დემოკრიტე

                                                      დემოკრიტე
                       
(ბერძ. Δημόκριτος; დ. დაახლ. ძვ. წ. 460, აბდერა — გ. დაახლ. ძვ. წ. 370) — ბერძენი ფილოსოფოსი. ატომიზმისა და მატერიალური ფილოსოფიის ერთ-ერთი დამფუძნებელი, დემოკრიტეს ზედმეტ სახელად მცინარე ფილოსოფოსსაც უწოდებდნენ. წარმოშობით იყო ქალაქ აბდერიდა.
უფრო ფართოდ მისი ბიოგრაფია არ არის ცნობილი მისი მრალწლიანი მოგზაურობით არის ცნობილი სხვადასხვა ქვეყნებში მათ შორის ეგვიპტე, ბაბილონი, ირანი, იდოეთი, ეთიოპია, დემოკრიტე იყო ენციკოპედიური განათლების მქონე ფილოსოფოსი, მას აქვს დაწერილი მრავალი თხზულება, მაგრამ დღემდე შემორჩენილია მხოლოდ ფრაგმენტები.
                                         

დემოკრიტეს მოძღვრების გამოსავალს წარმოადგენდა ბუნება ე.ი. მრავალ და მოძრავ საგანთა არსებობა. მისი აზრით, საჭიროა სიმრავლის, მოძრაობის, თვალხილული საგნების ახსნა და არა უარყოფა, რასაც ელეტებთან ჰქონდა ადგილი.

იხ. ვიდეო

თუ პარმენიდე გამოდიოდა გარკვეული აქსიომატური დებულებიდან და შემდეგ ასკვნიდა სიმრავლისა და მოძრაობის არარსებობას, დემოკრიტემ საწინააღმდეგო გზა აირჩია, მიიღო ბუნების — სიმრავლისა და მოძრაობის არსებობა და შეეცადა მათი პირობების მონახვას ანუ მათ ახსნას. თუ არსებობს არარსი მაშინ შეიძლება არსებობდეს მოძრაობა და სიმრავლე, მაგრამ არარსი არ არსებობს, მაშასადამე, არც მოძრაობა და სიმრავლე არ არსებობს, ფიქრობდნენ ელეატები, დემოკრიტე ეთანხმება ელეატებს იმაში, რომ მოძრაობისა და სიმრავლის პირობა არის არარა, სიცარიელე. არ უნდა მტკიცება იმას, რომ მოძრაობა და სიმრავლე არსებობს, ეს არის ფაქტი. თუ არსებობს მოძრაბა და სიმრავლე, მაშინ აუცილებლობით უნდა არსებობდეს მათი პირობა — სიცარიელე, ამით დასაბუთებულია სიცარიელეს არსებობა. რომ არ არსებობდეს სიცარიელე, მაშინ მოძრაობას გასაქანი არ ექნებოდა, ის არ იარსებებდა, რომ არ არსებობდეს სიცარიელე, მაშინ არც სიმრავლე იარსებებდა, რადგან სიმრავლეს ქმნის საზღვარი ერთეულებს შორის,საზღვარი კი სიცარიელეა. არსებობს მოძრაობა და სიმრავლე, მაშასადამე, არსებობს სიცარიელე.

იხ. ვიდეო

თავის ფილოსოფიურ შეხედულებებში ის გამოვიდა ისეთი თვალსაზრისით, რომელიც ელეატელებისას  ეწინააღმდეგებოდა სიმრავლის აზროვნებისა და მოძრაობის აზროვნების თვალსაზრისით, მაგრამ იგი სრულიად ეთანხმებოდა მათ, რომ ჭეშმარიტად არსება ვერ გაჩნდება და ვერ გაქრება. დემოკრიტეს მატერიალიზმი, რომელიც იმ დროის თითქმის ყველა მეცნიერისთვისაა დამახასიათებელი, საფიქრალი და მეტაფიზიკურია. სენეკას თანახმად, დემოკრიტე „ყველაზე დახვეწილია უძველესი მოაზროვნეებიდან“. 

იხ. ვიდეო

დემოკრიტეს ფილოსოფიის მთავარ მიღწევად მიიჩნევა ლეიკიპუსის სწავლების განვითარება (იყო თეორიაც კი, რომ ლეუციპუსი ახალგაზრდა დემოკრიტეს სახელია, მაგრამ ის უარყვეს ისეთმა მეცნიერებმა, როგორებიც არიან დიელები, ზელერი და მაკოველსკი ) "ატომის" შესახებ - საკითხის განუყოფელი ნაწილაკი, რომელსაც აქვს ნამდვილი არსება, არ იშლება და არ წარმოიქმნება (ატომური მატერიალიზმი). მან აღწერს სამყაროს, როგორც სიცარიელის ატომთა სისტემას, უარყოფს მატერიის უსასრულო დაყოფას, ადგენს არა მხოლოდ სამყაროში ატომების რაოდენობის უსასრულობას, არამედ მათი ფორმების უსასრულობას (იდეები, είδος - ”გარეგნობა, გარეგნობა”, მატერიალისტური კატეგორია, სოკრატეს იდეალისტური იდეებისგან განსხვავებით).

დემოკრიტე, ანტუანი კუალელი 1692წ (ლუვრი, პარიზი)

 ატომები, ამ თეორიის თანახმად, ცარიელ სივრცეში მოძრაობენ (დიდი სიცარიელე, როგორც დემოკრიტემ თქვა) ქაოტურად, ეჯახება და ფორმების, ზომების, პოზიციებისა და ბრძანებების შესაბამისობის გამო, ერთმანეთთან იკვრება ან იფანტება. შედეგად მიღებული კავშირები ერთმანეთთან იმართება და ამით წარმოიქმნება რთული სხეულები. მოძრაობა თავისთავად ატომების თანდაყოლილი თვისებაა. სხეულები ატომების კომბინაციაა. სხეულების მრავალფეროვნება განპირობებულია როგორც მათი შემადგენელი ატომების სხვაობით, ასევე შეკრების რიგითობით, რადგან სხვადასხვა სიტყვები ერთი და იგივე ასოებისგან შედგება. ატომებს არ შეუძლიათ შეხება, რადგან ყველაფერი, რაც თავისთავად სიცარიელეს არ აქვს, განუყოფელია, ანუ ერთი ატომი. აქედან გამომდინარე, ორ ატომს შორის ყოველთვის არის სიცარიელის მცირედი ხარვეზები, ისე, რომ ჩვეულებრივ სხეულებშიც არის სიცარიელე. აქედან გამომდინარეობს, რომ როდესაც ატომები მათ შორის ძალიან მცირე დისტანციებს მიუახლოვდებიან, მოგერიებითი ძალები იწყებენ მოქმედებას. ამავდროულად, ატომებს შორის ურთიერთდაზიდვა შესაძლებელია პრინციპის მიხედვით "მსგავსი იზიდავს მსგავსს".

იხ. ვიდეო

სული ასევე შედგება ატომებისაგან - ცეცხლოვანი, გამხდარი, მრგვალი და გლუვი, ხოლო სიკვდილის შემდეგ ის იშლება ატომებად, ანუ მოკლებულია უკვდავებას. აზროვნება, მართალია ემყარებოდა შეგრძნებებს და დემოკრიტესში მთლიანად სხეულის ხასიათს ატარებდა, მაგრამ მას ყველაფერზე მაღლა აყენებდნენ; თავისთავად მიღებული შეგრძნებები ყალბია. ეთიკა პირველად ხდება ცალკე მეცნიერება დემოკრიტესთვის. დემოკრიტე ხედავს უმაღლეს ნეტარებას ყოველივე სენსუალური და შემთხვევითიდან განთავისუფლებაში, სულის წყნარ სიწმინდეში. დემოკრიტემ ერთ-ერთმა პირველმა ისაუბრა ისტორიულ წინსვლაზე მეცნიერებათა, ხელოვნებისა და ხელოსნობის სფეროში, რომლის წარმოშობაც დემოკრიტემ განმარტა ხალხის საჭიროებით, საჭიროებებით.