოტოსინთეზის, დუღილის დროს ელექტრონების გადატანის რეაქციები, ცხიმოვანი მჟავების სინთეზისა და დაჟანგვის რეაქციები და ცოცხალ უჯრედში მიმდინარე სხვა პროცესები.
ელექტრონული თეორიით ჟანგვა-აღდგენის ეწოდება ისეთ რეაქციას, რომლის დროსაც მორეაგირე ნივთიერების მოლეკულაში იცვლება ელემენტის ჟანგვის ხარისხი.
ჟანგვა არის:
ნივთიერებასთან ჟანგბადის მიერთება;
ნივთიერებიდან წყალბადის მოხლეჩა;
ნივთიერებიდან ელექტრონების გაცემა.
შესაბამისად, აღდგენა არის:
ნივთიერებასთან წყალბადის მიერთება;
ნივთიერებიდან ჟანგბადის ჩამოშორება;
ნივთიერებასთან ელექტრონების მიერთება.
ელემენტის ჟანგვის ხარისხის ცვლილება დამოკიდებულია სავალენტო ელექტრონების რაოდენობის ცვლილებაზე. ჟანგვა-აღდგენის რეაქციის პროცესში ერთი ელემენტი გასცემს ელექტრონს, მეორე კი — იძენს მას. ელექტრონის გაცემის შემთხვევაში ატომი იმუხტება დადებითად, შეერთების შემთხვევაში კი უარყოფითად.
იხ. ვიდეო - ჟანგვა-აღდგენითი რეაქციები
მნემონიკარედოქსის რეაქციები ნიადაგში
ელექტრონის გადაცემის რეაქციები ცენტრალური ადგილია ნიადაგში არსებული უამრავი პროცესისა და თვისებისთვის, ხოლო რედოქსის პოტენციალი, რაოდენობრივად რაოდენობრივია Eh (პლატინის ელექტროდის პოტენციალი (ძაბვა) წყალბადის სტანდარტულ ელექტროდთან მიმართებაში) ან pe (ანალოგური pH, როგორც -log ელექტრონის აქტივობა), არის მთავარი. ცვლადი, pH-თან ერთად, რომელიც აკონტროლებს და მართავს ქიმიურ რეაქციებსა და ბიოლოგიურ პროცესებს. ადრეული თეორიული კვლევები დატბორილ ნიადაგებზე და ბალიშის ბრინჯის წარმოებასთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანი იყო შემდგომი სამუშაოებისთვის რედოქსისა და მცენარის ფესვების ზრდის თერმოდინამიკურ ასპექტებზე ნიადაგში. მოგვიანებით ამ საძირკველზე აშენდა სამუშაო და გააფართოვა ის რედოქსის რეაქციების გასაგებად, რომლებიც დაკავშირებულია მძიმე მეტალების დაჟანგვის მდგომარეობის ცვლილებებთან, პედოგენეზთან და მორფოლოგიასთან, ორგანული ნაერთების დეგრადაციასთან და ფორმირებასთან, თავისუფალი რადიკალების ქიმიასთან, ჭარბტენიანობის განმსაზღვრელთან, ნიადაგის რემედიაციასთან და რედოქსის დახასიათების სხვადასხვა მეთოდოლოგიურ მიდგომებთან. ნიადაგების მდგომარეობა
ქიმიის მნემონიკა
რედოქსში ჩართული ძირითადი ტერმინები შეიძლება დამაბნეველი იყოს. მაგალითად, რეაგენტი, რომელიც იჟანგება, კარგავს ელექტრონებს; თუმცა, ამ რეაგენტს მოიხსენიებენ, როგორც შემცირების აგენტს. ანალოგიურად, რეაქტივი, რომელიც შემცირებულია, იძენს ელექტრონებს და მოიხსენიება როგორც ჟანგვის აგენტი. ეს მნემონიკა ჩვეულებრივ გამოიყენება სტუდენტების მიერ ტერმინოლოგიის დასამახსოვრებლად:
"OIL RIG" - დაჟანგვა არის ელექტრონების დაკარგვა, შემცირება არის ელექტრონების მომატება
"ლომი ლომი ამბობს GER [grr]" - ელექტრონების დაკარგვა არის დაჟანგვა, ელექტრონების მომატება არის შემცირება"LEORA ამბობს GEROA" - ელექტრონების დაკარგვას ეწოდება დაჟანგვა (შემმცირებელი აგენტი); ელექტრონების მომატებას რედუქცია (დაჟანგვის აგენტი) ეწოდება."RED CAT" და "AN OX", ან "AnOx RedCat" ("ხარის წითელი კატა") - შემცირება ხდება კათოდზე და ანოდი არის დაჟანგვისთვის.
"RED CAT იძენს იმას, რასაც კარგავს AN OX" - კათოდური მიღწევების შემცირება (ელექტრონები), რასაც ანოდის დაჟანგვა კარგავს (ელექტრონები)
"პანიკა" - დადებითი ანოდი და უარყოფითი არის კათოდი. ეს ეხება ელექტროლიტურ უჯრედებს, რომლებიც ათავისუფლებენ შენახულ ელექტროენერგიას და მათი დატენვა შესაძლებელია ელექტროენერგიით. PANIC არ ვრცელდება უჯრედებზე, რომელთა დამუხტვა შესაძლებელია რედოქს მასალებით. ეს გალვანური ან ვოლტაური უჯრედები, როგორიცაა საწვავის უჯრედები, აწარმოებენ ელექტროენერგიას შიდა რედოქსული რეაქციების შედეგად. აქ დადებითი ელექტროდი არის კათოდი, ხოლო უარყოფითი არის ანოდი.
ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
შავი იანვარი
ბაქოში, შავი იანვრის მსხვერპლთა ხსოვნისადმი მიძღვნილი მემორიალი.
(აზერბაიჯანული: Qara Yanvar) ან ასევე სისხლიანი იანვარი (აზერბაიჯანული: Qanlı Yanvar) - პოლიტიკური ოპოზიციის ჩახშობა საბჭოთა არმიის ქვედანაყოფების მიერ 1990 წლის 20 იანვრის ღამეს აზერბაიჯანის სსრ-ის დედაქალაქში - ქალაქ ბაქოში. დასრულდა ასზე მეტი მშვიდობიანი მოქალაქის, ძირითადად აზერბაიჯანელების დაღუპვით.
Human Rights Watch-ის ანგარიშის თანახმად, „მიუხედავად იმისა, რომ კრემლის საომარი მოქმედებების სავარაუდო მიზანი იყო სომეხი მოსახლეობის დაცვა, მტკიცებულებების ჭარბი რაოდენობა ამას უბრალოდ არ ადასტურებს. მაგალითად, ბაქოს სამხედრო პროკურატურის დოკუმენტები, რომელიც შეისწავლა Human Rights Watch/Helsinki-ს მიერ, მიუთითებს, რომ სამხედრო მოქმედებები იგეგმებოდა ჯერ კიდევ ბაქოში სომხების პოგრომებამდე, რომელიც დაიწყო 1990 წლის 13 იანვარს.“. 1990 წლის 26 იანვარს სსრკ თავდაცვის მინისტრმა დიმიტრი იაზოვმა „იზვესტიასთან“ ინტერვიუში განაცხადა, რომ ბაქოში არმიის მიზანი იყო ძალაუფლების ხელში ჩაგდების სტრუქტურების დაშლა, რომლებსაც ფილიალები „ყველგან“ ჰქონდათ. ბაქოში დემონსტრაციების ჩახშობამ აზერბაიჯანელები სსრკ-ს და ადგილობრივი ხელმძღვანელობის წინააღმდეგ აქცია, რამაც დიდად შეუწყო ხელი დამოუკიდებლობის მზარდ სურვილს.
იხ. ვიდეო - Black January 20- Bloody January in History of Azerbaijan - On the night of January 19-20, 1990, the Soviet army rolled into the Azerbaijani capital to try and impose Moscow’s will on a restive population. More than 26,000 Soviet troops invaded the capital of the Azerbaijan Soviet Socialist Republic on the night of January 19,1990. According to official estimates of Azerbaijan 147 civilians were killed, 800 people were injured, and five people went missing.
სიტუაცია რეგიონებში
შავი იანვრის მოვლენები პერესტროიკის ეპოქაში, ყარაბაღის კონფლიქტის ფონზე განვითარდა. 1989 წლის ივლისში აზერბაიჯანში ჩამოყალიბდა პოლიტიკური ორგანიზაცია აზერბაიჯანის სახალხო ფრონტი (PFA), რომელიც გახდა აზერბაიჯანული ეროვნული მოძრაობის სათავეში. მთავარი ფაქტორი, რომელმაც განაპირობა აზერბაიჯანული ეროვნული მოძრაობის ზრდა, იყო ყარაბაღის საკითხი. ცენტრის წარუმატებელმა მცდელობებმა ყარაბაღის კრიზისის გადასაჭრელად, რესპუბლიკური ხელმძღვანელობის წარუმატებლობასთან ერთად, დაიცვა ის, რაც [ვის მიერ?] აღიქმებოდა, როგორც აზერბაიჯანის ეროვნული ინტერესები, ლტოლვილების მდგომარეობა და ლოკალური ჩივილი, გამოიწვია პოპულარული აფეთქება, რომელსაც ხელმძღვანელობდა სახალხო ფრონტი დეკემბერში. აზერბაიჯანის სსრ მინისტრთა საბჭოს მაშინდელი თავმჯდომარის, აიაზ მუტალიბოვის მოგონებების თანახმად, 1989 წლის 25 დეკემბერს რესპუბლიკის კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის პირველმა მდივანმა აბდურაჰმან ვეზიროვმა მას უწოდა: „ის თქვა, რომ კატასტროფა დგება და დახმარება მოსკოვს უნდა ვთხოვოთ. ჩვენ არ გვყავდა შინაგან საქმეთა სამინისტროს საკუთარი შინაგანი ჯარები, რომლებიც აღჭურვილი იყო ჩაფხუტით და ხელკეტებით. ისინი მხოლოდ მოსკოვის ბრძანებებს ემორჩილებოდნენ. ჩვენ ვთხოვეთ შინაგან საქმეთა სამინისტროს და მინისტრთა საბჭოს ჯარის გაგზავნა, წინააღმდეგ შემთხვევაში შეიძლება დიდი კატასტროფა მოხდეს“.
1989 წლის დეკემბრის ბოლოს დაძაბული ვითარება შეიქმნა საბჭოთა-ირანის საზღვარზე ნახიჩევანის ავტონომიური საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე. 4 დეკემბრიდან 19 დეკემბრის ჩათვლით ავტონომიის მაცხოვრებლებმა და აზერბაიჯანის სხვა ქალაქებიდან ჩამოსულმა სტუმრებმა განახორციელეს მასობრივი მსვლელობა საზღვარზე, რასაც თან ახლდა საინჟინრო ნაგებობების განადგურება. აზერბაიჯანის სახალხო ფრონტი ნახჭევანის ავტონომიურ რეგიონში დაწყებულ მოძრაობას განიხილავდა, როგორც რესპუბლიკის დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლის განუყოფელ ნაწილს, რომელიც შთაგონებულია ბერლინის კედლის დაცემით.
23 დეკემბერს აზერბაიჯანის სახალხო ფრონტმა ულტიმატუმი წარუდგინა სასაზღვრო რაზმის მეთაურს, ჟუკოვს, ვადა 31 დეკემბრამდე, მოთხოვნით დაემორჩილებინა სახალხო ფრონტის გადაწყვეტილებები, მაგრამ ეს უკანასკნელი გამოჩნდა ადგილობრივ ტელევიზიაში და გააფრთხილა, რომ რაიმე. შეჩერდებოდა აგრესიული ქმედებები. 31 დეკემბრისთვის, სსრკ კგბ-ს მონაცემებით, სასაზღვრო ზონაში 300-ზე მეტი მოლოტოვის კოქტეილი და სანადირო იარაღი იქნა ნაპოვნი. დანიშნულ დღეს, 31 დეკემბერს, ხალხმა გაანადგურა სახელმწიფო საზღვარი ირანთან. ათასობით აზერბაიჯანელმა გადალახა მდინარე არაქსი, შთაგონებული ათწლეულების განმავლობაში ირანში თანამემამულეებთან დაძმობილების პირველი შესაძლებლობით (ეს მოვლენა მოგვიანებით გახდა მიზეზი იმისა, რომ 31 დეკემბერი გამოცხადდა მთელ მსოფლიოში აზერბაიჯანელთა სოლიდარობის დღედ. ). ირანის მხრიდან არეულობაში 800-მდე ადამიანი მონაწილეობდა. 1990 წლის 10 იანვარს სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმმა მიიღო დადგენილება „ნახიჩევანის ავტონომიური საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე სსრკ სახელმწიფო საზღვრის შესახებ კანონის უხეში დარღვევის შესახებ“, სადაც მკაცრად დაგმო მომხდარი. ცენტრალურ პრესაში გამოქვეყნებულ სტატიებში ნათქვამი იყო, რომ აზერბაიჯანელები ისლამური ფუნდამენტალიზმის მკლავებში შევარდნენ. საზღვრის განადგურება მოხდა საბჭოთა-ირანის საზღვრის სხვა მონაკვეთებზეც. საზღვრის თითქმის 700 კმ განადგურდა. გარდა ამისა, დაიწყო საბჭოთა არმიის ნაწილების იძულებით განდევნა ნახიჩევანის ავტონომიური საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკიდან.
29 დეკემბერს ჯალილაბადში სახალხო ფრონტის აქტივისტებმა აიღეს საქალაქო პარტიული კომიტეტის შენობა და ათობით ადამიანი დაშავდა. 11 იანვარს, სახალხო ფრონტის რადიკალური წევრების ჯგუფმა შეიჭრა რამდენიმე ადმინისტრაციული შენობა და ხელში ჩაიგდო ძალაუფლება რესპუბლიკის სამხრეთით მდებარე ქალაქ ლანკარანში, რათა „მოსკოვის ყურადღება მიექცია NKAO-ს საკითხის სწრაფად გადაწყვეტაზე. ”. 1989 წლის შემოდგომაზე - 1990 წლის დასაწყისში, სახალხო ფრონტის რაიონულმა შტოებმა ჩამოაგდეს CPSU-ს რაიონული კომიტეტების 27 მდივანი.
არეულობა ბაქოში
გარდა რეგიონებისა, უკიდურესად დაიძაბა ვითარება რესპუბლიკის დედაქალაქ ბაქოში. 1990 წლის 3-4 იანვარს აზერბაიჯანის სახალხო ფრონტის პირველი პიკეტები გამოჩნდა ბაქოს საგარეუბნო გზებსა და მთავარ მაგისტრალებზე, რომელთა რაოდენობამ შემდგომში სწრაფად დაიწყო ზრდა. ყველა სატრანსპორტო საშუალება, მათ შორის სამხედროები, რომლებიც გადიოდა პიკეტებში, შემოწმდა და მგზავრები შემოწმდა. 6-8 იანვარს მეცნიერებათა აკადემიის შენობაში გაიხსნა სახალხო ფრონტის მე-3 კონფერენცია, რომელზეც ამ ორგანიზაციის ლიბერალური ნაწილი გამოეყო ზ.ალიზადეს, ა.იუნუსოვის, ლ.იუნუსოვას და სხვების სახით არ სურდა რადიკალურ ბანაკში დარჩენა. 11 იანვარს სახალხო ფრონტმა მოაწყო მასობრივი მიტინგი ბაქოში ხელისუფლების უმოქმედობის პროტესტის ნიშნად. არსებობდა შესაძლებლობა, რომ სახალხო ფრონტმა მოიგოს უმაღლესი საბჭოს არჩევნები, რომელიც დაინიშნა 1990 წლის მარტში.
იხ. ვიდეო - შავი იანვარი ბაქოში - აზერბაიჯანში 24 წლის წინანდელ ტრაგედიას იხსენებენ - 1990 წლის 20 იანვარს ბაქოში მშვიდობიანი აზერბაიჯანელი მომიტინგები საბჭოთა არმიამ დაარბია, დაიღუპა 130-ზე მეტი ადამიანი. მათ შორის საქართველოს მოქალაქეებიც იყვნენ. შეჩერებული სატრანსპორტო მოძრაობა და შეჰიდთა ხეივანთან გამართული ცერემონია-ნახეთ რეპორტაჟი ბაქოდან.
13 იანვარს ბაქოში ლენინის მოედანზე დაიწყო აქცია აზერბაიჯანის სსრ კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივნის, აბდურაჰმან ვეზიროვის გადადგომის მოთხოვნით, რომელიც, აქციის მონაწილეების თქმით, ვერ უზრუნველყოფდა უსაფრთხოების საკითხებს. აზერბაიჯანული მოსახლეობა მთიან ყარაბაღსა და მიმდებარე რაიონებში. ამავე სხდომაზე გამოცხადდა ეროვნული თავდაცვის საბჭოს შექმნა ელჩიბეის ხელმძღვანელობით. სახალხო ფრონტის გამგეობის წევრის, ჰიკმეთ ჰაჯი-ზადე[აზ]ს თქმით, SNO-ს შექმნა რესპუბლიკის პარტიის ხელმძღვანელობის მიერ იყო სანქცირებული. იმავე ადგილასბაქოში დაიწყო სომხების პოგრომი. ხალხი ზედა სართულების აივნებიდან აგდებდნენ, ბრბოები თავს დაესხნენ სომხებს და სცემეს სასიკვდილოდ. ადგილობრივი ხელისუფლება, ისევე როგორც სსრკ შინაგან საქმეთა სამინისტროს შინაგანი ჯარების 12000 კაციანი კონტინგენტი და ქალაქში განლაგებული საბჭოთა არმიის ნაწილები, არ ერეოდნენ რა ხდებოდა და შემოიფარგლნენ მხოლოდ სამთავრობო ობიექტების დაცვით . ერთ-ერთი ვერსიით, სომხეთიდან აზერბაიჯანელმა ლტოლვილებმა დაიწყეს ადგილობრივ სომხებზე თავდასხმა. პროფესორი, სამართლის დოქტორი ვ.ვ. ლუნეევი თვლის, რომ პოგრომის მიზეზი იყო სახალხო ფრონტის მიტინგზე ანთებითი განცხადება აზერბაიჯანელი მამედოვის მკვლელობის შესახებ. სომეხი ლტოლვილები ბაქოდან თავად ადანაშაულებდნენ პოგრომებს „ხალხის ფრონტის ხალხს“, მის წვერიან ახალგაზრდა აქტივისტებს. მიუხედავად იმისა, რომ აზერბაიჯანის სახალხო ფრონტის ხელმძღვანელობამ შექმნა ხელსაყრელი ფსიქოლოგიური გარემო პოგრომებისთვის, მათ ეს არ სურდათ და სომხების გადარჩენაც კი მოაწყვეს. სახალხო ფრონტის გამგეობამ გაავრცელა განცხადება, რომელშიც დაგმო ჩადენილი დანაშაულები. სახალხო ფრონტმა რესპუბლიკური ხელმძღვანელობა და მოსკოვი დაადანაშაულა მიზანმიმართულ ჩაურევლობაში, რათა გაემართლებინა ბაქოში ჯარების შეყვანა და ხელი არ შეეშალა მას აზერბაიჯანში ძალაუფლების აღებას. თომას დე ვაალი, ლეილა იუნუსოვა და ზარდუშტ ალიზადე ადანაშაულებენ ანტისომხური დარბევის ბრალდებით აზერბაიჯანის სახალხო ფრონტის რადიკალური ფრთის ლიდერებს. 15 იანვარს აზერბაიჯანის ტერიტორიის ნაწილში საგანგებო მდგომარეობა გამოცხადდა, მაგრამ ის ბაქოს არ ეხებოდა. ამ დროისთვის პოგრომებმა კლება დაიწყო.
17 იანვარს, სახალხო ფრონტის მხარდამჭერებმა დაიწყეს უწყვეტი აქცია კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის შენობის წინ, დაბლოკეს მისკენ ყველა მიდგომა. შენობის წინ ღრიალი გამოჩნდა, მაგრამ იყო ეს დაშინება თუ რეალური სასჯელის ინსტრუმენტი, გაურკვეველია. 18 იანვარს რესპუბლიკაში საყოველთაო გაფიცვა დაიწყო. მეორე დღეს, მას შემდეგ რაც ხელისუფლებამ აკრძალა სახალხო ფრონტის ულტიმატუმის გამოქვეყნება აზერბაიჯანის სსრ უმაღლესი საბჭოს სასწრაფო სხდომის სასწრაფოდ მოწვევის შესახებ, გაფიცვას შეუერთდნენ სტამბის მუშაკები. 17 და 18 იანვარს განხორციელდა ცენტრალური კომიტეტის შენობის დაკავების სამი მცდელობა, რომლებიც მოიგერიეს შინაგანი ჯარების პერსონალის მიერ იარაღისა და სპეციალური ტექნიკის გამოყენების გარეშე . რეგულარული სამხედრო ნაწილების შემოღების შიშით, აზერბაიჯანის სახალხო ფრონტის აქტივისტებმა სამხედრო ყაზარმების ბლოკადა დაიწყეს. არმიის ყაზარმების მისადგომებზე სატვირთო მანქანებისა და ბეტონის ბლოკებისგან დამზადებული ბარიკადები. ბაქოს გარნიზონის 60 სამხედრო ყაზარმიდან გადაკეტილი იყო 34. ამ ყველაფრის კულმინაცია იყო სამხედრო ბანაკის მთელ პერიმეტრზე ბლოკადა სალიანის ყაზარმებში განლაგებული 295-ე მოტომსროლელი დივიზიის დანაყოფების მიერ.
19 იანვარს, დილით, აზერბაიჯანის კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის შენობის წინ გაიმართა მრავალათასიანი მიტინგი, რომლის მონაწილეებმა მოითხოვეს სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის იანვრის ბრძანებულება. 15 აზერბაიჯანის რიგ რეგიონებში საგანგებო მდგომარეობის შემოღების შესახებ არ ამოქმედდა და რესპუბლიკური ხელმძღვანელობის გადადგომა მოითხოვა. ამ დროისთვის აზერბაიჯანის დედაქალაქი ქვეყანას პიკეტებით მოწყვეტილი იყო. არ გამოდიოდა გაზეთები, დაიწყო წყალმომარაგების შეწყვეტა, ქარხნები შეჩერდა. Literaturnaya Gazeta-ს კორესპონდენტის ცნობით, პურის მაღაზიების 70%-მდე დახურულია. სატელევიზიო ცენტრის შენობას პიკეტები შემოეხვივნენ. შუადღის 12 საათზე, PFA-ს ულტიმატუმის ვადის გასვლის შემდეგ, მათ დაიკავეს სატელევიზიო ცენტრის შენობა და გამორთეს ცენტრალური ტელეარხი. იმავე დღეს ნახიჩევანის ავტონომიური საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს საგანგებო სხდომამ მიიღო დადგენილება ნახიჩევანის ავტონომიური საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის სსრკ-დან გასვლისა და დამოუკიდებლობის გამოცხადების შესახებ. ამ დროისთვის სახალხო ფრონტი უკვე დე ფაქტო აკონტროლებდა აზერბაიჯანის რიგ რეგიონებს. საღამოს, სახალხო ფრონტის გაზეთ „აზადლიგის“ რედაქტორმა ნ. ნაჯაფოვმა აქციის მონაწილეებს აცნობა, რომ იგეგმებოდა აზერბაიჯანის კგბ-ს ხელმძღვანელის ვაგიფ ჰუსეინოვის დანიშვნა ცენტრალური კომიტეტის პირველ მდივნად. ასსრ კომუნისტური პარტია. ამ ამბავს სტვენით და შეძახილებით "დაბლა!" ხალხი ითხოვდა, რომ ვეზიროვის ნაცვლად, რესპუბლიკის კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის მდივანი ჰასან გასანოვი დაენიშნათ რესპუბლიკის კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის პირველ მდივნად. საღამოს დაახლოებით 19:00 საათზე გაურკვეველ ვითარებაში ააფეთქეს ტელეცენტრის ელექტროსადგური. აზერბაიჯანში ტელემაუწყებლობა შეწყდა. ერთი ვერსიით, ელექტროსადგური ააფეთქეს "ადგილობრივმა ექსტრემისტებმა", მეორეს მიხედვით (სახალხო ფრონტის ვერსია), აფეთქება განხორციელდა შიდა ჯარების ჯარისკაცების მიერ, რათა ხელი შეეშალათ სახალხო ფრონტის ხელმძღვანელობას. მიმართვა ხალხს საბჭოთა ჯარების აზერბაიჯანის დედაქალაქში შესვლის შესახებ. საზოგადოებრივი ორგანიზაციის „ფარის“ დამოუკიდებელი სამხედრო ექსპერტები მივიდნენ დასკვნამდე, რომ „სავაჭრო ცენტრის ენერგობლოკი ააფეთქეს საბჭოთა არმიის ან სსრკ კგბ-ს სპეციალურმა ჯგუფმა“.
დაძაბულ ვითარებასთან დაკავშირებით, CPSU ცენტრალური კომიტეტის მდივანი ანდრეი გირენკო, CPSU ცენტრალური კომიტეტის პოლიტბიუროს კანდიდატი ევგენი პრიმაკოვი, სსრკ თავდაცვის მინისტრი მარშალი დიმიტრი იაზოვი, სახმელეთო ჯარების მთავარსარდალი, მინისტრის მოადგილე. ბაქოში სასწრაფოდ ჩავიდნენ არმიის თავდაცვის გენერალი ვალენტინ ვარენიკოვი და სხვა მაღალჩინოსნები. როგორ გვმოგვიანებით ანდრეი გირენკომ თქვა: „ჩვენ შევხვდით ელჩიბეის და სახალხო ფრონტის სხვა ლიდერებს. მე და პრიმაკოვმა მივიღეთ ისინი და ვისაუბრეთ. ჩემთვის ცხადი გახდა, რომ ვეზიროვმა მთლიანად დაკარგა კონტროლი სიტუაციაზე. მე შევხვდი სახალხო ფრონტის ერთ-ერთ აქტივისტს იმ ღამის მოვლენების წინ. ცხადი იყო, რომ ჯარებს სამუდამოდ ვერ მოწყვეტდნენ ქალაქს. ვევედრებოდი, დაეშალა ბარიკადები გზებზე და აეროდრომებზე, გადაერჩინა ხალხი ჯარებთან საშიში შეჯახებისგან“. სახალხო ფრონტის თავმჯდომარის მოადგილის, ეტიბარ მამედოვის განცხადებით, აზერბაიჯანის სსრ კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის მეორე მდივანმა ვიქტორ პოლიანიჩკომ აცნობა, რომ ჯარები ქალაქში ნებისმიერ ფასად შევიდოდნენ შუაღამისას. ამის საპასუხოდ მამედოვმა განაცხადა, რომ ჯარი უკუაგდებდა. მამედოვის მოგონებების თანახმად, „პრიმაკოვმა მითხრა: „დამოუკიდებლობამდე ორი ნაბიჯი ხარ“ და ასევე გააფრთხილა, რომ არ მოითმენს აზერბაიჯანის საბჭოთა კავშირიდან გამოყოფას. ჰიკმეტ ჰაჯი-ზადეს თქმით, სახალხო ფრონტმა გადაწყვიტა მოეხსნა პიკეტები და წინააღმდეგობა არ გაუწიოს ჯარებს, თუ ისინი ძალას გამოიყენებდნენ. თუმცა ეროვნული თავდაცვის საბჭომ საპირისპირო გადაწყვეტილება მიიღო
საბჭოთა არმიის ნაწილების შესვლა ბაქოში 1990 წლის 19-20 იანვრის ღამეს.
12 იანვარს ჯარები დაეშვნენ ბაქოს აეროპორტში, მაგრამ შენობიდან ყველა გასასვლელი გადაკეტილი იყო ბარიკადებით, საწვავის ტანკერებით და შეიარაღებული ხალხით.
16-19 იანვარს ამიერკავკასიის, მოსკოვის, ლენინგრადის და სხვა სამხედრო ოლქების, საზღვაო ფლოტისა და შინაგანი ჯარების ბაქოს მისადგომებზე შეიქმნა დიდი ოპერატიული ჯგუფი 50 ათასზე მეტი სამხედრო მოსამსახურე. შინაგან საქმეთა სამინისტროს. ბაქოს ყურე და მისადგომები გადაკეტილი იყო წითელი დროშის კასპიის ფლოტილას გემებითა და ნავებით. ოპერაციაში, სახელწოდებით „დარტყმა“, ჩაერთო 76-ე საჰაერო სადესანტო დივიზია, 56-ე სადესანტო თავდასხმის ბრიგადა, 21-ე ცალკეული საჰაერო სადესანტო ბრიგადა, 106-ე საჰაერო სადესანტო დივიზია პოლკოვნიკ ალექსანდრ ლებედის მეთაურობით, ასევე სამხედრო საგანმანათლებლო დაწესებულებების იუნკერები, მათ შორის სსრკ შინაგან საქმეთა სამინისტროს სარატოვის უმაღლესი სამხედრო სამეთაურო სკოლა და სსრკ შინაგან საქმეთა სამინისტროს ლენინგრადის უმაღლესი პოლიტიკური სკოლა.
1990 წლის 20 იანვრის ღამეს საბჭოთა არმიამ შეიჭრა ბაქოში სახალხო ფრონტის დამარცხებისა და კომუნისტური პარტიის ძალაუფლების გადარჩენის მიზნით აზერბაიჯანში, ხელმძღვანელობდა ბრძანებულებით სახელმწიფოს შემოღების შესახებ. ქალაქში საგანგებო მდგომარეობა შუაღამედან გამოცხადდა. თუმცა, იმის გამო, რომ ტელეკომპანიაში ელექტრომომარაგების აფეთქების შემდეგ 19:30 საათზე ტელემაუწყებლობა გაითიშა, ქალაქის მცხოვრებლებმა არ იცოდნენ რა ხდებოდა. ბაქოს მაცხოვრებლების უმეტესობამ საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შესახებ მხოლოდ დილის 5:30 საათზე შეიტყო რადიო განცხადებიდან და ვერტმფრენებიდან ჩამოშვებული ბროშურებიდან, როცა უკვე გვიანი იყო. ბაქოში ჯარების შემოსვლა ხდებოდა სამი მხრიდან, ქალაქის მიმდებარე რგოლის გზების მთელ წრეზე. პარალელურად არმიის ნაწილებმა ყაზარმების განბლოკვა დაიწყეს. გზად ჯავშანტექნიკის კოლონებს ცეცხლი გაუხსნეს. საპასუხოდ სამხედრო მოსამსახურეებმა იარაღი გამოიყენეს. შემდგომში სსრკ თავდაცვის მინისტრი დ. იაზოვი იტყოდა, რომ ეროვნული თავდაცვის საბჭოს დაქვემდებარებაში იყო 40 ათასი ავტომატური იარაღით შეიარაღებული ბოევიკი. თუმცა, ქალაქში მყოფი საბჭოთა ჟურნალისტები აცხადებდნენ, რომ მათ ვერ იპოვეს რაიმე მტკიცებულება დიდი რაოდენობით იარაღის შესახებ, მით უმეტეს, რომ 84 იარაღი, უმეტესობა თვითნაკეთი, ჩამორთმეული იყო. როგორც Literaturnaya Gazeta-ს კორესპონდენტი წერს, ”ჯარმა უპასუხა. მან უპასუხა საყოველთაოდ, თუმცა უმეტესად არაადეკვატურად“. ქალაქში არმიის ნაწილების შემოსვლას მოჰყვა მშვიდობიანი მოსახლეობის განზრახ მკვლელობები. ჯარისკაცები პერიოდულად უხსნიდნენ ცეცხლს ავტომატებიდან და ტყვიამფრქვევებიდან. თუმცა პიკეტის არც ერთი ორგანიზატორი არ დაიღუპა. საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების დროისთვის დაღუპულთაგან მხოლოდ 42 იყო პიკეტების უშუალო მონაწილე; კიდევ ცხრა ადამიანი დაიღუპა პიკეტის პუნქტთან მისვლისას მას შემდეგ, რაც ჯარებმა ბლოკადა დაარღვიეს. ისინი დაიღუპნენ დაჭრილთა დახმარების დროს. სამხედროებმა პოლიციელებს ცეცხლიც კი გაუხსნეს. იმ დღეებში გაზეთი კომერსანტი წერდა:
სამხედროები იარაღის გამოყენებით არღვევენ პიკეტებს აეროპორტის გზატკეცილზე, თბილისის გამზირზე და ქალაქში მიმავალ სხვა გზებზე. პარალელურად, არმიის ქვედანაყოფები ყაზარმებს განბლოკავს. ალბათ ყველაზე სისხლიანი ბრძოლები გაიმართა სალიანის ყაზარმების მიდამოში. მოვლენების თვითმხილველი ასიფ ჰასანოვი ამბობს: ჯარისკაცებმა ავტობუსებიდან პიკეტები დაამტვრიეს, საცხოვრებელ კორპუსებს ესროდნენ, 14-16 წლის ბავშვები ჯავშანტრანსპორტიორების ქვეშ ჩავარდნენ. აბსოლუტურად უიარაღოები არიან, ჩემს საპატიო სიტყვას გაძლევ. თუმცა, სამხედრო მოსამსახურეებს ესაუბრა კორესპონდენტი. კომერსანტი ამტკიცებდა, რომ პიკეტერები ავტომატური იარაღით იყვნენ შეიარაღებული, სხვა თვითმხილველები ადასტურებენ, რომ იარაღი შედგებოდა მოლოტოვის კოქტეილების, სარაკეტო სროლების და პისტოლეტებისგან. სისხლიანი შეტაკებები ასევე მოხდა ბაილოვის რაიონში, ბაქოს სასტუმროსთან და რამდენიმე გარეუბნის სოფელში. ე.მამედოვის თქმით, სსს-ის შტაბს ძლიერი ცეცხლი გაუხსნეს
საბჭოთა არმიის ნაწილები ბაქოში. ზამთარი 1990 წ
ტანკებმა წაიღეს ბარიკადები და გამოიწვია ავარიები. ბრიტანელი ჟურნალისტი ტომ დე ვაალი წერს:
ტანკები ბარიკადებზე გადაცოცავდნენ და გზაზე აჭრელებდნენ მანქანებს და სასწრაფო დახმარების ფურგონებსაც კი. თვითმხილველების თქმით, ჯარისკაცებმა გაქცეულ ხალხს ესროდნენ და დაჭრილებს დაასრულეს. სამოქალაქო პირების ავტობუსს ესროლეს და ბევრი მგზავრი, მათ შორის თოთხმეტი წლის გოგონა დაიღუპა.
საბრძოლო მანქანები ამსხვრევდნენ ნებისმიერ მანქანას, რომელიც მათ გზაზე მოხვედროდა, მიუხედავად იმისა, თუ ვინ იყო მასში. მაგალითად, თბილისის გამზირზე მოძრაობისას მანქანას ცეცხლი გაუხსნეს. ერთ-ერთი ტანკი შემობრუნდა და გაანადგურა. მგზავრებს შორის მყოფი 13 წლის ბიჭი მანქანიდან გადავარდა და უსაფრთხო ადგილას მიმალვას ცდილობდა, თუმცა ცეცხლსასროლი იარაღით ზურგში ესროლეს. დიმიტრი ფურმანი და ალი აბასოვი წერენ:
ჯარების შემოსვლას თან ახლდა უკიდურესი სისასტიკით - ისინი ესროდნენ ნებისმიერ მოძრავ სამიზნეს და უბრალოდ ბნელ ჩიხებს და სახლის ფანჯრებს. იმ დროისთვის, როცა რადიოში საგანგებო მდგომარეობა გამოცხადდა, უკვე დაიღუპა 82 ადამიანი, რომელთა უმეტესობას პიკეტებთან არანაირი კავშირი არ ჰქონდა. ამის შემდეგ კიდევ 21 ადამიანი დაიღუპა. ცეცხლსასროლი იარაღით მიყენებული ჭრილობების შედეგად დაღუპული 82 გვამიდან 44-ს ზურგზე ჰქონდა ტყვიის შესასვლელი ხვრელები, ასევე იყო ზურგზე ბაიონეტები.
მოწმეთა მრავალრიცხოვანი ჩვენებიდან ირკვევა, რომ სამხედროები შემთხვევის ადგილიდან დასახიჩრებული გვამებისა და სამხედრო ტექნიკით დამსხვრეული სხეულების ცალკეული ნაწილების გამოტანით ცდილობდნენ ჩადენილი ქმედებების კვალის დამალვას. იპოვეს მხოლოდ ერთი დაღუპულის მარჯვენა ხელი, რომელიც სასაფლაოზე დაკრძალეს. კინორეჟისორი სტანისლავ გოვორუხინი ბაქოში ჯარების შემოსვლასთან დაკავშირებით 1990 წლის 18 თებერვლის ყოველკვირეული მოსკოვის ამბების მე-7 ნომერში სტატიაში "რეპეტიცია?" დაწერა:
მე-19-დან 20-ის ღამეს ჯარები საბოლოოდ შევიდნენ ქალაქში. მაგრამ საბჭოთა არმია შევიდა საბჭოთა ქალაქში... დამპყრობელთა ჯარივით: სიბნელის საფარქვეშ, ტანკებითა და ჯავშანტექნიკით, ცეცხლითა და მახვილით გზას უხსნიდა. სამხედრო კომენდანტის თქმით, იმ ღამეს საბრძოლო მასალის მოხმარებამ 60 ათასი ტყვია შეადგინა. სუმგაიტის გზაზე გზის პირას სამგზავრო მანქანა იდგა და ტანკის სვეტს აძლევდა გავლის საშუალებას, სამი მეცნიერი მეცნიერებათა აკადემიიდან, სამი პროფესორი, მათგან ერთი ქალი. უეცრად ტანკი გამოვიდა კოლონიდან, მისი კვალი ლითონს დაეჯახა და მანქანას გადაუარა და ყველა მგზავრი გაანადგურა. სვეტი არ გაჩერდა - ის წავიდა, რათა გაენადგურებინა "ქალაქში გამაგრებული მტერი"
ტანკები აზერბაიჯანის სასტუმროს წინ. ბაქო, 1990 წ.
აზერბაიჯანის სსრ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარემ, ელმირა კაფაროვამ, რადიოში გამოხატა ძლიერი პროტესტი საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებისა და ბაქოში ჯარების შეყვანის წინააღმდეგ და განაცხადა, რომ ეს გაკეთდა მისი ცოდნის გარეშე[ 19]. სამხედროების სამიზნე იყო ბაქოს პორტი, სადაც დაზვერვის ინფორმაციით, გემ „საბიტ ორუჯოვზე“ სახალხო ფრონტის შტაბი იყო განთავსებული. ოპერაციის წინა დღეს, კგბ-ს სპეცრაზმის დივერსიის შედეგად, ბაქოს ტელეანძიდან მაუწყებლობა გაითიშა. ბაქოში აჯანყების ჩახშობის შემდეგ საბჭოთა არმიამ აზერბაიჯანის ქალაქებში დამხობილი საბჭოთა ძალაუფლება აღადგინა. აზერბაიჯანის სსრ უმაღლესი საბჭოს მოვლენების გამომძიებელი კომისიის თანახმად, ეს ქმედება „განზრახ იყო დაგეგმილი და ცინიკურად განხორციელებული, როგორც სადამსჯელო ქმედება და გამიზნული იყო ობიექტური გაკვეთილის მიცემა აზერბაიჯანსა და სხვა რესპუბლიკებში დამოუკიდებლობისთვის მოძრაობების დაშინების შესახებ. საბჭოთა კავშირი“.
ბაქოში ჯარების შემოსვლიდან მეორე დღეს დაიწყო ბროშურები და წარწერები, რომლებიც გმობდნენ არმიის ქმედებებს. ცენტრალური კომიტეტის შენობაზე დაიბეჭდა წარწერა „ძირს საბჭოთა იმპერია!“, „ძირს CPSU!“, „საბჭოთა არმია ფაშისტური არმიაა“ და დაარტყა სლოგანი „დიდება CPSU!“ ქვემოთ შინაგან საქმეთა სამინისტროს შენობაზე. 21 იანვარს საღამოს გაიხსნა აზერბაიჯანის სსრ უმაღლესი საბჭოს საგანგებო სხდომა, რომელმაც ბაქოში ჯარების შემოსვლა უკანონოდ ცნო და შეაჩერა სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის ბრძანებულება საგანგებო მდგომარეობის შესახებ. ქალაქში, სადაც ნათქვამია, რომ თუ ცენტრალური ხელისუფლება უგულებელყოფს ამ გადაწყვეტილებას, დადგება საკითხი აზერბაიჯანის სსრკ-დან გასვლის შესახებ. 25 იანვარს გემები, რომლებიც ბლოკავდნენ ბაქოს ყურეს, დაიპყრო საზღვაო დესანტი. წინააღმდეგობა ნახიჩევანში რამდენიმე დღის განმავლობაში გაგრძელდა, მაგრამ მალე სახალხო ფრონტის წინააღმდეგობა აქაც ჩაახშეს.
შედეგები
საბჭოთა არმიის ნაწილების ბაქოში შესვლა ტრაგედიად იქცა აზერბაიჯანისთვის. ტომ დე ვაალი თვლის, რომ „1990 წლის 20 იანვარს მოსკოვმა არსებითად დაკარგა აზერბაიჯანი“. ა.იუნუსოვის თქმით, 20 იანვარს საბჭოთა არმიამ „დახვრიტა არა მხოლოდ მშვიდობიანი აზერბაიჯანელები, არამედ იმავდროულად საბჭოთა იდეოლოგიის რწმენა“ და ტრაგედიის მსხვერპლთა დაკრძალვასთან ერთად აზერბაიჯანელებმა ასევე დამარხეს „იდეალები. კომუნიზმი და საბჭოთა ხელისუფლების ყოვლისშემძლეობა“. თავის მხრივ, აბულფაზ ელჩიბეიმ მოგვიანებით განაცხადა
20 იანვრის მოვლენა ისტორიული მოვლენაა, რომელიც აზერბაიჯანელი ხალხის ისტორიაში უზარმაზარი შემობრუნება იყო. მსგავსი ისტორიული მოვლენები მოხდა ყველა ერის ბედში. ანუ ყოველი ერი, რომელსაც თავისუფლების მოპოვება სურდა, ყოველთვის ადგა საბრძოლველად და იძულებული იყო ებრძოლა მის თავისუფლებას ხელყოფილ ძალებს. ამ ბრძოლებში თითოეულმა ერმა სწირა თავის გარემოში გაზრდილი ვაჟები... რაც არ უნდა რთული ყოფილიყო, ეს გამოცდა უნდა გაგვეტანა. თუ რომელიმე ეთნიკური ჯგუფი ბრძოლის შედეგად თავის შუაში ქმნის მსხვერპლს... და სწირავს თავის შვილებს, მაშინ... ის თავიდან იწყებს ცხოვრებას.
შავი იანვრის დაღუპულთა საფლავები მოწამეთა ხეივანზე ბაქოში. წინა პლანზე არის თორმეტი წლის ლარისა მამედოვას საფლავი, რომელიც დაიღუპა საბჭოთა ჯარისკაცების მიერ სამგზავრო ავტობუსის დაბომბვისას.
ძალის მოქმედების შედეგად ასზე მეტი მშვიდობიანი მოქალაქე, ძირითადად აზერბაიჯანელი, დაიღუპა ძალის გაუმართლებელი და გადაჭარბებული გამოყენების გამო. 1990 წლის 20 იანვრის ტრაგიკული მოვლენების გამომძიებელი რესპუბლიკური კომისიის მონაცემებით, დაიღუპა 131 და დაშავდა 744 ადამიანი. ასევე მითითებულია 137 გარდაცვლილი. აზერბაიჯანის სსრ ჯანდაცვის სამინისტროს მონაცემებით, 9 თებერვალს დაღუპულთა რიცხვი შეადგენდა 170 ადამიანს, მათ შორის 6 რუსი, 7 ებრაელი, თათარი, ლეზგინი. მოგვიანებით, ეროვნების მიხედვით გარდაცვლილთა მონაცემები ასეთი იყო: 117 აზერბაიჯანელი, 6 რუსი, 3 ებრაელი და 3 თათარი. სოციალური სტატუსის მიხედვით, დაღუპულთა შორის იყო 78 მუშა, 24 თანამშრომელი, 12 სტუდენტი, 2 პროფესიული სკოლის მოსწავლე, 4 სკოლის მოსწავლე, 3 პენსიონერი, 6 დროებით უმუშევარი.
მშვიდობიანი მოსახლეობის გარდა, გაურკვეველი მიზეზების გამო დაიღუპა 21 საბჭოთა ჯარისკაცი. თუმცა, ტრაგიკული მოვლენების დროს და მის შემდეგ დაღუპული სამხედრო მოსამსახურეების ზუსტი რაოდენობა უცნობია. ბაქოს სამხედრო კომენდანტმა იტყობინება, რომ დაღუპულთა შორის იყო 14 სამხედრო მოსამსახურე და მათი ოჯახის წევრები. აზერბაიჯანის სსრ ჯანდაცვის სამინისტროს ცნობით, 31 იანვრის მდგომარეობით დაიღუპა 27 სამხედრო მოსამსახურე და 5 პოლიციელი. საზოგადოებრივი ორგანიზაციის „ფარის“ დამოუკიდებელმა სამხედრო ექსპერტებმა გამოძიებაში მიუთითეს, რომ არმიამ 9 ადამიანი დაკარგა. უფრო მეტიც, მათ დაასკვნეს, რომ პიკეტები შეიარაღებული რომ ყოფილიყო, მაშინ ურბანული ბრძოლის პირობებში არმია დიდ ზარალს განიცდიდა, მით უმეტეს, რომ, თვითმხილველების თქმით, ჯარებზე ტყვიამფრქვევის ცეცხლი სანომრე ნიშნების გარეშე სამგზავრო მანქანებიდან იყო გასროლილი. , და ვინ იყო მათში, არ არის დადგენილი.
1990 წლის 20 იანვრის სისხლიანმა მოვლენებმა ძლიერი გავლენა მოახდინა აზერბაიჯანულ საზოგადოებაზე. ბაქოს თითქმის მთელი მოსახლეობა 22 იანვარს გამოვიდა ტრაგედიის შედეგად დაღუპულთა საერთო დაკრძალვაზე, რომლებიც დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლის გმირებად დაკრძალეს სახელობის პარკში. ს.მ.კიროვი, რომელსაც მოგვიანებით ეწოდა მოწამეთა ხეივანი. დაკრძალვის ორგანიზება და ჩატარება მეჩეთმა აიღო. ცენტრის ქმედებები მკაცრად დაგმო ამიერკავკასიის მუსლიმთა სულიერი ადმინისტრაციის ხელმძღვანელმა შეიხ-ულ-ისლამ ალაშუკურ ფაშაზადემ. მ.გორბაჩოვისადმი ღია მიმართვაში, რომლის ასლებიც გაეგზავნა გაეროს გენერალურ მდივანს და მსოფლიოს მთავრობის მეთაურებს და სულიერ ლიდერებს, ა.ფაშაზადემ პირადად დაადანაშაულა მ.გორბაჩოვი დანაშაულში და მოითხოვა „ჯარის დაუყოვნებლივ გაყვანა. ბაქოდან“, წინააღმდეგ შემთხვევაში ემუქრება მეორე ავღანეთის აზერბაიჯანის ტერიტორიის გაჩენას. საზოგადოების დეისლამიზაციის მნიშვნელოვანი ხარისხით, შავი იანვრის მოვლენები აშკარად გარდამტეხი აღმოჩნდა საზოგადოებასა და რელიგიას, კერძოდ ისლამს შორის ურთიერთობაში. ალი აბასოვის თქმით, „პირველად ხალხის მეხსიერებაში აზერბაიჯანის ოფიციალურმა ისლამმა მოსკოვის წინააღმდეგ ისაუბრა“.
მოლაებმა ლოცვა წაიკითხეს შავი იანვრის ტრაგედიის დროს დაღუპულთა საფლავებზე. მოწამეთა ხეივანი
დაკრძალვის დღეს აეროპორტმა, რკინიგზის სადგურმა და შორ მანძილზე სატელეფონო კომუნიკაციებმა შეწყვიტეს მუშაობა, გლოვის დღეების განმავლობაში ყოველ საათში ისმოდა სირენები. ათიათასობით აზერბაიჯანელმა კომუნისტმა საჯაროდ დაწვეს თავისი პარტიული ბარათები. მაიკლ სმიტმა, აზერბაიჯანული ეროვნული ცნობიერების გაანალიზებისას, ყურადღება გაამახვილა გლოვის მოვლენების ბუნებაზე და პარალელი გაავლო შავი იანვრის მსხვერპლთა დაკრძალვასა და იმამ ჰუსეინის წამების გამო შიიტურ გლოვას შორის. მან შენიშნა, რომ ხალხი მღეროდა ტრადიციულ აზერბაიჯანულ ხალხურ სამგლოვიარო სიმღერებს (ბაიატებს), „ისევე, როგორ გლოვობდნენ მოწამე ჰუსეინს“. ზოგიერთი მამაკაცი მუშტებს ურტყამდა მკერდში, ქალები კი მწუხარების გამოხატვის ჟესტებს აკეთებდნენ, როგორც ამას შაჰსეი-ვახსეის დროს აკეთებდნენ. ეს ყველაფერი ასახავდა მუჰარამის ტრადიციებს. მისი აზრით, ტრაგედიის მსხვერპლთა დაკრძალვა შეიძლება ჩაითვალოს „სამოქალაქო მაჰარამის პირველ ნამდვილ აქციად პოსტსაბჭოთა პერიოდში“. ის ასევე წერს:
შავი იანვრის დღეებში დაღუპულთა დაკრძალვა უდავოდ დარჩა ხალხის მეხსიერებაში, როგორც ეროვნული გლოვის გულწრფელი და გულწრფელი დღე. თუმცა, 1990 წლის 19-20 იანვრის მოვლენები ასევე დრამატული გაფრთხილებაა არაკომპეტენტური ლიდერობის, ეროვნული სისუსტისა და სამოქალაქო გულგრილობის საშიშროების შესახებ. მთელი ეს დღე გაჟღენთილია ღალატით: ღალატი „სახელმწიფო ხელისუფლების მიერ საკუთარი ხალხის მიმართ“, ღალატი გორბაჩოვის რეჟიმის მხრიდან, რომელმაც მოაწყო ეს ქმედება, და საბჭოთა აზერბაიჯანის ერთგული ხელმძღვანელობის მხრიდან, რომელმაც ეს სანქცია დაუწესა.
აზერბაიჯანის სსრ კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი ვეზიროვი მოსკოვში ჯარების შემოსვლამდეც გადავიდა. რესპუბლიკის დროებითი ხელმძღვანელობა ცენტრალური კომიტეტის ბიურომ მიანდო ვიქტორ პოლიანიჩკოს და აიაზ მუტალიბოვს. აიკრძალა ეროვნული თავდაცვის საბჭოს საქმიანობა და დაიწყო აზერბაიჯანის სახალხო ფრონტის წევრების დაპატიმრებები. აზერბაიჯანის სსრ-დან სსრკ-ს სახალხო დეპუტატების მონაცემებით, 10 იანვრის მდგომარეობით, ბაქოს ციხეებში 220-მდე დაკავებული იყო, აზერბაიჯანის ფარგლებს გარეთ 100-მდე ადამიანი. სამხედროებმა ერთ-ერთი აქტივისტი ლანკარანში დააკავეს, მაგრამ 26 იანვარს, ბაქოში სამხედრო-სატრანსპორტო თვითმფრინავით გაგზავნისას, ის მარყუჟით დაახრჩვეს. დანაშაულის კვალის დამალვის მცდელობისას სამხედრო პროკურატურამ ცხედარი მორგში გაგზავნა, როგორც გაურკვეველ ვითარებაში გარდაცვლილი (მოგვიანებით ის შავი იანვრის მსხვერპლთა შორის შეიყვანეს). თუმცა, პოპულარული ფრონტის ბევრი ლიდერი მალე გაათავისუფლეს.
აზერბაიჯანის კგბ-ის თავმჯდომარე ვ. აიძულებს ჩაახშოს ისინი, აღძრას ვნებები და მხოლოდ ამის შემდეგ გამოიყენოს ყველაზე სასტიკი ზომები - როგორც წესრიგის დამრღვევთა, ისე უდანაშაულოების მიმართ, რითაც კიდევ უფრო ამძიმებს სიტუაციას. ეთნიკური კონფლიქტების ორგანიზატორების საბოლოო მიზანი იყო სსრკ-ს, როგორც სახელმწიფო კორპორაციის ლიკვიდაცია რესპუბლიკური ელიტების სასარგებლოდ და ახალი სახელმწიფოების შეყვანა შრომის გლობალური დანაწილების სისტემაში.
რეაქცია
თავდაპირველად, კრემლმა სამხედრო მოქმედების მოტივაცია მოახდინა სომხური მოსახლეობის დაცვის აუცილებლობით, მაგრამ 26 იანვარს სსრკ თავდაცვის მინისტრმა დიმიტრი იაზოვმა პრესკონფერენციაზე გამოსვლისას ღიად აღიარა, რომ სამხედრო ოპერაციის მიზანი იყო სახალხო ფრონტის თავიდან აცილება. კომუნისტური პარტიის ძალაუფლების დამხობა. ამაზე მიუთითებდა სომხეთის ნაციონალური მოძრაობაც, რომელმაც დაგმო საბჭოთა არმიის ქმედებები. ენმ-ის გამგეობის განცხადებაში, კერძოდ, ნათქვამია:
დიდი ყოყმანის შემდეგ ცენტრალურმა ხელისუფლებამ მიმდინარე წლის 20 იანვარს. აზერბაიჯანში რადიკალური ზომების მიღება გადაწყვიტა კონტროლიდან გამოსული სიტუაციის გასაკონტროლებლად. ეს განხორციელდა არა რესპუბლიკის სომხური მოსახლეობის უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად, არამედ მხოლოდ საბჭოთა ხელისუფლების არსებობისთვის სერიოზული საფრთხის თავიდან ასაცილებლად. ჩვენი აზრით, მიმდინარე მოვლენები აზერბაიჯანის რესპუბლიკის სუვერენული უფლებების დარღვევად უნდა მივიჩნიოთ, რამაც მომავალში შესაძლოა ნეგატიურად იმოქმედოს სხვა საკავშირო რესპუბლიკების ბედზეც.
ტრაგიკულ მოვლენებთან დაკავშირებით, სკკპ ცენტრალური კომიტეტის პოლიტბიუროს ყოფილმა წევრმა (შემდგომში აზერბაიჯანის პრეზიდენტი) ჰეიდარ ალიევმა, ტრაგედიის მეორე დღეს, პრესკონფერენცია გამართა აზერბაიჯანის სსრ-ს (ამჟამად აზერბაიჯანის) მუდმივ წარმომადგენლობაში. საელჩო) მოსკოვში, სადაც მან დაგმო ბაქოში ჯარების შესვლა და დაადანაშაულა გორბაჩოვი კონსტიტუციის დარღვევაში.
თუმცა დასავლეთში მათ განსხვავებული პოზიცია დაიკავეს. მაგალითად, აშშ-ს პრეზიდენტმა ჯორჯ ბუშმა ბაქოში ჯარების შეყვანა გამართლებულად მიიჩნია გორბაჩოვის მიერ „წესრიგის დაცვის“ საჭიროებით. თურქეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა მესუთ ილმაზმა სიტყვით გამოსვლისას განაცხადა, რომ „აზერბაიჯანელებსა და სომხებს შორის მრავალწლიანმა უთანხმოებამ გამოიწვია დაპირისპირება აზერბაიჯანელ ხალხსა და საბჭოთა კავშირის ხელმძღვანელობას შორის“ და რომ „ჩვენ ვაგრძელებთ ამ მოვლენებს საბჭოთა კავშირის შიდა საქმედ მივიჩნიოთ. კავშირი“.
გამოძიება
უფლებადამცველი ორგანიზაციები
Human Rights Watch-ის მტკიცებით, ფაქტების უმეტესობა, კერძოდ, ბაქოს სამხედრო პროკურატურის დოკუმენტები, მიუთითებს იმაზე, რომ სამხედრო ქმედება იგეგმებოდა ჯერ კიდევ ბაქოში სომხების დარბევამდე. მიხეილ გორბაჩოვი ამტკიცებდა, რომ აზერბაიჯანის სახალხო ფრონტის ბოევიკებმა ჯარისკაცებს ცეცხლი გაუხსნეს. ამასთან, დამოუკიდებელმა ორგანიზაციამ „ფარი“, რომელიც შედგება იურისტებისა და რეზერვის ოფიცრების ჯგუფისგან, ჯარში და სამხედრო ოპერაციების დროს ადამიანის უფლებების დარღვევის შემთხვევების შესწავლისას, ვერ შეძლო „შეიარაღებული PFA ბოევიკების“ აღმოჩენა, რომელთა ყოფნამ გამოიწვია ცეცხლსასროლი იარაღი საბჭოთა ჯარების მიერ და მივიდნენ დასკვნამდე, რომ არმია აწარმოებდა ომს თავის მოქალაქეებთან, მოითხოვდა სისხლის სამართლის გამოძიების დაწყებას სსრკ თავდაცვის მინისტრის დიმიტრი იაზოვის წინააღმდეგ, რომელიც პირადად ხელმძღვანელობდა ოპერაციას.
მემორიალმა და ჰელსინკის ჯგუფმა 1991 წლის მაისში განაცხადეს, რომ მათ იპოვეს დამაჯერებელი მტკიცებულება, რომ საგანგებო მდგომარეობამ გამოიწვია სამოქალაქო თავისუფლებების გაუმართლებელი დარღვევა და რომ საბჭოთა ჯარებმა გამოიყენეს გაუმართლებელი ძალა (მათ შორის, ჯავშანტექნიკის გამოყენება, ბაიონეტები და სასწრაფო დახმარების მანქანების სროლა. ), რამაც გამოიწვია მრავალი მსხვერპლი
სსრკ და აზერბაიჯანის სამართალდამცავი ორგანოები
თავდაპირველად 20 იანვრის ტრაგიკულ მოვლენებზე გამოძიებას აწარმოებდა სსრკ გენერალური პროკურატურა, რომელმაც სამხედრო მოსამსახურეების ქმედებებში დანაშაული არ გამოავლინა, რის შედეგადაც საქმე შეწყდა. 1992 წლის 14 თებერვალს უკვე დამოუკიდებელი აზერბაიჯანის გენერალურმა პროკურატურამ, გააუქმა სსრკ-ს გენერალური პროკურატურის გადაწყვეტილება, აღძრა სისხლის სამართლის საქმე ხელოვნების მიხედვით. 94.4 და 94.6 (განზრახ მკვლელობა დამამძიმებელ გარემოებებში), 149 (საკუთრების განზრახ განადგურება), 168 (უფლებამოსილების და სამსახურებრივი უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენება), 255 (სამსახურებრივი უფლებამოსილების გამოყენება და ბოროტად გამოყენება) სსკ.
1994 წლის იანვარში აზერბაიჯანის გენერალურმა პროკურატურამ დაასრულა შავი იანვრის მოვლენების გამოძიება და ტრაგედიის დამნაშავედ გამოაცხადა აზერბაიჯანის ყოფილი პრეზიდენტი აიაზ მუტალიბოვი, აზერბაიჯანის სსრ კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი. აბდულ-რაჰმან ვეზიროვი, საგარეო დაზვერვის დირექტორი ე.მ.პრიმაკოვი, სსრკ პრეზიდენტი მიხაილ გორბაჩოვი, თავდაცვის მინისტრი დიმიტრი იაზოვი და სსრკ კგბ-ს თავმჯდომარე ვლადიმერ კრიუჩკოვი[56]. აზერბაიჯანის პროკურატურამ ასევე დაადანაშაულა აზერბაიჯანის სსრ კგბ-ს თავმჯდომარე ვაგიფ ჰუსეინოვი „სსრკ შინაგან საქმეთა სამინისტროსა და საბჭოთა არმიის ჯარების განლაგების ხელშეწყობაში, რაც გახდა განკარგულების მიღების მიზეზი. საგანგებო მდგომარეობა ბაქოში“ და ასევე ის ფაქტი, რომ 1990 წლის იანვარში „სსრ კავშირის კგბ-ს ალფა ჯგუფის თანამშრომლების მეშვეობით აზერბაიჯანის სახელმწიფოს დასუსტების მიზნით და მოსახლეობისთვის ჭეშმარიტი ინფორმაციის ჩამორთმევა მომხდარი მოვლენების შესახებ. ადგილი, მოაწყო ელექტროსადგურის აფეთქება აზერბაიჯანის ტელევიზიისა და რადიო მაუწყებლობის ეთერში“ და მიაყენა სახელმწიფო ზიანი 260 ათასი რუბლის ოდენობით.
1994 წლის თებერვალში აზერბაიჯანის პროკურატურამ აზერბაიჯანის ყოფილი პრეზიდენტის აიაზ მუტალიბოვის დაკავების ორდერი გამოსცა. აზერბაიჯანის მილი მეჯლისის იმავე წლის 29 მარტის დადგენილებით „1990 წლის 20 იანვარს ბაქოში მომხდარი ტრაგიკული მოვლენების შესახებ“ მ. გორბაჩოვი, ა.რ. ვეზიროვი („როგორც უშუალო ორგანიზატორი და მონაწილე აგრესია“), მომხდარზე პასუხისმგებელია ა. მუტალიბოვი, ვ. ჰუსეინოვი და აზერბაიჯანის სსრ კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის მეორე მდივანი ვიქტორ პოლიანიჩკო („დანაშაულის უშუალო თანამონაწილეები“), ხოლო ყოფილი თავმჯდომარე. უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის ე. კაფაროვას და აზერბაიჯანის სსრ კომუნისტური პარტიის ბაქოს საქალაქო კომიტეტის პირველ მდივანს მუსლიმ მამედოვს „აკისრიათ პოლიტიკური პასუხისმგებლობა სამხედრო ნაწილების შემოღებასთან დაკავშირებით რაიმე კონკრეტული ზომების მიუღებლობის გამო. საბჭოთა იმპერია ქალაქ ბაქოში და მოქალაქეთა უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად“. თუმცა კაფაროვასა და პოლიანიჩკოს წინააღმდეგ სისხლის სამართლის საქმე მათი გარდაცვალების გამო შეწყდა.
2003 წლის მარტში, აზერბაიჯანის პროკურატურის განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულთა საგამოძიებო დეპარტამენტმა აღძრა სისხლის სამართლის საქმე სსრკ ყოფილი პრეზიდენტის მიხეილ გორბაჩოვის წინააღმდეგ ხელოვნების დარღვევისთვის. სსრკ კონსტიტუციის 119 და მუხ. აზერბაიჯანის სსრ კონსტიტუციის 71
ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
ვანილის ზეცა
ინგლ. Vanilla Sky - 2001 წლის ამერიკული ფილმი, რეჟისორი კამერონ ქროუ. მელოდრამა, ალეხანდრო ამენაბარის ფილმის გახსენით თვალები (1997) რიმეიკი. სათაური ეხება კლოდ მონეს ამავე სახელწოდების პეიზაჟს, რომელიც სცენარის მიხედვით, ფილმის მთავარი გმირის ნახატების კოლექციაშია.
ოსკარისა და ოქროს გლობუსის ნომინაცია საუკეთესო სიმღერისთვის Vanilla Sky (პოლ მაკარტნი).
სლოგანი:
რა არის შენთვის ბედნიერება? (რა არის შენთვის ბედნიერება?)
დაივიწყე ყველაფერი, რაც იცი და გაახილე თვალები. (დაივიწყე ყველაფერი, რაც იცი და გაახილე თვალები...)
ი9ხ. ვიდეო - Vanilla Sky (2001) Official Trailer # 1 - Tom Cruise HD
სიუჟეტი - მდიდარი ფლეიბოის დევიდ ეიმსის ცხოვრება წარმატებული იყო ყველა ასპექტში: მას ჰქონდა ფული, საკუთარი გამომცემლობა, ძვირადღირებული მანქანა და ბინა ნიუ-იორკის პატივსაცემი უბანში, მწერალი მეგობარი და შეყვარებული ჯული ჯანი და კიდევ. მტრები მისი კომპანიის შვიდი მენეჯერის სახით. ერთადერთი რამ, რაც მის არსებობას მოწამლა, სიმაღლის შიში იყო.
ასე იცოცხლა მანამ, სანამ ერთ დღეს წვეულებაზე მომხიბვლელ სოფიას შეხვდა. მისი ახლა ყოფილი შეყვარებული ჯული ეჭვიანობის სცენას აკეთებს. დევიდი დაუდევრად ჯდება მის მანქანაში და ავარიაში მოყვება, რადგან ჯულიმ თვითმკვლელობა გადაწყვიტა და მან წარმატებას მიაღწია.
დევიდი გადარჩა და კომის შემდეგ გაიღვიძა, როგორც ინვალიდმა დამახინჯებული სახით, რომელიც უნდა დაეფარა „ესთეტიკური პროთეზით“, ფაქტობრივად, უბრალო ნიღბით. ყოფილ მეგობრებთან და სოფიასთან დაახლოების მცდელობა წარუმატებელი აღმოჩნდა. დაზიანებული დეფორმაცია და ტკივილი დავითს ხელს უშლის ნორმალურ ცხოვრებას. დევიდი, სასოწარკვეთილი, გადაწყვეტს გაიაროს უკიდურესად სარისკო ოპერაცია და ეს წარმატებას მიაღწევს. გონს მოდის ნორმალური და სიმპათიური სახით. სოფია მის გვერდით არის და ყველაფერი მშვიდად ბედნიერი ჩანს, როდესაც მოულოდნელად დავითის ცხოვრება კოშმარში გადაიქცევა: რეალობა და ხედვები ერთმანეთში ირევა.
ასე რომ, ერთ დღეს დევიდი სოფიასთან ერთად დასაძინებლად წავიდა, სიზმარი ნახა, თუ როგორ გახდა ისევ ფრიკი, შემდეგ კი შუაღამისას გაიღვიძა ჯულისთან ერთად. ის ცდილობს დევიდს დაარწმუნოს, რომ ის სოფიაა, მაგრამ უშედეგოდ. შემდეგ ის პოლიციას ურეკავს და დავითს სოფიას მკვლელობაში ეჭვმიტანილი დააკავეს. სადგურში დევიდის დაკითხვას იწყებს ფსიქოლოგი კერტის მაკკეიბი, რომელიც ცდილობს გაიგოს რა არის რეალობა ეჭვმიტანილის მოგონებებში და რა არის სისულელე. გამოძიება თანდათან აბრუნებს მის მეხსიერებას და დევიდს ახსოვს, რომ დახმარებისთვის Life Extension Corporation-ს მიმართა. მათი საქმეა კრიონიკა, უიმედო პაციენტების სიცოცხლის შენარჩუნება გაყინვით. კომპანიის ოფისში საბოლოოდ ყველაფერი თავის ადგილზე დგება.
დევიდ ეიმსი დაუკავშირდა Life Extension-ს დაახლოებით 150 წლის წინ, სულ რაღაც ერთ წელზე მეტი ხნის შემდეგ, რაც აღმოჩნდა, რომ ის უიმედოდ დაშავდა ავარიაში. კორპორაციის ტექნოლოგიების შესაძლებლობები შესაძლებელს ხდის არა მხოლოდ კლიენტის გაყინვას, არამედ მასში მისი არჩევანის ნათელი ოცნებების ჩანერგვას. დავითის მიერ არჩეული ოცნება გაურკვეველი მიზეზით დამახინჯდა, მაგრამ ამ შემთხვევაში კომპანიის კლიენტს შეუძლია ტექნიკური დახმარების დარეკვა. დამხმარე სპეციალისტი ეუბნება დავითს, რომ მას შეუძლია დაუბრუნდეს თავის გამოსწორებულ ოცნებას ან გაიღვიძოს ჯანმრთელი, მაგრამ პრაქტიკულად ფულის გარეშე, რაც მის მკურნალობას მოხმარდა. ამისათვის მან უნდა დაძლიოს სიმაღლის შიში და გადახტეს ცათამბჯენის ზემოდან. დავითი ირჩევს რეალურ სამყაროს, გიჟურ ნახტომს იღებს და იღვიძებს.
როლებში
მსახიობის როლი
ტომ კრუზი დევიდ ეიმსი
პენელოპა კრუზი სოფია სერანო
კამერონ დიასი ჯული ჯანი
კურტ რასელი დოქტორი კერტის მაკკეიბი
ჯეისონ ლი ბრაიან შელბი
ნოა ტეილორის ტექნიკური მხარდაჭერა ედვინ ვენტურა
ტიმოთი სპალი თომას ტიპი
Tilda Swinton Life Extension-ის თანამშრომელი რებეკა დირბორნი
მაიკლ შენონ აარონი
კენ ლეუნგის ხელოვნების რედაქტორი
შალომ ჰარლოუ კოლინი
ივანა მილიჩევიჩი ემა
ჯონი გალეკი პიტერ ბრაუნი
ალისია ვიტ ლიბი
ჯენიფერ ასპენი ნინა
სტივენ სპილბერგი სტუმარი დევიდის წვეულებაზე, კამეო
ნიკოლ ტეილორ ჰარტი ვიდეოგრაფი წვეულებაზე
მიღება
Rotten Tomatoes-ზე ფილმს აქვს 43% მოწონების რეიტინგი 174 კრიტიკოსის მიმოხილვის საფუძველზე და საშუალო რეიტინგი 5.30/10. საიტის კონსენსუსში ნათქვამია: ჟანრების ამბიციური ნაზავი, Vanilla Sky ხდება არათანმიმდევრული არეულობა. კრუზის შესრულებას აკლია სიღრმე და ძნელია მისი ნარცისული გმირის მიმართ სიმპათიის გრძნობა. Metacritic-ზე ფილმს აქვს 45 ქულა 100-დან 33 მიმოხილვის საფუძველზე, რაც მიუთითებს შერეულ და საშუალო შეფასებაზე. CinemaMento-ს მიერ გამოკითხულმა აუდიტორიამ ფილმს მიანიჭა D შეფასება A-დან F-მდე სკალაზე.
როჯერ ებერტის ბეჭდურმა მიმოხილვამ Vanilla Sky-ზე დააჯილდოვა ფილმი ოთხი ვარსკვლავიდან სამი:
კამერონ ქროუს ვანილის ცა სკრუპულოზურად მორალური ფილმია. ის მოგვითხრობს ადამიანზე, რომელსაც აქვს თითქმის ყველაფერი, რომელიც ფიქრობს, რომ შეუძლია ყველაფერი ჰქონდეს, იღებს შესაძლებლობას ჰქონდეს ყველაფერი, რაც სურს და კარგავს მას იმიტომ, რომ... კარგი, შესაძლოა იმიტომ, რომ მას აქვს სინდისი. ან იქნებ არა. შესაძლოა მხოლოდ იმიტომ, რომ ცხოვრება მწარეა. ან იქნებ ის უბრალოდ ფიქრობს, რომ ასეა. ეს ისეთი ფილმია, რომლის ანალიზს ვერ შეძლებთ, სანამ ორჯერ არ ნახავ.
The New York Times-ის სტივენ ჰოლდენი უწოდებს Vanilla Sky-ს ძალიან საინტერესო, ეროტიკულ სამეცნიერო ფანტასტიკურ თრილერს, რომელიც მიჰყავს მისტერ ქროუს სტივენ სპილბერგის ტერიტორიაზე, მაგრამ შემდეგ ამბობს: როდესაც ის ტოვებს რეალურ სამყაროს და იწყებს ცხოვრების სიზმრის შესწავლას (ყველაზე მეტი პოპულარული წლევანდელი თემა ჰოლივუდურ ფილმებში მაღალი იდეებით), "ვანილის ცა" ხსნის ემოციურ ძალას და ხდება დეზორგანიზებული და აბსტრაქტული, მაგრამ მაინც დამაინტრიგებელი მედიტაცია პარალელურ თემებზე. ერთ-ერთი მათგანია მარადიული სიცოცხლისა და მარადიული ახალგაზრდობის სურვილი; მეორე არის დანაშაული და ქვეცნობიერის უკონტროლო ძალა, რომელიც ძირს უთხრის მეცნიერების უტოპიურ აღმოჩენებს. დავითის საბოლოო გამოსყიდვაარის ის, რომ მან გაიგო საკუთარი მოკვდავობა, მაგრამ ამ გამოსყიდვას აკლია რწმენა.
Salon.com-მა ფილმს უწოდა აგრესიულად აგებული თავსატეხი, რომელიც ასახავს ბევრ, სავარაუდოდ, ღრმა თემას მის ამაღლებულ გულმკერდში, არც ერთი მათგანის წვრილ ფენად გამოვლენის გარეშე. მიმოხილვა რიტორიკულად სვამს კითხვას: ვინ იფიქრებდა, რომ კამერონ ქროუს ისეთი ცუდი ფილმი გადაეღო, როგორც Vanilla Sky? ეს არის გულგრილი სურათი, ღალატი ყველაფრისა, რაც ქროუმ დაამტკიცა, რომ მან იცის როგორ გააკეთოს სწორად... მაგრამ დამამშვიდებელი სიმართლე ის არის, რომ ჩვენ ვხედავთ ქროუს სწორ მოძრაობებს, რაც ყველაზე მეტად ჰგავს ქროუს ნაბიჯებს სპექტაკლის შესრულებისას. რომელიც აღემატება გამბედაობას, ამბიციურობას და თავისებურებას და პირდაპირ ქედმაღლობისა და პრეტენზიულობისკენ მიემართება - ეს უკანასკნელი ორი თვისება, რომელსაც ვერასოდეს ვიფიქრებდი, რომ ქროუს მივაწერდით. ედვარდ გუტმანმა სან-ფრანცისკოს ქრონიკიდან ფილმს 2/4 ქულა მისცა და დაწერა: ფილმის მიზანს, გააოცოს და შთააგონოს, ძირს უთხრის კრუზის განსაცვიფრებელ მარათონში სირბილის შესრულებას.
პიტერ ბრედშოუ The Guardian-იდან და გარეტ ფონ კალენბახი Film Threat ვანილის ცას არასახარბიელო შეადარეს გაახილე შენი თვალები. ბრედშოუ ამბობს, რომ გახსენი შენი თვალები ნამდვილად უფრო გამორჩეულია, ვიდრე Vanilla Sky, რომელსაც იგი აღწერს, როგორც არაჩვეულებრივ ნარცისისტურ, მაღალი კონცეფციის ამაო პროექტს ვარსკვლავების პროდიუსერ ტომ კრუზისთვის. სხვა რეცენზენტები ამტკიცებენ, რომ კრუიზმა იყიდა ფილმის უფლება Amenábara-ზე. Village Voice-ის მიმომხილველმა აღწერა "ვანილის ცა", როგორც მისი ვარსკვლავის კოსმოსური ნარცისიზმის საოცრად გულწრფელი ჩვენება.
კენეტ ტურანმა Los Angeles Times-იდან კამერონ დიაზს დაუძლეველი უწოდა, როგორც დაუოკებელი სენსუალურობის განსახიერება, ხოლო New York Times-ის მიმომხილველმა თქვა, რომ მან სასტიკად ემოციური შესრულება წარმოადგინა. ედვარდ გუტმანს San Francisco Chronicle-დან მსგავსი მიმოხილვა ჰქონდა ფილმზე: ყველაზე შთამბეჭდავია კამერონ დიასი, რომლის საბედისწერო სტალკერიც გულსატკენია და შემზარავიც. იხ. ბმულზე ფილმი რუსულენაზე
ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
ადამიანმა რომელმაც გამოიგონა შობა
ინგლ. The Man Who Invented Christmas
ბიოგრაფიული ფილმი 2017 წლის ბიოგრაფიული ფილმი. სცენარი დაწერა სიუზან კოინმა Les Standiford-ის ამავე სახელწოდების წიგნის მიხედვით. იხ. ბმულზე კინო რუსულ ენაზე
პრეისტორია - მე-19 საუკუნის შუა ხანებამდე დიდ ბრიტანეთში შობა აღინიშნა მიღმა, დაჩრდილული იყო ისეთი დღესასწაულებით, როგორიცაა აღდგომა და ბოქსის დღე. თუმცა, სოფლად, საიდანაც ჩარლზ დიკენსი იყო, მან შეინარჩუნა პოპულარობა. მას შემდეგ, რაც ის და მისი ოჯახი ლონდონში გადავიდნენ, ქალაქი ყოველ შობას თოვლით იფარებოდა. დიკენსმა გადაწყვიტა ეს თვისება აესახა თავის საშობაო მოთხრობაში „საშობაო სიმღერა“.
1843 წელს დიკენსი, უკვე ცნობილი მწერალი, განიცდიდა ფინანსურ სირთულეებს მისი წინა რომანის, მარტინ ჩუზლევიტის ცუდი გაყიდვების გამო. შემდეგ მას გაუჩნდა იდეა, შეექმნა შობის შესახებ საინტერესო ისტორია. მის წერაში მან 6 კვირა დახარჯა. თუმცა, გამომცემლებმა უარი თქვეს მის გამოქვეყნებაზე და დიკენსმა ეს თავად გააკეთა.
ფილმი ეძღვნება იმას, თუ როგორ გააღვიძა დიკენსმა, სასოწარკვეთილმა და მწერლობის კარიერის გაწყვეტამ, საშობაო ისტორიის იდეამ და როგორ იმოქმედა ამ უკანასკნელმა ბრიტანელების გონებაში შობის, როგორც ერთ-ერთი მთავარი დღესასწაულის გაჩენაზე.
სიუჟეტი
ოლივერ ტვისტის წარმატებიდან ორი წლის შემდეგ, ჩარლზ დიკენსი ფინანსურ სირთულეებს განიცდის მისი ბოლო სამი წიგნის წარუმატებლობის გამო. მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად, ის გადაწყვეტს ექვს კვირაში დაწეროს ახალი წიგნი, რათა დროულად გამოსცეს საშობაო. ის შთაგონებას ლონდონის ქუჩებში პოულობს, განსაკუთრებით მდიდარი, მაგრამ მარტოსული კაცის დაკრძალვაზე. როგორც ის წერს, ის ურთიერთობს წიგნის გმირებთან, განსაკუთრებით ებინეზერ სკრუჯთან. მას ასევე ეხმარება მისი მოახლე ტარა, ირლანდიელი ემიგრანტი.
წიგნის წერისას მასთან სტუმრად მოდის მამამისი ჯონ დიკენსი, რომელსაც ჩარლზი უპასუხისმგებლოდ თვლის. ჩარლზის ურთიერთობა ოჯახთან სულ უფრო და უფრო იძაბება, რადგან ის ვერ ასრულებს თავის ნამუშევრებს გამოქვეყნებისთვის დროულად. მას შემდეგ რაც შეიტყო, რომ ჩარლზი გეგმავს ტიმის სიკვდილს ბოლოს, ტარა სთხოვს მას შეცვალოს დასასრული და სკრუჯმა გადაარჩინოს ბიჭი. ჩარლზი უარყოფს მის წინადადებას და მალე, გაბრაზებული, ეუბნება ტარას, რომ მისი ნახვა აღარ სურს და ის ტოვებს სახლს. მამასაც აძევებს მას შემდეგ, რაც გაიგებს, რომ წიგნებს თავისი ავტოგრაფებით ყიდის.
ჩარლზი სტუმრობს ქარხანას, სადაც ბავშვობაში მუშაობდა მას შემდეგ, რაც მისი ოჯახის წევრები ვალების გადაუხდელობის გამო ციხეში გაგზავნეს. სკრუჯი საყვედურობს ჩარლზს საკუთარი საქციელის გამო, შემდეგ ჩარლზი ხვდება, რომ მისი ნამუშევარი უნდა იყოს გამოსყიდვის ამბავი და ბრუნდება სახლში ხელნაწერის დასასრულებლად. ის ხვდება ტარას, როდესაც ის აპირებს სახლიდან გასვლას ხელნაწერის გამოსაცემად გადასაცემად და ეპატიჟება დაბრუნებას. მისი ცოლი ეუბნება, რომ მამამისი აპირებს ქალაქიდან გასვლას, რის შემდეგაც ჩარლზი დაეწია ჯონს და სთხოვს დაბრუნებას. წიგნი დროულად იბეჭდება და ჩარლზი შობას ოჯახთან ერთად აღნიშნავს.
როლებში
დენ სტივენსი - ჩარლზ დიკენსი
ჯონათან პრაისი - ჯონ დიკენსი
კრისტოფერ პლამერი - ებინეზერ სკრუჯი
საიმონ კელოუ - ჯონ ლიჩი
დონალდ სამპტერი - ჯეიკობ მარლი
მირიამ მარგოლიესი - ფისკი
მორვედი კლარკი - კეტრინ დიკენსი
ჯასტინ ედვარდსი
მაილს იუპი - უილიამ თეკერი
ელი სოლანი - ჩარლზ დიკენსი ახალგაზრდობაში
ანა მერფი - ტარა
კრიტიკა
ფილმმა კინოკრიტიკოსებისგან ძირითადად დადებითი შეფასებები მიიღო. Rotten Tomatoes-ზე ფილმს აქვს 80% რეიტინგი კრიტიკოსების 155 მიმოხილვის საფუძველზე, საშუალო რეიტინგი 6.3/10. Metacritic-ზე ფილმს აქვს 60 ქულა 100-დან 32 მიმოხილვის საფუძველზე, რაც მიუთითებს "შერეულ ან საშუალო შეფასებაზე".
იხ. ვიდეო - The Man Who Invented Christmas Trailer #1 (2017) | Movieclips Trailers
ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
დომინოს თეორია
დომინოს თეორიის ილუსტრაცია, რომელსაც აზიისთვის წინასწარმეტყველებდნენ
დომინოს თეორია არის გეოპოლიტიკური თეორია, რომელიც ამტკიცებს, რომ ერთ ქვეყანაში დემოკრატიის ზრდა ან შემცირება, როგორც წესი, დომინოს ეფექტით მეზობელ ქვეყნებშიც ვრცელდება. იგი ცნობილი იყო შეერთებულ შტატებში 1950-იანი წლებიდან 1980-იან წლებში ცივი ომის კონტექსტში, რაც ვარაუდობს, რომ თუ რეგიონის ერთი ქვეყანა კომუნიზმის გავლენის ქვეშ მოექცეოდა, მაშინ მიმდებარე ქვეყნები მოჰყვებოდნენ. მას იყენებდნენ შეერთებული შტატების შემდგომი ადმინისტრაციები ცივი ომის დროს, როგორც ამერიკული ინტერვენციის გამართლება მთელ მსოფლიოში. აშშ-ს პრეზიდენტმა დუაიტ დ.
დაბოლოს, თქვენ გაქვთ უფრო ფართო მოსაზრებები, რომლებიც შეიძლება მოჰყვეს იმას, რასაც თქვენ უწოდებთ "დომინოს დაცემას". თქვენ გაქვთ დომინოს მწკრივი დაყენებული, თქვენ დაარტყით პირველს და რაც დაემართება უკანასკნელს, არის დარწმუნებული, რომ ის ძალიან სწრაფად გაივლის. ასე რომ, თქვენ შეიძლება გქონდეთ დაშლის დასაწყისი, რომელსაც ექნება ყველაზე ღრმა გავლენა.
უფრო მეტიც, ეიზენჰაუერის ღრმა რწმენა დომინოს თეორიის აზიაში აძლიერებდა „შეერთებულ შტატებს მულტილატერალიზმის განხორციელების აღქმულ ხარჯებს“ მრავალმხრივი მოვლენების გამო, მათ შორის „ჩინეთის კომუნისტური პარტიის 1949 წლის გამარჯვება, 1950 წლის ივნისის ჩრდილოეთ კორეის შემოჭრა. 1954 წელი Quemoy ოფშორული კუნძულის კრიზისი და კონფლიქტი ინდოჩინეთში წარმოადგენდა ფართო გამოწვევას არა მხოლოდ ერთი ან ორი ქვეყნისთვის, არამედ მთელი აზიის კონტინენტისთვის და წყნარი ოკეანისთვის." , და ემთხვევა გენერალ დუგლას მაკარტურის კომენტარს, რომ „გამარჯვება არის ძლიერი მაგნიტი აღმოსავლეთში“.
ისტორია
1945 წლის განმავლობაში საბჭოთა კავშირმა მოიყვანა აღმოსავლეთ ევროპისა და ცენტრალური ევროპის ქვეყნების უმეტესობა თავის გავლენის ქვეშ, როგორც მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი ახალი დასახლების ნაწილი, რის გამოც უინსტონ ჩერჩილი 1946 წელს ფულტონში ვესტმინსტერის კოლეჯში გამოსვლისას გამოეცხადებინა. მისური, რომ:
შტეტინიდან ბალტიისპირეთში ტრიესტამდე ადრიატიკაში, "რკინის ფარდა" ჩამოვიდა კონტინენტზე. ამ ხაზის მიღმა დგას ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის უძველესი სახელმწიფოების ყველა დედაქალაქი. ვარშავა, პრაღა, ბუდაპეშტი, ბელგრადი, ბუქარესტი და სოფია; ყველა ეს ცნობილი ქალაქი და მათ ირგვლივ მცხოვრები მოსახლეობა საბჭოთა სფეროს უნდა ვუწოდო და ყველა ექვემდებარება, ამა თუ იმ ფორმით, არა მხოლოდ საბჭოთა გავლენას, არამედ მოსკოვის მხრიდან კონტროლის ძალიან მაღალ და ზოგიერთ შემთხვევაში მზარდ ზომებს.
იხ. ვიდეო - Domino Theory: Cold War Misconception About Communism's Spread
1946 წლის ირანის კრიზისის შემდეგ, ჰარი ს. ტრუმენმა გამოაცხადა ის, რაც ცნობილი გახდა, როგორც ტრუმენის დოქტრინა 1947 წელს, დაჰპირდა ფინანსურ დახმარებას საბერძნეთის მთავრობას სამოქალაქო ომის დროს და თურქეთს მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, იმ იმედით, რომ ეს შეაფერხებდა კომუნიზმის წინსვლას დასავლეთ ევროპაში. იმავე წლის მოგვიანებით დიპლომატი ჯორჯ კენანმა დაწერა სტატია ჟურნალ Foreign Affairs-ში, რომელიც ცნობილი გახდა როგორც „X მუხლი“, რომელიც პირველად ასახავდა შეკავების პოლიტიკას და ამტკიცებდა, რომ კომუნიზმის შემდგომი გავრცელება „ბუფერული ზონის“ მიღმა ქვეყნებში. სსრკ-ის ირგვლივ, თუნდაც ეს მოხდეს დემოკრატიული არჩევნების გზით, მიუღებელი იყო და საფრთხე ემუქრებოდა აშშ-ს ეროვნულ უსაფრთხოებას. 1947 წელს, დახმარების გაწევა დასავლეთ ევროპის ქვეყნებისთვის (საბერძნეთთან და თურქეთთან ერთად), დიდწილად იმ იმედით, რომ მათ არ მოხვედრილიყვნენ საბჭოთა ბატონობის ქვეშ.
1949 წელს ჩინეთში დამყარდა კომუნისტების მიერ მხარდაჭერილი მთავრობა, რომელსაც ხელმძღვანელობდა მაო ძედუნი (ოფიციალურად გახდა ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა). ახალი მთავრობის დაყენება დაარსდა მას შემდეგ, რაც სახალხო განმათავისუფლებელმა არმიამ დაამარცხა ჩინეთის ნაციონალისტური რესპუბლიკური მთავრობა ჩინეთის სამოქალაქო ომის (1927-1949) შემდგომ პერიოდში. ჩამოყალიბდა ორი ჩინეთი - მატერიკზე "კომუნისტური ჩინეთი" (ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა) და "ნაციონალისტური ჩინეთი" ტაივანი (ჩინეთის რესპუბლიკა). კომუნისტების მიერ მსოფლიოს ყველაზე ხალხმრავალი ერის ხელში ჩაგდება დასავლეთში განიხილებოდა, როგორც დიდი სტრატეგიული დანაკარგი, რამაც გამოიწვია იმ დროს პოპულარული კითხვა: „ვინ დაკარგა ჩინეთი?“ შეერთებულმა შტატებმა შემდგომში შეწყვიტა დიპლომატიური ურთიერთობა ახლად დაარსებულ ქვეყნებთან. ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა კომუნისტების ხელში ჩაგდების საპასუხოდ 1949 წელს.
კორეა ასევე ნაწილობრივ მოექცა საბჭოთა ბატონობის ქვეშ მეორე მსოფლიო ომის ბოლოს, გაიყო 38-ე პარალელის სამხრეთიდან, სადაც შემდგომში აშშ-ის ძალები გადავიდნენ. 1948 წლისთვის, საბჭოთა კავშირსა და აშშ-ს შორის ცივი ომის შედეგად, კორეა გაიყო ორ რეგიონად, ცალკეული მთავრობებით, რომელთაგან თითოეული აცხადებდა, რომ იყო კორეის ლეგიტიმური მთავრობა და არც ერთი მხარე არ აღიარებდა საზღვარს მუდმივად. 1950 წელს დაიწყო ბრძოლები კომუნისტებსა და რესპუბლიკელებს შორის, რომელშიც მალე ჩაერთნენ ჯარები ჩინეთიდან (კომუნისტების მხრიდან) და შეერთებული შტატებიდან და 15 მოკავშირე ქვეყნიდან (რესპუბლიკელების მხრიდან). მიუხედავად იმისა, რომ კორეის კონფლიქტი ოფიციალურად არ დასრულებულა, კორენოვანი ომი 1953 წელს დასრულდა ზავით, რის შედეგადაც კორეა დაიყო ორ ერად, ჩრდილოეთ კორეა და სამხრეთ კორეა. მაო ძედუნის გადაწყვეტილება, შეებრძოლა აშშ-ს კორეის ომში, იყო პირდაპირი მცდელობა დაპირისპირებოდა იმას, რასაც კომუნისტური ბლოკი განიხილავდა, როგორც მსოფლიოში ყველაზე ძლიერ ანტიკომუნისტურ ძალას. ჩინეთის სამოქალაქო ომის მოგება.
პირველი ფიგურა, რომელმაც შემოგვთავაზა დომინოს თეორია, იყო პრეზიდენტი ჰარი ს. ტრუმენი 1940-იან წლებში, სადაც მან შემოიტანა თეორია, რათა „საბერძნეთსა და თურქეთს სამხედრო დახმარების გაგზავნა გაემართლებინა“. დ. ეიზენჰაუერი, როდესაც მან გამოიყენა იგი სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში, განსაკუთრებით სამხრეთ ვიეტნამში პირველი ინდოჩინეთის ომის დროს. უფრო მეტიც, დომინოს თეორია გამოიყენებოდა, როგორც ერთ-ერთი მთავარი არგუმენტი „კენედისა და ჯონსონის ადმინისტრაციაში 1960-იანი წლების განმავლობაში, რათა გაემართლებინათ ამერიკის სამხედრო ჩართულობა ვიეტნამის ომში“.
1954 წლის მაისში ვიეტმინმა, კომუნისტურმა და ნაციონალისტურმა არმიამ დაამარცხა ფრანგული ჯარები დიენ ბიენ ფუს ბრძოლაში და აიღო კონტროლი ჩრდილოეთ ვიეტნამზე. ამან გამოიწვია ფრანგების სრული გაყვანა რეგიონიდან, რომელიც მაშინ ცნობილი იყო როგორც ფრანგული ინდოჩინეთი, პროცესი, რომელიც მათ ადრე დაიწყეს. შემდეგ რეგიონები დაიყო ოთხ დამოუკიდებელ ქვეყნად (ჩრდილოეთი ვიეტნამი, სამხრეთ ვიეტნამი, კამბოჯა და ლაოსი) 1954 წლის ჟენევის კონფერენციაზე დადებული შეთანხმების და ზავის შუამავლობის შემდეგ, ინდოჩინეთის პირველი ომის დასასრულებლად.
ეს მათ გეოგრაფიულ და ეკონომიკურ სტრატეგიულ უპირატესობას მისცემს და იაპონიას, ტაივანს, ფილიპინებს, ავსტრალიასა და ახალ ზელანდიას წინა ხაზზე თავდაცვით ქვეყნებად აქცევს. რეგიონების დაკარგვა, რომელიც ტრადიციულად იაპონიის მსგავსი ქვეყნების სასიცოცხლო რეგიონალურ სავაჭრო ზონაში შედის, წაახალისებს ფრონტის ხაზის ქვეყნებს პოლიტიკურ კომპრომისზე წავიდნენ კომუნიზმთან.
ეიზენჰაუერის 1954 წლის დომინოს თეორია იყო იმდროინდელი სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის სიტუაციისა და პირობების სპეციფიკური აღწერა და მან არ შესთავაზა დომინოს განზოგადებული თეორია, როგორც ამას სხვებმა გააკეთეს შემდეგ.
1963 წლის ზაფხულში ბუდისტებმა გააპროტესტეს სასტიკი მოპყრობა, რომელსაც ისინი ახორციელებდნენ სამხრეთ ვიეტნამის დიემის მთავრობის დროს. სამხრეთ ვიეტნამის მთავრობის ასეთმა ქმედებებმა გაართულა კენედის ადმინისტრაციის მტკიცე მხარდაჭერა პრეზიდენტ დიემისთვის. პრეზიდენტი კენედი იმყოფებოდა უხერხულ მდგომარეობაში, ცდილობდა შეეკავებინა კომუნიზმი სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში, მაგრამ, მეორე მხრივ, მხარს უჭერდა ანტიკომუნისტურ მთავრობას, რომელიც არ იყო პოპულარული მის ადგილობრივ მოქალაქეებში და დამნაშავე იყო იმ ქმედებებში, რომლებიც აპროტესტებდნენ ამერიკის საზოგადოებას. კენედის ადმინისტრაცია ჩაერია ვიეტნამში 1960-იანი წლების დასაწყისში, რათა სხვა მიზეზებთან ერთად შეენარჩუნებინა სამხრეთ ვიეტნამის „დომინოს“ დაცემა. როდესაც კენედი მოვიდა ხელისუფლებაში, იყო შეშფოთება, რომ ლაოსში კომუნისტების ხელმძღვანელობით პატეტ ლაო უზრუნველყოფდა ვიეტკონგს ბაზებით და რომ საბოლოოდ მათ შეეძლოთ ლაოსის დაპყრობა.
არგუმენტები დომინოს თეორიის სასარგებლოდ
დომინოს თეორიის ძირითადი მტკიცებულებაა კომუნისტური მმართველობის გავრცელება სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის სამ ქვეყანაში 1975 წელს, ვიეტნამის კომუნისტების ხელში ჩაგდების შემდეგ: სამხრეთ ვიეტნამი (ვიეტკონგის მიერ), ლაოსი (პათე ლაოს მიერ) და კამბოჯა ( წითელი ქმერები). ასევე შეიძლება ითქვას, რომ სანამ ისინი დაასრულებდნენ ვიეტნამის აღებას 1950-იან წლებამდე, კომუნისტურმა კამპანიებმა წარმატებას ვერ მიაღწია სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში. გაითვალისწინეთ მალაიის საგანგებო ვითარება, ჰუკბალჰაფის აჯანყება ფილიპინებში და ინდონეზიის სუკარნოს მზარდი ჩართულობა კომუნისტებთან 1950-იანი წლების ბოლოდან 1967 წლამდე. ძალები ჯერ კიდევ ვიეტნამში იყო ფოკუსირებული, ხოლო რობერტ გრეინჯერ ტომპსონი ამტკიცებდა, რომ აშშ-ს ჩართულობამ კომუნისტური ქვეყნების წარმომადგენლებიც კი დასავლეთისკენ მოაქცია.
უოლტ უიტმენ როსტოუ და სინგაპურის მაშინდელი პრემიერ მინისტრი ლი კუან იუ ამტკიცებდნენ, რომ აშშ-ს ინტერვენცია ინდოჩინეთში, ASEAN-ის ქვეყნებს დრო მისცა კონსოლიდაციისთვის და ეკონომიკური ზრდისთვის, თავიდან აიცილა დომინოს უფრო ფართო ეფექტი. 1975 წელს პრეზიდენტ ჯერალდ ფორდთან და ჰენრი კისინჯერთან შეხვედრისას, ლი კუან იუ ამტკიცებდა, რომ „აშშ-ს კონგრესში არის ტენდენცია, რომ არ სურს სამუშაო ადგილების ექსპორტი. მაგრამ ჩვენ უნდა გვქონდეს სამუშაო ადგილები, თუ გვინდა შევაჩეროთ კომუნიზმი. ჩვენ ეს გავაკეთეთ, გადავიდეთ მარტივიდან უფრო რთულ კვალიფიციურ შრომაზე. თუ ჩვენ შევაჩერებთ ამ პროცესს, ის იმაზე მეტ ზიანს მიაყენებს, ვიდრე თქვენ შეგიძლიათ ყოველი [sic] შეკეთება დახმარებით. ნუ შეწყვეტთ იმპორტს სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიიდან“.
მაკჯორჯ ბანდი ამტკიცებდა, რომ დომინოს ეფექტის პერსპექტივები, თუმცა მაღალი იყო 1950-იან წლებში და 1960-იანი წლების დასაწყისში, შესუსტდა 1965 წელს, როდესაც ინდონეზიის კომუნისტური პარტია განადგურდა ინდონეზიის გენოციდში სიკვდილის რაზმების მეშვეობით. თუმცა, მომხრეები თვლიან, რომ შეკავების (ანუ დომინოს თეორიის) პერიოდის ძალისხმევამ საბოლოოდ გამოიწვია საბჭოთა კავშირის დაშლა და ცივი ომის დასრულება.
ლინგვისტი და პოლიტიკური თეორეტიკოსი ნოამ ჩომსკი წერდა, რომ მას სჯერა, რომდომინოს თეორია უხეშად ზუსტია, თუმცა მან უფრო პოზიტიური ასახვა საფრთხეს და წერს, რომ კომუნისტური და სოციალისტური მოძრაობები პოპულარული გახდა ღარიბ ქვეყნებში, რადგან მათ ეკონომიკური გაუმჯობესება მოუტანეს იმ ქვეყნებს, სადაც მათ ძალაუფლება აიღეს. ამ მიზეზით, წერდა ის, რომ აშშ-მ დიდი ძალისხმევა დახარჯა ეგრეთ წოდებული "სახალხო მოძრაობების" ჩახშობაში ჩილეში, ვიეტნამში, ნიკარაგუაში, ლაოსში, გრენადაში, ელ სალვადორში, გვატემალაში და ა.შ. "რაც უფრო სუსტი და ღარიბი ქვეყანაა, უფრო საშიშია მაგალითად. თუ პატარა, ღარიბ ქვეყანას, როგორიც გრენადაა, შეძლებს თავისი ხალხისთვის უკეთესი ცხოვრების მოტანას, სხვა ადგილას, რომელსაც მეტი რესურსი აქვს, იკითხავს: „რატომ არა ჩვენ?““ ჩომსკი ამას მოიხსენიებს, როგორც „კარგი მაგალითის საფრთხეს“. .
დომინოს თეორიის ზოგიერთი მხარდამჭერი აღნიშნავს კომუნისტური მთავრობების ისტორიას, რომლებიც დახმარებას უწევდნენ მეზობელ ქვეყნებში კომუნისტ რევოლუციონერებს. მაგალითად, ჩინეთი აწვდიდა ვიეტმინს და მოგვიანებით ჩრდილოეთ ვიეტნამის არმიას ჯარით და მარაგით, ხოლო საბჭოთა კავშირმა მათ ტანკები და მძიმე იარაღი მიაწოდა. თეორიას სარწმუნოებას ანიჭებს ის ფაქტი, რომ პათე ლაო და წითელი ქმერები თავდაპირველად ვიეტმინების ნაწილი იყვნენ, რომ აღარაფერი ვთქვათ ჰანოის მხარდაჭერა ორივესთვის ვიეტკონგთან ერთად. საბჭოთა კავშირი ასევე მძიმედ ამარაგებდა სუკარნოს სამხედრო მარაგებითა და მრჩევლებით ინდონეზიაში მართვადი დემოკრატიის დროიდან, განსაკუთრებით სუმატრაში 1958 წლის სამოქალაქო ომის დროს და მის შემდეგ.
არგუმენტები, რომლებიც აკრიტიკებენ დომინოს თეორიას
1995 წლის გაზაფხულზე აშშ-ს თავდაცვის ყოფილმა მდივანმა რობერტ მაკნამარამ თქვა, რომ მას სჯერა დომინოს თეორია შეცდომა იყო. პროფესორმა ტრან ჩუნგ ნგოკმა, საზღვარგარეთ მცხოვრებმა აშშ-ში მცხოვრებმა ვიეტნამელმა, თქვა: ”აშშ-ს არ აქვს რაიმე დამაჯერებელი მიზეზი, ჩაერიოს ვიეტნამში, პატარა, ღარიბ, განუვითარებელ ქვეყანაში, რომელსაც არ აქვს რაიმე უნარი გააკეთოს ისეთი რამ, რაც შეიძლება ზიანი მიაყენოს ამერიკას. ამიტომ, აშშ-ის ინტერვენცია ვიეტნამში, მიუხედავად საზოგადოებრივი აზრისა და საერთაშორისო სამართლისა, არის „იყენებს ძალაუფლებას სამართლიანობაზე“, აძლევს საკუთარ თავს უფლებას ჩაერიოს ყველგან, სადაც ამერიკას სურს“.
იხ. ვიდეო - Drawn History: What is Domino Theory? | History
დომინოს თეორია მნიშვნელოვანია, რადგან ის ხაზს უსვამს ალიანსების მნიშვნელობას, რომლებიც შეიძლება განსხვავდებოდეს თაღლითური ალიანსებიდან ორმხრივ ალიანსებამდე. ეს გულისხმობს, რომ დომინოს თეორია სასარგებლოა ქვეყნის განზრახვისა და მიზნის შესაფასებლად სხვა ქვეყნებთან ალიანსის დამყარებისას, მათ შორის სხვა ქვეყნების კლასტერს კონკრეტულ რეგიონში. მიუხედავად იმისა, რომ განზრახვა და მიზანი შეიძლება განსხვავდებოდეს ყველა ქვეყნისთვის, ვიქტორ ჩა ასახავს ასიმეტრიულ ორმხრივ ალიანსს შეერთებულ შტატებსა და აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნებს შორის, როგორც სტრატეგიულ მიდგომას, სადაც შეერთებული შტატები აკონტროლებს და ძალას ფლობს თავისი მოკავშირეების მობილიზებისთვის ან სტაბილიზაციისთვის. ამას მხარს უჭერს შეერთებულმა შტატებმა ასიმეტრიული ორმხრივი ალიანსები კორეის რესპუბლიკასთან, ჩინეთის რესპუბლიკასთან და იაპონიასთან „არა მხოლოდ იმისთვის, რომ შეაკავოს, არამედ შეზღუდოს პოტენციური „თაღლითი ალიანსები“ ავანტიურისტულ ქცევაში, რამაც შესაძლოა გამოიწვიოს უფრო დიდ სამხედრო სიტუაციებში. რეგიონში ან ამან შეიძლება გამოიწვიოს დომინოს ეფექტი, როდესაც აზიის ქვეყნები კომუნიზმს დაეცემა. ” დომინოს თეორია კიდევ უფრო ხაზს უსვამს ორმხრივი ალიანსების მნიშვნელობას საერთაშორისო ურთიერთობებში. ეს აშკარაა დომინოს თეორიამ შეერთებულ შტატებს კოალიციური მიდგომით, სადაც მან „შეადგინა ღრმა, მჭიდრო ორმხრივი ალიანსების სერია“ აზიის ქვეყნებთან, მათ შორის ტაივანთან, სამხრეთ კორეასთან და იაპონიასთან, რათა „ეკონტროლებინათ მათი შესაძლებლობები. ძალის გამოყენება და შეერთებულ შტატებზე მატერიალური და პოლიტიკური დამოკიდებულების გასაძლიერებლად“. ეს ხაზს უსვამს დომინოს თეორიასა და გზაზე დამოკიდებულების კორელაციას, სადაც ერთი ქვეყნის რეტროსპექტული კოლაფსი, რომელიც კომუნიზმს ექვემდებარება, შეიძლება არა მხოლოდ უარყოფითი გავლენა იქონიოს სხვა ქვეყნებზე, არამედ, რაც მთავარია, გადაწყვეტილების მიღების სფეროსა და კომპეტენციაზე დღევანდელი და მომავალი გამოწვევების დაძლევაში. ამრიგად, დომინოს თეორია უდავოდ მნიშვნელოვანი თეორიაა, რომელიც ეხება მიკრო მიზეზსა და მაკროშედეგს შორის მჭიდრო კავშირს, სადაც ვარაუდობს, რომ ასეთმა მაკროშედეგებმა შეიძლება გამოიწვიოს გრძელვადიანი შედეგები.
აპლიკაციები კომუნიზმზე სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ფარგლებს გარეთ
მაიკლ ლინდი ამტკიცებდა, რომ დომინოს თეორია რეგიონში ჩავარდა, მაგრამ იყო გლობალური ტალღა, როდესაც კომუნისტური ან სოციალისტური რეჟიმები მოვიდნენ ხელისუფლებაში ბენინში, ეთიოპიაში, გვინეა-ბისაუში, მადაგასკარში, კაბო ვერდეში, მოზამბიკში, ანგოლაში, ავღანეთში, გრენადასა და ნიკარაგუაში. 1970-იანი წლების განმავლობაში. დომინოს ეფექტის გლობალური ინტერპრეტაცია დიდწილად ეყრდნობა თეორიის „პრესტიჟულ“ ინტერპრეტაციას, რაც იმას ნიშნავს, რომ ზოგიერთ ქვეყანაში კომუნისტური რევოლუციების წარმატება, თუმცა სხვა ქვეყნების რევოლუციურ ძალებს მატერიალურ მხარდაჭერას არ უწევდა, მაგრამ ხელს უწყობდა მორალურ და რიტორიკულ მხარდაჭერას. .
ამ კუთხით, არგენტინელმა რევოლუციონერმა ჩე გევარამ 1967 წელს დაწერა ესსე, "მესიჯი ტრიკონტინენტალისთვის", რომელიც მოუწოდებდა "ორი, სამი ... ბევრი ვიეტნამის" შექმნას მთელ მსოფლიოში. ისტორიკოსი მაქს ბუტი წერდა: 1970-იანი წლების ბოლოს, ამერიკის მტრებმა ხელში ჩაიგდეს ძალაუფლება ქვეყნებში მოზამბიკიდან ირანამდე ნიკარაგუამდე. ამერიკელი მძევლები SS Mayaguez-ზე (კამბოჯის მახლობლად) და თეირანში დააკავეს. საბჭოთა არმია შეიჭრა ავღანეთში. არ არსებობს აშკარა კავშირი ვიეტნამის ომთან, მაგრამ ეჭვგარეშეა, რომ ზესახელმწიფოს დამარცხებამ წაახალისა ჩვენი მტრები, განეხორციელებინათ აგრესიული ქმედებები, რომლებსაც სხვაგვარად შეეძლოთ თავი აარიდონ“.
გარდა ამისა, ეს თეორია შეიძლება კიდევ უფრო გამყარდეს დასავლეთ ევროპაში მემარცხენე ტერორისტული ჯგუფების მიერ ტერორისტული ინციდენტების გაზრდით, რომლებიც ნაწილობრივ ფინანსდება კომუნისტური მთავრობების მიერ, 1960-იან და 1980-იან წლებში. იტალიაში ეს მოიცავს იტალიის ყოფილი პრემიერ-მინისტრის ალდო მოროს გატაცებას და მკვლელობას, ასევე აშშ-ს ყოფილი ბრიგადის გენერალი ჯეიმს ლ. დოზიერის გატაცებას წითელი ბრიგადების მიერ.
დასავლეთ გერმანიაში ეს მოიცავს წითელი არმიის ფრაქციის ტერორისტულ ქმედებებს. შორეულ აღმოსავლეთში იაპონიის წითელი არმია ახორციელებდა ანალოგიურ ქმედებებს. ოთხივე, ისევე როგორც სხვები, მუშაობდნენ სხვადასხვა არაბულ და პალესტინელ ტერორისტებთან, რომლებსაც წითელი ბრიგადების მსგავსად საბჭოთა ბლოკი უჭერდა მხარს.
1977 Frost/Nixon-ის ინტერვიუებში რიჩარდ ნიქსონი იცავდა შეერთებული შტატების მიერ ჩილეში სალვადორ ალიენდეს რეჟიმის დესტაბილიზაციას დომინოს თეორიის საფუძველზე. ნასესხები მეტაფორა რომ მოისმინა, მან თქვა, რომ კომუნისტური ჩილე და კუბა შექმნიან „წითელ სენდვიჩს“, რომელიც ლათინურ ამერიკას მათ შორის ჩაერევა. 1980-იან წლებში დომინოს თეორია კვლავ გამოიყენეს რეიგანის ადმინისტრაციის ინტერვენციების გასამართლებლად. ცენტრალური ამერიკა და კარიბის ზღვის რეგიონი.
თავის მემუარებში, როდეზიის ყოფილმა პრემიერ მინისტრმა იან სმიტმა აღწერა ავტორიტარული მემარცხენე მთავრობების თანმიმდევრული აღზევება სუბსაჰარის პროკომუნისტური მთავრობების დამყარება ტანზანიაში (1961–64) და ზამბიაში (1964) და აშკარად მარქსისტულ-ლენინური მთავრობების დამყარება ანგოლაში (1975), მოზამბიკში (1975) და საბოლოოდ თავად როდეზიაში (1980 წელს) სმიტმა მოიხსენია, როგორც მტკიცებულება "საბჭოთა იმპერიალიზმის მზაკვრული შემოჭრის კონტინენტზე". აფრიკაში დეკოლონიზაციის დროს, როგორც "კომუნისტების დომინოს ტაქტიკა".
კარლოს ლატუფის 2011 წლის პოლიტიკური მულტფილმი დომინოს თეორიის გამოყენებით არაბული გაზაფხულისთვის
შეერთებული შტატების საგარეო პოლიტიკის ზოგიერთი ანალიტიკოსი მოიხსენიებს როგორც ისლამური თეოკრატიის, ასევე ლიბერალური დემოკრატიის პოტენციურ გავრცელებას ახლო აღმოსავლეთში, როგორც დომინოს თეორიის სცენარის ორ განსხვავებულ შესაძლებლობას. 1980-1988 წლებში ირან-ერაყის ომის დროს შეერთებულმა შტატებმა და სხვა დასავლურმა ქვეყნებმა მხარი დაუჭირეს ბაასისტურ ერაყს რეგიონში ირანის რადიკალური თეოკრატიის გავრცელების შიშით. 2003 წელს ერაყში შეჭრისას ზოგიერთი ნეოკონსერვატორი ამტკიცებდა, რომ როდესაც დემოკრატიული მთავრობა განხორციელდება, ეს ხელს შეუწყობს დემოკრატიისა და ლიბერალიზმის გავრცელებას ახლო აღმოსავლეთში. ამას მოიხსენიებენ, როგორც "საპირისპირო დომინოს თეორია", ან "დემოკრატიული დომინოს თეორია", ე.წ. იმიტომ, რომ მის შედეგებს დასავლური დემოკრატიული სახელმწიფოები მიიჩნევენ დადებითად და არა უარყოფითად.
პოსტსაბჭოთა ეპოქაში პროდემოკრატიული მოძრაობების აღქმული ნიმუშის რუსულმა ანალიზმა მოჰყვა ვლადიმერ პუტინის „ფერადი რევოლუციების დომინოს თეორია, რომელიც გაიმეორა სხვა სილოვიკებმა და ნაპოვნი სამხედრო და ეროვნული უსაფრთხოების დოქტრინებში“.
რუსეთის თანმიმდევრული სამხედრო ინტერვენციების ზოგიერთი შეხედულება - საქართველოში 2008 წელს, ყაზახეთში (2022) და უკრაინაში (2014 წლიდან), მაგალითად - დომინოს თეორიის პოსტულაციას იძლევა, რომლის მიხედვითაც პუტინმა შესაძლოა გააფართოოს რუსული გავლენა აღმოსავლეთ და ცენტრალურ ევროპაში.
