„შესაძლებელია, მონრეალის პროტოკოლი ერთ-ერთ ყველაზე წარმატებულ საერთაშორისო შეთანხმებად ჩაითვალოს.“
2009 წლის მდგომარეობით პროტოკოლს ხელს აწერს გაეროს 196 წევრი ქვეყანა. ყოველი ქვეყანა ახდენს ყველა მიღებული ჩასწორების რატიფიცირებას. პეკინის შესწორება რატიფიცირებულია 191 ქვეყნის მიერ. საქართველომ პროტოკოლს ხელი მოაწერა 1992 წლის 26 მაისს
ისტორიის პრობლრმრბი 1973წ-ს ქიმიკოსმა ფრანკ შევრუდ რიულანდმა და მსრიომოლინამ კალიფორნისს უნივერსიტეტში დაიწყეს კველვები მოქმედება ქლოროფტორიგედის ზემოქმედებას დედამიწის ატმოსფეროზე. სადაც ისისნი ულტრაისფერი გამოსხივებასთან დისოცირდება და წარმოიქმნება ატმოსფერული ქლორი. როულანდამ და მოლინამ ივირაუდეს, რომ ამ ატომების ქლორს შეუძლიათ გამოაწვიოს დაშლა დიდი რაოდენობის ოზონის სტრატოსფეროში. მათი დასკვნა ანალოგიურია პაულია კრუტცენისა და ჰაროლდ ჯონსუატის, რ-აც აჩვენეს,რომ აზოტის ოქსიდი (II) (NO) შეიძლია დააჩქაროს დაშლა ოზონის. ამ სამუშაოსთვის ამ პრობლომებზე 1995წ-ს კრუტცენს, მოლინას და როულანდს მიენიჭა ნობელის პრემია ქიმიის დარგში.
იხ. ვიდეო
ცნობილია, რომ სტრატოსფეროში ოზონი პრაქტიკულად სრულად შთანთქავს ულტრაისფერ გამოასხივებას (ელექტყრომაგნიტური გამოსხივება მზის ტალღის სიგრძე λ=290÷320 ნმ) დამოღუპველი ყველა ცოცხალი ორგანიზმისთვის. გამოფიტვა ოზონური შრის მოაქვს გაძლიერება რაოდენობის ულტრაისფერი გამოსხივების მოღწევისას დედამიწის ზედაპირზე. რ-ის შედეგადად იწვევევს შემთხვევებს კანის კიობოს ადამიანებში (ლელონამა, კარცინომა და სხვ.) და იწვევს სხვა სერიოზულ პრობლემებს, როგორიცაა დაზიანებას მარცვლეულის კულტურების და დაღუპვას დიდი რაოდენობის ზიღვის ფიტოპლაქტონის. იხ ლინკზე
ჰიპოთეზა როუნალდის მოლინის მკაცრად დაუპირისპირდა წარმომდაგენლები ინდუსტრიის, აეროზოლების მწარმოებლები და ჰალოგენოალკაიდების. წარმომადგენელი უდიდესი ამერიული ქიმიური კომპანიის,,დიუპონი'' ამბობდა, რომ თეორია გამოფიტვისა ოზონისა ეს სამეცნიერო ფანტასტიკაა და აბსურდი. პრეზიდენტი Precision Valve Corporation რობეტრ აპლანი (გამომგონებელი პირველი პრაქტიკული აეროზოლის სპრეის) წერდა რექტორს უნივერსიტეტის კსლიფორნიის, რომ უკმაყოფილოა პუბლიკაციისა როუნალდის
ოზონის ხვრელი
ანტარქტიკის ოზონის ხვრელის გამოსახულება, სექტემბერი, 2000 წ
დედამიწის ატმოსფეროს ზედა ფენაში, სტრატოსფეროში, ოზონის კონცენტრაციის მკვეთრი შემცირების ფენომენი. ბოლო ათწლეულებში გაძლიერდა, სავარაუდოდ ანთროპოგენული ზემოქმედების შედეგად. კაცობრიობის განსაკუთრებული დაინტერესება გამოიწვია იმის გამო, რომ სტრატოსფერული ოზონი დედამიწის ზედაპირს მზის ულტრაიისფერი გამოსხივებისგან იცავსოზონის ხვერელი დიამეტრით 1000 კმ პირველად აღმოაჩინეს 1986 წელს სამხრეთ ნახევარსფეროში ანტარქტიკის თავზე. იგი ჩნდებოდა ყოველ აგვისტოს, ხოლო დეკემბერში ან იანვარში კი ქრებოდა. ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში არქტიკაზე ჩნდებოდა მეორე ხვრელი, თუმცა გაცილებით მცირე ზომებითოზონის საფარის შეთხელების შედეგად იზრდება დედამიწის ზედაპირზე მოხვედრილი ულტრაიისფერი გამოსხივების ინტენსივობა, რაც თავის მხრივ იწვევს კანის დაავადებათა ალბათობის ზრდასაც.ითვლება, რომ სტრატოსფერული ოზონის დაშლა გამოწვეულია ჰალოგენების შემცველი ორგანული ნაერთების: ქლორ–ფტორ–ნახშირწყალბადების (ქფნ–ები), ქლორ–ბრომ–ნახშირწყალბადების და ჰალონების ატმოსფეროში მოხვედრით. ამ ნივთიერებათა წარმოება მეოცე საუკუნის ოციანი წლებიდან დაიწყო. ისინი გამოიყენება როგორც იდეალურად უსაფრთხო მაცივარაგენტები, დეზოდორანტების შემავსებლები, ელექტრომოწყობილობის გამწმენდები, ცეცხლჩამქრობი ნივთიერებები, მცენარეთა დაცვის საშუალებები. ითვლება, რომ ატმოსფეროში მოხვედრილი მოლეკულები ათწლეულების განმავლობაში არ იშლება და სტრატოსფერომდე აღწევს, სადაც მზის ულტრაიისფერი გამოსხივების ზეგავლენით იშლება და ქლორის ატომებს გამოყოფს. ეს უკანასკნელი კი შემდგომ მუშაობს, როგორც ოზონის მოლეკულების დაშლის კატალიზატორი. ითვლება, რომ თითო მოლეკულა ქლორ–ფტორ–ნახშირბადი ას ათასამდე ოზონის მოლეკულას შლის.რიგი მეცნიერები არ ეთანხმებიან სტრატოსფერული ოზონის ქფნ–ების გამო დაშლის თეორიას. მათ მიაჩნიათ, რომ ქფნ–ები ზედმეტად მძიმე მოლეკულებია იმისათვის, რომ სტრატოსფეროს მიაღწიოს. არსებობს მოსაზრება, რომ ოზონის შრის შეთხელება ბუნებრივი ფლუქტუაციაა და თავისთავად გამოსწორდება.1985 წელს ოცმა ქვეყანამ ხელი მოაწერა ოზონის შრის დაცვის შესახებ ვენის კონვენციას. 1987 წელს კი 43–მა ქვეყანამ _ ამ კონვენციის ოქმს (მონრეალის ოქმი), რომლითაც დადგინდა ოზონის შრის დამშლელი ნივთიერებების ხმარებიდან ამოღების ეტაპობრივი გრაფიკი. შემდგომში ამ ხელშეკრულებებს პრაქტიკულად მთელი მსოფლიო შეუერთდა. დღეს ყველაზე აგრესიული ქლორ–ფტორ–ნახშირწყალბადები უკვე ამოღებულია ხმარებიდან. თუმცა სტრატოსფეროდან მათ გაქრობას კიდევ რამდენიმე ათეული წელიწადი დასჭირდება.1987 წლის 16 სექტემბერს მონრეალის პროტოკოლის ხელმოწერის აღსანიშნავად, 1994 წელს გაეროს გენერალური ასამბლეამ16 სექტემბერი ოზონის მსოფლიო დღედ გამოაცხადა.
ეწოდება პერიოდული სისტემის მეშვიდე ჯგუფის მთავარი ქვეჯგუფის ელემენტებს – ფტორს, ქლორს, ბრომს, იოდს და არამდგრად ელემენტს ასტატს. სახელწოდება "ჰალოგენები" ამ ელემენტებმა მიიღეს იმის გამო, რომ მათ აქვთ უნარი უშუალოდ შეუერთდნენ მეტალებს და წარმოქმნან მარილებიLiF, NaCl, KBr, KI და ა. შ.
მსხვერპლთა რაოდენობის ზუსტად დადგენას რამდენიმე ფაქტორი უშლის ხელს: ომისდროინდელი უზუსტო მონაცემები, ის გარემოება რომ მსხვერპლთა საერთო რაოდენობა ზოგადად საკმაოდ დიდი იყო და ისინი სხვადასხვა დროს გარდაიცვალნენ სხივური დაავადების შედეგად, აგრეთვე პოლიტიკური სპეკულაციები რომლის დროსაც მსხვერპლთა რიცხვს ხან აზვიადებდნენ ხან კი ამცირებდნენ. მიჩნეულია რომ ბირთვული დაბომბვის და მასთან დაკავსირებული გარემოებების შედეგად ჰიროსიმაში 140 000 ადამიანი დაიღუპა, ხოლო 74 000 ნაგასაკიში. ორივე ქალაქში მსხვერპლთა უმრავლესობა მშვიდობიანი მოსახლეობა იყო.
იაპონიის კაპიტულაციაში ამ დაბომბვის როლი და საერთოდ მეორე მსოფლიო ომის დრო ბირთვული იარაღის გამოყენების მართლზომიერება იყო და არის კამათის საგანი. აშშ-ში გავრცელებული შეხედულების თანახმად ბირთვული იარაღის გამოყენებამ ომის დასრულება დააჩქარა და ამგვარად იხსნა იმათი სიცოცხლე ვინც დაიღუპებოდა ომი რომ კიდევ დიდი ხნით გაგრძელებულიყო, კერძოდ-აშშ რომ შეჭრილიყო უშუალოდ იაპონიის ტერიტორიაზე. იაპონიაში კი მიიჩნევენ რომ დაბომბვა საჭირო არ იყო და შეგნებულად ასეთი საშინელი ძალის მიყენება მშვიდობიან მოსახლეობაზე უზნეობაა.
1945 წლის 2 სექტემბერს იაპონიამ გამოაცხადა კაპიტულაცია მოკავშირეთა წინაშე და ამით ოფიციალურად მეორე მსოფლიო ომი დასრულდა.
ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა, დიდი ბრიტანეთისა და კანადის დახმარებით ”მანჰეტენის პროექტის” ფარგლებში შექმნა პირველი ატომური ბომბები. თავდაპირველად ეს პროექტი დაწყებულ იქნა ამერიკელი და ევროპიდან გამოქცეული ცნობილი მეცნიერების (მ.შ. ალბერტ აინშტაინის) ინიციატივით რომლებიც შიშობდნენ რომ ნაცისტური გერმანიაც შექმნიდა ასეთ ბომბს (როგორც შემდგომ აღმოჩნდა გერმანული ბირთვული პროგრამა არც იმდენად მასშტაბური იყო როგორც ამერიკული და ამასთანავე არც იმდენად შორს წასული). ”მანჰეტენის პროექტის” ფარგლებში 130 000 მეტი ადამიანი მუშაობდა ოცდაათზე მეტ სამეცნიერო ინსტიტუტში მთელი ამერიკის მასშტაბით და მისი ღირებულება იყო 2 მლრდ აშშ დოლარი რის გამოც იგი ყველა დროის ერთ-ერთი ყველაზე უფრო ძვირადღირებული საკვლევი პროგრამების სიაში შედის.
პირველი ბირთვული ბომბი რომელსაც უბრალოდ "Gadget" ერქვა გამოცდილ იქნა 1945 წლის 16 ივლისს ალამოგორდოს პოლიგონზე, ნიუ-მექსიკოს შტატში. მეორე და მესამე ბომბები გამოცდილ იქნა შესაბამისად ჰიროსიმაში და ნაგასაკიში. 2007 წლისათვის ეს ბირთვული იარაღის ომში გამოყენების ერთადერთი მაგალითია.
მეორე მსოფლიო ომის დროს ორივე მეომარი მხარის სამხედროები მასიურად ბომბავდნენ მოწინააღმდეგე ქვეყნის ინფრასტრუქტურას რასაც ხშირად სამოქალაქო მოსახლეობის დიდი მსხვერპლი მოჰყვებოდა ხოლმე. მაგალითად, გერმანიაში დრეზდენის დაბომბვას 30 000 ადამიანის დაღუპვა მოჰყვა. 1945 წლის მარტში ტოკიოს დაბომბვისას 100 000 მეტი ადამიანი დაიღუპა. აგვისტოსთვის 60 იაპონურ ქალაქზე მეტი დანგრეულ იქნა ამერიკულ საჰაერო თავდასხმების შედეგად, განსაკუთრებით ტოკიო და კობე.
ამერიკის 3,5 წლიანი მონაწილეობის განმავლობაში მეორე მსოფლიო ომში აშშ-მა 400 000 ჯარისკაცზე მეტი დაკარგა და ამ დანაკარგის ნახევარი იაპონიის წინააღმდეგ ომზე მოდიოდა. მაგალითად, ოკინავის ბრძოლისას დაიღუპა 50 000-150 000 მშვიდობიანი მაცხოვრებელი, 100 000-125 000 იაპონელი და ოკინაველი სამხედრო და 72 000 ამერიკელი. ჰიროსიმას და ნაგასაკის ატომური დაბომბვას ხშირად სწორედ იმით ამართლებენ რომ უშუალოდ იაპონიის კუნძულებზე ამერიკელთა შეჭრა გაცილებით დიდ მსხვერპლს გამოიწვევდა ვიდრე ეს ოკინავაზე მოხდა. იხ. ვიდეო
აშშ პრეზიდენტმა ჰარი ტრუმენმა რომელმაც არაფერი იცოდა მანჰეტენის პროექტის შესახებ ფრანკლინ რუზველტის სიკვდილამდე გადაწყვიტა ატომური ბომბების ჩამოგდება იაპონიაში (მან თავის მემუარებში მოგვიანებით აღიარა რომ ბრძანების გაცემისას ოდნავადაც არ მერყეობდა). იგი იმედოვნებდა რომ დაბომბვა გამოიწვევდა დიდ ნგრევას და განმეორებითი ნგრევის შიში იაპონელებს აიძულებდა დანებებულიყვნენ. 1945 წლის 26 ივლისს მან და მოკავშირეთა სხვა ლიდერებდა გამოაქვეყნეს პოსტდამის დეკლარაცია სადაც იაპონიის კაპიტულაციის პირობები იყო ჩამოყალიბებული:
”...........ის ძალები რომლებიც ახლა იაპონიას უახლოვდებიან განუზომლად უფრო ძლიერები არიან ვიდრე ისინი რომლებმაც გერმანია დაამარცხეს, გააპარტახეს და გერმანელი ხალხის ცხოვრება თავდაყირა დააყენეს. ამ ძალების რომელიც ჩვენი სიმტკიცით არიან შთაგონებულნი და აღსავსენი სრული გამოყენება იაპონიის წინააღმდეგ გამოიწვევს იაპონიის შეიარაღებული ძალების და თვის იაპონიის სრულ განადგურებას”
”...........ჩვენ მოვუწოდებთ იაპონიის მთავრობას გამოაცხადდოს უსიტყვო კაპიტულაცია მისი შეირაღებული ძალებისა და გამოხატოს მისი ნება ამ საქმეში. წინააღმდეგ შემთხვევაში იაპონიას სრული განადგურება ემუქრება”
(ატომური ბომბი ჯერ კიდევ სამხედრო საიდუმლოებას წარმოადგენდა და იგი ამ დეკლარაციაში არ იყო ნახსენები)
მეორე დღეს იაპონიის გაზეთებმა გამოაცხადეს რომ ეს დეკლარაცია რომელიც ეთერშიც გადაიცა და რომლის ტექსტიც იაპონიაში ფურცლებზე ჩამოყარეს უარყოფილ იქნა. ატომური ბომბი ჯერ კიდევ სამხედრო საიდუმლოებას წარმოადგენდა და იგი ამ დეკლარაციაში არ იყო ნახსენები. იაპონიის მთავრობას არავითარი სურვილი არ გამოუხატავს. 28 ივლისს პრემიერ-მინისტრმა სუძუკი კანტარომ პრეს-კონფერენციაზე განაცხადა რომ რომ პოტსდამის დეკლარაცია კაიროს დეკლარაციის ახალი ვარიანტი იყო მხოლოდ და რომ მთავრობა მას უგულებელყოფდა.
იმპერატორმა ჰიროჰიტომ, რომელიც ელოდებოდა საბჭოთა პასუხს იაპონელთა დიპლომატიურ მიმოსვლებზე, არაფერი იღონა რომ იაპონიის მთავრობის ეს გადაწყვეტილება შეეცვალა. 31 ივლისს მან ნათლად განუმარტა კოიჩი კიდოს, იაპონიის ფლოტის ადმირალს რომ იაპონია ნებისმიერ ფასად უნდა ყოფილიყო დაცული.
ჰიროსიმა მეორე მსოფლიო ომის დროს
მეორე მსოფლიო ომის დროს ჰიროსიმა მნიშვნელოვანი სამრეწველო და სამხედრო მნიშვნელობის ქალაქი იყო. მის სიახლოვეს განლაგებული იყო სამხედრო ბანაკები, აგრეთვე მეხუთე დივიზიის და ფელმარშალ შუნროკუ ჰატას მეორე მთავარი არმიის შტაბები რომელიც სამხრეთ იაპონიის თავდაცვას ხელმძღვანელობდნენ. ჰიროსიმა იაპონიის არმიის მომარაგების, კომუნიკაციების და არმიის შეკრების მნიშვნელოვანი ცენტრი იყო. ის იყო ერთ-ერთი იმ იაპონურ ქალაქთაგან რომელსაც საგანგებოდ ხელი არ ახლო ამერიკულმა ავიაციამ იმისათვის რომ ბირთვული იარაღის გამოცდის შედეგები უფრო იოლად შესამჩნევი ყოფილიყო. ზოგი მონაცემის თანახმად გენერალი სპააცი იტყობინებოდა რომ ჰიროსიმა ერთადერთი ქალაქი იყო სადაც არ იყო განლაგებული ომის ტყვეთა ბანაკები და ვაშინგტონმაც იგი სამიზნეთა სიაში პირველ ადგილას მოათავსა. იხ. ვიდეო
ქალაქის ცენტრში იყო როგორც ბეტონის ნაგებობები, ასევე მეტად მსუბუქი კონსტრუქციები. ქალაქის განაპირა მხარეებში უფრო ხის პატარა სახლები და სახელოსნოები იყო აშენებული. რამდენიმე მსხვილი ქარხანა ქალაქის კიდეზე იყო განლაგებული. ხის სახლების უმრავლესობას კრამიტის სახურავი ჰქონდა და სამრეწველო შენობებიდან ბევრი ხის კონსტრუქციით იყო აშენებული. საერთოდ, ქალაქი მეტად მგრძნობიარე იყო ხანძრის მიმართ.
ომის დასაწყისში ჰიროსიმის მოსახლეობა 381 000 ადამიანს აღწევდა მაგრამ შემდეგ იგი ნელ-ნელა იკლებდა სისტემატიური ევაკუაციის გამო რომელიც იაპონიის მთავრობის განკარგულებით ხდებოდა. 1945 წლის ზაფხულისათვის მოსახლეობა ამ ქალაქში დაახლოებით 255 000 ადამიანს შეადგენდა. ეს მონაცემი ეფუძნება მოსახლეობის აღწერას როემლსაც იაპონელები იმისათვის იყენებდნენ რომ საკვები რაციონი დაედგინათ. რაც შეეხება დამატებითი მუშების და ჯარების რომლებიც ქალაქში იყვნენ თავმოყრილი რაოდენობას, შეიძლება იგი არაზუსტი იყოს.
ჰიროსიმა უპირველესი სამიზნე იყო (მეორე იყო კოკურა და მესამე ნაგასაკი) 1945 წლის 6 აგვისტოს ბირთვული შეტევისას. ბომდამშენი ბ-29 ”ენოლა გეი” რომელსაც მართავდა და მეთაურობდა აშშ სამხედრო-საჰაერო ძალების 509-ე ჯგუფის პოლკოვნიკი პოლ ტიბეტსი აფრინდა წყნარი ოკეანის კუნძულ ტინიანიდან. ამ კუნძულიდან იაპონიამდე 6 საათის საფრენი გზა იყო. დაბომბვის თარიღი-6 აგვისტო არჩეულ იქნა იმიტომ რომ წინა დღეებში სამიზნე ქალაქში ღრუბლიანი ამინდები იდგა. 6 აგვისტოს კი კარგი ამინდი გამოვიდა და მოწყობილობები კარგად მუშაობდნენ. საზღვაო კაპიტანმა უილიამ პარსონსმა დეტონატორები ჩართო აფრენიდან ცოტა ხნის შემდეგ რადგან აფრენამდე ისინი გამორთული იყვნენ უსაფრთხოების მიზნით, ხოლო მისმა ასისტენტმა, ლეიტენანტმა მორის ჯეპსონმა მოაშორა დამცველები მიზნის მიღწევამდე 30 წუთით ადრე. შეტევა განხორციელდა ისე როგორც დაგეგმილი იყო და ურანის ბომბმა წარმატებით იმუშავა.
ჰიროსიმას დაბომბვაში სამი თვითმფრინავი იღებდა მონაწილეობას: ”ენოლა გეი” (პოლკოვნიკმა ტიბეტსმა მას საკუთარი დედის სახელი უწოდა), ”დიდი ხელოვანი” რომელსაც რადიოაპარატურა უნდა ჩამოეშვა პარაშუტით ეთერში აფეთქების ინფორმაციის გადასაცემად და მაშინ ჯერ კიდევ უსახელო ბომდამშენი რომელსაც მოგვიანებით ”აუცილებელი ბოროტება” უწოდეს-მას ფოტო და კინოკამერები იყო მოთავსებული.
ბ-29 ტიპის ბომდამშენებს რომელთა მიზანი ჰიროსიმას დაბომბვა იყო, წინ უსწრებდა იმავე კუნძულ ტინიანიდან ერთი საათით ადრე აფრენილი სამი სხვა თვითმფრინავი რომელთა მიზანი სამიზნე ქალაქებში ამინდის დაზვერვა იყო. ერთ-ერთმა თვითმფრინავმა პირველმა მიაღწია მიზანს-ქალაქ კოკურას მაგრამ იქ ღრუბლიანი ამინდი იყო და ამის გამო მზვერავმა თვითმფრინავმა ”ენოლა გეის” რადიოთი მისცა ნიშანი-”დაბომბვა მოხსნილია!”. ასეთივე ამინდი იდგა მეორე სამიზნეში-ნაგასაკიში.
დაბომბვამდე ერთი საათით ადრე იაპონელთა ადრეული აღმოჩენის რადარების ქსელმა დააფიქსირა ამერიკული თვითმფრინავების ჯგუფი რომელიც იაპონიის სამხრეთს უახლოვდებოდა. გამოცხადდა განგაში და რადიომაუწყებლობა იაპონიის ბევრ ქალაქში შეჩერდა (მ.შ. ჰიროსიმაშიც). ამერიკული თვითმფრინავები ძალიან დიდ სიმაღლეზე დაფრინავდნენ. ადგილობრივი დროით რვა საათზე იაპონური რადარის ოპერატორმა დაადგინა რომ იაპონიის სახრეთს არა უმეტეს სამი თვითმფრინავი უახლოვდებოდა და საჰაერო განგაში გაუქმებულ იქნა და იაპონელებმა საწვავის და თვითმფრინავების დაზოგვის მიზნით ამერიკული საჰაერო ესკადრილიისათვის გზის გადაჭრა გადაიფიქრეს. იხ.ვიდეო
მზვერავმა თვითმფრინავმა რომელსაც მაიორი კლოდ იზერლი მეთაურობდა მიაღწია ჰიროსიმას და მასში არსებული კარგი ამინდის გამო ეთერში რვა ნიშანი-Y2, Q2, B2, C1 გაგზავნა რაც ნიშნავდა-”ხედვა კარგია, რეკომენდაციას ვიძლევი დაიბომბოს პირველადი მიზანი”. შესაბამისად ”ენოლა გეიმ” კურსი აიღო ჰიროსიმისაკენ.
ჰიროსიმის დროით 8 საათსა და 15 წუთზე ”ენოლა გეიმ” ჩამოაგდო ატომური ბომბი სახელად ”პატარა ბავშვი” ჰიროსიმის ცენტრის თავზე. ბომბი ჰაერში, დაახლოებით 600 მეტრი სიმაღლის თავზე აფეთქდა და აფეთქების სიმძლავრე 13 კილოტონა იყო (ურან-235 საკმაოდ არაეფექტურ საწვავად ითვლებოდა-ურანის ამ იზოტოპის მხოლოდ 1,38 % შედიოდა ჯაჭვურ რეაქციაში). აფეთქების შედეგად მაშინვე დაიღუპა 90 000 ადამიანი, მათ შორის იყვნენ დაახლოებით 2 000 იაპონელი ამერიკელი. მიჩნეულია რომ დაიღუპნენ აგრეთვე ომის ტყვეებიც. ჰიროსიმაში ყველაფერი პირწმინდად განადგურდა 1,6 კმ რადიუსში, ხანძარი მოედო 11,4 კვადრატულ კილომეტრ ფართობს. ქალაქში არსებული შენობების 90 % ან მთლიანად დაინგრა ან დაზიანდა.იაპონიის სამაუწყებლო კორპორაციის ოპერატორმა შეამჩნია რომ ჰიროსიმის სადგური ეთერიდან გაითიშა. მან სცადა კავშირის აღდგენა სხვა სატელეფონო ხაზის მეშვეობით მაგრამ ვერ შეძლო. 20 წუთის შემდეგ ტოკიოს სარკინიგზო ტელეგრაფის ცენტრში შენიშნეს რომ ტელეგრაფის მთავარი ხაზი ჰიროსიმის ჩრდილოეთით აღარ მუშაობდა. ჰიროსიმის ირგვლივ 16 კილომეტრის რადიუსში არსებული სარკინიგზო სადგურებიდან იგზავნებოდა არაოფიციალური და არეულ-დარეული ცნობები რაღაც საშინელი აფეთქების შესახებ ჰიროსიმაში. ყველა ეს ცნობა გაგზავნილ იქნა იაპონელთა მთავარ სამხედრო შტაბში.
სამხედროებმა სცადეს გამოეძახებინათ ჰიროსიმაში ჯარების მართვის ცენტრი მაგრამ სრულმა მდუმარებამ ისინი საგონებელში ჩააგდო რადგან მათ იცოდნენ რომ ჰიროსიმაში არ ყოფილა ფეთქებადი ნივთიერებების რაიმე მნიშვნელოვანი მარაგი რომელიც შეიძლებოდა აფეთქებულიყო და იმ დღეს არც რაიმე მნიშვნელოვანი საჰაერო დაბომბვა არ ყოფილა. მათ სასწრაფოდ გამოიძახეს ახალგაზრდა ოფიცერი და უბრძანეს გაფრენილიყო ჰიროსიმაში, დაედგინა ყველაფერი და ზუსტი ინფორმაციით დაბრუნებულიყო უკან. შტაბში მიიჩნევდნენ რომ ჰიროსიმაში არაფერი განსაკუთრებული არ მომხდარა და ეს ხმები საშინელი აფეთქების შესახებ უბრალოდ გაუგებრობა იყო მხოლოდ.
ოფიცერი დაუყონებლივ გაეშურა აეროპორტისკენ და მისმა თვითმფრინავმა გეზი სამხრეთ-დასავლეთისკენ აიღო. სამი საათის ფრენის შემდეგ როდესაც ჰიროსიმამდე ჯერ კიდევ 160 კილომეტრი რჩებოდა მან და მისმა მფრინავმა დაინახეს კვამლის უზარმაზარი ღრუბელი და მზიანი შუადღის ფონზე ნათლად ჩანდა ქალაქის ნარჩენები რომლებიც ჯერ კიდევ იწვოდა. მათმა თვითმფრინავმა მალე მიაღწია ქალაქს რომელიც გარშემო ისინი დაფრინავდნენ და თვალებს არ უჯერებდნენ. ქალაქისგან მხოლოდ ნანგრევები დარჩა რომელიც სქელი კვამლით იყო დაფარული და იწვოდა. მათი თვითმფრინავი დაეშვა ქალაქის სამხრეთ ნაწილში სადაც ოფიცერმა მას მერე რაც ტოკიოში შტაბს მოხსენება გაუგზავნა მომხდარის შესახებ დაუყონებლივ დაიწყო სამაშველი სამუშაოები.
იაპონელებმა პირველად იმის თაობაზე თუ რა მოხდა სინამდვილეში ჰიროსიმაში გაიგეს თეთრი სახლის საჯარო განცხადებიდან რომელიც გაკეთდა ჰიროსიმის დაბომბვიდან 16 საათის შემდეგ.
დაბომბვისშემდგომი მსხვერპლი
ადამიანის სხეული დასხივების შედეგად
1945 წლის დეკემბრისათვის ათასობით ადამიანი დაიღუპა სხივური დაავადებისგან რის შედეგადაც დაღუპულთა საერთო რიცხვმა 140 000 ადამიანს მიაღწია. სტატისტიკურად დადგენილია რომ 1950 - 1990 წლებს შორის კიდევ რამდენიმე ასეული ადამიანი დაიღუპა დასხივების შედეგად.
ჰიროსიმის დაბომბვის შემდეგ აშშ პრეზიდენტმა ტრუმენმა გამოაცხადა რომ ”თუკი ისინი (იაპონელები) არ მიიღებენ ჩვენ პირობებს მაშინ უნდა ელოდონ ნგრევის წვიმას ციდან რისი მსგავსიც დედამიწაზე ჯერ არ ყოფილა”. 1945 წლის 8 აგვისტოსგამაფრთხილებელი ფურცლები ამერიკულმა ავიაციამ მთელს იაპონიაში ჩამოყარა თუმცა ნაგასაკის ისინი არ მისვლია. იაპონიას რადიო ”საიპანის” მეშვეობითაც მიეცა გაფრთხილება.
იაპონიის მთავრობა ისევ არ გამოხმაურებია პოტსდამის დეკლარაციას. იმპერატორი ჰიროჰიტო, იაპონიის მთავრობა და სამხედრო საბჭო დანებებისათვის ოთხ პირობას განიხილავდნენ: ეროვნული პოლიტიკის და საიმპერიო ინსტიტუტების შენარჩუნებას, სამხედრო შტაბის მიერ განიარაღება და დემობილიზაციას უფლების დატოვება, იაპონიის ტერიტორიის არავითარი ოკუპაცია და იაპონიის მთავრობისათვის ომის დამნაშავეების გასამართლების უფლების გადაცემა.
5 აგვისტოსსსრკ საგარეო საქმეთა სახალხო კომისარმა მოლოტოვმა შეატყობინა ტოკიოს რომ სსრკ ცალმხრივად გამოდიოდა სსრკ-იაპონიის ხელშეკრულებიდან ნეიტრალიტეტის შესახებ. ტოკიოს დროით პირველის ორ წუთზე 9 აგვისტოს სსრკ ქვეითმა ჯარმა, სატანკო არმიებმა და ავიაციამ დაიწყეს მანჯურიის კამპანია იაპონიის წინააღმდეგ. ოთხი საათის შემდეგ ტოკიომ შეიტყო რომ საბჭოთა კავშირმა იაპონიას ომი გამოუცხადა. იაპონიის არმიის მთავარსარდლობამ დაიწყო მზადება სამხედრო მდგომარეობის შემოსაღებად სამხედრო მინისტრ ანამის მხარდაჭერით იმისათვის რომ ხელი შეეშალა ყველასათვის ვინც კი ზავის დადებას მოისურვებდა.
მეორე დაბომბვის ზუსტი დროის შესახებ გადაწყვეტილების უფლება პოლკოვნიკ ტიბეტსს ჰქონდა როგორც აშშ სამხედრო-საჰაერო ძალების 509-ე ჯგუფის მეთაურს. თავდაპირველად მეორე ბომბის ჩამოგდება იგეგმებოდა ქალაქ კოკურაში 11 აგვისტოს მაგრამ ცუდი ამინდის გამო თარიღი შეიცვალა. ატომური ბომბის ნაწილები ჩატანილ იქნა კუნძულ ტინიანზე და 8 აგვისტოს მისი ჩამოგდების რეპეტიცია გაიარა მაიორ ჩარლ სვინის მიერ, ამ რეპეტიციაში გამოყენებულ იქნა ბომბდამშენი Bockscar რომელმაც სინამდვილეშიც ჩამოაგდო მეორე ატომური ბომბი ნაგასაკიში.ქალაქი ნაგასაკი სამხრეთ იაპონიის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი საზღვაო ნავსადგური იყო. მას აგრეთვე ძალიან დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა ომის დროს რადგან მასში განლაგებული მრეწველობა უშვებდა საზღვაო ხომალდებს, არტილერიულ დანადგარებს და მრავალი სახის სამხედრო დანიშნულების საქონელს. უფრო თანამედროვე ჰიროსიმისგან განსხვავებით, ნაგასაკიში გაცილებით უფრო მეტად ჭარბობდა ხის ძველებური შენობები, ხის კედლებით (ბათქაშით ან მის გარეშე) და კრამიტით. პატარ-პატარა სამრეწველო ნაგებობებიც აგრეთვე ხისგან იყვნენ აგებულნი და მათ არ შეეძლოთ გაეძლოთ აფეთქებისათვის. ნაგასაკი წლების განმავლობაში იზრდებოდა განაშენიანების რაიმე გეგმის გარეშე. სახლები ქარხნებთან და ერთმანეთთან რაც შეიძლება ახლოს იყვნენ აშენებულნი.
ნაგასაკის მის ატომურ დაბობვამდე თითქმის ხელუხლებელი იყო აშშ ავიაციისგან. თუმცა, 1945 წლის 1 აგვისტოს ამერიკელებმა ქალაქში არაბირთვული ბომბები ჩამოყარეს. რამდენიმე ქალაქის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში მდებარე ვერფებში და დოკებში ჩამოვარდა, რამდენიმე მიცუბიშის ქარხანაში და ექვსი კი ნაგასაკის სამედიცინო სკოლის და ჰოსპიტლის შენობასთან, მათ შორის სამი ბომბი პირდაპირ ამ შენობას დაეცა. თუმცა ამ დაბომბვის შედეგად მსხვერპლი დიდი არ იყო, მან შეშფოთება გამოიწვია ქალაქში და მოსახლეობის ნაწილი-ბავშვები ძირითადად-გაყვანილ იქნენ ქალქს გარეთ უსაფრთხოებისათვის რამაც ატომური დაბომბვის დროს ქალაქში მოსახლეთა რიცხვის შემცირება გამოიწვია.
ნაგასაკის ჩრდილოეთით სამხედრო ტყვეთა ბანაკი იყო სადაც ძირითადად ბრიტანეთის თანამეგობრობის სამხედრო ძალების ტყვეები იყვნენ მოთავსებულნი. მათგან ზოგიერთი ქვანახშირის მაღაროებში მუშაობდნენ და ატომური დაბომბვის შესახებ მხოლოდ მაშინ გაიგეს როდესაც ისინი ზედაპირზე ამოვიდნენ. სამხედრო ტყვეთაგან რვა მათგანი ატომური აფეთქების შედეგად დაიღუპა.1945 წლის 9 აგვისტოს დილას აშშ ბ-29 ტიპის ბომდამშენმა, სახელად Bockscar რომელსაც 393-ე ესკადრილიის მეთაური, მაიორი ჩარლ სვინი მართავდა წაიღო ატომური ბომბი სახელად ”მსუქანი კაცი” იაპონიის დასაბომბად-პირველად სამიზნედ მას კოკურა ჰქონდა არჩეული, მეორე სამიზნედ კი ნაგასაკი. ნაგასაკის დაბომბვის გეგმა ჰიროსიმის მსგავსი იყო და მასში მონაწილეობას იღებდა ორი ბ-29 ტიპის ბომდამშენი და მათზე ერთი საათით ადრე აფრენილი ორი მზვერავი თვითმფრინავი. ჩარლ სვინი აფრინდა ატომური ბომბით რომელსაც დეტონატორები ჩართული ჰქონდა.
მზვერავი თვითმფრინავიდან გადმოსცეს რომ ორივე ქალაქში კარგი ამინდი იყო. როდესაც სვინის თვითმფრინავი ჩამოფრინდა საჰაერო ბაზაზე რომ იაპონიისკენ გაფრენილიყო, აღმოჩნდა რომ მესამე თვითმფრინავი რომელსაც ლეიტენანტ-პოლკოვნიკი ლეიმს ჰოპკინზი მართავდა ტექნიკური მიზეზების გამო ვერ აფრინდებოდა. ბომბდამშენი Bockscar მისი მხლებელი მეორე თვითმფრინავით 40 წუთის განმავლობაში ამაოდ ეძებდნენ ჰოპკინზის თვითმფრინავს და ბოლოს, 30 წუთის დაგვიანებით ისინი მარტო გაფრინდნენ იაპონიისაკენ.
ნაგასაკი დაბომბვამდე და დაბომბვის შემდეგ.
როდესაც მათ მიაღწიეს კოკურას ნახევარი საათის დაგვიანებით, აღმოჩნდა რომ ღრუბლიანობა 70 % აღწევდა და დაბომბვას ხელს შეუშლიდა. ქალაქზე სამჯერ გადაფრენის შემდეგ მათ გადაწყვიტეს კურსი აეღოთ მეორე სამიზნისკენ-ნაგასაკისკენ. გაანგარიშებებმა რომელიც მფრინავებმა ჩაატარეს გზად იაპონიისკენ აჩვენა რომ ბომბდამშენს Bockscar საწვავის არასაკმარისი მარაგი ჰქონდა რომ მას კუნძულ ივო ჯიმასათვის მიეღწია და ამის გამო ორივე თვითმფრინავი იძულებული გახდებოდა კურსი აეღო
კუნძულ ოკინავასკენ.
თავდაპირველად მათ განზრახული ჰქონდათ რომ თუკიც ნაგასაკიც იქნებოდა დაფარული ღრუბლებით, ისინი ბომბს ოკინავასკენ წაიღებდნენ და საჭიროების შემთხვევაში მას ოკეანეში ჩაძირავდნენ, მაგრამ მოგვიანებით გადაწყვიტეს რომ დამომბვა ღრუბლებშიც შესაძლებელი იქნებოდა.
იაპონიის დროით 7 საათსა და 50 წუთზე ნაგასაკიში გაისმა საჰაერო განგაშის ხმა, მაგრამ მოგვიანებით, 8 საათსა და 30 წუთზე იგი გაუქმდა. როდესაც ორი ამერიკული ბომდამშენი ნაგასაკის თავზე გამოჩნდა, იაპონელებმა გადაწყვიტეს რომ ეს მხოლოდ მზვერავი თვითმფრინავები იყვნენ და განგაშიც არ აუტეხავთ.
ცოტა მოგვიანებით მეორე ბ-29 ტიპის ბომბდამშენმა ნაგასაკის თავზე ჩამოაგდო ინსტრუმენტების ყუთი. მათში თავად ინსტრუმენტების გარდა მოთავსებული იყო წერილი ბირთვული ფიზიკის სპეციალისტ, პროფესორ რიოკიში საგანისადმი რომელიც ადრე ბერკლის უნივერსიტეტში იმ სამ ფიზიკოსთან ერთად სწავლობდა, რომლებიც ატომური ბომბის შექმნაზე იყვნენ პასუხისმგებლები. წერილში პროფესორ საგანს არწმუნებდნენ რომ მას იაპონიის საზოგადოებისათვის ეთქვა თუ რა საფრთხეს წარმოადგენდა ბირთვული იარაღი. ეს წერილი იაპონელმა სამხედროებმა იპოვეს მაგრამ იგი პროფესორისათვის არ გადაუციათ. ნაგასაკი დამბობვამდე და დაბობვის შემდეგ
11 საათისათვის ღრუბლები ნაგასაკის თავზე გაიფანტა რამაც მისი ბედი, როგორც ატომური დაბომბვის სამიზნისა, გადაწყვიტა. ატომური ბომბი სახელად ”მსუქანი კაცი” რომელიც 6,4 კგ პლუტონიუმ-239 შეიცავდა, ჩამოგდებულ იქნა ქალაქის ინდუსტრიული ნაწილის თავზე. იგი აფეთქდა 43 წამის შემდეგ მიწის ზედაპირიდან 469 მეტრის სიმაღლეზე, მიცუბიშის ფოლადსადნობი ქარხნის და მიცუბიში-ურაკამის საარტილერიო ქარხნის შორის შუა გზაზე. აფეთქების ეპიცენტრი დაგეგმილთან შედარებით 3 კილომეტრით ჩრდილო-დასავლეთით მდებარეობდა. აფეთქების არეალი ურაკამის ხეობით შემოისაზღვრა და ქალაქის დიდი ნაწილი დაცული აღმოჩნდა აფეთქებისგან მის გარშემო მყოფი მთის ფერდობების გამო. აფეთქების სიმძლავრე 21 კილოტონის ექვივალენტური იყო. აფეთქების შედეგად წარმოშობილი დარტყმითი ტალღის სიჩქარე 624 მილი იყო საათში.
იაპონელებმა ნაგასაკი დაბომბვის შემდეგ დაახასიათეს როგორ ”სასაფლაო ძეგლის გარეშე”
ზოგიერთი შეფასების თანახმად ნაგასაკის 240 000 მაცხოვრებლიდან მაშინვე დაიღუპა 70 000, ხოლო 60 000 მიიღო სხვადასხვა სახის დამწვრობები და ჭრილობები. ნაგასაკიში ყველაფერი პირწმინდად განადგურდა 1,6 კმ რადიუსში, ამას მოჰყვა ხანძრები ქალაქის ჩრდილო ნაწილში ბომბის ჩამოგდების ადგილიდან 3,2 კმ მანძილზე. მსხვერპლთა საერთო რაოდენობა დაახლოებით 80 000 კაცს შეადგენს და ამ რიცხვში შედიან ისინიც ვინც რადიაციისგან დაიღუპნენ მომდევნო თვეების განმავლობაში.
ჰიროსიმის დაბომბვის შემდეგ გადარჩენილებმა მიაშურეს იაპონიის სხვადასხვა ქალაქებს ზოგიერთმა მათგანმა ხელმეორედ განიცადა ატომური დაბომბვის საშინელება-ამჯერად ნაგასაკიში.
ტუნგუსკის მეტეორიტი
წაქცეული ხეები ტუნგუსკის მოვლენების რაიონში. ლეონიდ კულიკის ექსპედიციის მიხედვით (1927 წ.).
უნიკალური ბუნებრივი მოვლენა, რომელიც მოხდა 1908 წლის 30 ივნისს, ადგილობრივი დროით დილის 7 საათზე, მდინარე პოდკამენაია-ტუნგუსკის აუზში (კრასნოიარსკის მხარე, რუსეთი). იგი მოგვაგონებდა მოვლენებს, რომლებიც თან სდევს მეტეორიტების ჩამოვარდნას, ოღონდ გამოირჩეოდა უზარმაზარი მასშტაბებით. ამ დღეს აღმოსავლეთ ციმბირის უზარმაზარ ტერიტორიაზე 800 კმ-მდე რადიუსის მანძილზე მრავალმა ადამიანმა შენიშნა თვალისმომჭრელი სიკაშკაშის ბოლიდი.1908წლის30 ივნისს, ადგილობრივი დროით დაახლოებით დილის 7 საათზე მდინარეენისეისაუზში სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან ჩრდილოეთ-დასავლეთური მიმართულებით გაიფრინა ცეცხლოვანმა ბირთვმა.გაფრენა დამთავრდა უძლიერესი აფეთქებით დაუსახლებელიტაიგისრაიონში ზედაპირიდან 7-10 კმ-ზე. აფეთქების ტალღა დააფიქსირა იმ დროს არსებულმა მრავალმა ობსერვატორიამ. ირკუტსკის ობსერვატორიის სეისმოგრაფებმა დაადგინეს უცნაური ხასიათის ზედაპირულიმიწისძვრები.ობსერვატორიის დირექტორის ა. ვოზნესენსკის გამოთვლებით, მიწისძვრა მოხდა1908წლის30 ივნისს, ადგილ ირკუტსკიდან ჩრდილოეთით 900 კმ მოშორებით, მდინარეპოდკამენაია-ტუნგუსკისაუზში, ადგილობრივი დროით დილის 7 საათზე. მიწისძვრის ხასიათი იმდენად უცნაური იყო, რომ ა. ვოზნესენსკიმ არც კი გამოაქვეყნაობსერვატორიაშიმიღებული მასალები.
2000 კმ² ფართობის ტერიტორიაზე აფეთქების შედეგად წაქცეულ იქნა დიდი რაოდენობით ხეები, რომლებმაც საბოლოოდ რადიალური განლაგება მიიღეს. ეპიცენტრიდან რამდენიმე ასეულ კილომეტრში ჩაიმსხვრა მინები, უზარმაზარ ტერიტორიაზე ორი დღის განმავლობაში შეინიშნებოდა ცის ნათება, ღრუბლების გაელვება.ექსპედიციის შედეგად რაიმე მნიშვნელოვანს ვერ მიაკვლიეს, თუმცა მცირე რაოდენობით აღმოჩნდა მიკროსკოპული სილიკატური და მაგნეტიტური ბურთები.
ტუნგუსკის მეტეორიტის გზაზე დარჩა ძლიერი მტვრისებრი კვალი, რომელიც რამდენიმე საათის განმავლობაში ჩანდა. მოვლენის ადგილიდან 1000 კმ-მდე მანძილზე ისმოდა აფეთქების ხმა. აღნიშნული იყო მიწისძვრის მსგავსი მოვლენები, წარმოქმნილმა ჰაერის ტალღამ ბევრ ადგილას წააქცია ადამიანები და შინაური ცხოველები, განვითარდა ხანძარი, ზანზარებდნენ სახლის კარები, ჭურჭელი, სახლის კედლებზე არსებული სურათები და ხატები ძირს ცვიოდა. ყოველივე ეს თვალისმომჭრელი სიკაშკაშის და დამაყრუებელი ხმაურით დაგვირგვინდა.
როგორც შემდგომ გაირკვა, ცეცხლოვანი სხეული ჩამოვარდა მდინარე პოდკამენაია-ტუნგუსკის მარჯვენა შენაკადის ჩამბის აუზში.ექსპედიციის შედეგად რაიმე მნიშვნელოვანს ვერ მიაკვლიეს, თუმცა მცირე რაოდენობით აღმოჩნდა მიკროსკოპული სილიკატური და მაგნეტიტური ბურთები.
ტუნგუსკის მეტეორიტის გზაზე დარჩა ძლიერი მტვრისებრი კვალი, რომელიც რამდენიმე საათის განმავლობაში ჩანდა. მოვლენის ადგილიდან 1000 კმ-მდე მანძილზე ისმოდა აფეთქების ხმა. აღნიშნული იყო მიწისძვრის მსგავსი მოვლენები, წარმოქმნილმა ჰაერის ტალღამ ბევრ ადგილას წააქცია ადამიანები და შინაური ცხოველები, განვითარდა ხანძარი, ზანზარებდნენ სახლის კარები, ჭურჭელი, სახლის კედლებზე არსებული სურათები და ხატები ძირს ცვიოდა. ყოველივე ეს თვალისმომჭრელი სიკაშკაშის და დამაყრუებელი ხმაურით დაგვირგვინდა.
როგორც შემდგომ გაირკვა, ცეცხლოვანი სხეული ჩამოვარდა მდინარე პოდკამენაია-ტუნგუსკის მარჯვენა შენაკადის ჩამბის აუზში.აფეთქების ძალა უტოლდებოდა დაახლოებით 1000 „ჰიროსიმას“, თუმცა რაც ყველაზე გასაკვირია, ობიექტის კვალი ვერსად ვერ აღმოაჩინეს. ტუნგუსკის ფენომენის საკითხი იმდენად ჩახლართული აღმოჩნდა, რომ სხვადასხვა მკვლევარებმა დაახლოებით 100-მდე სხვადასხვა ჰიპოთეზა წამოწიეს ამ საკითხთან დაკავშირებით. ფაქტი ერთია, იყო კოლოსალური ძალის აფეთქება, რომელმაც დაახლოებით 80 მლნ. ხე დააქცია. საინტერესოა, რომ აფეთქება მოსკოვის თავზე რომ მომხდარიყო, სიკაშკაშეს დაინახავდნენ ბალტიისპირეთსა და უკრაინაში, ხოლო ქუხილს ყირიმში გაიგონებდნენ.
აფეთქების შედეგად მიწა ისე ზანზარებდა, რომ ასეულ კილომეტრზე იმსხვრეოდა ფანჯრის შუშები, იქცეოდნენ ძროხები, ცხენები, ფრინველთა დაჯგუფებები პანიკურად ფრენდნენ, ხოლო ადამიანთა უმრავლესობამ მიიჩნია, რომ სამყაროს დასასრული დადგა. აფეთქება იმდენად გრანდიოზული იყო, რომ ტაიგაში არსებულაფეთქების შედეგად წარმოქმნილი სეისმური ტალღა რეგისტრირებულ იქნა ირკუტსკის, ტაშკენტის, თბილისისა და იენის ობსერვატორიებში.აფეთქების შემდეგ დაიწყო გეომაგნიტური შტორმი, რომელიც დაახლოებით 5 საათი გრძელდებოდა.წარმოუდგენელი ატმოსფერული ეფექტები, რომლებიც აფეთქებას უსწრებდნენ წინ, მაქსიმუმს 1 ივლისს მიაღწიეს, რის შემდეგაც კლება დაიწყეს (თუმცა მათი ცალკეული კვალი შენარჩუნებულ იქნა ივლისის ბოლომდე).ი ძლიერი ხეების ნაწილი, როგორც ამას კულიკი აღწერდა „ლერწამივით იყო გადატეხილი“.ტუნგუსკის მეტეორიტთან დაკავშირებული საყოველთაოდ მიღებული ჰიპოთეზები, რომლებიც ხსნიან მოვლენის განსაკუთრებულობას, დღემდე არ მოიპოვება. ამასთანავე არსებული ვერსიები და შეხედულებები მეტად სხვადასხვაგვარია.
1970 წელს საბჭოთა ერთ-ერთ ჟურნალში გამოქვეყნდა სტატია, სადაც საუბარი მიდიოდა 1969 წლამდე არსებულ ყველა თეორიაზე, საბოლოოდ ჟურნალში თითქმის 80 ასეთი თეორია აღიწერა.
1930-იან წლებში ბრიტანელი მეტეოროლოგი ფრენსის უიპლი წერს, რომ ტუნგუსკის მოვლენა დაკავშირებულია კომეტის ბირთვის დაცემასთან დედამიწაზე. მსგავსი თეორია შემოგვთავაზა ცნობილმა ბუნებისმეტყველმა ვლადიმერ ვერნადსკიმ, რომელმაც მიიჩნია, რომ ტუნგუსკის სხეული იყო ფხვიერი სქელი კოსმოსური მტვერი. ასეთი ახსნა ბევრმა ასტრონომმა გაიზიარა.
გაანგარიშებით გამოითვალა, რომ კატასტროფის წარმომქმნელი ძალის ასახსნელად ციურ სხეულს უნდა ჰქონოდა მასა დაახლოებით 5 მლნ. ტ.
მკვლევარები ცდილობდნენ ასევე მეტეორიტული ჰიპოთეზის საბოლოოდ დამუშავებას. რიგი ასტრონომები ამტკიცებენ, რომ კომეტა მაღლა ატმოსფეროში უნდა დამსხვრეულიყო, ამიტომ მის ნაცვლად უნდა ჩამოვარდნილიყო ქვის ასტეროიდი.
ასტრონომ იგორ ასტაპოვიჩის მიხედვით, ტუნგუსკის ფენომენი შეიძლება აიხსნას ატმოსფეროს სქელი ფენებიდან მსხვილი მეტეორიტის რიკოშეტით.
ნასას სეციალისტების მიხედვით (რომელიც გამოითქვა 2009 წლის ივნისში) ტუნგუსკის მეტეორიტი შედგებოდა ყინულისაგან, ხოლო მისმა გავლამ ატმოსფეროს სქელ ფენებში გამოიწვია იშვიათი ატმოსფერული მოვლენების წარმოქმნა. იგივე აზრს იზიარებს რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის ატმოსფეროს ფიზიკის ინსტიტუტი.
.jpg?uselang=ka)
