სტრაბონი

                                                     

                                                        სტრაბონი XVI საუკუნის გრავიურაზე

(ბერძნ. Στράβων; დ. ძვ. წ. 64/63 – გ. ახ. წ. 23/24) — ბერძენი ისტორიკოსი და გეოგრაფი.

წარმოშობით პონტოელი ბერძენი ქალაქ ამასიადან, წარჩინებული წრიდან. თავისი დროისთვის ბრწყინვალე განათლება მიუღია. ბევრი უმოგზაურია, ფიქრობენ, რომ კოლხეთშიც ყოფილა. ცნობილია, მისი ორი ნაწარმოები : „საისტორიო ნარკვევები“ და „გეოგრაფია“. პირველი ნაშრომი 47 წიგნისაგან შედგებოდა და წარმოადგენდა პოლიბიოსის ნაშრომის, „ისტორიის“, გაგრძელებას. მისგან მხოლოდ 19 ფრაგმენტია მოღწეული, მეორე ნაშრომი — „გეოგრაფია“, რომელიც 17 წიგნისაგან შედგება, თითქმის მთლიანადაა დაცული. სტრაბონი თხზულების XI-XVI წიგნებში აზიის შესახებ მოგვითხრობს, ხოლო XVII-ში — აფრიკის შესახებ. ავტორის მონათხრობი ნაწილობრივ საკუთარი მოგზაურობის დროს შეკრებილ მასალას ემყარება, ნაწილობრივ კი — უფრო ადრეული ავტორების (ერატოსთენე, არტემიდორე, პოლიბიოსი, მეგასთენე) შრომებს

სტრაბონი წარმოშობით ამასიიდან იყო, პონტოს მეფეების რეზიდენციიდან. მისი ოჯახი მიეკუთვნებოდა მეფე მითრიდატეს უახლოეს გარემოცვას, თუმცა სტრაბონის ბაბუა (დედის მხრიდან), რომელიც გართული იყო პირადი შურისძიებით, გადავიდა რომაელების მხარეს და გამოუყო მათ 15 ციხესიმაგრე. თვითონ სტრაბონი, როგორც მისი რომაული სახელი გვაჩვებენ, ჰქონდა რომაული მოქალაქეობა, რომელიც მისცა მის ოჯახს გნეუს პომპეუსმა პ. პერგამის სკოლის გრამატიკოსი და ტირანიონის გეოგრაფიის ნაშრომების ავტორი იყო მისი მასწავლებელი და შთამაგონებელი. პეგამის სკოლა, ალექსანდრიის მსგავსად დაკავებული იყო გომერის პოემების თარგმნით. გეოგრაფიული სახელების ახსნა ამ პოემებში ქმნიდა ძველთაძველ ბერძნულ გეოგრაფიას სწავლობდა. სტრაბონი არისტარხოვსკის მეშვეობით გაიცნო ცნობილი ალექსანდრიის გეოგრაფი ერატოსთენე და უმზერდა პომერს, როგორც პოეტს.

სტრაბონის მასწავლებელი იყო ასევე პერიპატეტიკი ქსენარიხი. საქმე ის არის, რომ აროსტოტელეს მიმდევრები ასევე დაინტერესებული იყვნენ გეოგრაფიით და მემკვიდრეობით მიიღეს მასწავლებლისგან ზოგიერთი საერთო მდგომარეობა ამ საგანში.

სტარბონზე დიდი გავლენა იქონია ჰომეროსის პოემებმა , თავისი რეალურ-ეთნიკური გაგებით. ამ მხრივ მისი მაგალითი იყო პოლიბიოსი. პოლიბიის თხზულებები სტრაბონმა გააგრძელა ისტორიულ ნაშრომში " ისტორიული ჩანაწერები", რომელიც შედგება 43 წიგნისგან: რომის ისტორიის მოვლენები, კარფაგენის დანგრევიდან დაწყებული (ძვ. წ. 146) დამთავრებული ალბათ აქციუმის ბრძოლით (ძვ. წ. 31) . ამ თხზულებამ ჩვენამდე ვერ მოაღწია. თავის ნაშრომებში სტრაბონი არაერთხელ იხსენებს არტემიდორ აფესკს. სტრაბონმა მალე ვერ მოიპოვა დიდება, თუმცა დიდ უპირატესობას ანიჭებდნენ, მას როგორც გეოგრაფს.სტრაბონის "გეოგრაფია" ერთადერთი თხზულებაა, რომელმაც ჩვენამდე მოაღწია და გვაძლევს საშუალებას გავიგოთ თუ როგორი იყო გეოგრაფიული მეცნიერებები იმ დროს. "გეოგრაფია" 17 წიგნი შემონახულია თითქმის მთლიანად. საუკეთესოა პირელი ცხრა წიგნი. 17 წიგნი არის დიდი ხარვეზებით, განსაკუთრებით კი 7 წიგნი. სტრაბონის ტექსტების ბედს და მისი ტექსტების ღირსებას გვამცნობს კრამერის კრიტიკული გამომცემლობა.

სრული ტექსტის გარდა შემორჩა ეპიტომეხი, რომელიც ცნობილია X საუკუნის ბოლოდან და ხშირად ხმარობდნენ გაფუჭებული ადგილის შესავსებად. "გეოგრაფიის" მე-17 წიგნიდან პირველი ორი შეადგენს შესავალს. თხზულებები გვაძლევდა საშუალებას გაგვეგო სტრაბონის შეხედულება მიწათაღწერილობაზე, როგორც ფილოსოფიურ მეცნიერებაზე, გეოგრაფიის ცოდნის სარებელზე ყველა განათლებულ ადამიანისთვის, განსაკუთრებით მხედარმთავარზე და მმართველზე. დიდი ადილი უკავია ერატოსთენე კრიტიკას და იცავს გომერს, როგორც უდიდეს მწერალთაგან, ასევე გეოგრაფიის მიმართ.

შესავლის ბოლო ეხება სტრაბონის პირად შეხედულებას მიწათმოქმედებაზე, გეოგრაფიის აუცილებლობაზე შეესწავლა ფიზიკა და მათემატიკა. აღწერილობთ გეოგრაფია იწყება III წიგნიდან, აქედან 8 (III-X) წიგნი ეკუთვნის ევროპას, 6 წიგნი (XI-XVI) აზიას, ბოლო ( XVII )-აფრიკას.ევროპის აღწერა იწყება იბერიის ნახევარკუნძულიდან . შემდეგ ავტორი ჩერდება ელადაზე და ახლომდებარე კუნძულებზე. ამას ეძღვნება 3 წიგნი ( VIII, IX, X ). ელადას აღწერა იწყება პელოპონესით და მთავრდება ეტოლის და აკარნანის კუნძულებით. დიდი ყურადღება აქვს გამახვილებული იტალიაზე და მის უახლოვეს კუნძულებზე ( V, VI ) .მე - III წიგნში მოთხრობილია იბერიაზე, მე-IV გალიაზე, მე-VII რეინის გაღმა მცხოვრებ გერმანელებზე, კიმერიელებზე, სკვითებზე, სარმატებზე, გეტებზე. მისთვის ცნობილია მაკედონია, თრაკია, ბრიტანეთის სამხრეთ ნაწილი.აზიაში აღწერილია ტავრი ტროადა, პერგამონი და ლიდია. აზიის იმ ნაწილს მიეკუთვნება ინოეთი (მდ. ინდის და განგის შუაში). დედამიწის აღმოსავლეთ ნაწილს შეადგენს ინდოეთი, სამხრეთ იბერია და ალბანეთი. სერებს (ჩინელებს) ეძახდნენ ინდოეთის ხალხს. გეოგრაფწბი აღნიშნავნენ მათი დიდი ხნის სიცოცხლეს და მათ ბამბის ქსოვილებს.აფრიკას სტრაბონი, როგორც სხვა ანტიკური ავტორები ეძახიან ლივიას. ბევრი ადგილი მიძღვნილი აქვს ეგვიპტეს და ეთიოპიას და მათ შემაერთებელ მდინარე ნილოსს. ხალხიდან ნახსენებია ნასამონები და გარამანტები.