აფალინა

                                                       

                                           აფელინა ორი პატარასთანს ერთად Moray Firth, შოტლანდია

(ლათ. Tursiops truncatus) — ძუძუმწოვარი ცხოველი დელფინისებრთა ოჯახისა. აფალინას სიგრძე 2,5-3,9 მ-მდეა, მასა 280 კგ-მდე. გავრცელებულია ფართოდ (არქტიკულ და ანტარქტიკულ წყლების გარდა). გვხვდება შავ ზღვაში, ძირითადად ყირიმის სანაპიროებთან (დაცულია 1965 წლიდან). აფალინას მაკეობა გრძელდება 12 თვე. შობს ერთ ნაშიერს. თვინიერი ცხოველია, რის გამოც მრავალი ქვეყნის ოკეანარიუმებში მათზე ცდებს ატარებენ ექოლოკაციის, ქცევის, ფუნქციური მორფოლოგიის და სხვა საკითხების შესასწავლად. ქვესახეობებიდან შავი ზღვის საქართველოს სანაპირო ზონაში გვხვდება შავი ზღვის აფალინა (Tursiops truncatus ponticus. 

კვლევის შედეგად აფელინას აღმოჩანდა 

უნარი ქცევითი იმიტაცია მოახდინოს ადამინებთან. იმიტაციისთვის საჭიროა, რომ დამკვირვებელმა მოდელირება მოახდინოს თავისი მოქმედება, გათვალისწინებით როგორც მოდელი დემონსტრატორი. ამისათვის დელფინი კორელაცის ახდენს თავისი სხეულს გვერდითი ადამინის სხეულზე, ანალოგიების გამოყენებით.

გაგება ახალი თანამიდევრობიტი ხელოვნური ენა და უნარი აქვს არა მარტო გაითვალისწინოს სენტატიკური კოპონენტი, არამედ სინტაქსურიც (სიტყვებიც).

უნარი შეაჯამოს წესები და შექმნას აბსტრაქტული გაგება.

თვალყური ადევნოს თავისი მოწმედებას.

გიგოს სიმბოლოები სხვადასხვა  სხეულის ნაწილები.

გაგება მითითება ჟესტების

ამოიცნოს თავისთავი სარკეში (რაც მიუთითებს ცნობიერებაზე)

                                             

საბრძოლო დელფინი პროგრამა  U.S. Navy Marine Mammal Program ზედმეტ სახელად  KDog, განაღმვა სპარსეთის ყურეში საბძოლო მოქედებისას ერაყში.

აფელინა ველურ ბუნებაში ჩვეულებრივ არ არის აგრესიული ადამიანების მიმრთ, ის ხშირად მეგობრულ ინტერეს იწვევს იქამდე არის შემთხვევბი როცა გადაურჩენია დახრჩობისგან ადამიანი. 2004წ-ს ახალი ზელანდიის სანაპიროზე აფელინების ჯგუფმა დაიცვეს ოთხი მოცურავე თეთრი ზვიგენისგან. დელფინებმა დააჯგუფეს ადამინები, სქლად გარს შემოარტყნენ მის გარშემო ცურავდნენ ორმოცი წუთის მანძილზე. 2007წ-ს კალიფორნიის სანაპიროზე აფელინების ფარამ შექმნა დაცვითი  ალყა  სრფინგერის გარშემო რომელსაც ზვიგენი თავს დაესხა რამაც საშულება მისცა მიერწია სანაპირომდე.

არის მოწმეები თუ როგორი  ურთიერთობა ჰქონდათ  მეთევზეებსა და დელფინებს ერთმანეთში, კერძოდ დევნიდნენ  თვზების ჯგუფს სიღრმიდან ნავის მიმართულებით ისინი ბლოკირებას ახდნენ კუდის დარტყმით წყალზე აძლევდნენ ნიშანს ადამინებს. გაქცეული თევზები კი ხვდებოდათ დელფინებს.

აფელინა ადვილად ექვემდებარება გაწვრთნას რის შემდეგ მათი გაშვება შეიძლება ზრვაში ისინი აუცილებლად დაბრუნდებიან.

დელფინები არა მარტო ადვილად იწვრთნებიან, არამედ შეუძლიათ მიბაძონ ადამიანებს. ზოგიერთი მწვრთნელები ამტკიცებენ, რომ დელფინები არა მარტო საუბრობენ ერთმანეთში აკუსტიკური სიგნალების მეშვეობით არამედ ადამინებთანაც შეუძლიატ საუბარი. იხ. ვიდეო

       პარიზის ღვთისმშობლის ტაძარი

                                                  

2019წ-ის 15 აპრილს  სამწუხარო ინფორმაცია მოხდა. მოხდა ძლიერი ხანძარი იხ. ვიდეო

 (ფრანგ. Notre Dame de Paris), აგრეთვე ცნობილი როგორც ნოტრ-დამი — გოტიკური საკათედრო ტაძარია პარიზის ილ-დე-ლა-სიტეს აღმოსავლეთ ნაწილში, მთავარი შესასვლელით დასავლეთიდან. ის დღემდე მოქმედი რომაულ-კათოლიკური კათედრალია (პარიზის ეპარქიის). პარიზის ნოტრ-დამი ფრანგული გოთიკური არქიტექტურის ერთ-ერთ ყველაზე დახვეწილ ნიმუშად ითვლება. მშენებლობა დაიწყო 1163წ-ს, ლუდივიკო VII. დროს, პირველი ქვა დადო რომის პაპმა  ალექსანდრე მესამემ. როგორც არქეოლოგები ფიქრობენ ნოტრ-დამში არის ოთხი სხვადასხვა ტაძარი 1. ადრეული ტაძარი IV ს. 2. მეროვინგების ბაზილიკა 3. კოროლიმგის  ტაძარი 4.რომაული საკათედრო ტაძარი. 

                                               

                        ტაძარი შიგნიტა მხარე მსახურების დროს მთავარი საკუთრთხეველი

პარიზის ნოტრ-დამი ერთ-ერთი პირველი გოტიკური ტაძარი იყო და შენდებოდა მთელი გოთიკური პერიოდის განმავლობაში. მისი სკულპტურები და მოჭიქული მინა ნატურალიზმის ძლიერ გავლენაზე მიუთითებს, აძლევა რა მათ უფრო სეკულარულ ხასიათს, რაც ადრეულ რომანულ ფორმებში ნაკლებად შეინიშნებოდა.

                                                

                                                        საკვირაო მესა ტაძარში (2014წ-ის 3 აგვისტო)

პარიზის ნოტრ-დამი ასევე ერთ-ერთი პირველი შენობა იყო მსოფლიოში, სადაც არკ-ბუტანტები, ე. წ. მფრინავი საყრდენები გამოიყენეს გუმბათების გასამაგრებლად. თავდაპირველ პროექტში ქორალთან და მთავარ გუმბათთან არკ-ბუტანტების აყვანა გათვალისწინებული არ იყო. თუმცა მშენებლობის დაწყების შემდეგ კედლები სიმაღლეში სულ უფრო ვიწროვდებოდა და თხელდებოდა და მათზე სიმძიმის ზეწოლის ნიშნები გაჩნდა. ამის გამო საყრდენების დამატება აუცილებელი შეიქმნა დამატებითი რღვევის თავიდან ასაცილებლად. მრავალი წლის განმავლობაში ამ საყრდენებს ხარაჩოებს ამსგავსებდნენ, თითქოს მათი დემონტაჟი მშენებლობის დასრულების შემდეგ დავიწყნოდათ, რაც კათედრალს დაუმთავრებელ იერს აძლევდა.

                                                      

                                               ხანძარი 2019წ-ის 15 აპრილი

                           არამეული ენები

                                               

                                                                         სირიული ალფავიტი

არამეული ენები (არამეულად ܐܪܡܝܐ Ārāmāyâ) — სემიტური ენების ქვეჯგუფი. წარსულში არამეული ენა ასრულებდა Lingua franca-ს (სხვადასხვა ეთნიკურ ჯგუფებს შორის სალაპრაკო ენა) როლს ახლო აღმოსავლეთისტერიტორიის უმეტეს ნაწილზე, მათ შორის პალესტინაში იესო ქრისტეს დროს.

წარსულში არამეელებს უწოდებდნენ დასავლეთის სემიტურ ტომებს, რომლებიც მომთაბარეობდნენ დაახლოებით დღევანდელი სირიის ტერიტორიაზე. მათი ენა (უფრო სწორედ კი, მათი მონათესავე დიალექტები) ძალიან ახლოსაა ხანაანეისტურ ენებთან, კერძოდ, ივრითთან. არამეელებს არასოდეს შეუქმნიათ ერთიანი სახელმწიფო. მიუხედავად ამისა მათი ენა ექსპანსიური იყო და შეუჩერებლად განაგრძობდა სხვა ტერიტორიებზე გავრცელებას.

არამეული ასრულებდა Lingua franca-ს როლს მთელი ახლო აღმოსავლეთის რეგიონში. ასურეთსა და ბაბილონის სამეფოში მან ხმარებიდან ამოაგდო აქადური ენა. ისრაელსა და იუდეაში ელჩები და ვაჭრები არამეულად საუბრობდნენ. არამეული ენა განსაკუთრებით გაძლიერდა ახემენიდების (ძველი სპარსეთის მმართველების დინასტია) მმართველობის პერიოდში (ძვ.წ. VII-IV სს). ამ დროს ის ხდება იმპერიის ოფიციალური ენა.

ელინისტურ ეპოქაში, არაბულ დაპყრობებამდე (VII ს.) არამეული წარმატებულად უწევდა კონკურენციას ბერძნულს, რომლის მნიშვნელობაც ისე ჩამოიტოვა, როგორც სხვა ადგილობრივი სემიტური დიალექტების. იხ. ვიდეო

არამეული ენის ყველა ვარიანტი შეიძლება გაიყოს ორ დიდ ჯგუფად: სამხრეთარამეული (ისრაელის მიწები, გალილეა, დამასკო) და აღმოსავლეთარამეული (ცენტრალური სირია და ბაბილონი). ორივე დიალექტის დამწერლობის ძეგლები შემონახულია ივრითულ წყაროებში: თარგუმი, იერუსალიმის თალმუდი (დასავლური დიალექტი), ბაბილონის თალმუდი (აღმოსავლური დიალექტი). გარდა ამ დიდი ტექსტებისა, ასევე გვხვდება უფრო პატარა, განსხვავებული ჟანრების დოკუმენტები.

იხ. ვიდეო

                            კასინი-ჰიუიგენსი
                              

(ინგლ. Cassini–Huygens) — პლანეტა სატურნთან გაგზავნილი უპილოტო კოსმოსური ხომალდი. წარმოადგენს NASA-ს, ევროპის კოსმოსური სააგენტოსა (ESA) და იტალიის კოსმოსური სააგენტოს (ASI) ფლაგმანური კლასის კოსმოსურ ხომალდს.

                                                     

                                                                 ,,კასინის - ჰიუგენსის'' სტარტი

კასინი მეოთხე კოსმოსური ზონდია, რომელიც სატურნს ესტუმრა, თუმცა პირველია, რომელიც მის ორბიტაზე გავიდა. 2004 წლიდან, მას შემდეგ, რაც იქ მივიდა, კასინი აქტიურად სწავლობს პლანეტასა და მის მრავალ ბუნებრივ თანამგზავრს.

                                                    

                                                                   ,,კასინი'' აწყობის სტადიაზე

კასინიზე მუშაობა 1980-იანი წლებიდან დაიწყო. პროექტი მოიცავს სატურნის ორბიტერს (კასინი) და მავალს (ჰიუიგენსი) სატურნის მთვარე ტიტანისთვის. ხომალდებს სახელი ეწოდა იტალიელი ასტრონომის — ჯოვანი კასინისადა ჰოლანდიელი მათემატიკოსის — კრისტიან ჰიუიგენსის პატივსაცემად. კოსმოსური ხომალდი 1997 წლის 15 ოქტომბერს, ფლორიდიდან, კანავერალის კონცხიდან გაეშვა რაკეტა Titan IVB/Centaur-ით და სატურნის ორბიტაზე მხოლოდ 7 წლის შემდეგ, 2004 წლის 1 ივლისს გავიდა. მანამდე კასინიმ ხანგრძლივი პლანეტათშორისი გზა განვლო — რამდენიმეჯერ შემოუფრინა დედამიწას, ვენერასა და იუპიტერს. 2004 წლის 25 დეკემბერს, ორბიტერს გამოეყო ზონდი ჰიუიგენსი და სატურნის მთვარე ტიტანისკენ დაეშვა, სადაც 2005 წლის 14 იანვარს დაჯდა და დედამიწაზე მონაცემებიც გამოაგზავნა, რისთვისაც გადამცემად ორბიტერი გამოიყენა. ეს ხმელეთზე პირველი დაშვება იყო, რაც კი ოდესმე განუცორციელებია კაცობრიობას მზის სისტემის გარე ნაწილში.

                                                                   

                                   სიჩქარე აპარატის მზესთან მიმართებაში

მომდევნო წლებში, კასინიმ სატურნის სისტემის კვლევა გააგრძელა, მაგრამ ყველაფერი 2017 წლის 15 სექტემბერს დასრულდა.

იმის გამო, რომ საწვავი იწურება, 2017 წლის 22 აპრილს, კოსმოსური ხომალდი მისიის დიდი ფინალის (Grand Finale) ფაზაში შევიდა, რომელშიც მან მრავალი სარისკო მანევრი შეასრულა — გაიარა სატურნსა და მის რგოლებს შორის. ამ ფაზის მიზანია კასინის სამეცნიერო შედეგების მაქსიმალიზაცია მანამ, სანამ ხომალდი განზრახ განადგურდება სატურნის ატმოსფეროში შესვლის გზით. ორბიტიდან გადასვლა NASA-მ განზრახ დაგეგმა და ეს აუცილებელი გახდა იმიტომ, რომ გამოირიცხოს კასინის შეჯახების რისკი სატურნის რომელიმე მთვარესთან, რადგან ამ შემთხვევაში, შესაძლოა მოხდეს მათი დაბინძურება დედამიწისეული მიკრობებით. 2017 წლის 15 სექტემბერს, დაგეგმილია ხომალდის შესვლა სატურნის ატმოსფეროში, სადაც ის კომეტასავით დაიწვება

                                                  

                                      უკანასკნელი ფოტოსურათი გადაღებული ''კასინის''

კასნინი რამდენიმე მიზანი ჰქონდა, მათ შორის:

• სატურნის რგოლების სამგანზომილებიანი სტრუქტურისა და დინამიკური ქცევის განსაზღვრა.
• სატურნის ტანამგზავრების ზედაპირის შემადგენლობისა და გეოლოგიური ისტორიის განსაზღვრა.
• მთვარე იაფეტის მუქი ნივთიერებების ბუნებისა და წარმომავლობის განსაზღვრა.
• მაგნიტოსფეროს სამგანზომილებიანი სტრუქტურისა და დინამიკური ქცევის განსაზღვრა.
• სატურნის ატმოსფეროს დინამიკური ქცევის შესწავლა ღრუბლების დონეზე.
• ტიტანის ღრუბლებისა და ნისლის დროის ცვალებადობა.
• ტიტანის ზედაპირის დახასიათება რეგიონული მასშტაბით. 

იხ. ვიდეო

კასინი-ჰიუიგენსი 1997 წლის 15 ოქტომბერს, კანავერალის კონცხის სამხედრო-საჰაერო ბაზის კოსმოსური გაშვების კომპლექს 40-დან გაუშვეს, აშშ-ის საჰაერო ძალების რაკეტა Titan IVB/Centaur-ით.

სამეცნიერო კვლევითი მისიის მთლიანი ღირებულება 3,26$ მილიარდია; მათ შორისაა გაშვებამდე, შექმნისთვის დახარჯული 1,4$ მილიარდი, 704$ მილიონი მისიის ოპერაციებისთვის, 54$ მილიონი მონიტორინგისთვის და 422$ მილიონი გამშვები რაკეტისთვის. აშშ-ის წილი 2,6$ მილიარდია (80%), ევროპის კოსმოსური სააგენტოსი 500$ მილიონი (15%), იტალიის კოსმოსური სააგენტოსი კი 160$ მილიონი (5%).   თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ ეს ციფრები აღებულია 2000 წელს მომზადებული პრესრელიზიდან და არ მოიცავს მისიის განმავლობაში დაფიქსირებულ ინფლაციას, არც მისიის გახანგრძლივების ხარჯებს.

იხ. ვიდეო

კასინის პირველადი მისია 2008 წლის 30 ივლისს დასრულდა. 2010 წლის ივნისში მისია გახანგრძლივდა. ამ პერიოდში, მოხდა სატურნის სისტემის დეტალურად შესწავლა.

2010 წლის 3 თებერვალს, NASA-მ საზოგადოებას კასინის მისიის კიდევ ერთი გახანგრძლივების შესახებ ამცნო, 6½ წლით, 2017 წლამდე, როდესაც სატურნის ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში ზაფხულის ბუნიაობა დასრულდებოდა. ამ პერიოდში ხომალდი მოასწრებდა კიდევ 155 ორბიტას პლანეტის გარშემო, 54 გადაფრენას ტიტანზე და 11 გადაფრენას ენცელადზე.  2017 წელს, ტიტანთან შეხვედრამ კასინის ორბიტა ისე შეცვალა, რომ ხომალდი სატურნთან ყველაზე ახლოს მივიდა,   პლანეტის ღრუბლებიდან 3000 კმ სიმაღლეზე და დაიწყო შიდა D რგოლსა და სატურნს შორის მოძრაობა; აღნიშნულ ორბიტაზე კასინი 22-ჯერ ჩაეშვა.  2017 წლის 12 ოქტომბერს, კასინიმ უკანასკნელად გადაუფრინა სატურნს და მთვარის გრავიტაციამ ზონდი პლანეტის ატმოსფეროში გაგზავნა, სადაც 15 სექტემბერს კომეტის სახით დაიწვა

იხ. ვიდეო ამავე დროს ლინკი ციკლიდან ჩვენ ვეძებთ სიცოცხლედ დედამიწის გარეთ

სიცოცხლე ტიტანზე კასინი - ჰუგენსმა აღმოაჩინა ქიმიური ანომალია ტიტანის ზედაპირზე. 

ტბა ტიტანზე

მზის სხივების ზემოწმედების შედეაგად ატმოსფეროში მუდმივად ყალიბდება წყალბადი და აცეტილენი, რ-იც უნდა ყოფილიყო ზედაპირზეც. თუმცა ნიშნები არ არმოჩნდა ზედაპირზე, ხოლო წყალბადის რაოდონება ზედაპირთან მკვეთრად კლებულობს, რაც ზიგიერთი სპეციალისტი  ანანონსებს როგორც არაპირდაპირი ნიშნებს ხელმისაწვდომობას სიცოცხლის. მათი წარმოდგენით ტიტანზე შეიძლება იყოს განსხვავებული ფორმის სიცოცხლე ვიდრე დედამიწაზე არის, ძირითადად მეთანის (წყლის მაგივრად), სადაც ცყალბადს სუნთქავენ და იკვებებიან აცეტილით. ვარაუდი ჯერი კიდევ გამოითქვა 2005წ-ს.

თუმცა ნაკლებად ოპტიმისტი სპეციალისტებინ იხრებიან ბიოლოგიური მიზიზებიდან დაკარგვა წყალბადის და აცეტილენის შედეგი, პირველ რიგში არა ბიოლოგიური პროცესების ახსნით. თვითონ კრის მაკეინმა შედეგების რეზულტატების წარდგენისას განაცხადა: ,,ძალიან არაჩვეულებრივი და ნადვილად დღეისთვის აუხსნელი ქიმია ... შესაძლოა, არ იყოს ნიშნები სიცოცხლის, მაგრამ ძალინ საინტერესოა.

იხ. ვიდეო - Фильм. Триумф у Сатурна. Часть 2

ტიტანი თანამგზავრი

                       ტიტანი თანამგზავრი

                         

                                                                      ტიტანი ნატურალურ ფერებში

                               ციკლიდან ჩვენ ვეძებთ სიცოცხლეს დედამიწის გარეთ

შემდეგი  კანდიდატი ევეოპის შემდეგ იხ. ლინკი არის ტიტანი  (др.-греч. Τιτάν)  რომ იყოს სიცოცხლე მაშ ასე ერთად განვიხილოთ ის:  უდიდესი სატურნის თანამგზავრი, მეორე სიდიდით მზის სიტემაში (იუპიტერის თანამგზავრ განიმედეს შემდეგ), განსაკუთრებით კი ისაა საინტერესო, რომ ის არის ერთად ერთი თანამგზავრი დედამიწის გარდა მზის სისტემაში, სადაც დადსტურდა სითხე ზედაპირზე და ასევე მას გააჩნია მკვრივი ატმოსფერო.
იხ. ვიდეო

ის აღმოაჩინა 1655წ-ს ჰოლანდიელმა ასტრონომმა ქრისტიან ჰიუგენსმა.

დიამეტრი ტიტანის - 5152კმ, ეს 50% მეტია მთვარეზე, ამავე დროს 80% აღემატება მთვარეს მასით. ის ასევე არემატება მერკურს სიდიდით, თუმცა ნაკლები აქვს მასა. ძალა მიზიდულობის ძალის დაახლ ერთი მეშვიდედი დედამიწის.

ზედაპირი ტიტანის ძრითიდად შედგება წყლის ყინულებისგან და დანალექი ორგანული ნივთიერებისგან, გეოლოგიუარად ის ახალგაზრდა ასაკისაა, ძირითადად თანაბარი რელიეფით,  გრდა მცირე რაოდენობით მთის წარმონაქმნებისა და კრატერების და დახრილი ვულკანური წარმონაქმნები. მკვრივი ატმოეფერო, გარს არტყია ტიტანს მკვრივი ატმოსფერო,  დიდი ხნის განმავლობაში არ იყო შესაძლებელი მისი ზედაპირის დანახვის საშუალება, სანამ 2004წ-ს არ მოგვცა თანამგზარმა დაგვენახა (,,კასინი-გიუგენსი''მისია)

                                                     

ლადშაპტი ტიტანის ადგილი სადაც დაჯდა ზონდი ,,გიუგენსი'' (კონტრასტი გაძლიერებული).ჩანს ქვები მომრგვალებული ფორმის, რ-იც შესაძლოა ჩამოყალიბებულიყო ტხევადი მეთანის ზემოქმედების შედეგად ატმოსფეროს აძლევს ფორთოხლისფერ შეფერილობას

ატმოსფერო უპირატესად შედგება აზოტისგან, ასევე გააჩნია გარკვეული ოდენობა მეთანი და ეთანი, რ-ებიც ყალიბდება ღრუბლებში და წარმოდგენს წყაროს თხევადი ან შესაძლოა  მყარი  ნალექების. ზედაპირზე არსებობს მეთან-ეთანოლის ტბები და მდინარეები. წნევა ზედაპირზე დაახლ. 1,5-ჯერ არემატება დედამიწის ატმოსფეროს წნევას. ტემპერატურა ზედაპირზე - მინუს 170—180 °C.

მიუხედავად ასეთი დაბალი ტემპერატურისა, ტიტანი შეესატყვისება ადრეული დედამიწის სტადიის გამვითარებას, რაც შესაძლოა თანამგზავრზე არსებობდეს მარტივი ფორმის სიცოცხლის ფორმები, კერძოდ  მიწისქვეშა წყალსაცევებში, სადაც პირობები შესაძლოა უფრო კომფორტული იყოს ვიდრე ზედაპირზე.
                                                  
       მთის ქედი ტიტანზე 10 კმ სიმაღლის (რადიოსპექტროსკოპული სურათი ზონდ ჰიუგენსი)
შესაძლო არსებობა სიცოცხლე ტიტანზე, ისე როგორც სატურნის ყველა ბუნებრივი თანამზავრები იმყოფებიან არა სიცოცხლის ზონაში (იხ. ლინკი სიცოცხლის ზონა), აღმოცენება მაღალორგანული სიცოცხლის (ანალოგიური დედამიწის) ჰიპოთეზურად შეუძლებელია, თუმცა აღმოცენება მარტივი სიცოცხლის ფორმების ორგანიზმების არ გამოირიცხება მეცნიერიბ მიერ.
მიუხედავდ იმისა, რომ დაბალი ტემპერატურა არის, ტიტანზე არის საკმაო პირობები დაცყებისთვის ქიმიუეი ევულუციის. მკვრივი ატმოსფერო აზოტისგან და ხელმისაწვდომობა ორგანული ნაერთის წარმოადგენს ინტერესის ობიექტს კვლევებისთვის ეკზობიოლოგიის, ისე როგორც მსგავსი პირობები შესაძლოა ყოფილიყო ახალგაზრდა დედამიწაზე. თუმცა ძალიან დაბალი ტემპერატურა არის ვიდრე დედამიწაზე.
იხ. ვიდეო

სტივენს ბენერი ფლორიდის უნივესიტეტიდან წარმოადგენს, რომ სიცოცხლე შეიძლება ჩამოყალიბდეს თხევად ტბებში ნახშირწყლებში. ეთანი და მეთანი შესაძლოა გამოყენებულიყო როგორც გამხსნელი ბიოლოგიური პროცესებში ცოცხალი ორგანზმი. ამავე დროს ქიმიურად აგრესიულობა ამ ნივთიერებებს გაცილებით ნაკლები აქვთ ვიდრე წყალს. ამ გზით მაკრომოლეკულები, ისეთი როგორიც არის მაგ., ცილები და ნიკლეინის მჟავა შესაძლოა იყოს უფრო სტაბილურიც.
იხ.ვიდეო ერთერთი ყველაზე უცნაური ციური სხეულია მზის სიტემაში ფაქტიურად სეგვიძლია ვთქვათ, რომ ტიტანის კვლევების მონაცემები შეცვალა მეცნიერთა წარმოდგენა სიცოცხლის შესახებ და შესაძლობა იქნა დაშვებული, რომ სიცოცხლე შესაძლოა იყო აბსოლიტურად გასხვავებული პირობებში ვიდრე დედამიწაზე არის.

2010წ-ის 5 ივნისს ,,ნასას'' მეცნიერთა ჯგუფმა გააკეთეს განაცხადი, რომ აღმოაჩინეს ტიტანზე ნიშნები სიცოცხლის არსებობის ფორმების. დასკვნა მონაცემების იყო იმ ანალიზის საფუძველეზე, რ-ებიც მიღებული იყო ზონდ ,,კასინისგან'' - რ-იც იკვლევდა არაჩვეულებრივი ქცევას წყალბადის ტიტანის ზედაპირზე, ასტრობიოლოგმა კრის მაკეიმ და პროფესორმა ჯონ ზარნეკიმ წამოაყენა ჰიპოთეზა, რომ მონაცემები პრიმიტიული ბიოლოგიური ორგანიზმების, გასხვავდება დედამიწის ფორმის სიცოცხლის, რ-ებიც წყლისა და ჟანგბადის მაგივრად იყენებენ მეთანსა და წყალბადს.
 ქიმიურად საბოლოოდ ბოლომდე ეს აუხსნელია. ,,რა თქმა უნდა ეს არ არის სიცოცხლის დადასტურება, მაგრამ აძალიან  საინტერესო'' დასძინა მეცნიერმა.
                                                               
                                                          შედარება ტიტანის ატმოსფეროსი და დედამიწის

ტიტანი შედგება ნახვერი ყინულებისგან ნახევარი  მთის მასივებისგან. შემადგენლობით მსგავსია სახვა გაზისებური პლანეტების თანაგზავრების. გაინედი, ევროპა, კალისტო, ტრიტონი, მაგრამ ძლიერ განსახვდედბა შეამდგენლობით და სტრუქტურით მისი ატმოსფეროსი.

ფენები სეამდგენლობა ატმოსფეროს ,, კასინის'' 2004წ გამოსახულია ფერადი ბუნებრივი ფერებით

არ არსებობს ერთი მიდგომა ტიტანის ატმოსფეროს წარმოშობის შესახებ. არის რადენიმე ვერსია.

სასიცოცხლო ზონა

                        სასიცოცხლო ზონა

                                              
ვარსკვლავის სიკაშკაშეზე დაფუძნებული სისტემის მაგალითი სხვადასხვა ტიპის ვარსკვლავების სასიცოცხლო ზონის წინასწარმეტყველებისთვის. პლანეტებისა და ვარსკვლავების ზომების, ორბიტის სიგრძეების და სასიცოცხლო ზონის ზომების მასშტაბები არასწორია.

ასტრონომიასა და ასტრობიოლოგიაშირეგიონი ვარსკვლავის გარშემო, რომელშიც პლანეტური მასის ობიექტებს საკმარისი ატმოსფერული წნევით შეუძლია წყალითხევად მდგომარეობაში შეინარჩუნოს.   სასიცოცხლო ზონის საზღვრები გამოითვლება დედამიწის ბიოსფეროსმოთხოვნილებების მიხედვით — მისი პოზიციით მზის სისტემაშიდა მზისგან მიღებული გამოსხივებით. რადგანაც თხევადი წყალი მნიშვნელოვანია სიცოცხლისთვის, რის გამოც დედამიწაზე არსებობს იგი, სასიცოცხლო ზონის ბუნება და მასში შემავალი ობეიქტები მიჩნეულია, რომ ხელს უწყობს დედამიწის მსგავსი არამიწიერი სიცოცხლისა და ინტელექტის გავრცელების განსაზღვრაში.

მას შემდეგ, რაც 1953 წელს ცნება სასიცოცხლო ზონა შემოვიდა,  მრავალი პლანეტა იქნა აღმოჩენილი მასში. ასეთი პლანეტებიდედამიწაზე ბევრად მასიურია (სუპერ-დედამიწები და გაზური გიგანტები) და მათი აღმოჩენა ძალიან მარტივია. 2013 წლის 4 ნოემბერს ასტრონომებმა კეპლერის კოსმოსური მისიის მონაცემებზე დაყრდნობით განაცხადეს, რომ შესაძლოა 40 მილიარდი დედამიწის ზომის პლანეტა იყოს „ირმის ნახტომში“, რომელიც მზის მსგავსი და წითელი ჯუჯა ვარსკვლავების გარშემო სასიცოცხლო ზონაში ბრუნავს. მათი შეფასებით, ამათგან 11 მილიარდი მზის მსგავსი ვარსკვლავის გარშემო უნდა ბრუნავდეს.  მეცნიერთა თქმით, უახლოესი ასეთი პლანეტა12 სინათლის წლის დაშორებით უნდა იყოს.   სასიცოცხლო ზონა ასევე განსაკუთრებული ინტერესის სფეროა ბუნებრივი თანამგზავრების სიცოცხლიანობის შემსწავლელთათვის, რადგან სასიცოცხლო ზონაში არსებული პლანეტური მასის მთვარეების რაოდენობა შესაძლოა პლანეტების რაოდენობას აჭარბებს.  

იხ. ვიდეო

მომდევნო ათწლეულებში სასიცოცხლო ზონის ცნება სიცოცხლის მთავარი კრიტერიუმი იყო. არამიწიერი თხევადი წყლის მტკიცებულების აღმოჩენის შემდეგ მიჩნეულია, რომ მისი შესამჩნევი რაოდენობა სასიცოცხლო ზონის გარეთ არსებობს. სხვა ენერგიის წყაროების დახმარებით, როგორიცაა მიქცევა-მოქცევით გათბობა,  რადიოაქტიური დაშლა   ან არაატმოსფერული ძალებით მინიჭებული წნევა, შესაძლოა თხევად წყალზე დამოკიდებული სიცოცხლის ძირითადი გარემო ვარსკვლავთშორის სივრცეშიც კი არსებობდეს — თაღლით პლანეტებზე ან მათ თანამგზავრებზე.  გარდა ამისა, მეცნიერებმა სხვა სასიცოცხლო ზონების ცნება შემოიტანეს, სადაც შესაძლოა ალტერნატიულ ბიოქიმიაზე დაფუძნებული ჰიპოთეტური სიცოცხლისთვის ხელსაყრელი არაწყლოვანი გამხსნელები არსებობდეს. 2013 წელს სასიცოცხლო ზონაზე წარმოდგენა კიდევ უფრო გაფართოვდა იმ დაკვირვების შემდეგ, რომ სიცოცხლის ქიმია შესაძლოა დიდი აფეთქებიდან, რომელიც 13,8 მილიარდი წლის წინ მოხდა, მალევე დაიწყო, სასიცოცხლო ეპოქის განმავლობაში, როდესაც სამყარო სულ რაღაც 10-17 მილიონი წლის იყო.  პანსპერმიის ჰიპოთეზის თანახმად, მეტეოროიდებით, ასტეროიდებითა და მზის სისტემის სხვა მცირე სხეულებით გავრცელებული მიკროსკოპული სიცოცხლე შესაძლოა მთელ სამყაროში არსებობდეს.

სასოცოცხლოზონა შეფასება, სად ვრცელდება დასახლებული ზონა მზის სისტემაში

შიგა საზღვარი , ა .ე.	გარე საზღვარი, ა. ე.	წყარო	შენიშნვნა
0,725	1,24	Dole 1964	შეფასება შესაძლო  ოპტიკური გამჭირვალე ატმპოსფეროები და ფიქსირებული ალბედო .
0,95	1,01	Hart et al. 1978, 1979	ვარსკვლავები K0 და შემდეგ არ შეუძლიათ იყოს დასახლებული ზონები
0,95	3,0	Fogg 1992	შეფასება  გამოყენებითი  ნახშირბადული ციკლის
0,95	1,37	Kasting et al. 1993
—	1—2 % შემდეგ…	Budyko 1969 Sellers 1969 North 1975	…იწვევს  გლოგალურ გამყინვარებას
4—7 % ახლოს…	—	Rasool & DeBurgh 1970	…და ოკეანეები  არ კონდისირდება.
—	—	Schneider and Thompson 1980	კრიტიკა Hart.
—	—	Kasting 1991
—	—	Kasting 1988	ცწლის ღრუბელი შეუძლიათ იყოს მცირედით საციცოხლო ზონაში, რამდენდაც ისინი ამაღლებელ ალბედოს, და  ამით თვითონ ეწინაამღდეგებიან სითბურ  ეფექტს.
—	—	Ramanathan and Collins 1991	სითბური ეფექტი ინფრაწითელი გამოსივებისთვის გააჩნიატ უფრო ძლიერი გავლენა, ვიდრე ამაღლებულიღრუბლების გამო ალბედო, და ვენერა უნდა ყოფილიყო  მშრალი.
—	—	Lovelock 1991
—	—	Whitemire et al. 1991

კრიტიკა საციცხოლო ზონის, იან სტიუარტიმ და ჯეკომ კოზნომა წიგნში «Evolving the Alien». გამოთქვეს ორი ძირითადი წინაამღდეგობა იმის, რომ ერთი მხრივ წარმოდგენა არამიწიერი სიცოცხლისათვის საჭიროა მოთხოვნა პირობების გაერომოსი რაც დედამიწაზე (ე.წ.ნახშირბადული შოვინიზმი) მეორე მხრივ, ყურადღების მიღმა რჩება ის გარემოება, რომ პლანეტის სიახლოევე მნათობთან - არ არის ერთადერთი შესაძლებლობა შეიქმნას საკმარისი ტემპერატურა პლანეტაზე. კერძოდ, იუპიტერის თანამგზავრი ევროპა, როგორც ვარაუდობენ, გააჩნია მძლავრი წყლის გამთბარი ოკეანე, მისი სიღრმე ძალინ გვაგონებს დედმიწის  სიღრმეში ოკეანეს. არსებობა დედამიწაზე ექსტრემოფილების, ისეთი როგორიცაა არის ნელამავალნი, აძლევს საშუალებას იყოს სიცოცხლე ევროპაზე, მიუხედავად იმისა, რომ ევროპა მდებარეობს არა გათვლილი საციცოცხლო ზონაში. სატურნის თანამგზავრზე ტიტანზე კი სიცოცხლე შესაძლოა იყოს არა ჟანგბად-ნახშირბადი (წყლის), არამედ უფრო მეთანური ძირის სიცოცხლე. ასტრონომ კარლ საგანის მოსაზრებით, არაწყლის სიცოცხლე შესაძლოა იყოს გაზისებურ გიგანატებზეც იუპიტერის მსგავსი.

სხვდასხვა სიდიდის ვულკანური აქტივობები, მოქცევითი ეფექტები, მასა პლანეტების და რადიო აქტიური გსმოსხივებაც კი შეუძლიათ გავლენა იქონიოს სითბოზე და გამოსხივებაზე პლანტის და დაიწიოს მიწერა პლანეტის სიცოცხლის ზონის. ასე სრულად დასაშვებია, რომ როგორც  დედამიწაზე  სიცოცხლე ადაპტირებს გარემოს მდგომარეობაზე, შესაბამისად ხდებოდეს ევროპაზეც, სიცოცხლის ჩასახვა მასზე უფრო ხდებოდეს მკაცრ პირობებში რადიაციის, რ-იც წარმოადგენს ევროპაზე მძლავრი მაგნიტური ველის იუპიტერის. შესაძლოა პლანეტაზე, რ-ებიც დროთა განმავლობაში გავიდა საზრვრებიდან სიცოცხლის ზონიდან (მაგ., იმავე გაზისებური გიგანტებზე და ტიტანზე ან სხვა თანამგავრზე სატურნის ენცელადაზე) სიცოცხლე უფრო შესაძლოა იყოს, ვიდრე იმათზე, რ-ების საერთო გამოთვლაში შედიოდეს.

იხ. ვიდეო

                      ცხენის თავის ნისლეული

                                             

მარცხენა ზედა კუთხეში ფოტოგრაფიაზე, მკაფიო ნაწილზე გამოსახულია ახალგზრდა ვარსკვლავები ჩამოყალიბებულები და გამოასხივებენ ეს ვარსკვლავები მშობლიური გაზ-მტვეროვანი ღრუბელს, გამოსხივებული ვასკვლავები ფოტოგრაფიაზე განლაგებულინი არიან ზედა მხარეს ნაწილში ფოტოს, თავისი ნათელი გამოხატული ცხენის თავი.

(Horsehead Nebula; ასევე ცნობილია, როგორც „ბერნარ 33“) — ბნელი ნისლეული ორიონის თანავარსკვლავედში. ნისლეული მდებარეობს ვარსკვლავ„ალნიტაკის“ სამხრეთით, რომელიც უშორეს დასავლეთითაა ორიონის სარტყელზე და ორიონის მოლეკულარული ღრუბლის კომპლექსის ნაწილია. ნისლეული პირველად 1888 წელს უილიამინა ფლემინგმა დააფიქსირა ფოტოგრაფულ პლატა B2312-ზე, რომელიც ჰარდვარდის კოლეჯის ობსერვატორიაში იყო გადაღებული. ცხენის თავის ნისლეული დაახლოებით 1500 სინათლის წლის მანძილითაა დედამიწიდან დაშორებული. ის ერთ-ერთი ყველაზე შესამჩნევი ნისლეულია მისი ბნელი მტვრისა და გაზიზ ღრუბლების მორევისებრი ფორმის გამო, რომელიც ცხენის თავს წააგავს დედამიწელი დამკვირვებლისთვის.

წითელი ან მოვარდისფრო ნათება წარმოიქმნება წყალბადის გაზისგან, რომელიც განსაკუთრებით უხვადაა ნისლეულის უკან და იონიზირდება იქვე მდებარე ვარსკვლავ „სიგმა ორიონისის“ მიერ. ცხენის თავის ნისლეულის სიბნელე, უმეტესად, გამოწვეულია სქელი მტვრისგან, თუმცა ცხენის თავის ნისლეულის „კისრის“ შედარებით დაბლითა ნაწილები მარცხნივ ჩრდილს წარმოქმნიან. გაზის ნაკადები, რომლებიც ნისლეულს ტოვებენ, მიემართებინ ძლიერი მაგნიტური ველის გავლენით. ნისლეულის ფუძეში არსებული კაშკაშა წერტილები ახალგაზრა ვარსკვლავები არიან, რომლებიც ეს ესაა ფორმირდნენ, ან ფორმირების პროცესში არიან.

მტვრისა და გაზის ბნელი ღრუბელი ორიონის ნისლეულში რეგიონია, სადაც ვარსკვლავთწარმომქმნელი პროცესები ამჟამადაც მიმდინარეობს. ფორმირების პროცესში მყოფ ვარსკვლავებს ამარაგებს ე.წ. ვარსკვლავური ინკუბატორი, რომელიც მოიცავს ჩვენთვის ცნობილ 100 ორგანულ და არაორგანულ გაზებს, ისევე როგორც მტვრის ღრუბლები შეიცავენ დიდ და რთულ ორგანულ მოლეკულებს. ორიონის ნისლეულის ეს რეგიონი, რომელიც ცხენის თავის ნისლეულს მოიცავს, ვარსკვლავური ინკუბატორია. მასიური ნისლეულის სიბნელე არა მტვრითა და გაზითაა გამოწვეული, არამედ მის უკან მდებარე ვარსკვლავების სინათლის ერთობლივი ბლოკირებით.

იხ. ვიდეო