ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                    მარსის გეოლოგია

მარისი გენერალიზებური გეოლოგიური რუქა

მეცნიერება რ-იც შეისწავლის მარსის ზედაპირის ქერქსა და შიდა სტრუქტურას. განსაკუთრბით ყურადღება ექცევა შეადგენლობას, სტრუქტურას, ისტორიას და ფიზიკურ პროცესებს, რ-ებმაც შექმნეს პლანეტა. მეცნიერების ეს სფერო გეოლოგიის მსგავსია. პლანტერულ მეცნიერებაში გეოლოგიის მცნება გულისხმობს პლანეტებისა და მათი თანამგზავრების მყარი კოპონენტების შესაწავლას.

იხ. ვიდეო

ეს ტერმინი მოიცავს გეოფიზიკის, გეოქიმიის, გეოქიმიის, მინერალოგიის, გეოდეზიისა და კარტოგრაფიის ასპექტებს. ნეოლოგიზმის არეოლოგია, ბერძნული სიტყვიდან Arēs (მარსი), ზოგჯერ გამოიყენება როგორც მარსის გეოლოგიის სინონიმი პოპულარულ სამეცნიერო წყაროებში და სამეცნიერო ფანტასტიკაში (მაგალითად, კიმ სტენლი რობინსონის მარსის ტრილოგიაში), მაგრამ პროფესიონალი გეოლოგები და პლანეტოლოგები იშვიათად იყენებენ ამ ტერმინს.

ულვაშები მარსზე

უჩვეულო ,, ბნელი'' სტრუქტურები გვხდება სულ რაღაც 1% მარსიანული ფერდობებზე

ნასას ორბიტალურმა იხ. ბმულზე სტატია  სადგურებმა მარსზე აღმოაჩინეს უჩვეულო თითისმსგავსი სტრიქტურები. მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ ,,ულვაშები'' არის პლანეტის მიწისქვეშა ტბებიდან  მარილიანი წყლის კვალი. თუმცა ყველა ფაქტი ჯერჯერობით არ არის შეთანხმებული ამ ჰიპოთეზაზე.
ვარაუდი იმისა, რომ ეს შეიძლება იყოს წყალი "მიედინება" გარედან, ამტკიცებს ფენომენის სეზონურობას. მრავალთვიანმა დაკვირვებამ შესაძლებელი გახადა დასკვნის გაკეთება, რომ "ნაკადები" გამოჩნდება მარსის წლის ყველაზე თბილ თვეებში და ქრება ზამთარში. ამასთან, მარსის იშვიათი ატმოსფეროს გამო, "ჩვეულებრივი" წყალი თბილ პერიოდში ვერ იქნება მის ზედაპირზე თხევად მდგომარეობაში - ამისათვის ის მარილებით უნდა იყოს გაჯერებული.

მეციერებს მიჩნიათ, რომ მარილიანი წყალი - კარგად ხსნის მსავს სტრუქტურებს, თუმცა დამატკიცება მაინც ვერ ხერხდება.

მეცნიერებმა ჯერ ვერ შეძლეს ზუსტი პასუხის გაცემა კითხვაზე, თუ რატომ ჩადის წყალი (თუ ის არის) ზედაპირზე ამ სპეციალურ ფერდობებზე, ყველა დანარჩენის იგნორირებით. მათი აზრით, მარსის შორეულ წარსულში აქ მდიდარი მარილის საბადოები იყო. გაუგებარია ისიც, რომ ფერდობებზე სპექტრალური გამოკვლევებით ”ულვაშები” არ აღმოაჩნდა წყლის კვალი. ალბათ, მეცნიერები თვლიან, რომ ეს არ არის ზედაპირული, მაგრამ ახლოს ზედაპირული ნაკადები და "მყესების" მუქი ფერი აიხსნება არა წყლის ფერით, არამედ მის ქვეშ მოედინება ნაკადებით გათლილი ზედაპირით. მართალია, ამ შემთხვევაში გაუგებარია, რომ ეს სიგლუვე გაქრება ზამთარში. ”დღეს ეს საიდუმლოდ რჩება,” ამბობს მაკევნი, ”მაგრამ მე ვფიქრობ, რომ საიდუმლოს მოგვარება შესაძლებელია შემდგომი დაკვირვებით”. მარსზე მარილიანი ტბების არსებობა, ზედაპირზე თბილ სეზონზე გაჟღენთილი, შესაძლოა ასევე ნიშნავს მასზე სიცოცხლის არსებობას - ჰალოფილური (მარილის მოყვარული) მიკროორგანიზმების სახით, მსგავსი დედამიწაზე.

იხ. ვიდეო

1999 წლის 11 აგვისტოს ამერიკულმა უპილოტო სადგურმა "MarsGlobal" დედამიწას საოცარი სურათები გადასცა. მათ დაუყოვნებლივ მოახდინეს კლასიფიკაცია. აცედალიის დაბლობის მიდამოებში აღმოაჩინეს საგნები, რომლებსაც ექსპერტებმა უწოდეს "გვირაბების ქვეყანა" ან მარსის მინის ჭიები.

მარსის საიტის დამოუკიდებელ მკვლევარების აზრით იდუმალი ობიექტები ფიგურირებენ სახელწოდებით ,, შუშის გვირაბები'' და ,,შუშის მატლები'' თითოეული ტერმინი ატარებს აზრობრივ დატვირთვას. ავტორთა კონცეფციის მიხედვით, საგნების წარმოშობის მიხედვით. პირველი ორი შეესაბამება დაშვებას, რომ ობიექტები შიგნით ღრუა (ან მათი წარმოქმნის დროს ღრუ იყო) და ხელოვნური წარმოშობისაა. ტერმინი "მინის ჭიები" ასახავს მათი ბიოგენური ბუნების იდეას. და სამივე სახელი ერთად - ეს ობიექტები არის მარსზე ცხოვრების შედეგი აწმყოში ან ზოგიერთ შორეულ წარსულში. სიტყვა "მინა" მიუთითებს მათ დანიშნულებაზე [შემადგენლობაზე, რადგან ისინი ზოგჯერ ასახავენ მზის სხივებს.

მე ვიყენებ ტერმინს "მილისებრი ობიექტები" მ.ო. ისინი გავს დედამიწის მატლებს, ხოლო მარსის მილები ან გვირაბი პერეფრაზირებას. მაშ ასე ყველატერიტორიამარსის გეომორფოლოგიური ნიშნებით იყოფა ორ მაგალითად თანაბარი მოედანის ნაწილად.
სიმაღლეები +1 კმ ან მეტი აბსოლუტური ნიშნებით, მაქსიმალური მნიშვნელობებით +21 კმ (მთა ოლიმპია) და დაბლობები -1 კმ-ზე დაბალი ნიშნებით, მინიმალური მნიშვნელობებით -5-6 კმ-მდე. შემაღლებულ რეგიონებს ძირითადად სამხრეთ ნახევარსფერო უკავია, დაბლა მდებარე - ჩრდილოეთი. 3305 მეტეორიტის კრატერიდან, რომელთა დიამეტრი 30 კმ-ზე მეტია, 3068 ეცემა მაღალმთიან რეგიონში და 237 დაბალზე, რაც მიუთითებს ამ ზედაპირების სხვადასხვა ასაკზე: უძველესი - პირველ შემთხვევაში და ახალგაზრდა - მეორეში. ახლა თითქმის არავინ ედავება იმ ფაქტს, რომ მარსს ჰქონდა ატმოსფერო და ჰიდროსფერო, რომლებიც კატასტროფის შედეგად კოსმოსში გადააგდეს. ცოტას ეწინააღმდეგება ის ფაქტი, რომ მარსს ოდესღაც ნოტიო და შედარებით თბილი ჰაბიტატი ჰქონდა, რაც შესაძლოა სიცოცხლის უმაღლესი ფორმების არსებობისთვისაც კი შესაფერისი იყოს. ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს დაბალ ადგილებში, აციდალიის დაბლობის ჩათვლით, 5-6 კილომეტრის სიღრმეზე ოკეანე იყო დაფარული. კატასტროფის მიზეზი სამი უზარმაზარი ასტეროიდია. ისინი პასუხისმგებელნი არიან სამხრეთ ნახევარსფეროში, უდიდესი მზის სისტემის კრატერების წარმოქმნაზე: Hellas (2000 კმ დიამეტრი), Isis (1000 კმ) და Argir (630 კმ). ასტეროიდების დიამეტრი იყო მინიმუმ 100, 50 და 36 კმ. კატასტროფის სავარაუდო დრო, წითელი პლანეტის ახალი მონაცემების მოსვლისთანავე, სულ უფრო და უფრო ახალგაზრდავდება: თავდაპირველად ეს იყო მილიარდობით წელი, შემდეგ - რამდენიმე მილიონი, ახლახან - 600,000 წლიდან 17,000-მდე.

იხ. ვიდეო

ყველაზე დიდი რაოდენობით SRW ნაპოვნია აციდალიის დაბლობში. მის ჩრდილო – აღმოსავლეთ ნაწილში ასევე მდებარეობს სიდონიის ცნობილი ტერიტორია ეგრეთ წოდებული "სახის" და "პირამიდები" - ლანდშაფტის ელემენტები, რომლებიც სასტიკ დაპირისპირებას იწვევს მარსის მკვლევარებს შორის (იქნება ეს ხელოვნური თუ ბუნებრივი). ამასთან, IOC– ს მიერ გადაღებული უახლესი სურათების მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, ეს ობიექტები, სავარაუდოდ, ეროზიული წარმოშობისაა. Acidalia– ს ზოგიერთ საკვლევ სურათში ჩანს დიდი ღია ბზარების სისტემა, რაც ქმნის რთულ (უჯრედულ) ნიმუშს. ყველა ეს ბზარი შეიცავს მილის მსგავს ობიექტებს "გამაგრების ნეკნებით" SRW- ის გრძივი ღერძის პერპენდიკულარულად. მათი ზომა მასშტაბით (სურათის მასშტაბის შესაბამისად) 50 მ და მეტია. SRW ასევე მცირე ბზარებშია, რომლებიც არ ჩანს გამოკითხვის სურათზე. უნდა გვახსოვდეს, რომ ადგილებში, ზოგჯერ დიდ მანძილზე, ბზარები შეიძლება შეივსოს ეოლიური ქვიშებით. ეს უბნები კარგად არის გაშიფრული მაღალი რეზოლუციის სურათებში. SRW– ს აღმოჩენის ფონზე შემდეგია. კერძო ამერიკული კომპანია MSSS (Malin Space Science Systems), როგორც NASA– ს კონტრაქტორი, პასუხისმგებელია მის მიერ შემუშავებული კამერებიდან კოსმოსური ფოტოგრაფიის პროცესებზე და ხელმძღვანელობს ყველა იმ სურათს, რომელიც მოდის ამერიკული კოსმოსური ხომალდიდან. 1999 წლის აგვისტოში, ISSS– მა აციდალიის დაბლობის რეგიონიდან მიიღო უზარმაზარი დიამეტრის "გოფრირებული" SRW– ის კადრი - 40 – დან 180 მ – მდე, რამდენიმე კილომეტრის სიგრძის (ფოტო 1). ამ ობიექტებს არ შეეძლოთ საგონებელში აგდებდნენ ISCC- ის თანამშრომლებს. მათ განცხადება გააკეთეს NASA– სთვის, გადაეღოთ გადაღებები. განაცხადი დასრულდა მხოლოდ 3 წლის შემდეგ. იმავე ადგილის განმეორებითმა სურათმა აჩვენა, რომ არანაირი ცვლილება არ მომხდარა და SRW აგრძელებს დასვენებას იმავე ადგილებში. შესაბამისად, ანომალიური ელემენტები არ ვითარდება და მათი ფორმირება რაღაც შორეულ წარსულში მოხდა.