ბრიტანეთის იმპერია

                                     

                              ტერიტორიები, რომლებიც შედიოდნენ ბრიტანეთის იმპერიაში

                                                    

                                                          დროშა და გერბი

დევიზი -  «Dieu et mon droit  - ღმერთი და ჩემი სამართალი 1707 - 1997 

      [дьё э мон друа́] (англ. God and my right —  დევიზი  ინგლისურიდან (XVIII ს— ბრიტანული) მონარქია  ჰენრიხ V (1413—1422), დროს  მიუთიტებს ღმერთის  სამართალზე მონარქის  გვირგვინზე. ორიგინალი წარწერა დევიზის— ფრანგულ ენაზე.

დომინიონთა, პროტექტორატთა, კოლონიათა, მანტადთა და სხვა ტერიტორიების ერთობა, რომლებზეც გაერთიანებული სამეფოს ხელისუფლება ვრცელდებოდა. იმპერიას დასაბამი მისცა ზღვისიქითურმა სამფლობელოებმა და სავაჭრო წერტილებმა, რომელთა დაარსებაც ინგლისმა XVI – XVIII საუკუნეებში მოახერხა. ძლევამოსილების პიკის დროს ბრიტანეთის იმპერია მსოფლიო ისტორიაში ფართობით უდიდესი იმპერია იყო და წარმოადგენდა მსოფლიოს უმთავრეს სახელმწიფოს.1913 წლისთვის ბრიტანეთის იმპერიას გავლენა ჰქონდა 412 მილიონ ადამიანზე (იმ დროისთვის მსოფლიო მოსახლეობის 23%), ხოლო ტერიტორიის ფართობი იყო 35,500,000 კვ.კმ (ხმელეთის 24%), რის შედეგადაც გაერთიანებული სამეფოს პოლიტიკური და საკანონდმებლო სისტემა, ისევე როგორც ენათმეცნიერება და კულტურა ფართოდ გავრცელდა მსოფლიოში, განსაკუთრებით ყოფილ კოლონიებში და დომინიონებში. იმპერიის „ოქროს ხანაში“ მას მოიხსენიებდნენ, როგორც „იმპერიას, რომელზეც მზე არასდროს ჩადის“ (ინგლ. The empire on which the sun never sets) — უდიდესი ფართობის გამო, დღის ნებისმიერ დროს ბრიტანეთის იმპერიის ერთ ტერიტორიაზე მზე მაინც ანათებდა.

                                                             

                                                               ელიზაბეტ I

დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენების დროს, XV და XVI საუკუნეებში ესპანეთმა და პორტუგალიამ, ზღვისიქითი აღმოჩენების პიონერებმა, აღმოჩენების პროცესში დიდი ზღვისიქითი იმპერიების შექმნა მოახერხეს. მალევე მათ მაგალითს მიჰბაძეს ინგლისმა, საფრანგეთმა და ნიდერლანდებმა: სამმა ევროპულმა სახელმწიფომ თავისი კოლონიები დააარსა როგორც ამერიკაში, ისევე აზიაში. XVII და XVIII საუკუნეში ადგილი ჰქონდა არაერთ ომს წამყვან ევროპულ ქვეყნებს შორის, რომელთა შედეგადაც ინგლისი (მოგვიანებით კი 1707 წლის ინგლის-შოტლანდიის უნიის აქტის შედეგად წარმოქმნილი დიდი ბრიტანეთი) დომინანტი კოლონიალური იმპერია გახდა ამერიკასა და აზიაში.

იხ. ვიდეო

ამერიკის ომმა დამოუკიდებლობისთვის ცამეტი კოლონიის დამოუკიდებლობა განაპირობა, რის შედეგადაც იმპერიამ ამერიკაში თავისი უძველესი და ყველაზე დასახლებული კოლონიების ნაწილი დაკარგა. ამის შემდეგ ბრიტანეთმა ყურადღება მიაქცია აზიას, აფრიკას და წყნარ ოკეანეს. საფრანგეთის რევოლუციურ და ნაპოლეონის ომებში (1792–1815) ფრანგების დამარცხების შემდეგ ბრიტანეთი XIX საუკუნის უმთავრესი საზღვაო ძალა და უძლირესი იმპერია გახდა. ზღვაში დაუმარცხებლობით გამოწვეულ დომინაციას მოგვიანებით შეარქვეს Pax Britannica („ბრიტანული მშვიდობა“). ამ პერიოდში, ანუ, 1815 – 1914 წლებში, როდესაც ევროპაში და მსოფლიოში შედარებით მშვიდობა იყო, იმპერია მსოფლიო ჰეგემონი იყო და ამავდროულად ასრულებდა „მსოფლიო პოლიციელის“ როლს. XIX საუკუნის დასაწყისში ინდუსტრიულმა რევოლუციამ ბრიტანეთის ტრანსფორმაცია დაიწყო. 1851 წლის დიდი გამოფენის დროს ბრიტანეთი აღწერეს, როგორც „მსოფლიოს სახელოსნო“ (ინგლ. Workshop of the world). ბრიტანეთის იმპერიის კონტროლის ქვეშ იყო ინდოეთი, აფრიკის დიდი ნაწილი და მსოფლიოს სხვა ტერიტორიები, რომელთა გეოგრაფიული მდებარეობის წყალობით ბრიტანეთი აკონტროლებდა მსოფლიო ვაჭრობას და შესაბამისად, სხვადასხვა რეგიონების ეკონომიკასაც. იმპერიის შიგნით ძირითადი პოლიტიკური პოზიციები მხარს უჭერდნენ თავისუფალ ვაჭრობას, Laissez-faire-ს და საარჩევნო უფლების თანდათანობით გაფართოებას. ამ საუკუნეში მოსახლეობის სწრაფმა ზრდამ თანდაყოლილი ჩქარი ურბანიზაციით ეკონომიკური და სოციალური დაძაბულობა გამოიწვია. ამავე დროს, კონსერვატიულმა პარტიამ ბენჯამინ დისრაელის ხემძღვანელობის ქვეშ, ახალი ბაზრის და ნედლეულის მოსაპოვებლად წამოიწყო ექსპანსიის პერიოდი, რომელშიც ბრიტანეთის იმპერიას შეემატა ეგვიპტე, სამხრეთ აფრიკა და სხვ. ამავე დროს, კანადა, ავსტრალია და ახალი ზელანდია გახდნენ თვითმმართველი დომინიონები.

                                                       

რეკონსტრუქცია გემის, რომელზეც ჯონ კაბოტი გაემგზავრა მეორე და ბოლო მოგზაურობაში ამერიკის სანაპიროზე. 

                                                           

ჯონ კაბოტი (იტალ. Giovanni Caboto; დ. 1455, გენუა — გ. 1499) — იტალიელი მოგზაური. იგი 1495 წელს, ოჯახთან ერთად ბრისტოლში, გაერთიანებულ სამეფოში დასახლდა. ინგლისის მეფე ჰენრი VII-მ ნება დართო კაბოტს, შესდგომოდა მოგზაურობას. 1497 წელს მან გადაცურა ატლანტის ოკეანე, მიაღწია კუნძულ ნიუფაუნდლენდს და ერთი თვე გაატარა მის მიდამოებში. შინ დაბრუნებული სახელგანთქმული მეზღვაური 1498 წელს მეორე, ხანგრძლივ მოგზაურობას შეუდგა. მისი პატარა ფლოტი ოკეანეზე ამოვარდნილ ქარიშხალში მოჰყვა. ირლანდიამდე მხოლოდ ერთმა გემმა მიაღწია, კაბოტის ხომალდი კი დაიკარგა

                                           

                                                             ბრიტანეთის იმპერია 1921წ-ს

XX საუკუნის დასაწყისისათვის ბრიტანეთის ეკონომიკას გამოუჩნდა კონკურენტები — გერმანიის იმპერია და ამერიკის შეერთებული შტატები. ბრიტანეთის და გერმანიის შემდგომი ეკონომიკური და სამხედრო დაპირისპირება პირველი მსოფლიო ომის ერთ-ერთი ძირითადი მიზეზი გახდა, რომლის დროსაც დიდი დატვირთვა გადაიტანა ბრიტანეთის ფინანსურმა, ადამიანურმა და სამხედრო რესურსებმა. ომში გამარჯვების შედეგად ისტორიაში ყველაზე მასშტაბური ტერიტორიული გაფართოების მიუხედავად, ბრიტანეთი აღარ იყო მსოფლიოს პირველი სამხედრო, ან კიდევ, ინდუსტრიული ძალა. მეორე მსოფლიო ომში ბრიტანეთის კოლონიები სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში იაპონიის იმპერიამ დაიპყრო. მიუხედავად საბოლოო გამარჯვებისა, იმპერიის პრესტიჟი დაეცა, რის შედეგადაც მისი დაშლა სწრაფად დაიწყო — უკვე 1947 წელს დამოუკიდებელი გახდა ინდოეთი. ინდოეთის შემდეგ დაიწყო დეკოლონიზაციის პროცესი, რომლის შედეგადაც დამოუკიდებელნი გახდნენ სხვა კოლონიებიც. 1997 წელს ბრიტანული ჰონგ-კონგის ჩინეთისთვის გადაცემა ბევრისთვის იმპერიის აღსასრულის ნიშანი გახდა, თუმცა, 14 ზღვისიქითა ტერიტორია დღემდე რჩება ბრიტანეთის ხელისუფლების ქვეშ. გარდა ამისა, დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ ბევრი ქვეყანა გაწევრიანდა ერთა თანამეგობრობაში, რომლებსაც ყავთ საერთო მონარქი — ელისაბედ II

იხ. ვიდეო

იმპერიას საფუძველი ჩაეყარა ჯერ კიდევ მაშინ, როდესაც ინგლისი და შოტლანდია ცალკეული სამეფოები იყვნენ. 1496 წელს, მეფე ჰენრი VII, ესპანეთის და პორტუგალიის წარმატებული ზღვისიქითა აღმოჩენების საპასუხოდ, დაავალა ჯონ კაბოტს გზა ეპოვა აზიამდე ჩრდილოეთი ატლანის ოკეანის გავლით. კაბოტმა ექსპედეცია 1497 წელს დაიწყო და წარმატებით დაასრულა და ნიუფაუნდლენდის კუნძულზე დადგა ფეხი, თუმცა, ქრისტეფორე კოლუმბის მსგავსად, ფიქრობდა, რომ აზია აღმოაჩინა. მომავალ წელს კაბოტმა კიდევ ერთხელ გაცურა ამერიკისკენ, თუმცა, უკვალოდ დაიკარგა.

იხ. ვიდეო

კაბოტის შემდეგ ინგლისელებს არ უცდიათ ამერიკის კოლონიზაცია. სიტუაცია შეიცვალა XVI საუკუნის ბოლო დეკადებში, როდესაც ქვეყნის მონარქი ელისაბედ I გახდა. იმ დროისთვის პროტესტანტული ინგლისი და კათოლიკური ესპანეთი ერთმანეთის მოსისხლე მტრები იყვნენ. 1562 წელს, ინგლისის სამეფოს გამხნევებით, კერძო მესაკუთრეები ჯონ ჰოკინსი და ფრენსის დრეიკი თავს ეხსმოდნენ ესპანურ და პორტუგალიურ გემებს დასავლეთი აფრიკის ნაპირებთან. მათი მიზანი იყო ტრანსატლანტური მონებით ვაჭრობისთვის ზიანის მიყენება. მათ თავდასხმებს იგერიებდნენ, თუმცა, მას შემდეგ რაც ინგლის-ესპანეთის ომი დაიწყო, ელისაბედ I კერძო მესაკუთრეებს კვლავ მისცა თავდასხმების განხორციელების უფლება. მათ უფლება ჰქონდათ მოეწყოთ რეიდები ესპანურ პორტებზე ამერიკის კონტინენტზე და გაეძარცვათ „ახალი მსოფლიოდან“ წამოღებული საგანძურით დატვირთული გემები. ამავე დროს გავლენიანი მწერლები, როგორებიც იყვნენ რიჩარდ ჰაქლუითი და ჯონ დი (დი იყო პირველი, ვინც გამოიყენა ტერმინი „ბრიტანეთის იმპერია“) დაჟინებით ითხოვდნენ, რომ ინგლისს საკუთარი იმპერია დაეარსებინა. იმ დროისათვის, ესპანეთი დომინირებდა ამერიკაში და იკვლევდა წყნარ ოკეანეს, პორტუგალიას ჰქონდა სავაჭრო წერტილები აფრიკაში, ბრაზილიაში და ჩინეთში, ხოლო საფრანგეთი იწყებდა წმინდა ლავრენტის მდინარის არეს დასახლებას, რომელიც მოგვიანებით „ახალი საფრანგეთი“ გახდა. იხ. ვიდეო

                                ოზონის შრე

                                                        

                                                                             ოზონ-ჟანგბადის შრე

 დედამიწის ატმოსფეროს ნაწილი, სადაც ექსპერიმენტული მეთოდით შესაძლებელი ხდება ოზონის დადგენა. იკავებს სივრცეს დედამიწის ზედაპირიდან და ვრცელდება ზღვის დონიდან 70-80 კმ-მდე.
იხ. ვიდეო

უფრო ვიწრო გაგებით, ოზონის შრეს ან ოზონოსფეროს უწოდებენ მთლიანად სტრატოსფეროს ან მის ფენას 20-იდან 30 კმ-მდე, სადაც წარმოდგენილია ოზონის ყველაზე დიდი რაოდენობა. ოზონის შრე წარმოადგენს ბუნებრივ ეკრანს და იცავს დედამიწას და მთელ ბიოსფეროს მზის ულტრაიისფერი გამოსხივების მავნე ზემოქმედებისაგან. შეშფოთება ოზონის შრის გათხელების თაობაზე მეცნიერებმა პირველად XX საუკუნის 70-იან წლებში გამოთქვეს. ოზონის შრის დაშლის ყველაზე თვალსაჩინო ფაქტია ეგრეთ წოდებული ოზონის ხვრელი.

                                                           

NASA-ს სტრატოსფერული ოზონის კონცენტრაციის პროექცია თუკი არ იქნება აკრძალული ქლორ-ფთორ-ნახშირბადები

თუკი მთელ ატმოსფეროში შენარჩუნდებოდა ნორმალური პირობები და შესაძლებელი იქნებოდა მისი დაყოფა შრეებად, რომელთაგან თითოეული იქნებოდა მხოლოდ ერთი აირის შემცველი, მაშინ მთელი ატმოსფერო დაიკავებდა დაახლოებით 8 კმ სისქის შრეს, ხოლო ოზონის შრის სისქე დაახლოებით 3 მმ იქნებოდა. ამ ჰიპოთეტური ოზონის შრის სისქე კონკრეტულ ადგილზე განსაზღვრავს ოზონის შრის უმნიშვნელოვანეს მახასიათებლებს, — ოზონის საერთო შემცველობას, რომელიც დობსონის ერთეულებში იზომება და რომელსაც სახელი ეწოდა ბრიტანელი ფიზიკოსისა და მეტეოროლოგის გორდონ მილერ ბორნ დობსონის პატივსაცემად.
                                              ეკოლოგია დედამიწის

                                                                            

                                                           სტრასფერული ქიმია ოზონის

გზა ოზონის სიკვდილის გარდა მექანიზმისა, ჩეპმანის შემავალში, გააჩნია მთელი რიგი რექციები სხვა რექციის რ-საც ოზონის განადგურება მოზდევს. მათ ყველას აერთიანებს რადენიმე ოჯახს, მთავარი კი არის აზოტის, ჟანგბადის (ჩეპმენის მექანიზმიდან) წყალბადისა და ჰალოგენური. ეს რეაქციები წარმოადგენს რეაქციას თავსითავად ციკლს, ამიტომ მას ასევე ეძახიან ციკლებს

აზოტური ციკლი

 (NO_x):

${\displaystyle {\mathsf {N_{2}O+O\cdot (\Delta ^{1})\rightarrow 2NO}}}$

${\displaystyle {\mathsf {O_{3}+NO\rightarrow NO_{2}+O_{2}}}}$

${\displaystyle {\mathsf {NO_{2}+O:\rightarrow NO+O_{2}}}}$

წყალბადური ციკლი 

(HO_x):

${\displaystyle {\mathsf {H_{2}O+O:\rightarrow 2HO\cdot }}}$

${\displaystyle {\mathsf {HO\cdot +O_{3}\rightarrow HO_{2}\cdot +O_{2}}}}$

${\displaystyle {\mathsf {HO_{2}\cdot +O_{3}\rightarrow HO\cdot +2O_{2}}}}$

ქლორის ციკლი 

(ClO_x):

${\displaystyle {\mathsf {CFCl_{3}+h\nu \rightarrow CFCl_{2}\cdot +Cl\cdot }}}$

${\displaystyle {\mathsf {Cl\cdot +O_{3}\rightarrow ClO\cdot +O_{2}}}}$

${\displaystyle {\mathsf {ClO\cdot +O:\rightarrow Cl\cdot +O_{2}}}}$

იხ. ლიკზე

დობსონის ერთეული წარმოადგენს ოზონის მოლეკულების იმ რაოდენობას, რომელიც საჭიროა 0,01 მილიმეტრი სისქის სუფთა ოზონის შრის წარმოსაქმნელად 0 გრადუს ცელსიუსსა და 1 ატმოსფერო ჰაერის წნევის პირობებში. მოყვანილი ოზონის შრის 3 მმ-იანი სისქე შეესაბამება დობსონის 300 ერთეულს. ეკვატორიდან დაცილებისას ოზონის საერთო შემცველობა ჩვეულებრივ იზრდება; ოზონის მაქსიმალური საერთო შემცველობა შეინიშნება გაზაფხულის დასაწყისში, მინიმალური — შემოდგომაზე. ეს დამოკიდებულება არამტკიცეა ანტარქიდისთვის. ოზონის საერთო შემცველობა შეიძლება იცვლებოდეს დობსონის 80 ერთეულიდან (ანტარქტიდაზე გაზაფხულის ოზონურ ანომალიამდე) დობსონის 650 ერთეულამდე (შორეულ აღმოსავლეთზე ზამთრის ბოლოდან — გაზაფხულის დასაწყისამდე). ატმოსფერული ოზონის ძირითადი ნაწილი მდებარეობს სტრატოსფეროში, 1 %-ზე ნაკლები მეზოსფეროში, 10-15 % ტროპოსფეროში. ატმოსფეროში ოზონის მოლეკულები მუდმივად გადაადგილდებიან. ატმოსფეროში ოზონის მთავარი წყაროა ზედა სტრატოსფერო, სადაც იგი წარმოიქმნება მოლეკულური ჟანგბადისაგან მზის ულტრაიისფერი გამოსხივების ზემოქმედებით.

იხ. ვიდეო

                               სელენიუმი

                                                      

                                                            სელენის ატომის სქემა

(სელენიუმი) — დიმიტრი მენდელეევის პერიოდული სისტემის მე-4 პერიოდის მე-16 ჯგუფის (ძველი კლასიფიკაციით VI ჯგუფის), მთავარი ქვეჯგუფის ქიმიური ელემენტი, რომლის ატომური ნომერია 34, აღინიშნება სიმბოლოთი Se (ლათ. Selenium), შავი ფერის მყიფე გარდატეხვაზე ბზინვარე არალითონი (მდგრადი ალოტროპიული ფორმა, არამდგრადი ფორმა — კინოვალ-წითელი ფერის).

34Se 78,96[Ar] 3d10 4s2 4p4 სელენი (სელენიუმი)

ელემენტი აღმოჩენილია იენს იაკობ ბერცელიუსის მიერ 1817 წ.

                                                 

                                    შავი რუხი და წითელი სელენის ალოტროპები

სახელწოდება მოდის ბერძ. σελήνη — მთვარედან. ელემენტზე ეს სახელი დარქმეულია იმიტომ რომ ბუნებაში ის წარმოადგენს მსგავსი თვისებების ლითონის ტელურის თანამგზავრს (რომელზეც შერქმეულა ეს სახელი დედამიწის პატივსაცემად).

სელენის შემცველობა დედამიწის ქერქში მიახლოებით 500 მგრ/ტ. სელენიუმის გეოქიმიის ძირითადი თვისებები დედამიწის ქერქში განისაზღვრება მისი იონების რადიუსის სიახლოვით გოგირდის იონების რადიუსთან. სელენიუმი წარმოქმნის 37 მინერალს, რომელთა შორის, უპირველეს ყოვლისა, აღსანიშნავია აშავალიტი FeSe, კლაუსტალიტი PbSe, ტიმანიტი HgSe, გუანახუატიტი Bi₂(Se, S)₃, ხასტიტი CoSe₂, პლატინიტი PbBi₂(S, Se)₃, რომლებიც ასოცირდებიან სხვადასხვა სულფიდებთან, ზოგჯერ კასიტერიტთან. იშვიათად გვხვდება თვითნაბადი სელენიც. მთავარი სამრეწველო მნიშვნელობა სელენზე აქვს სულფიდურ საბადოებს. სელენის შემცველობა სულფიდებში მერყეობს 7-დან 110 გ/ტ. სელენის კონცენტრაცია ზღვის წყალში არის 4×10⁻⁴ მგ/ლ.

                                                  

                                                                 მონოკრისტალური სელენი (99,9999%)

სელენი — არის გოგირდის ანალოგი და ავლენს შემდეგ დაჟანგვის ხარისხს −2 (H₂Se), +4 (SeO₂) და +6 (H₂SeO₄). თუმცა, გოგირდისაგან განსხვავებით, სელენის ნაერთები დაჟანგვის ხარისხით +6 — ძლიერი მჟანგავები არიან, ხოლო სელენ (-2)-ის ნაერთები — უფრო ძლიერი აღმდგენებია, ვიდრე გოგირდის შესაბამისი ნაერთები.

მარტივი ნივთიერება — სელენი გაცილებით ნაკლებად აქტიურია ქიმიურად, ვიდრე გოგირდი. გოგირდთან განსხვავებით, სელენს არ შეუძლია ჰაერზე დამოუკიდებლად წვა. სელენის დაჟანგვა ხერხდება მხოლოდ დამატებითი გახურებისას, რომლის დროსაც ის ნელა იწვის ლურჯი ალით, და გარდაიქმნება SeO₂ ორჟანგად. ტუტე ლითონებთან სელენი რეაგირებს მეტად აქტიურად მხოლოდ გამდნარ მდგომარეობაში.

იხ. ვიდეო

SO₂-საგან განსხვავებით, SeO₂ — არა აირია, არამედ კრისტალური ნივთიერება, რომელიც კარგად იხსნება წყალში. სელენიან მჟავის მიღება (SeO₂ + H₂O → H₂SeO₃) არ არის რთული ისევე როგორც გოგირდოვანი მჟავისა. ხოლო მასზე ძლიერი დამჟანგავის ზემოქმედებით (მაგალითად, HClO₃), მიიღებენ სელენმჟავას H₂SeO₄, თითქმის ისეთივე ძლიერს, როგორიც გოგირდმჟავაა.

• სელენის მოპოვების და გამოყენების ტექნოლოგიის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან მიმართულებას წარმოადგენს ნახევარგამტარების თვისებები როგორც თვითონ სელენისა ისე მისი მრავალრიცხოვანი ნაერთები (სელენიდები), მათი შენადნობები სხვა ელემენტებთან, სადაც სელენი თამაშობს გადამწყვეტ როლს. სელენის ეს როლი თანდათან იზრდება, იზრდება მოთხოვნა და ფასებიც მასზე (ამის გამო არის ამ ელემენტის დეფიციტი).
• იხ. ვიდეო რა შეიცავს სელენს და მისი მიღება

ნახევარგამტარების თანამედროვე ტექნოლოგიებში გამოიყენება ბევრი ელემენტის სელენიდები, მაგალითად კალას, ტყვიის, ბისმუტის, სტიბიუმის და ლანთანოიდების სელენიდები. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია თვითონ სელენისა და მისი სელენიდების ფოტოელექტრული და თერმოელექტრული თვისებები.

• სელენ-74-ის სტაბილური იზოტოპის საფუძველზე შესაძლებელი გახდა პლაზმური ლაზერის შექმნა, რომელსაც გააჩნია კოლოსალური გაძლიერებით ულტრაიისფერ დიაპაზონში (მიახლოებით მილიარდჯერ).
• სელენ-75-ის რადიოაქტიური იზოტოპი გამოიყენება გამაგამოსხივების ძლიერ წყაროდ დეფექტოსკოპიისათვის.
• მედიცინაში, ასევე სოფლის მეურნეობაში გამოიყენება სელენის მიკროდანამატები სამკურნალო პრეპარატებში, ვიტამინის პრეპარატებში, ბიოლოგიურად აქტიურ დანამატებში|ბად-ებში, და ა.შ.
• იხ. ვიდეო რაში შედის სელენი და მისი თვისებები

კალიუმის სელენიდი ვანადიუმის ხუთჟანგთან ერთად წყალბადისა და ჟანგბადის მიღებისას წყლიდან თერმოქიმიური ხერხით (სელენური ციკლი, ლოურენსის სახ. ლივერმორის ეროვნული ლაბორატორია, ლივერმორი, აშშ).

შედის ზოგიერთი ცილების აქტიური ცენტრების შემადგენლობაში, ამინომჟავების სელენოცისტეინის ფორმით.

მიკროელემენტი, თუმცა უმრავლესი ნაერთი საშუალო კონცენტრაციითაც კი საკმაოდ ტოქსიკურია (სელენწყალბადი, სელენმჟავა და სელენური მჟავა) .
იხ. ვიდეო

                        კატატუმბოს ელვა

                                                 

                                                           ელვა ღამით

(ესპ. Relámpago del Catatumbo)— ბუნებრივი მოვლენა, რომელიც წარმოიქმნება მდინარე კატატუმბოს შესართავთან, მარაკაიბოს ტბაში.

ფენომენი გამოიხატება ზედაპირიდან დაახლოებით 5 კმ-ის სიმაღლეზე წარმოქმნილი ელვარებით, რომელსაც აკუსტიკური ეფექტები არ მოყვება. ელვა ჩნდება ღამით (წელიწადში 140–160 დღე), სადაც განმუხტვა გრძელდება 10 საათის განმავლობაში. ჯამში გამოდის დაახლოებით 1,2 მლნ. განმუხტვა წელიწადში. კატატუმბოს ელვა შეინიშნება დაახლოებით 400 კმ-ის მანძილზე. ელვარებას ნავიგაციისთვისაც იყენებდნენ, რის გამოც იგი ცნობილია ასევე როგორც „კატატუმბოს შუქურა“. საინტერესოა, რომ 2010 წელს ელვა იანვრიდან აპრილის ჩათვლით არ შეინიშნებოდა, რაც სავარაუდოდ გვალვიანობით იყო განპირობებული.

იხ. ვიდეო

მიიჩნევა, რომ კატატუმბოს ელვა არის მსოფლიოს უდიდესი ცალკეული ოზონის ტროპოსფერული ნაწილის გენერატორი.

 (ესპ. Río Catatumbo) — მდინარე სამხრეთ ამერიკაში, კოლუმბიასა და ვენესუელაში. სათავეს იღებს კოლუმბიის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში (ნორტე-დე-სანტანდერის დეპარტამენტი). ერთვის მარაკაიბოს ტბას ვენესუელის ტერიტორიდან. სიგრძე 500 კილომეტრი, აუზის ფართობი 22,317 კმ², რომელთაგან 16 626 კმ² კოლუმბიის ტერიტორიაზეა, დანარჩენი — ვენესუელაში. მდინარე იბადება აღმოსავლეთ კორდილიერას ჩრდილოეთ ნაწილში, ზღვის დონიდან 3850 მ სიმაღლეზე. კატატუმბოს გასწვრივ დასახლებულები არიან ხალხი — ბარები. მდინარე კატატუმბო უპირველეს ყოვლისა ცნობილია თავისი განთქმული ატმოსფერული მოვლენით, რომელიც ლიტერატურაში ცნობილია როგორც კატატუმბოს ელვა. აღნიშნული ფენომენი ფიქსირდება მდინარე კატატუმბოს შესართავთან, მარაკაიბოს ტბაში.

იხ.ვიდეო

(ესპ. Lago de Maracaibo) — მარილიანი ყურე ვენესუელაში, ვენესუელის ყურის (კარიბის ზღვა) სამხრეთით, რომელთანაც შეერთებულია წყალმარჩხი სრუტით. მდებარეობს სიერა-დე-პერიხის (დასავლეთი) და კორდილიერა-მერიდის (აღმოსავლეთი) ქედების მთათაშუა ქვაბულში. სამხრეთ ნაწილში წყალი მტკნარია, ჩრდილოეთში – მომლაშო. მარაკაიბოს ნაპირები დაბალია და დაჭაობებული. საზრდოობს მრავალრიცხოვანი მდინარეებით, რომელთაგან უდიდესია კატატუმბო. მარაკაიბო ჩვეულებრივ განიხილება როგორც ტბა, და არა ყურე ან ლაგუნა. ფართობი 13,210 კმ². მოცულობა 280 კმ³. გეოლოგიური მონაცემების საფუძველზე ცნობილია, რომ მარაკაიბო წარსულში ტბას წარმოადგენდა, რომლის ქვაბულის ასაკი ერთ-ერთი უძველესია მსოფლიოში (მარაკაიბოს ასაკი განისაზღვრება 20-36 მლნ. წლით). საპორტო ქალაქების მარაკაიბოსა და კაბიმასისთვის ტბა წარმოადგენს სავაჭრო გემების მთავარ მარშრუტს. მარაკაიბოს აუზში არის ნავთობის დიდი მარაგი, რითაც ტბას ეკონომიკური თვალსაზრისით ვენესუელის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ცენტრად აქცევს. მარაკაიბოს ტბაში მდებარეობს გენერალ რაფაელ ურდანეტას სახელობის ხიდი (სიგრძე 8.7 კმ), რომელიც მარაკაიბოს აკავშირებს ქვეყნის დანარჩენ დიდ ნაწილთან.

მდინარე კატატუმბოს შესართავთან, მარაკაიბოს ტბაში წარმოიქმნება ატმოსფერული ფენომენი – კატატუმბოს ელვა. სანაპიროზე გაშენებულია ქალაქები: მარაკაიბო, კაბიმასი, სიუდად-ოხედა და სხვ.

იხ. ვიდეო

ევროპელთაგან პირველმა მარაკაიბოს ტბა მოინახულა ალონსო დე ოხედამ 1499 წელს. 1529 წელს ტბის დასავლეთ სანაპიროსთან დაარსდა ქალაქი მარაკაიბო. 1821 წელს ტბასთან გაიმართა ბრძოლა, რომელმაც დიდი როლი ითამაშა ქვეყნის დამოუკიდებლობის მოპოვების საქმეში. ნავთობის წარმოება დაიწყო 1914 წელს პატარა ჭაბურღილებით, რომელიც გაითხარა კომპანია „Bataafsche Petroleum Maatschappij“-ის მიერ. 1964 წლის 6 აპრილს 236 000 ბარელის ტევადობის დატვირთულმა სუპერტანკერმა „Esso Maracaibo“ გენერალ რაფაელ ურდანეტას სახელობის ხიდთან ავარია განიცადა. ტანკერი ხიდს შეეჯახა, რომლის შედეგად ჩამოიქცა ხიდის 259 მეტრიანი სექცია. ტანკერს სერიოზული დაზიანება არ მიუღია. სამაგიეროდ დაზიანდა ხიდი.

2004 წლის მონაცემებით ტბის ზედაპირის 18% დაფარულია წყლის პერით