სასიცოცხლო ზონა

                        სასიცოცხლო ზონა

                                              
ვარსკვლავის სიკაშკაშეზე დაფუძნებული სისტემის მაგალითი სხვადასხვა ტიპის ვარსკვლავების სასიცოცხლო ზონის წინასწარმეტყველებისთვის. პლანეტებისა და ვარსკვლავების ზომების, ორბიტის სიგრძეების და სასიცოცხლო ზონის ზომების მასშტაბები არასწორია.

ასტრონომიასა და ასტრობიოლოგიაშირეგიონი ვარსკვლავის გარშემო, რომელშიც პლანეტური მასის ობიექტებს საკმარისი ატმოსფერული წნევით შეუძლია წყალითხევად მდგომარეობაში შეინარჩუნოს.   სასიცოცხლო ზონის საზღვრები გამოითვლება დედამიწის ბიოსფეროსმოთხოვნილებების მიხედვით — მისი პოზიციით მზის სისტემაშიდა მზისგან მიღებული გამოსხივებით. რადგანაც თხევადი წყალი მნიშვნელოვანია სიცოცხლისთვის, რის გამოც დედამიწაზე არსებობს იგი, სასიცოცხლო ზონის ბუნება და მასში შემავალი ობეიქტები მიჩნეულია, რომ ხელს უწყობს დედამიწის მსგავსი არამიწიერი სიცოცხლისა და ინტელექტის გავრცელების განსაზღვრაში.

მას შემდეგ, რაც 1953 წელს ცნება სასიცოცხლო ზონა შემოვიდა,  მრავალი პლანეტა იქნა აღმოჩენილი მასში. ასეთი პლანეტებიდედამიწაზე ბევრად მასიურია (სუპერ-დედამიწები და გაზური გიგანტები) და მათი აღმოჩენა ძალიან მარტივია. 2013 წლის 4 ნოემბერს ასტრონომებმა კეპლერის კოსმოსური მისიის მონაცემებზე დაყრდნობით განაცხადეს, რომ შესაძლოა 40 მილიარდი დედამიწის ზომის პლანეტა იყოს „ირმის ნახტომში“, რომელიც მზის მსგავსი და წითელი ჯუჯა ვარსკვლავების გარშემო სასიცოცხლო ზონაში ბრუნავს. მათი შეფასებით, ამათგან 11 მილიარდი მზის მსგავსი ვარსკვლავის გარშემო უნდა ბრუნავდეს.  მეცნიერთა თქმით, უახლოესი ასეთი პლანეტა12 სინათლის წლის დაშორებით უნდა იყოს.   სასიცოცხლო ზონა ასევე განსაკუთრებული ინტერესის სფეროა ბუნებრივი თანამგზავრების სიცოცხლიანობის შემსწავლელთათვის, რადგან სასიცოცხლო ზონაში არსებული პლანეტური მასის მთვარეების რაოდენობა შესაძლოა პლანეტების რაოდენობას აჭარბებს.  

იხ. ვიდეო

მომდევნო ათწლეულებში სასიცოცხლო ზონის ცნება სიცოცხლის მთავარი კრიტერიუმი იყო. არამიწიერი თხევადი წყლის მტკიცებულების აღმოჩენის შემდეგ მიჩნეულია, რომ მისი შესამჩნევი რაოდენობა სასიცოცხლო ზონის გარეთ არსებობს. სხვა ენერგიის წყაროების დახმარებით, როგორიცაა მიქცევა-მოქცევით გათბობა,  რადიოაქტიური დაშლა   ან არაატმოსფერული ძალებით მინიჭებული წნევა, შესაძლოა თხევად წყალზე დამოკიდებული სიცოცხლის ძირითადი გარემო ვარსკვლავთშორის სივრცეშიც კი არსებობდეს — თაღლით პლანეტებზე ან მათ თანამგზავრებზე.  გარდა ამისა, მეცნიერებმა სხვა სასიცოცხლო ზონების ცნება შემოიტანეს, სადაც შესაძლოა ალტერნატიულ ბიოქიმიაზე დაფუძნებული ჰიპოთეტური სიცოცხლისთვის ხელსაყრელი არაწყლოვანი გამხსნელები არსებობდეს. 2013 წელს სასიცოცხლო ზონაზე წარმოდგენა კიდევ უფრო გაფართოვდა იმ დაკვირვების შემდეგ, რომ სიცოცხლის ქიმია შესაძლოა დიდი აფეთქებიდან, რომელიც 13,8 მილიარდი წლის წინ მოხდა, მალევე დაიწყო, სასიცოცხლო ეპოქის განმავლობაში, როდესაც სამყარო სულ რაღაც 10-17 მილიონი წლის იყო.  პანსპერმიის ჰიპოთეზის თანახმად, მეტეოროიდებით, ასტეროიდებითა და მზის სისტემის სხვა მცირე სხეულებით გავრცელებული მიკროსკოპული სიცოცხლე შესაძლოა მთელ სამყაროში არსებობდეს.

სასოცოცხლოზონა შეფასება, სად ვრცელდება დასახლებული ზონა მზის სისტემაში

შიგა საზღვარი , ა .ე.	გარე საზღვარი, ა. ე.	წყარო	შენიშნვნა
0,725	1,24	Dole 1964	შეფასება შესაძლო  ოპტიკური გამჭირვალე ატმპოსფეროები და ფიქსირებული ალბედო .
0,95	1,01	Hart et al. 1978, 1979	ვარსკვლავები K0 და შემდეგ არ შეუძლიათ იყოს დასახლებული ზონები
0,95	3,0	Fogg 1992	შეფასება  გამოყენებითი  ნახშირბადული ციკლის
0,95	1,37	Kasting et al. 1993
—	1—2 % შემდეგ…	Budyko 1969 Sellers 1969 North 1975	…იწვევს  გლოგალურ გამყინვარებას
4—7 % ახლოს…	—	Rasool & DeBurgh 1970	…და ოკეანეები  არ კონდისირდება.
—	—	Schneider and Thompson 1980	კრიტიკა Hart.
—	—	Kasting 1991
—	—	Kasting 1988	ცწლის ღრუბელი შეუძლიათ იყოს მცირედით საციცოხლო ზონაში, რამდენდაც ისინი ამაღლებელ ალბედოს, და  ამით თვითონ ეწინაამღდეგებიან სითბურ  ეფექტს.
—	—	Ramanathan and Collins 1991	სითბური ეფექტი ინფრაწითელი გამოსივებისთვის გააჩნიატ უფრო ძლიერი გავლენა, ვიდრე ამაღლებულიღრუბლების გამო ალბედო, და ვენერა უნდა ყოფილიყო  მშრალი.
—	—	Lovelock 1991
—	—	Whitemire et al. 1991

კრიტიკა საციცხოლო ზონის, იან სტიუარტიმ და ჯეკომ კოზნომა წიგნში «Evolving the Alien». გამოთქვეს ორი ძირითადი წინაამღდეგობა იმის, რომ ერთი მხრივ წარმოდგენა არამიწიერი სიცოცხლისათვის საჭიროა მოთხოვნა პირობების გაერომოსი რაც დედამიწაზე (ე.წ.ნახშირბადული შოვინიზმი) მეორე მხრივ, ყურადღების მიღმა რჩება ის გარემოება, რომ პლანეტის სიახლოევე მნათობთან - არ არის ერთადერთი შესაძლებლობა შეიქმნას საკმარისი ტემპერატურა პლანეტაზე. კერძოდ, იუპიტერის თანამგზავრი ევროპა, როგორც ვარაუდობენ, გააჩნია მძლავრი წყლის გამთბარი ოკეანე, მისი სიღრმე ძალინ გვაგონებს დედმიწის  სიღრმეში ოკეანეს. არსებობა დედამიწაზე ექსტრემოფილების, ისეთი როგორიცაა არის ნელამავალნი, აძლევს საშუალებას იყოს სიცოცხლე ევროპაზე, მიუხედავად იმისა, რომ ევროპა მდებარეობს არა გათვლილი საციცოცხლო ზონაში. სატურნის თანამგზავრზე ტიტანზე კი სიცოცხლე შესაძლოა იყოს არა ჟანგბად-ნახშირბადი (წყლის), არამედ უფრო მეთანური ძირის სიცოცხლე. ასტრონომ კარლ საგანის მოსაზრებით, არაწყლის სიცოცხლე შესაძლოა იყოს გაზისებურ გიგანატებზეც იუპიტერის მსგავსი.

სხვდასხვა სიდიდის ვულკანური აქტივობები, მოქცევითი ეფექტები, მასა პლანეტების და რადიო აქტიური გსმოსხივებაც კი შეუძლიათ გავლენა იქონიოს სითბოზე და გამოსხივებაზე პლანტის და დაიწიოს მიწერა პლანეტის სიცოცხლის ზონის. ასე სრულად დასაშვებია, რომ როგორც  დედამიწაზე  სიცოცხლე ადაპტირებს გარემოს მდგომარეობაზე, შესაბამისად ხდებოდეს ევროპაზეც, სიცოცხლის ჩასახვა მასზე უფრო ხდებოდეს მკაცრ პირობებში რადიაციის, რ-იც წარმოადგენს ევროპაზე მძლავრი მაგნიტური ველის იუპიტერის. შესაძლოა პლანეტაზე, რ-ებიც დროთა განმავლობაში გავიდა საზრვრებიდან სიცოცხლის ზონიდან (მაგ., იმავე გაზისებური გიგანტებზე და ტიტანზე ან სხვა თანამგავრზე სატურნის ენცელადაზე) სიცოცხლე უფრო შესაძლოა იყოს, ვიდრე იმათზე, რ-ების საერთო გამოთვლაში შედიოდეს.

იხ. ვიდეო