ტევტობურგის ტყის ბრძოლა

               ტევტობურგის ტყის ბრძოლა

                                         

მარკუს კაელიუსის ცენტურიონი , XVIII ს-ის პირველი ცენტურიონი, რომელიც "დაეცა ვარსის ომში" (ბელო ვარიანო).

რეკონსტრუქციული წარწერა: "ლემონის რაიონის ოლქის, მარკუს კაელიუსის ძესთან, ბოლონიიდან, მეთვრამეტე ლეგიონის პირველი ცენტურიონი. 53 1⁄2 წლის. იგი დაეცა ვარიანის ომში. აქ შეიძლება მოხდეს მისი თავისუფლების ძვლების დათვალიერება. ლემონიის რაიონის ტიტუსის ვაჟი პუბლიუს კაელიუსი, მისი ძმა, აღმართული (ეს ძეგლი).

რუქაზე ნაჩვენები პიბლიუს ვარუსის მარცხი

ტევტობურგის ტყის ბრძოლა (გერმ. Schlacht im Teutoburger Wald, Hermannsschlacht ან Varusschlacht) — სამხედრო დაპირისპირება რომის იმპერიის ლეგიონებსა და ძველ გერმანულ ტომებს შორის. რომაელი ისტორიკოსები ამ ბრძოლას აღწერდნენ, როგორც clades Variana (კლადის ვარიანა, ვარიანის კატასტროფა). ბრძოლა ახ. წ. 9 წელს ტევტობურგის ტყეში გაიმართა.

ძველი გერმანული ტომების ალიანსი ჩაუსაფრდა, თავს დაესხა და გაანადგურა რომის იმპერიის სამი ლეგიონი (XVII, XVIII და XIX ლეგიონები) და კავალერია, პუბლიუს კვინტილიუს ვარუსის მეთაურობით. ანტი-რომაულ ალიანსს ხელმძღვანელობდა არმინიუსი, ახალგაზრდა გერმანელი, რომელსაც რომის იმპერიის მოქალაქეობა ჰქონდა მიღებული, ასევე მიღებული ჰქონდა რომაული სამხედრო განათლება. ამგვარად მან შეძლო რომაელი მეთაურის მოტყუება და რომაული არმიის ტაქტიკური რეაგირების წინასწარ განჭვრეტა.

იხ. ვიდეო ყველაზე საშინელი ტრაგედია რომის იმპერიაში

ამ მარცხის შემდეგ, რომის იმპერიამ გერმანელთა წინააღმდეგ რამდენიმე წარმატებული კამპანია განახორციელა, რომაულმა არმიამ წლების მანძილზე აწარმოა რეიდები, თუმცა რომის იმპერიას მდინარე რაინის აღმოსავლეთით გერმანული ტერიტორიების დაპყრობა აღარასდროს უცდია. ტევტობურგის ტყეში გერმანელთა მიერ რომაული ლეგიონების დამარცხებამ, მომდევნო წლებში როგორც ძველი გერმანელების, ისე რომის იმპერიის ისტორიაზე დიდი ზეგავნელა იქონია. თანამედროვე ისტორიკოსები არმინიუსის გამარჯვებას განიხილავენ, როგორც „რომის უდიდეს დამარცხებას“, ეს ბრძოლა კი ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან და გადამწყვეტ ბრძოლად არის მიჩნეულირამაელების არმიას პუბლიუს კვინტილიუს ვარუსი მეთაურობდა, დიდგვაროვანი და გამოცდილი სამთავრობო მოხელე, რომელიც ძვ. წ. 13 წელს რომის იმპერიის კონსულად აირჩიეს, მისი თანაკონსული კი ტიბერიუს კლავდიუს ნერონი იყო. პუბლიუსი წარმოშობით პატრიციების საგვარეულოდან იყო, აღსანიშნავია, რომ საგვარეულოს კავშირში ჰქონდა რომის იმპერიულ ოჯახთან ახ. წ. 6 წლის ზამთავრში პუბლიუსს ახალი პროვინციის გერმანიის კონსოლიდირება დაევალა. ამავე წელს, გაიუს სენტიუს სატურნინუსი და მარკუს აემილიუს ლეპიდუსი მეთაურობდნენ შეტევით ოპერაციას, სვებური ტომის მარკომანებისა და მათი მეფის მარობოდუსის წინააღმდეგ. მას შემდეგ, რაც ძვ. წ. 9 წელს დრუსუს I-თან დამარცხდნენ, მარკომანები ბოიების ტერიტორიაზე გადასახლდნენ და მარობოდუსის მეთაურობით ალიანსი ჩამოაყალიბეს, რომელშიც შედიოდნენ ჰერმუნდურები, კვადები, სემნონები, ლუგები, ზუმები, ბუტონები, მუგილონები, სიბინები და ლანგობარდები. ოპერაციაში მონაწილეობდა რომის მასიური არმია. რომაული არმია მოიცავდა 65 000 მზიმე ქვეით ლეგიონერს, 10 000 - 20 000 მხედარსა და მშვილდოსანს, 10 000 - 20 000 მშვიდობიან მოსახლეობას (13 ლეგიონი და მათი გარემოცვა, საერთო ჯამში დაახლოებით 100 000 ადამიანი).

ახ. წ. 4 წელს ტიბერიუსი გერმანიაში ილაშქრა, ქვემო გერმანიაში დაიმონა კანანეფატები, მდინარე ვეზერის ზემო ნაწილის მახლობლად ხატები, ხოლო ტევტობურგის ტყის სამხრეთით ბრუკტერები, ამის შემდეგ კი არმიას ვეზერის გაღმა წარუძღვა. თუმცა ახ. წ. 6 წელს ილირიკუმის პროვინციაში აჯანყებამ იფეთქა, რომელმაც დაახლოებით ოთხ წელს გასტანა. ტიბერიუსი იძულებული გახდა მარობოდუსის წინააღმდეგ წამოწყებული კამპანია შეეწყვიტა და მარობოდუსი მეფედ ეღიარებინა. ამის შემდეგ, ტიბერიუსმა რვა ლეგიონი (VIII, XV, XX, XXI, XIII, XIV, XVI ლეგიონები და უცნობი ქვედანაყოფი) ბალკანეთისკენ აჯანყების ჩასახშობად გაგზავნა.

ბალკანეთში აჯანყების ჩასახშობად რომაული ლეგიონების თითქმის ნახევარი გაიგზავნა, აღსანისნავია, რომ აჯანყება მუდმივმა უყურადღებობამ, ენდემური საკვების უკმარისობამ, მაღალმა გადასახადებმა და გადასახადების ამკრეფთა მკაცრმა ქცევამ გამოიწვია. სამხედრო კამპანიას ტიბერიუსი და გერმანიკუსი მეთაურობდნენ, რომის ისტორიაში ეს აჯანყება ყველაზე რთული და ყველაზე მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა. აჯანყება იქამდე დაიწყო სანამ ვარუსს გერმანიის კონსოლიდირება დაევალებოდა. აჯანყება ახ. წ. 9 წლამდე მიმდინარეობდა, მასში კი რომაული არმიის თითქმის ნახევარი მონაწილეობა. აქედან გამომდინარე, ვარუსს გერმანიაში რომის ძალაუფლების განსამტკიცებლად იმპერიის მრავალრიცხოვანი არმიიდან მხოლოდ მცირე ნაწილის, სამი ლეგიონის გამოყენება შეეძლო.

ვარუსის სახელი და მისი საქმეები კარგად იყო ცნობილი იმპერიის მიღმა, კარგად იყო ცნობილი ისიც, რომ ვარუსი მეამბოხეებს სასტიკად და დაუნდობლად ექცეოდა, ხშირად მათ ჯვარცმითაც სჯიდა. მიუხედავად იმისა, რომ ხალხს ვარუსის ეშინოდა, რომაულ სენატში იგი დიდი პატივისცემით სარგებლობდა. რაინზე ვარუსი სამ ლეგიონს XVII, XVIII და XIX ლეგიონებს მეთაურობდა. პუბლიუსამდე ამ ლეგიონებს გაიუს სენტიუს სატურნინუსი მეთაურობდა, რომელიც რომში დაბრუნდა, სადაც სადეკორაციო ტრიუმფით დააჯილდოვეს. რომაული არმიის სხვა ორი ლეგიონი მოგუნტიაკუმში (დღევანდელი მაინცი) მდებარე ციხეში იმყოფებოდა, ამ ორ ლეგიონს ვარუსის დისწული ლუციუს ნონიუს ასპრენასი და შესაძლოა ლუციუს არუნტიუსიც მეთაურობდა.

                                       

                                  რომელი სამხედრო ტყვეები მხატვარი მარკ გლეირის (XIX ს)

ძვ. წ. 11 - 9 წლებში დრუსუს I-ის თავდასხმების შემდეგ, არმინიუსი და მისი ძმა ფლავიუსი, მათმა მამამ სეგირიმუს დამპყრობელმა ხარკის სახით რომში გაგზავნა. სეგირიმუსი ხერუსკების დიდგვაროვანთა ოჯახის წინამძღოლი იყო. მძევალად გაგზავნილმა არმინიუსმა ახალგაზრდობა რომში გაატარა, სადაც მან სამხედრო განათლება მიიღო და სამხედრო წოდება ეკვიტესიც (მხედარი) მიენიჭა. არმინიუსის რომში ყოფნის პერიოდში მამამისი, სეგირიმუსი სხვა გერმანელმა წინამძღოლებმა რომის მმართველობის აღიარების გამო მშიშრად სცნეს და გერმანული კანონის მიხედვით სიკვდილით დასაჯეს. ძვ. წ. 11 და ძვ. წ. 9 წლებს შორის გერმანულ ტომებში მტრული ურთიერთობები და დაპირისპირებები უფრო გაღრმავდა. სამხედრო მეთაურებს შორის სავაჭრო და პოლიტიკური ურტიერთობები გაუარესდა. პუბლიუს კორნელიუს ტაციტუსი წერდა, რომ ხატები მტრულად იყვნენ განწყობილები, ტაციტუსის მიხედვით მათ ხერუსკებიც დაიმორჩილეს. ტაციტუსი ასევე წერდა, რომ ახ. წ. 1 - 4 წლებში გერმანიაში არეულობა სუფევდა.

                                                     

                                     ნიღაბი რომაელი მხედარის აღმოჩენილის კალკრიზომთან

რომიდან დაბრუნების შემდეგ, არმინიუსი ვარუსის სანდო მრჩეველი გახდა, თუმცა საიდუმლოდ მან ალიანსი ჩამოაყალიბა გერმანულ ტომებს შორის, რომლებიც ტრადიციულად ერთმანეთის მტრები იყვნენ. ალიანში შედიოდნენ ხერუსკები, მარსები, ხატები, ბრუკტერები, ხავკები, სიგამბრები და სვებების დარჩენილი ნაწილები, რომლებიც ვოსგესის ბრძოლაში იულიუს კეისართან დამარცხდნენ. ვარუსის სისასტიკემ, დაუნდობლობამ და დაპყრობებმა ტომთა ლიდერები აღაშფოთა. არმინიუსმა ადვილად შეძლო რომის იმპერიისად სიძულვილით აღვსილი და დეზორგანიზებული ტომების გაერთიანება.

                                                     

                                                 არმინიუსი მეუღლე ტუსნელდასთან ერთად

სანამ ვარუსი ზაფხულის ბანაკიდან (მდინარე ვეზერის დასავლეთიდან) ზამთრის შტაბისკენ (მდინარე რაინთან) გადაადგილდებოდა, მას ახალი ანგარიში ჩააბარეს და ადგილობრივი აჯანყების შესახებ აცნობეს, რეალურად კი ანგარიში არმინიუსის მიერ იყო შეთხზული. ედვარდ შეფარდ კრისი წერს, რომ „ანგარიშში შემთხვევა ისე იყო აღწერილი, რომ ვარუსის სწრაფ რეაგირებას და აჯანყების ადგილას მის დაუყოვნებლივ მისვლას საჭიროებდა, ვარუსს არც კი უფიქრია, რომ არმინიუსი მახეს უგებდა, რადგან მას კვლავ ერთგულ მსახურად მიიჩნევდა.“

ვარუსმა ამბოხის დაუყოვნებლივ ჩახშობა გადაწყვიტა, აჯანყების ადგილზე სწრაფად მისვლის მიზნით რომაელთათვის უცნობი გზით წასვლა გადაწყვიტა. ვარუსს არმინიუსიც თან ახლდა. არმინიუსმა ვარუსი იმ გზით წაიყვანა რომელიც ჩასაფრებისთვის, შემდგომ კი თავდასხმისთვის ყველაზე ხელსაყრელი იყო. ერთ-ერთმა ხერუსკელმა დიდგვაროვანმა, სეგესტესმა, სეგიმერუსის ძმამ და არმინიუსის სიმამრმა, რომელიც მისდამი ცუდად იყო განწყობილი, ბრძოლის წინა ღამეს, ვარუსს არმინიუსის დაკავება ურჩია და გააფრთხილა რომ არმინიუსი გერმანული ტომების წინამძღოლებთან ერთად აჯანყებას გეგმავდა. ვარუსმა მისი გაფრთხილება უარყო და სეგესტესის ამგვარი საქციელი მისი და არმინიუსის პირად უთანხმოებას მიაწერა. არმინიუსი ყველას თავს აჩვენებდა, რომ რომაულ კამპანიას მხარს უჭერდა. თუმცა, როგორც კი საშუალება მიეცი გერმანული ძალებით რომაულ გარნიზონს გარს შემოერტყა და რომაელებს თავს დაესხა.

                                                       

                           ადამიანი ჩაცმული რომაული ლეგიონერის ჩვენი ეპოქის დასაწყისში

ბოლო არქეოლოგიური აღმოჩენების თანახმად ბრძოლა კალკრისეს ბრცვთან ოსნაბრიუკში, ქვემო საქსონიაში მოხდა. რომაელები ჩრდილო-დასავლეთით მარშირებდენენ. მარშირება დღევანდელი დეტმოლდიდან დაიწყეს, ოსნაბრიუკის აღმოსავლეთი გაიარეს და ბანაკი გაშალეს, სადაც მოგვიანებით თავდასმა მოხდა.

                                                                     შედეგი

რომაელმა ისტორიკოსმა ტრანკვილუსმა ოქტავიანე ავგუსტუსის რეაქცია 12 კეისარის ცხოვრებაში აღწერა, მისი თქმით ვარუსისა და სამი ლეგიონის მარცხმა ავგუსტუსი იმდენად გააბრაზა, რომ თავს სასახლის კედლებს ურტყავდა და ყვირილით იმედორებდა:

„Quintili Vare, legiones redde! (კვინტილიუს ვარუს დამიბრუნე ჩემი ლეგიონები!)“

ამ მარცხის შემდეგ რომაელებს XVII და XIX ლეგიონები აღარ აღუდგენიათ. მოგვიანებით იმპერატორ ნერონის ბრძანებით კვლავ აღადგინეს XVIII ლეგიონი, თუმცა ვესპასიანეს ბრძანებით იგი კვლავ გაუქმდა. ასევე არ აღდგენილა XXII ლეგიონიც, იუდეაში ახ. წ. 132 - 136 წლებში მიმდინარე აჯანყებისას მიღებული მძიმე დანაკარგების გამო. რომის ისტორიაში სხვა ლეგიონებისგან განხვავებით, ეს ოთხი ლეგიონი აღარ აღდგენილა, მათი ნუმერაცია მოგვიანებით შექმნილ ლეგიონებში აღარ გამოუყენებიათ.

                                        

რუქა გერმანიის. კრემისფერიში და ყვითელი მიუთითებს გერმანიის იმ ტერიტორიებზე,რომლებიც რომის იმპერიამ კონტროლი დაკარგვა 9 წ-ს ტებტორბუგის ბრძოლის შემდეგ.

მოპოვებული გამარჯვების შემდეგ არმინიუსმა ვარუსის მოკვეთილი თავი მარობოდუსს, მარკომანების მეფეს, გერმანელთა კიდევ ერთ ძლიერ მმართველს გაუგზავნა და ანტი-რომაული ალიანსის შექმნა შესთავაზა. თუმცა მარობოდუსმა ვარუსის თავი რომში გაგზავნა და მომდევნო ომებში ნეიტრალიტეტი შეინარჩუნა. მარობოდუსის ამ საქციელის შემდეგ დაუსრულებელი ომი დაიწყო ორ გერმანელს ლიდერს შორის

სარმატები

                                   სარმატები

                                              

                  სარმატების კატაფრაქარია დაკიური ომები ბარელიეფი ტრაიანეს კოლონაზე

(ძვ. ბერძ. Σαρμάται, ლათ. Sarmatae) — ირანულენოვანი მომთაბარე-მესაქონლე ტომების (ძვ. წ. IV — ახ. წ. IV სს.) საერთო დასახელება. სახლობდნენ სტეპეპში სამხრეთ ურალისა და დასავლეთ ყაზახეთიდან დუნაიმდე. ანტიკური ხანის ავტორები გამოყოფდნენ სარმატთა სხვადასხვა ჯგუფებს, თავიანთი სახელწოდებებით — ალანები, აორსები, იაზიგები, როქსოლანები, სირაკები,რომლებიც სხვადასხვა დროს ლიდერობდნენ მომთაბარე სამყაროში. იხ.ვიდეო

დიოდორ სიცილიელი გვამცნობს, რომ გადასახლება სკვითებთან ერთად მიდიიდან მდინატანიასზე. პლინინმაც გვამცნო, რომ სარმატები ნათესავები იყვნენ მიდიელების.

სარმატების სავარაუდო რეგიონი ქრისტეს შობამდე  I საუკუნეში

ჰეროდე ასევე გვამცნობს, რომ სარმატები წარმოიშვნენ ამორძალებისგან, რ-იც ცოლად მიყვებიან ახალგაზრდა  სკვით ჭაბუკებს. 

V - IV საუკუნეებში. ე. სარმატიელები და  სკვითის მშვიდობიანი მეზობლები იყვნენ. სკვითები ვაჭრები, რომლებიც აღმოსავლეთის ქვეყნებში მიემგზავრებოდნენ, თავისუფლად გაიარეს სარმატიის მიწებზე. სპარსელებთან ომში, სარმატები იყვნენ სკვითების საიმედო მოკავშირეები. ათეოსის ხანაში მოკავშირე ურთიერთობები შენარჩუნდა, სარმატული რაზმები მსახურობდნენ ჯარში და ციური მეფის კარზე. სარმატელთა ცალკეული ჯგუფები დასახლდნენ ევროპული სკტიის ტერიტორიაზე.

ძვ.წ III საუკუნეში. ე. მეგობრულმა ურთიერთობებმა ადგილი მისცა სასტიკად მტრულ და სამხედრო შეტევაზე სკტიაში. ახალგაზრდა სარმატთა კავშირების აგრესიული მილიცია დროულად დაემთხვა სკვითების სამეფოს შესუსტებას. ძველი წელთაღრიცხვის IV საუკუნის ბოლოს. ე. სკვითები დაამარცხეს თრაკის მმართველმა ლისიმაჩუსმა. თალაკები და გალატელთა კელტური ტომები დასავლეთით აძევებდნენ სკვითებს. წარუმატებელი ომების შედეგი იყო ეკონომიკის დაცემის და დაცემისა და დაშორება სკვითების ადრე დაპყრობილი მიწების და ტომების ნაწილისათვის.

ვიტამინი D

                                 ვიტამინი D

                                                   

კალციუმის რეგულირება ადამიანის სხეულში.  აქტიური ვიტამინის D (1,25-დიჰიდროქსივიტამინი D, კალციტრიოლი) როლი ნაჩვენებია ნარინჯისფერში.

ვიტამინი D — ცხიმში ხსნადი სეკოსტეროიდი, რომელიც ხელს უწყობს ნაწლავებში კალციუმის, რკინის, მაგნიუმის, ფოსფატისა და თუთიის შეწოვას. ადამიანისთვის ამ ნაერთების ჯგუფიდან ყველაზე მნიშვნელოვანია ვიტამინი D₃ (ასევე ცნობილია როგორც ქოლეკალციფეროლი) და ვიტამინი D₂  (ერგოკალციფეროლი).

საკვებით მიღებული ან კანში სინთეზირებული D ვიტამინი არ არის ბიოლოგიურად აქტიური. აქტივაცია საჭიროებს ფერმენტულ გარდაქმნას, ჰიდროქსილირებას (-OH ჯგუფის დამატება), რომელიც მიმდინარეობს ღვიძლსა და თირკმელებში. შემთხვევები მიუთითებენ იმაზე, რომ ულტრაიისფერი B სხივების მიერ ინდუცირებული ვიტამინის სინთეზი რეგულირდება უარყოფითი უკუკავშირის მექანიზმით, რაც თავიდან გვაცილებს მის ტოქსიკურ ეფექტს, მაგრამ მზის სხივების მიერ სიმსივნის რისკის გაზრდასთან დაკავშირებით აზრთა შეუჯერებლობის გამო, არ არსებობს რაიმე კონკრეტული რეკომენდაციები მზეზე ექსპოზიციის დროსთან დაკავშირებით (რომელიც საკმარისი იქნებოდა D ვიტამინის ადეკვატური წარმოქმნისთვის და არ გაზრდიდა სიმსივნის წარმოშობის რისკს). მიუხედავად ამისა, ადამიანებში, რომლებიც გარკვეული დროით იმყოფებიან მზის სხივების მოქმედების ქვეშ, ვიტამინი D სინთეზირდება ადეკვატური რაოდენობით, აქედან გამომდინარე, შეიძლება ჩაითვალოს, რომ ქოლეკალციფეროლი არ არის მკაცრად ვიტამინი, არამედ არის ჰორმონი (აღსანიშნავია ასევე, რომ მისი სინთეზისა და ბიოლოგიური აქტივობის ადგილმდებარეობა ორგანიზმში განსხვავებულია, რაც ასევე ჰორმონების მახასიათებელია). ვიტამინი D კრიტიკულ როლს თამაშობს კალციუმის ჰომეოსტაზსა და მეტაბოლიზმში.

D ვიტამინის უდავო როლი რაქიტისა და ოსტეომალაციის თავიდან ასაცილებლად უკვე კარგადაა ცნობილი, მაგრამ ბუნდოვანი რჩება მისი სხვა ეფექტები ჯანმრთელობაზე. გაურკვეველია D ვიტამინის დიეტაში დამატების გავლენა სიკვდილიანობაზე. არ არსებობს მკაფიო რეკომენდაციები D ვიტამინთან დაკავშირებთ, რადგან, ერთი მხრივ, გამოვლენილია მისი დადებითი გავლენა ძვლების ჯანმრთელობაზე, მეორე მხრივ კი არაა დადასტურებული დადებითი ეფექტები სხვა რაიმე პროცესებთან მიმართებაში.

იხ.ვიდეო

ქოლეკალციფეროლი (ვიტამინი D₃) ღვიძლში გარდაიქმნება კალციდიოლად, რომელიც ცნობილია, ასევე, კალიფედიოლად, 25-ჰიდროქსიქოლეკალციფეროლი (აბრევიატურა: 25(OH)D₃).25(OH)D3). ერგოკალციფეროლი (ვიტამინი D₂) ღვიძლში გარდაიქმნება 25-ჰიდროქსიერგოკალციფეროლად (აბრევიატურა: 25(OH)D₂). ვიტამინ D-ს სწორედ ამ სპეციფიკური მეტაბოლიტების განსაზღვრა ხდება შრატში ადამიანის D ვიტამინის სტატუსის დასადგენად. . 25-ჰიდროქსიკალციფეროლის ნაწილი თირკმელებში გარდაიქმნება კალციტრიოლად, D ვიტამინის აქტიურ ფორმად. კალციტრიოლი ცირკულირებს სისხლში, როგორც ჰორმონი და არეგულირებს მასში კალციუმისა და ფოსფატის კონცენტრაციას და ხელს უწყობს ძვლების ნორმალურ ზრდასა და რემოდელირებას. კალციტრიოლი ასევე მოქმედებს ნერვკუნთოვან და იმუნურ ფუნქციებზე. არსებობს D ვიტამინის რამდენიმე ფორმა (ვიტამერი). ორი მნიშვნელოვანი ფორმაა ერგოკალციფეროლი (D₂) და ქოლეკალციფეროლი (D₃). ვიტამინი D ინდექსის გარეშე შეესაბამება D₂-ს, D₃-ს ან ორივეს. ვიტამინი D₂  ქიმიურად დაახასიათეს 1931 წელს. 1935 წელს ვიტამინ D₃-ის ქიმიური სტრუქტურა გახდა ცნობილი, რომელიც 7-დეჰიდროქოლესტეროლზე ულტრაიისფერი სხივების ზემოქმედებით მიიღეს.

ქიმიურად D ვიტამინის ვარიაციული ფორმები არის სეკოსტეროიდები ანუ სტეროიდები, რომელთა სტეროიდულ ციკლებში ერთი რომელიმე ბმა არის გაწყვეტილი. ქიმიური განსხვავება ერგო და ქოლეკალციფეროლს შორის მდგომარეობს იმაში, რომ ერგოკალციფეროლს გვერდით ჯაჭვში აქვს ორმაგი ბმა 22-ე და 23-ე ნახშირბადებს შორის და მეთილის ჯგუფი 24 ნახშირბადზ

რაციონში D ვიტამინის ნაკლებობა, მზეზე არაადეკვატურ ექსპოზიციასთნ ერთად იწვევს ოსტეომალაციას — ძვლის დარბილებას (ან რაქიტს, როდესაც საქმე ბავშვებს ეხება), განვითარებულ ქვეყნებში ეს იშვიათი შემთხვევაა. თუმცა D ვიტამინის  ნაკლებობა გახდა მსოფლიო პრობლემა.სისხლში 25-ჰიდროქსიქოლეკალციფეროლის შემცირებული რაოდენობა შეიძლება გამოწვეული იყოს მზისგან თავის არიდებით. ნაკლებობის შედეგია ძვლების მინერალიზაციის პროცესის დარღვევა და საბოლოოდ, მათი დაზიანება.

D ვიტამინის დამატებითი მიწოდების გავლენა ჯანმრთელობაზე ბოლომდე არაა გარკვეული.2013 წლის მიმოხილვამ არ აჩვენა რაიმე კონკრეტული ეფექტი დაავადებების მაჩვენებლებთან ან სიკვდილიანობის შემცირებასთან. ზოგადად, თანამედროვე ნუტრიციული ტენდენციებიდან გამომდინარე, უფრო მოსალოდნელია, რომ D ვიტამინის ნაკლებობა იყოს რაიმე დაავადების მიერ გამოწვეული კონდიცია, ვიდრე მისი გამომწვევი.

ამერიკის შეერთბული შტატების სამედიცინო ინსტიტუტის (IOM- Institute of medicine) მიერ გამოქვეყნებული მოხსენებით, მდგომარეობები, რომლებიც დაკავშირებულია კარდიოვასკულარულ დაავადებებსა და ჰიპერტენზიასთან, სიმსივნესთან, დიაბეტთან, მეტაბოლურ სინდრომთან, ფიზკუირ ქმედითუნარიანობასთან, იმუნურ სტატუსსა და აუტოიმუნურ დაავადებეთან, ინფექციებთან, ნეიროფიზიოლოგიურ ფუნქციონირებასა და პრეეკლამპსიასთნ არ არის მკაცრად დაკავშირებული კალციუმისა და D ვიტამინის მიღებაზე, დასკვნა ახლაც სადავოა. ზოგიერთი მკვლევარი თვლის, რომ IOM იძლევა ზედმეტად რადიკალურ რეკომენდაციებს და რომ მათ დაუშვეს გარკვეული მათემატიკური შეცდომები სისხლში D ვიტამინის განსაზღვრისას. IOM-ის წევრების თქმით, მათ გამოიყენეს სტანდარტული პროცედურები დიეტური რეკომენდაციებისთვის და რომ მოხსენება სრულიად დაფუძნებულია შედეგებზე. კვლევები D ვიტამინის ხელოვნურად დამატების შედეგებზე კვლავ მიმდინარეობს

D₃ ვიტამინის ხელოვნურად დამატებამ აჩვენა სიკვდილის შემცირებული რისკი ხანდაზმულებში (იგულისხმება სიცოცხლის ხანგრძლივობის მეტნაკლები გაზრდა), მაგრამ ეფექტები არაა იმდენად ნათელი, რომ შედგეს კონკრეტული რეკომენდაციები D ვიტამინის ხელოვნურად დამატების შესახებ.

სხვა ფორმებს (D₂ ვიტამინი, ალფაკალციდოლი და კალციტრიოლი) არ აღმოაჩნდათ რაიმე განსაკუთრებული ეფექტები სიკვდილიანობის მაჩვენებლებთან მიმართბაში. აღმოჩნდა, რომ სისხლში ამ ფორმების მომატებული დონე სიკვდილის რისკის შემცირებას უკავშირდებოდა, მაგრამ არაა ნათელი ხელოვნურად მათ დამატებას აქვს თუ არა მგავსი დადებითი ეფექტი. D ვიტამინის როგორც სიჭარბე ასევე ნაკლებობა უკავშირდება ნორმიდან გადახრილ ფუნქციონირებასა და ნაადრევ დაბერებას. შრატის კალციდიოლსა და ყველა მიზეზით სიკვდილიანობას (all-cause mortality) შორის დამოკიდებულებას პარაბოლის სახე აქვს. D ვიტამინის ნაკლებობით ზიანი უფრო მეტად ადგებათ მუქი კანის ფერის მქონე მოსახლეობას (კანის პიგმენტაციისა და D ვიტამინის სინთეზის ურთიერთდამოკიდებულების თავისებურებიდან გამომდინარეD ვიტამინის დანამატები ფართოდ იყიდება ინტერნეტითა და სხვა საშუალებებით მათი ანტისიმსივნური მოქმედების მტკიცებით. თუმცა აღმოჩნდა, რომ D ვიტამინის მიღებას არანაირი გავლენა არ აქვს სიმსივნის განვითარების რისკზე. ზოგიერთი კვლევის თანახმად D3 ვიტამინი ამცირებს სიმსივნით გარდაცვალების რისკს, თუმცა მონაცემების სარწმუნოობა დაბალია.

არსებობს არასაკმარისი მტკიცებულებები D ვიტამინის სიმსივნით დაავადებული პაციენტებისთვის დანიშვნის შესახებ, ასევე, ზოგიერთი შემთხვევის თანახმად, D ვიტამინის ნაკლებობა ამძიმებს სიმსივნის ეფექტებს ორგანიზმზე, დიაგნოზის დასმისას 25-ჰიდროქსი D ვიტამინის მაღალი კონცენტრაცია ამსუბუქებს სიმსივნის განვითარების პროცესს, აუმჯობესებს მკურნალობის გამოსავლიანობას

ევკალიპტი

                                   ევკალიპტი

                                                          

                                                         ევკალიპტის თერული ზეთი

ევკალიპტი (ლათ. Eucalyptus) — მცენარის გვარი მირტისებრთა ოჯახისა. აერთიანებს 600-ზე მეტ სახეობას. სწრაფმზარდი ხე ან ბუჩქია, მარადმწვანე, სინათლის მოყვარული, უხვად ყვავილობს, ქმნის მეჩხერ კორომს. იგი იზრდება 150-160 მ-მდე, რომლებიც დაახლოებით 4-5 მეტრის სიმსხოა. ღერო სწორი ან მრუდეა, გლუვი ან დაღარული. ფოთოლი უმეტესად მარტივია, ხეშეში; ზოგიერთი სახეობისა დაფარულია ცვილისებრი ფიფქით; ყვავილი ორსქესიანია, თეთრი, იშვიათად ყვითელი ან მუქი წითელი. ნაყოფი კოლოფია, თესლი მრავალწახნაგოვანი და წვრილი, ვარჯი პირამიდული, კვერცხისებრი, სფეროსებრი ან მტირალა ფორმისაა. მისი ფოთოლი შეიცავს ძვირფას ეთეროვან ზეთებს და ქერქი კი 40%-მდე მთრთიმლავ ნივთიერებას. კარგად ხარობს სხვადასხვა ტიპის ნიადაგზე, ვერ ეგუება დამლაშებულ ნიადაგსა და მშრალ ქვიშას. მრავლდება თესლით და ამონაყარით.

                                                 

ბუნებრივ პირობებში ევკალიპტი გავრცელებულია ავსტრალიაში, ტასმანიასა და ახალი გვინეის კუნძულებზე. გავრცელებულია შავი ზღვის სანაპიროს სუბტროპიკულ ზონაში. XIX საუკუნის 80-იანი წლებიდან საქართველოში ევკალიპტის, როგორც დეკორატიული მცენარის, ასამდე სახეობაა კულტივირებული. ევკალიპტის საუკეთესო სახეობებია: მანეულისებრი ევკალიპტი, მაკართურის ევკალიპრი, ლურჯი (სფეროსებრი) ევკალიპტი, ცისფერი ევკალიპტი, ახოვანი ევკალიპტი და სხვა. ევკალიპტის მერქანს იყენებენ გემთმშენებლობაში, შენობის შიდა მოპირკეთებისათვის, ავეჯის დასამზადებლად და სხვა, ფოთლიდან მიღებულ ეთერზეთს — მედიცინაში, პარფიუმერიაში, ტექნიკაში და სხვა.

საქართველოში იგი 20-25 წლის განმავლობაში 25-30 მ-ის სიმაღლეს აღწევს. ყინვას შედარებით კარგად უძლებს,მაგრამ ძლიერი ყინვების დროს იღუპება. ქმიური შედგენილობა -  ხე როგორც ჩვეულებრივ მკვრივია , თითქმის თეთრია, ყვითელი , მოსერო ან მოყავისფრო, იყენებენ გემტშენებლობაში, შპალებზე, ისნტრუმენტების სახელურებისთვის (ნაჯახის და სხვ) და ქაღალდის წარმოებაში. ავსტრალიაში 1 ჰა ტყე იძლევა საშუალოდ  1350 м³  ხის მორები. 

იხ. ვიდეო

სამდეიცინო თვალსაზირით - იყენებენ შემდეგი სამი სახეობის: სფერული ევკალიპტი (Eucalyptus globulus) , ევკალიპტის აშენი (Eucalýptus cinérea), და ევკალიპტი   Eucalýptus viminális - ამზადებე რამდენიმე სახეობის წამლებს:  ფოთლებს, რომლებიც იყენებენ ლაქისა და ინფუზიის სახით, და ზეთს აქვს ანტისეპტიკური თვისებები.  გამოიყენება ინჰალაციის, rinsing, როგორც მოცილება ნევრალგიის, რევმატიზმის, lumbago; ეს მალამოების ნაწილია ჭრილობების სამკურნალოდ. გამოიყენება ფილტვის დაავადებებისთვის, ანტიტრუსული საშუალებებით

იხ. ვიდეო

წმინდა ელმის ნათება იდუმალების საყაროში

                წმინდა ელმის ნათება  მუხტი                                            მანათობელი                                                    ბრწყინვალებით                                               იდუმალების საყაროში

                         
ინგლ. Saint Elmo's fire, Saint Elmo's light - მუხტი მანათობელი ბრწყინვალებით სხივებით ან ჯაგრისების სახით (კორონალური მუხტი), აღმოცენდება მაღალი საგნების ბოლობზე ( კოშკებზე, ანძებზე, მატროხელა მდგარი ხეზე, მლვეთრი მწვერვალებზე და სხვა.) დიდი დაძაბულობისას ელექტრომაგნიტური ველი ატმოსფეროში. ისინი წარმოიქმნება იმ მომენტებში, როდესაც ელექტრული ველის სიძლიერე ატმოსფეროში, დაახლოებით 500 ვ / მ და სიმაღლეზე აღწევს, რაც ყველაზე ხშირად ხდება ჭექა-ქუხილის დროს ან მისი მიახლოებისას, ხოლო ზამთარში ბუშტუკების დროს. ფიზიკურ ბუნებაში ისინი წარმოადგენენ განსაკუთრებული სახის კარონარული მუხტს.
იხ. ვიდეო

სახელწოდება წმინდა ელმის (ერამა) - მფარველი მეზღვაურების კათოლიციზმში. მეზღვაურებს მათი გამოჩენა ესახებოდათ იმედი წარმატებისა საფრთხის წინაშე - გადარჩენაში.

შეიძლება გაჩნდეს თვითმფინავის გარსაცმებზე, ვულკანური ფერფლის ღრუბელში მოქცეული.

ამჟამად შემუშავებულია მეთოდები, რომ ასეთი გამონათება ხელოვნურად შეიქმნას. ზოგიერთი მათგანი ხელმისაწვდომია სახლში - მაგალითად, ამოიღეთ სინთეზური პერანგი (ან სვიტრი) საკუთარი თავისგან და მიუთითეთ ნემსი მასზე. ნემსის ძირში გარკვეული მანძილიდან არის გამონათენი, რომელიც აშკარად ჩანს სიბნელეში, ხოლო გაისმის ხრაშუნა ქუსლები. ასევე შესაძლებელია ნემსის მწვერვალზე გამონათების მიზეზი, მისი მიახლოება ფერადი ტელევიზორის ეკრანთან კინესკოპით, ან Tesla- ს ტრანსფორმატორის მსგავსი მოწყობილობის გვერდით, რკალზე გამონადენისათვის საჭირო უფრო დიდი მანძილზე.

პელოპონესის ომი

                     პელოპონესის ომი

                         

პელოპონესის ომი — ომი ათენსა და სპარტას გარშემო დაჯგუფებულ პოლისთა – დელოსისა და პელოპონესის კავშირებს შორის. ომი განაპირობა ეკონომიკური, პოლიტიკური და სოციალური ხასიათის მიზეზებმა, აგრეთვე ათენსა და სპარტას შორის მეტოქეობამ საბერძნეთში ჰეგემონიისათვის. ამას გარდა, სავაჭრო გზებისა და ბაზრებისათვის ერთმანეთს ექიშპებოდნენ ერთი მხრივ ათენი და, მეორე მხრივ პელოპონესის კავშირში შემავალი კორინთო და მეგარა. ბერძნული პოლისები ცდილობდნენ საკუთარი განუყოფელი მფლობელობის ქვეშ მოექციათ პურით მდიდარი სიცილიისა და იტალიის ოლქები, სპარტელები ხმელეთზე იყვნენ ძლიერები, ათენელები – ზღვაზე. იხ. ვიდეო

ომის დაწყების საბაბად იქცა აშკარა შეტაკებანი ჯერ ათენსა და მეგარას შორის. სპარტამ ულტიმატუმით მოსთხოვა ათენს კავშირის დაშლა და სახელმწიფოს თავკაცის პერიკლეს გაძევება. ათენმა ეს არ შეასრულა და საომარი გამოწვევა მიიღო.

რუქა საბერძნეთის ომის დასაწყისში

თარიღი - 431 - 404 საბერძნეთი, კუნძული ეგეოსის ზღვაში, მწირე აზია, სიცილია

შედეგი - სპარტის გამარჯვება

ცვლილება - ათენის ,,დერჟავის'' განადგურება

მიწინამღდეგეები

დელოსის კავშირი - მეთურები პერიკლე, კლეონი, ნიკია, ალკიბიადე

პელოპონესის კავშირი - არქიდამე II , ბრასიდი , ლისანდრი

ათენსა და სპარტას შორის დიდი ხანია არსებობდა წინაამღდეგობა. მიზეზი იყი სხვადასხვა პოლიტიკური წყობა სახელწიფოებს შორის. ათენელებსა თავისთავი მიჩნდათ დემოკრატია, როცა სპარტას ხელისუფლება იყო ოლიგარქიული. პოლისებში მათან შესული მოკავშირეებში ცდილობდნენ დამტკიცებინათ თავინთი პოლიტიკური მართველობის სისტემა. პოლიტიკური დაპირისპირებას უფრო აღმავებდა მათი წარმოშობები : ათენელები იყვნენ (მათი დიდი ნაწილი) იონელები, როცა სპარტელები, თავის მხრივ და მათი მოკავშრეები - დორიელები.

ომი დაიწყეს სპარტის მოკავშირე თებელებმა, რომლებიც მოულოდნელად დაესხნენ თავს ათენის მოკავშირე პლატეას. ამას მოჰყვა სპარტის მეფის არქიდამეს მაოხარი ლაშქრობა ატიკაში. მისი სახელის მიხედვით ომის პირველ ათწლეულს (ძვ. წ. 431 – 421) ეწოდა „არქიდამოსის ომი“. მტრის შემოჭრისთანავე ატიკის მოსახლეობა თავშესაფარებლად მიაწყდა ქალაქს.

                                

                               პირველი ათენის  საზღვაო კავშირი 431  ჩვ. წ. აღ

ძვ. წ. 430-429 წლებში ათენში საშინელი ეპიდემია (შავი ჭირი) მძვინვარებდა. მოსახლეობის მეოთხედი დაიღუპა. ათენელებმა მტრის სახმელეთო შემოტევას უპასუხეს ძლიერი საზღვაო თავდასხმებით პელოპონესის ნაპირებზე. 425 წელს ათენელებმა დემოსთენეს სარდლობით ხელთ იგდეს ქალაქი პილოსი, იმავე წელს მათ აიღეს კ. სფაქტერია და დაატყვევეს 300 პელოპონესელი მეომარი, მათ შორის 120 სპარტელი. ეს იყო პირველი შემთხვევა სპარტელთა ტყვედ ჩავარდნისა. 424 წელს სპარტელებმა ბრასიდას სარდლობით ხელთ იგდეს ქალაქი ამფიპოლისი. 422 წელს ათენელებმა კლეონის სარდლობით შეეცადნენ ამფიპოლისის დაბრუნებას. ბრძოლაში დაიღუპა კლეონიც და ბრასიდაც, ათენელები დამარცხდნენ და ამფიპოლისი სპარტელებს დარჩათ.

421 წელს დაიდო დროებითი ზავი („ნიკიასის ზავი“). 418 წელს ბრძოლა განახლდა. ათენელებმა ალკიბიადეს თაოსნობით (ძვ. წ. 415) დიდი საომარი ექსპედიცია მოაწყვეს სიცილიაში. ქალაქი სირაკუსასთან ბრძოლები პირველად წარმატებით მიდიოდა, მაგრამ ალკიბიადე მტრების დახმარებით სირაკუსასთან დამარცხდნენ. ძვ. წ. 411 წელს ათენში მოხდა ოლიგარქიული გადატრიალება და „400-თა ძალაუფლება“ დამყარდა. მაგრამ მალე გადატრიალება გააუქმეს და შემორიგებული ალკიბიადეს მეთაურობით ათენის ფლოტმა ძვ. წ. 411–408 წლებში. მთელ რიგ წარმატებებს მიაღწია იკონიაში. ძვ. წ. 406 წელს ათენელებმა უკანასკნელად გაიმარჯვეს საზღვაო ბრძოლაში არგინიუსის კონცხთან. მომდევნო წელს სპარტელებმა სპარსელთა დახმარებით აღადგინეს ფლოტი და მდინარე ეგეოსპოტამოსთან სასტიკად გაანადგურეს ათენელები. ძვ. წ. 404 წელს ზღვიდან და ხმელეთიდან გარშემორტყმული ათენი მოწინაღმდეგეებს დანებდა.