(ძვ. ბერძნ.Ἄρης) — ძველ ბერძნულ მითოლოგიაში ომის მრისხანე ღმერთი, ზევსისა და ჰერას ძე. უპირისპირდება ქალღმერთ ათენას, სამართლიანი ომის მფარველს. თავდაპირველად (ჰომეროსის ხანამდე) არესი ქთონური ბუნების (ქვესკნელის) ღვთაება იყო, როგორც კეთილდღეობის, ისე სიკვდილის მომტანი, შემდგომში კი — მხოლოდ სიკვდილისა და უბედურებისა. არესი აფროდიტეს მეგობარი და მიჯნურია, რომელთანაც რამდენიმე შვილი ჰყავდა: ჰარმონია, ეროსი და სხვები. არესის კულტი ძველ საბერძნეთში არ იყო გავრცელებული, მისი ერთადერთი ტაძარი აგებული იყო თებეში. რომაულ პანთეონში კი ერთ-ერთი მთავარი ღვთაება — მარსი შეესაბამება. ჰომეროსთან და ანტიკურ სახვით ხელოვნებაში არესი წარმოდგენილია ფარ-შუბით აღჭურვილ ახალგაზრდა, ძლიერ და პირქუშ მამაკაცად.
თავდაპირველად მიჩნეული იყო, რომ ჰერამ დაბადა არესი შეხების შედეგად ჯადოსნური ყვავილთან.
შედარება დედამიწისა და მარსის სიდიდე (საშუალო რადიუსი 6371,11კმ) და მარსის (საშუალო რადიუსი 3389,5კმ)
(ძვ. ქართული სახელწოდება მარიხი) — მეოთხე პლანეტა სიშორით მზის სისტემაში. მას რომაული ომის ღმერთის მარსის სახელი ჰქვია (არესი ბერძნულ მითოლოგიაში). მას მეტსახელად ”წითელი პლანეტა” ჰქვია დედამიწიდან, ღამის ცაზე, მისი შეფერილობის გამო. მას ორი თანამგზავრი ჰყავს - ფობოსი და დეიმოსი - მცირე და უსწორმასწორო ზედაპირის მქონე სხეულები, შესაძლოა მარსის გრავიტაციაში მოქცეული ასტეროიდები იყოს.
შემადგენლობა გამოსახულის მარსის , ძირითადად გადაღებულია კოსმოსური ტელესკოპი «ხაბლი» 23 აგვისო 2003 წ.
პარამეტრები მარსის ორჯერ პატარაა დედამიწაზე. მისი საშუალო რადიუსი ეკვატორული შეფასებულია 3396,9 ± 0,4კმ ან 3396,2 ± 0,1 კმ (53,2%დედამიწის). საშუალო პოლარული რადიუსი მარსის 3374,9კმ ან 3376,2 ± 0,1 კმ
პოლარული რადიუსი ჩრდ. პოლუსზე - 3382კმ სამხრ. - 3382,6კმ
დღ-ღამე მარსის - 24სთ 37წთ 22,7 წმ მარსის წელი ტოლია 686,98 დედამიწის დღ-ღამის
ტემპერატურა მერყეობს -150 °C პოლუსებზე დედამიწის და +20 °C ეკვატორზე (მაქსიმალური ტემპერატურა ატმოსფეროსი, დააფიქსირა მარსახოდმა ,,სპირიტმა''
შედგინა +35 °C, საშუალო ტემპერატურა -დაახლ 210 К (−63 °C)
,,ნასას'' მონაცემებით ატმოსფერო მარსის შედგენს ძირითადა ნახშირპჟანგი, ძალიან აიშვიათებულია . მარსის ზედაპირზე წნევა 160-ჯერ ნაკლებია ვიდრე დედამიწაზე - 6,1 მბარი ანუ ნახშიროჟანგი 95,32 % , ასევე არის 2,7% აზოტი, 1,6% არგონი, 0,145% ჟანგბადი, 210პპმ წყლის ორთქლი, 0,08 ნახშირჟანგი,აზოპტის ოქსიდი (NO) — 100 პპმ
ნეონი (Ne) — 2,5 პპმ, ნახევრად მძიმე წყალი წყალბად-დეტრიუმი-ჟანგბადი (HDO) 0,85 პპმ, პრიპტონი (Kr) 0,3 პპმ, ქსენონი (Xe) — 0,08 პპმ (შემადგენლობა მოყვანილი მოცულობითი წილი). იხ. ვიდეო
პრეფიქსი არეო- მიუთითებს მარსზე ისევე როგორც გეო- მიუთითებს დედამიწაზე, მაგალითად, არეოლოგია/გეოლოგია. არეოლოგია ასევე მიუთითებს მარსის ერთიანად და არა მხოლოდ პლანეტის გეოლოგიური პროცესების შესწავლაზე.
მარსის ასტრონომიული სიმბოლოა ♂, რომელიც ანტიკური ღმერთი მარსის შუბისა და ფარის სიმბოლოა. მარსის ზედაპირი (გადაღებული მარსის სადგურის მიერ ,,ვიკინგ2'' 19979წ-ის 18 მაისი)
ნაწილი გუსევის კრატერის (მაზაიკა სურათის მარსახოდი ,,სპირიტი'')
ჩინურ, კორეულ, იაპონურ და ვიეტნამურ კულტურებში პლანეტას მოიხსენიებენ როგორც ცეცხლოვან ვარსკვლავს (火星), ძველი ჩინური ხუთი ელემენტის მითოლოგიურ ციკლზე დაყრდნობით.
ამერიკულმა აპარატმა Mars Reconnaissance Orbiter- მა ("მარსის სადაზვერვო თანამგზავრი") მარსზე აღმოაჩინა უჩვეულო სტრუქტურა, რომელიც ხიდს წააგავს.
ამერიკელი მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ მთის ხიდი წარმოიქმნა უძველეს დროს წყლის ნაკადის შედეგად. ყოველივე ამის შემდეგ, წითელ პლანეტაზე წყლის არსებობა დიდი ხანია დადასტურდა. გარდა ამისა, მიმდინარე წლის ივნისში, NASA- ს ასტრონომებმა დაადგინეს, რომ მარსზე მდებარე ჰელასის დაბლობზე, იყო ზღვა, რომლის დიამეტრი 2000 კმ-ზე მეტი და 8 კილომეტრის სიღრმეა. კოლორადოს უნივერსიტეტის ასტრონომები თვლიან, რომ იქ იყო მთელი ოკეანე, რომელიც პლანეტის 36% -ს იკავებს, წერს Focus.ua
ამერიკელი მეცნიერების კიდევ ერთი ჯგუფი ვარადობს, რომ ეს ხიდი ჩამოყალიბდა პლანეტაზე ქანების მოძრაობის გავლენის ქვეშ, წერს მოსკოვსკის კომსომოლეტი.
რუსი მეცნიერი, რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის კოსმოსური კვლევის ინსტიტუტის თანამშრომელი ალექსანდრე როდინინი ვარაუდობს, რომ 2.5 მილიარდი წლის წინ, როდესაც მარსზე ვულკანები წარმოიშვნენ, ეს იყო მიწისქვეშა ლავას გვირაბი, მაგრამ დროთა განმავლობაში იგი გაცივდა და ქარი და ტექტონიკური პროცესები ანადგურებდა მის სტრუქტურას. ანუ, ხიდი, რომელსაც ახლა ვხედავთ, მისი ნაშთებია.
”სინამდვილეში, ამ ხიდში უჩვეულო არაფერია. მარსისთვის ეს ყველაზე პროგნოზირებადი წარმონაქმნია. ”- მიიჩნევს რუსი მეცნიერი.
პლანეტაზე თვეების განმავლობაში ქარიშხლები მძვინვარებს. პლანეტის ფერი მოწითალო, სისხლისფერია. ეს ფერი ძველ ბერძენთა და რომაელთა წარმოდგენაში ომთან და სისხლის ღვრასთან ასოცირდებოდა. სწორედ ამიტომ, ბერძნები და რომაელები ამ პლანეტას ომის ღმერთთან აიგივებდნენ. მარსზე დაშვების პირველი წარმატებული მისია, 1965 წელს მარინერ 4-მა განახორციელა, რომელიც 1964 წელს გაუშვეს დედამიწიდან. იხ. ვიდეო
პლანეტაზე არის წარმონაქმნები, რომლებიც მდინარის ამომშრალ კალაპოტს გვაგონებენ. ამ კალაპოტებში წყალი არ არის. პლანეტის ზედაპირზე უამრავი ჩამქრალი ვულკანის კერა და მეტეორიტული კრატერებიც შეინიშნება. მთა ოლიმპი, რომელიც მარსზე მდებარეობს, ყველაზე მაღალი მთაა მზის სისტემაში - მისი სიმაღლე თითქმის 28 ათასი მეტრი, ანუ 28 კილომეტრია. ციკლონი ჩრდ. პოლუსთან მარსზწე გადაღებული ტელესკოპ ,,ხაბლის'' მიერ (27 აპრილის 1999)
დღე ღამის ხანგრძლივობა „წითელ პლანეტაზე“ თითქმის ისეთივეა, როგორც დედამიწაზე - 24 საათი და 39 წუთი. ყოველ 2 წელწადსა 50 დღეში ხდება ისე, რომ მარსსა და დედამიწას შორის მანძილი 78 მილიონი კილომეტრია. თუმცა 15 ან 17 წელწადში ხდება ისეც, რომ ეს მანძილი 56 მილიონ კმ-მდე მცირდება.
2003 წლის 27 აგვისტოს, საქართველოს დროით შუაღამისას, მარსი ბოლო 60 000 წლის მანძილზე დედამიწას ყველაზე მეტად მიუახლოვდა: 55 758 006 კმ (0.372719 ა.ე.).
იქაურ ზამთარში ტემპერატურა -130 °C -მდე ეცემა პოლუსებზე, ზაფხულში 0 °C-დან 30 °C-მდე მერყეობს ეკვატორზე.
2020 წლისთვის ამერიკელებს დაგეგმილი აქვთ ექსპედიცია, რომლის დროსაც პირველი ადამიანი დაეშვება მარსზე. მარსის კოლონიზაცია შეგიძლიათ იხ. ლინკზე
იხ. ვიდეო
მინიმალური დაშორება მარსი დედამიწიდან შეადგენს 55,76მლნ კმ (როცა დედანიწა მდებარეობს ზუსტად მდებარეობს მზესა და მარს შორის).
არის თუ არა მარსზე სიცოცხლე იხ. ვიდეო
სამეცნიერო ჰიპოთეზა მარსზე წარსულში ცხოვრების არსებობის შესახებ უკვე დიდი ხანია არსებობს. დედამიწიდან დაკვირვებების შედეგებისა და Mars Express- ის კოსმოსური ხომალდის მონაცემების თანახმად, მეთანი მარსის ატმოსფეროში იქნა აღმოჩენილი. მოგვიანებით, 2014 წელს, NASA- ს Curiosity Mars rover- მა მეთანი ატმოსფეროში აღმოაჩინა და ორგანული მოლეკულები კამბერლენდის კლდის ბურღვის შედეგად ამოღებულ ნიმუშებში.
მეთანის განაწილება მარსის ატმოსფეროში ზაფხულის განმავლობაში ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში
იხ. ვიდეო მარსის იდუმალება
მარსი (ღმერთი)
(ლათ.Mars) — რომაულ მითოლოგიაში ომის ღმერთი, ძე იუნოსა და იუპიტერის (ან მაგიური ყვავილის). ვინაიდან სიტყვას მარსი ინდო-ევროპული ძირი არ აქვს, სავარაუდოა, რომ ეს იყოს ეტრუსკული მიწათმოქმედების ღმერთი მარისის ლათინიზირებული ფორმა.
მარსი ერთ-ერთი უძველესი რომაული ღმერთია და შედიოდა რომაული პანთეონის მთავარ ღვთაებათა ტრიადაში (მარსი, იუპიტერი, კვირინი). თავდაპირველად იგი ნაყოფიერების, მცენარეების, ველური ბუნების, ყველაფრის რაც დასახლების გარეთ იყო, საშიში და უცნობი, იმის ღვთაებად ითვლებოდა, მხოლოდ მოგვიანებით შეიძინა მეომრის თვისებები. მარსს ეძღვნებოდა მარტის თვე, ძველი რომაული კალენდარით წელიწადის პირველი თვე. მარსი უძღვებოდა მეომრებს ომში, იღებდა ბრძოლის წინ მსხვერპლად შეწირულ ძღვენებს და ბრძოლის ველზე გამოჩნდებოდა ომის ქალღმერთ ბელონასთან ერთად.
იხ. ვიდეო
მარსის სიმბოლო იყო შუბი და ფარი, რომელიც ლეგენდის თანახმად ციდან ჩამოვარდა, რომაელთა დაუმარცხებლობის აღსანიშნავად. შემდეგ, ნუმა პომპილიუსის ბრძანბით, დამზადდა მისი 11 ასლი, რათა ფარი დაეცვათ მძარცველთაგან და ეს რელიკვიები მეფის სასახლეში ინახებოდა. მხედართმთავარი ომში წასვლამდე მოუხმობდა მარსს, შუბის და ფარის ამოძრავებით. ხოლო თუ შუბი და ფარები თავისით ამოძრავდებოდნენ, ეს დიდი უბედურების მომასწავებლად ითვლებოდა. სიწმინდეების მფარველები სალიელი ქურუმები იყვნენ, რომლებსაც ისინი მარსის დღესასწაულებზე გამოჰქონდათ გარეთ და მათ წინაშე რიტუალურ ცეკვებს ასრულებდნენ.
ომის დამთავრების შემდეგ კი მას მხსვერპლად სწირავდნენ კვადრიგაში გამარჯვებულ ცხენს, სამხვერპლო ცხენის სისხლი კი რეგიუმში და ვესტას ტაძარში ინახებოდა, მას განმწმენდი ძალა ჰქონდა. მარსი განსაკუთრებული პოპულარობით რესპუბლიკის პერიოდში სარგებლობდა. მას ხშირად გამოსახავდნენ მონეტებზე, უწოდებდნენ ისეთ ეპითეტებს, როგორიცაა, ”გამარჯვებული”, ”მეომარი”, ”იმპერიის გამფართოვებელი”, ”მშვიდობის მყოფელი”. ლაშქრობამდე და ლაშქრობის შემდეგ მარსს უძღვნიდნენ ცხენების, იარაღის და მუსიკალური ინსტრუმენტების განწმენდის რტუალს.
რომის დასავლეთ პროვინციებში მარსს უკავსირებდნენ მთავარ თემურ ღვთაებებს. სწორედ ამიტომ მკვლევარები მივიდნენ დასკვნამდე, რომ ადრეულ პერიოდში მარსი იყო რომაელთა მთავარი ღვთაება. ბერძნული არესისგან განსხვავებით, რომში მარსს ბევრად დიდ პატივს სცემდნენ იმიტომაც, რომ ქალაქის ლეგენდარული დამაარსებლები რომულუსი და რემუსი მარსის ვაჟები იყვნენ.
მარსს ეძღვნებოდა ცხენი, მგელი, კოდალა, ხარი. თქმულებისამებრ, ეს ცხოველები უძღვებოდნენ გაზაფხულზე დაბადებულ ვაჟებს ახალი დასახლებების შესაქმნელად. ზოგი თქმულებით მარსს სამი სიცოცხლე ჰქონდა. მიწათმფლობელები მარსს უძღვნიდნენ განწმენდის რიტუალს - ლუსტრაციას და მას ავედრიდნენ ყანების უხვმოსავლიანობას, ოჯახების, მონების და საქონლის ჯანმრთელობას. ამის გარდა მარსის ველზე შეკრებული შეიარაღებული მოქალაქეებიც მას ევედრებოდნენ. ავრალის ძმებიც მარსს და ლარებს მიმართავდნენ რომში განწმენდის რიტუალის ჩატარებისას. მარსს ტყეებში მსხვერპლად სწირავდნენ ხარს.
როგორც რომულუსის მამა, მარსი რომაელთა წინაპარი და რომის მფარველი ღვთაება იყო. ამასთან ერთად მარსის, როგორც ომის ღვთაების, ტაძარი, მარსის ველზე, ქალაქის გარეთ იყო აშენებული, რადგან შეიარაღებული ჯარი ქალაქში არ უნდა შემოსულიყო.
მარსის თავდაპირველი ფუნქციების აღდგენა რთულია, რადგან თავდაპირველად იგი რომის მფარველი ღვთაება იყო, რომელიც ანიჭებდა სიუხვეს, ეხმარებოდა ხალხს იმშიც და მშვიდობაშიც, ხოლო მოგვიანებით იგი მხოლოდ ომის ღვთაება გახდა. მას აიგივებდნენ ბერძნულ არესთან, თუმცა ეს გაიგივება უფრო ლიტერატურაში აისახა, ვიდრე რელიგიაში. მარსის მეუღლედ ქალღმერთი ნერიო ითვლებოდა, რომელსაც შემდეგ ვენერასთან აიგივებდნენ.
ძვ. წ. 366 წელს მარსს მიუძღვნეს ტაძარი კაპენის კარიბჭესთან, საიდანაც ლაშქარი ომში მიდიოდა და მხედრები ყოველწლიურ დემონსტრაციას აწყობდნენ. ფორუმის ცენტრში კი ავგუსტუსმა ააშენა მარსი შურისმძიებლის ტაძარი, იულიუს კეისარის მკვლელების დამარცხების აღსანიშნავად.
1592 წელს კათოლიკური ეკლესიის მსახურებმა ბრალად დასდეს ერეტიკოსობა. 8 წლის განმავლობაში ჯორდანო ბრუნო ციხეში იმყოფებოდა, ხოლო 1600 წლის17 თებერვალს იგი კოცონზე დაწვეს.
ბრუნომ თავისი ფილოსოფიური შეხედულებები ჩამოაყალიბა შრომებში: „მიზეზის, საწყისისა და ერთიანის შესახებ“, 1584 წელი; „მონადის, რიცხვისა და ფიგურის შესახებ“, 1591 წელი; „განუზომლისა და ურიცხვის შესახებ“, 1591 წელი; ბრუნოს აზრით სამყარო უსასრულოა, იგი ერთგვაროვანი (ერთი და იმავე ელემენტებისაგან - ჰაერის, ცეცხლის, მიწის, წყლისა და ეთერისაგან შემდგარი) და ერთი საწყისიდან - მონადიდან წარმომდგარი სისტემაა, რომელსაც აქვს ახალ-ახალი ფორმების წარმოქმნის უნარი.
იხ. ვიდეო
ჯორდანო ბრუნო ხანგრძლივად ცხოვრობდა და მოგვაწეობდა ლონდონში ასევე ორი წელი მოგვაწეობდა ოქსფორდი და შესაძლებლობა ჰქონდა ურთიერთებო ჰქონოდა ხლხთან და ცნობილი მოგვაწეებთან ულიამ შექსპირთან.
გრავიურა, ილუსტრაცია ჯორდანო ბრუნოს ერთ-ერთი მნემონიკური მოწყობილობა.დედამიწის, ჰაერის, ცეცხლის, და წყლის ოთხი კლასიკური ელემენტია გამოსახული.
ისეთი სიტუაციების აგებაც შეიძლება, სადაც საკმარისადაა ბურლესკი. კატადამწყვდეულია რკინის კამერაში შემდეგნაირ ჯოჯოხეთის მანქანასთან ერთად (რომელიც დაცული უნდა იყოს კატის უშუალო ჩარევისგან): გეიგერის მთვლელის შიგნით მოთავსებულია მცირე რაოდენობის რადიოაქტიური ნივთიერება, იმდენად მცირე, რომ ერთი საათის განმავლობაში შეიძლება დაიშალოს მხოლოდ ერთი ატომი, მაგრამ ამავე ალბათობით შეიძლება სულაც არ დაიშალოს; თუკი ეს მოხდება, დამთვლელი მილი განიმუხტება და ამოქმედდება რელე, მოძრავი ურო, რომელიც დაამტვრევს ციანმჟავის შემცველ მათარას. თუკი ერთი საათის განმავლობაში ამ სისტემას საკუთარ თავს მივანდობთ, მაშინ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ კატა ამ დროის ამოწურვის შემდეგ ცოცხალი გადარჩება იმ შემთხვევაში, თუკი ატომი არ დაიშლება. ატომის პირველივე დაშლა მოწამლავდა კატას. სისტემის პსი-ფუნქციამთლიანობაში ამას გამოსახავს და საკუთარ თავში თანაბრად მოიცავს ცოცხალ და მკვდარ კატას (ბოდიშს ვიხდი გამოთქმისთვის).
იხ. ვიეო
მსგავს სიტუაციებში ტიპურია ის, რომ განუსაზღვრელობა, რომელიც თავდაპირველად ატომური სამყაროთი შემოიფარგლებოდა, გარდაიქმნება მიკროსკოპულ განუსაზღვრელობად, რომელიც შეიძლება აღმოიფხვრას უშუალო დაკვირვების გზით. ეს ჩვენ ხელს გვიშლის, გულუბრყვილოდ მივიღოთ „ბუნდოვნობის მოდელი“, როგორც რეალობის ამსახველი. თავისთავად ეს სულაც არ ნიშნავს რაიმე გაურკვეველსა და ურთიერთსაწინააღდეგოს. არსებობს სხვაობა ბუნდოვან და ფოკუსის არმქონე ფოტოსა და ღრუბლებისა და ნისლის გამოსახულებებს შორის
კვანტური მექანიკის თანახმად, თუკი ბირთვზე არ მიმდინარეობს დაკვირვება, მაშინ მისი მდგომარეობა აღიწერება ორი მდგომარეობის სუპერპოზიციით — დაშლილი ბირთვისა და დაუშლელი ბირთვის, შესაბამისად, კატა, რომელიც ყუთშია მოთავსებული, ერთდროულად ცოცხალიცაა და მკვდარიც. თუკი ყუთს გავხსნით, ექსპერიმენტატორს შეუძლია ნახოს მისი მხოლოდ რომელიმე ერთი მდგომარეობა — „ბირთვი დაიშალა, კატა მკვდარია“ ან „ბირთვი არ დაშლილა, კატა ცოცხალია“.
საკითხი შემდეგნაირადაა დასმული: როდის წყვეტს სისტემა ორი მდგომარეობის ნარევის სახით არსებობას და ირჩევს ერთ კონკრეტულს?ექსპერიმენტის მიზანია, აჩვენოს, რომ კვანტური მექანიკა არასრულია ზოგიერთი წესის გარეშე, რომლებიც მიუთითებს, რა პირობებში მიმდინარეობს ტალღური ფუნქციის კოლაფსი, და კატა რჩება ან მკვდარი, ან ცოცხალი, მაგრამ წყვეტს ორი მდგომარეობის ნარევის სახით არსებობას.
ვინაიდან ნათელია, რომ კატა აუცილებლად უნდა იყოს ან ცოცხალი, ან მკვდარი (არ არსებობს მდგომარეობა, რომელიც მოიცავს სიცოცხელსა და სიკვდილს), მაშინ ეს ანალოგიური იქნება ატომის ბირთვისთვისაც. იგი აუცილებლად ან უნდა დაშლილიყო, ან არ დაშლილიყო.
