ელ-ნინიო

                                                      

                                                         ელ-ნინიო 1997 წელს.

(ესპ. El Niño — ბავშვი, ბიჭუნა) — ანომალიური და გლობალური კლიმატური მოვლენა; თბილი სეზონური ზედაპირული დინება წყნარი ოკეანისაღმოსავლეთ ნაწილში. ჩნდება სამ ან შვიდ წელიწადში ერთხელ ცივი დინების გაქრობის შემდეგ და გაბატონებულია არა ნაკლებ ერთი წელი. ჩვეულებრივ, ისახება დეკემბერში, ემთხვევა საშობაო დღესასწაულებს, საიდანაც მოდის სახელწოდება — „ელ-ნინიო“, რაც თარგმანში აღნიშნავს „ბავშვს“, სადაც იგულისხმება იესო ქრისტე.

ელ-ნინიო წყნარი ოკეანის ეკვატორული ნაწილის ზედაპირული ფენის ტემპერატურის რყევაა, რომელიც შესამჩნევ გავლენას ახდენს კლიმატზე. ამ მოვლენისას, წყლის ზედაპირული ფენა უჩვეულოდ თბება 1 °C-იდან 5 °C-მდე. ელ-ნინიო ვრცელდება სამხრეთ ნახევარსფეროში, ეკვადორის სანაპიროს გაყოლებით ეკვატორამდე სამხრეთ განედის 5-7°-მდე, ხოლო ცალკეულ წლებში ძლიერდება და აღწევს სამხრეთ განედის 15°-ს. ელ-ნინიო განსაკუთრებით კარგად ვლინდება პერუსა და ეკვადორის სანაპიროებთან, ზამთრის თვეებში ჩნდება აშშ-შიც.

ატმოსფეროს ცირკულაციის ცვლილება ახდენს გავლენას დედამიწის სხვადასხვა რეგიონების კლიმატზე. იგი იწვევს გვალვას, უხვ ნალექიანობას; წარმოქმნის უჩვეულოდ თბილი ან ცივი ამინდის პირობებს. ელ-ნინიოს თბილი წყლების თხელი ფენა წყვეტს ჟანგბადისმიმოსვლას ზედაპირის ფენაში, რაც დიდ გავლენას ახდენს პერუს პროდუქტიული რაიონების მდგომარეობაზე. გაძლიერებული წვიმები გამშრალ სანაპიროებზე იწვევს კატასტროფულ წყალდიდობებს.

სამხრეთში, თბილი წყლების შეღწევა დაკავშირებულია პასატური ქარების მოქმედების შესუსტებასთან და აგრეთვე ოკეანის სანაპირო ნაწილის ცივი ზედაპირული წყლების ამოსვლის შეწყვეტასთან. ჩვეულებრივ, ასეთი კატასტროფული მოვლენები აღინიშნება დეკემბრისბოლოსა და იანვრის დასაწყისში.

ტერმინი „ელ-ნინიო“ პირველად სიტყვახმარებაში შემოვიდა XIX საუკუნეში. იმ დროს ამ ტერმინს პერუელი მეთევზეები ხმარობდნენ. იგი იყო რეგულარული ყოველწლიური მოვლენა. ანომალიურად თბილი წყლების დაგროვებას მოჰყვა დიდი რაოდენობით თევზების დაღუპვა პერუს სანაპიროებთან. მოკლე ხანში მეტისმეტად გამთბარი წყლები „ელ-ნინიოს წყლების“ სახელით გახდა ცნობილი. უკანასკნელი 150 წლის მანძილზე ყველაზე ძლიერად ელ-ნინიო გამოვლინდა 1997-1998 წლებში, რომელმაც მთელი მსოფლიოს ყურადღება მიიპყრო. 1998 წლის ზამთარი კალიფორნიაში აღინიშნა ქარბუქიანი გარემოებებით, წყალდიდობებით, რასაც მოჰყვა ნგრევა. ამავე დროს, ლუიზიანაში აღინიშნა მეტად თბილი იანვარი.

გარდა ელ-ნინიოსი, არსებობს აგრეთვე ფენომენი სახელწოდებით ლა-ნინია, რომელიც გამოიხატება წყნარი ოკეანის აღმოსავლეთი ნაწილის ძლიერი გაცივებით, წყნარი ოკეანის დასავლეთი ნაწილის ძლიერი გათბობითა და პასატების ძლიერი გავლენით. ადრეული კვლევების მიხედვით ელ-ნინიო, უპირველეს ყოვლისა, განიხილებოდა ოკეანურ მოვლენად, რომელიც ფიქსირდებოდა სამხრეთ ამერიკის დასავლეთი სანაპიროს გასწვრივ. ახალმა კვლევებმა ელ-ნინიო დააკავშირა ატმოსფერულ მოვლენასთან ეგრეთ წოდებულ „სამხრეთის რყევასთან“. ელ-ნინიო ცნობილა აგრეთვე როგორც „ელ-ნინიო სამხრეთის რყევა“. სამხრეთის რყევა პირველად აღწერა ჯილბერტ უოლკერმა მუსონების შესწავლის დროს. ელ-ნინიოს ეფექტი განსაკუთრებით კარგად არის გამოხატული სამხრეთ ამერიკაში. ჩვეულებრივ, ასეთი მოვლენა იწვევს თბილი და ძლიერი ნოტიო ზაფხულის პერიოდებს.

განსაკუთრებით მკაცრად იგი გამოვლინდა: 1891, 1925, 1941, 1953, 1957-1958 და 1972-1973 წლებში. ელ-ნინიოს უძლიერესი ფაზები დაფიქსირდა აგრეთვე 1982-1983 და 1997-1998 წლებში, ხოლო 1991-1992, 1993, 1994 წლებში იგი კვლავ განმეორდა. 1997-1998 წლებში ელ-ნინიო ძლიერად გამოვლინდა, რის გამოც მთელი მსოფლიოს ყურადღება მიიპყრო.

ელ-ნინიოს რბილი ზამთარი მოაქვს აშშ-ის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში, ლა-ნინიას კი პირიქით, მოაქვს ცივი არქტიკული ჰაერის მასები. ელ-ნინიოსა და ლა-ნინიას შორის იცვლება ნალექიანობაც, სახელდობრ: ელ-ნინიოს მოაქვს ტენიანი პირობები (ამერიკის სამხრეთით), მაშინ როცა ლა-ნინიას — მშრალი.

ელ-ნინიოს მსგავსი ბუნებრივი მოვლენა ჩნდება ატლანტის ოკეანეში, სადაც აფრიკის ეკვატორული სანაპიროები თბება, ხოლო ბრაზილიის სანაპიროები ცივდებ

გავლენა ჯამთელობაზე და სოციუმზე ელ-ნინიოსი იწვევს ექსტრამალურ ამინდის მდგომარეობებს, ციკლითანაა ასევე დაკავშირებული გაზრდა  სხვადასხვა ეპიდემიური  დავადებები, აევე ეპიდემიები და დავადებები რ-ებიც გაადაეცემა კოღოებით: მალარია, ციენცხზელება დენგე და ციებცხელება.ციკლი იწვევს მალარიას ელ-ნინიოსი ინდოეთში , ვენესუელაში, და კოლომბიაში. შეიმჩნევა კავშირი აფეთქებეა ავსტრალიური ენცეფალიტის, გამოჩენა სამხრეთ აღმოსავლეთის ავტრალიის ძლიერი წვიმების შემდეგ და წყალდიდობებისას

ასევე შეიძლება იყოს დაკავშირებული სამქალაქო კონფლიქტები. კერძოდ კვლევებით გამოიკვეთა 1950-დან 2004წწ ელ-ნინიოსის კავშირი 21% ყველა კონფლიქტი ყველა სამოქალაქო ამპერიოდის. ამავე დროს რისკი სამოქალაქო ომების ელ-ნინიოსის უფრო მეტია ვიდრე წლებისას ლა-ნინიასი. კავშირი სამოქალაქო ომებისა და კლიმატისგან გამოწვეული მოსავლის არ მიღება და სამოქალაქო მოქმედებები მაღალია, რ-იც ხშირად ხდება ხოლმე ცხელპერიოდში.