ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                               ბავშვი

ადამიანის ცხოვრების ის პერიოდი, როდესაც იგი ჩვილი აღარ არის, ზრდასრული კი ჯერ არ გამხდარა. ადამიანის ბავშვობის ხანგრძლივობა იმაზეა დამოკიდებული, თუ რომელ საზოგადოებაში ცხოვრობს იგი. გარეოს ადამიანთა უფლებების დაცვის კომისია 18 წლამდე ასაკის ადამიანს ბავშვად თვლის. ბავშვი არის მუდმივად მზარდი და განვითარებადი ორგანიზმი, რომელსაც აქვს გარკვეული მორფოლოგიური, ფიზიოლოგიური და ფსიქოლოგიური მახასიათებლები თითოეულ ასაკობრივ სტადიაზე. ბავშვის ფსიქიკის განვითარების შემდეგი პერიოდია:

ახალშობილთა პერიოდი (სიცოცხლის პირველი ოთხი კვირა - 28 დღე); მკერდის ასაკი (სიცოცხლის 29 -ე დღიდან 1 წლამდე); საბავშვო ბაღის ან სკოლამდელი ასაკის პერიოდი (1 -დან 3 წლამდე); სკოლამდელი პერიოდი (3 -დან 7 წლამდე); უმცროსი სასკოლო ასაკი (7 -დან 12 წლამდე); მოზარდობა (13-14 წლიდან 17-18 წლამდე)

იხ. ვიდეო 8 ყველაზე უცნაური და გასაოცარი ბავშვი

ბავშვობის სწრაფი ზრდისა და ცვლილებების ხანაა. ადამიანს სწავლის პროცესში უნვითარდება უნარები და აზროვნება, როცა სხეული და ტვინი იზრდება და ცვლილებას განიცდის. ბავშვი თანდათან ახერხებს უფრო და უფრო ზუსტად მართოს ყოველი მოძრაობა. მეტყველებაც სწრაფად უნვითარდება — პირველ სიტყვებს ბავშვი დაახლოებით 1 წლისა ამბობს, ხოლო 6 წლისამ უკვე 2600-მდე სიტყვა იცის. ბავშვი სამყაროს, ძირითადად, თამაშით შეიმეცნებს. ცხოვრებისეული სიტუაცებისათვის იგი თამაშით ემზადება. გარდატეხის ასაკში ბავშვი დამოუკიდებელი ხდება. იგი უკვე საკმაოდ თავდაჯერებული და გამოცდილია საიმისოდ, რათა გარკვეული პასუხისმგებლობა იკისროს.

                                                              

1 წლის

2 წლის

3 წლის

4 წლის

5 წლის

6 წლის

7 წლის

8 წლის

9 წლის

10 წლის

11 წლის

12 წლის

13 წლის

14 წლის

როგორ დავიმორჩილოთ ბავშვი - მშობლები ხშირად ჩივიან, რომ შვილები მათ ნათქვამზე ყურსაც არ იბერტყავენ რაარის ეს? არაფრად ჩაგდება? აბიჩად აგდება? არა უბრალოდ ბავშვი ისევეა გატაცებული იმით, რასაც იმწუთას აკეთებს, რომ საერთოდ არ ესმის ჩვენი თქვენ შეგიძლიათ მოაქცეთ ისე რომ თქვენი სიტყვები ქარს არ გაყვეს.

ნუ წანოიწყებთ საუბარს, თუ არ აპირებთ ბავშვთან დიალოგის ჩაბმას და მხოლოდ უსიამუვნო განწყობისგან განმუხტვა გსურთ ნურც საყბედურებით და შენარჩუნებით დაიწყებთ სათქმელ ბავშვი პირველი სიტყვების გაგონებაზე თავის თავშიო ჩაიკეტება.

მიეცით მოსმენის მაგალითი აჩვენეთ ბავშვს რა ყურადღებიტ უსმენთ მეუღლეს, მეგობრებს, თავად მას. იასუბრეთ პატივისცემით ბავშვები თითქმის ყოველთვის ,,თავშივე'' ყურადღებას, როცა მათ ბრძანების ან საყვედურის კილოთი ესაუბრებით ლაპარაკის დაწყებამდე შეამოწმეთ, გიყურებთ თუ არა ბავშვი და აღიქვავს თუ არა თქვენს სიტყვებს, სთხოვეთ გაიმეოროს მოსმენილი, რათა დარწმუნდეთ, რომ მან ყველაფერი სწორად გაიგო.

ჩვენ მშობლები ხშირად ჩვენ თვითონ ვუწყევთ პროვოცირებას ბავშვების ,,გამოთიშვას'' როცა განუწყვლეტივ რაიმეზე მივუთითებთ, ვუბიძგებთ და ვაიძულებთ ამით ადამიანი შეიძლება კოფიუტერსაც შეადაროთ თუ მას ერთდროულად მისცემთ იმდენ დავალებას რამდენის შესრულებაც მის შესაძლებლობას არემატება, ის რა ტქმა უნდა გაითიშება.

განამტკიცეთ თქვენი თხოვნა მოქედებით - ჩაჰკიდეთ ბავშვს ხელი და მიიყვანეთ იმ ადგილთან სადაც მან თქვენ მიერ მითითებულ მოქმედება უნდა შეასრულოს დაყავით დავალება პატარ-პატარა ნაწილებად და მიეცით ბავშვს თითოეული მათგანს შესასრულებლად საწირო დრო მომდევნო დავალების მოცემამდე სერიოზული საუბრისათვის შეარჩიეტ შესაფერისი დრო და ადგილინაცვლად იმისა რომ შეარცხვინოთ ან დასაჯოთ, მიეცით საშუალება გამოასწოროს შეცდომა, მაგ., გაიწმიდოს ჭუჭყიანი ფეხსაცმელის ნაკვალევი.

ნუ დაიწყებთ ფრაზას სამი ,,აკრძალავი'' სიტყვით ,,თუ'' ,,შენ'' და ,,რატომ'' აღიქმება როგორც მუქარა საფრთხე ,,შენ''როგორც სიგნალი მასზე ზეწოლის ხოლო რატომ მოითხოვს საქციელის ახსნას

ნურასოდეს მიმართავთ ცრუ მიქარასა და დაპირებას ბავშვი დარწმუნებული უნდა იყოს თუ მას რაიმეს შეპირდეთ, აუცილებალდ შეუსრულეთ.

დავეხმაროთ ბავშვის გულს - ბავშვის გული ანატომიურად და ფიზიოლოგიური თვისებებით ძალინ სუსტია ის შეიძლება დაზიანდეს გადატანილი ისეთი დაავადებებისას როგორიც არის წითელა, ფილტვების ანთება ან ანგინამ

თუ პატარამ გადაიტანა ნებისმიერი ინფექციური დააავდება ყურადრებიტ დააკვირდიტ მას ერთი თვის განმალვობაში, რადგან მიოკარდიტის სიმპტომები თვას იჩენს გამოჯამრთელებიდან 3-4 კვირის შემდეგ, თუ პატარა ვერ უმკლავდება ცვეულებრივი დატვირთულობას, უწირს სუნთქვა სირბილის დროს ან არამრთზეასვლისას და ჭრვეულობს, უსათუოდ აჩვენეთ კარდიოლოგს.

დააკვირდით პულსს, ახალშობილის გულისცემის ნორმა წუთში 150-160დარტყმა, ერთი წლის ბავშვისა -120, 5 წლის - 100. პულსი
რას გვიმალავს სავშვის ნახატი

ზის პატარა და თავისთვის რაღაცას ხატავს, დედას მეტი არაფერი უნდა. მას ხომ ბავში არ აწუხებს, თუმცა მან არ იცის, რომ ეს არის ტავისებური ,,ოქროს გაასაღები'' რ-იც გჰვაძლევს საშუალებას გავუხსნათ ჩვენს შვილებს შინაგანი სამყაროს კარი.
ხატთვის დროს პატარა არა მარტო ეუფლება სახვითო ხელოვნების ტეხნიკურ  უნარებს, არამედ შეიცნოს თავისთავი და გარემო ხშირად ბავშვი ისე იერთვება ხატვის პროცესში, როგორც თამაში და იწვევს კომენტარებს თუ რა დახატა. ხატვისას ის ბევრს განცდას ავლენს, თავს წარმლოიდგენს მთავრ გმირად, უძლიერეს და ყველაფრის შემძლედ. ამიტომ არ ღირს, ხატვის დამთავრებისთანავე გავაკტიტიკოთ მისი ნახატი, ის ამ დროს ეწ ,,ნაჯღაბნს'' კი არ გაჩვენებს, არამედ ,,რობოტების ბრძოლის ველს'' ბიჭებს განსაკუთრებით  უფრო გმირების დახატვა  მოქედებაში გოონებს კი ბვრად აკურატულად  და სწოხაზოვნად არის შესრულებული.

როგორც წესი 2-3 წის ასაკში პატარა კარგად იცის, რომ ცა ლურჯია, მზე - ყვითელი, თუ ნახატზე, ყველაფერი პირიქთაა ჰკითხეთ თუ რატომ დახატა ასე ამასთან ისე, რომ არ სეელახოთ თავმოყვარეობა მიეცით საშულება ქაღალდზე თავისუფლად იგრძონს თავი გადაიტანოს თავოსი ემოციები და სურვილები ის სახით როგორც მას სურს.

ყურადღებით დააკლვირიდით ბავშვის ნახატს ის ბევრ საიდუმლოს გაგმხელთ მაგ., მოგიყვებათ ავტორის გუნებაგანწყობას. თუ ბავში ჯამრთელია, ლაღი მხიარული, მის ნახატში სჭარბობს ნათელი ფერები,  თუ პრიქით - მუქ ფერებია გამოყენებული, მიანშნებს იმას, რომ პატარა ძალიან გაღიზიანებულია, ან პირიქით უღიმღამო უინტერესო ფერე ატარებს უფრი მეტად შიშს, მუქარას და განცდილი. დააკვორდით. დააკვირდით რასთან უნდა იყოს დაკავშირებულიიმასთან ხომ არა, რომ ბავში მუდმივად ქმნის ,, ეს არ არ აიღო გაგიტყდება'' აქეთ არ წახვიდე თორემ დაიკარგები ან ხშირად უყურებს საშინელებათ ფილმებს მიზეზი შეიძლბა იყოს სხვადასხვა, ასე რომ ბავშის ნახატებს შეუძლიათ, უკეთ გავიცნოთ შვილი, მისი პ[რობლემები და ფიქრებითქვენ ხომ არ ხართ ამის მიზეზი.

როგორ ვითარდება ბავშვის მეტყველება

თქვენი პატარის ასაკისმეზობლის ბავშვი თიტქმის ლაპარაკობს, თქვენი კი სიტყვასაც ვრ ამბობს? არ ინერვიულოთ და არ გაიქცეთ ექიმთან ახლა ვნახოთ ტუ როგორ ვითარდება ბავშვის მეტყველება

დაბადებიდან 3 თვამდე პატარა მხოლოდ ყურს უგდებს გარშემომყოფთა მეტყველებას და იწყებს გარკვეული ბგერების წარმოქმნას ღუღუნებს.

3 თვიდან 6 თვემდე აქტოურად ვითარდება მხედველობითი სმენითი კავშირი, პატარა იწყებს ლაპარაკის გაგებას თავისებურად, უფროსების სეროზული სახე და ხმამაღალი ლაპარაკი - ე.ი. რაღაც ისე არ არის, თუ იცინიან - ე.ი. ყველაფერი კარგდაა. ამის შესატყვისია ბავშვის რექციაც - იღიმის ან იწყებს ტირილს, კივილს და ეს რეაქცია შეიძლება გაგრძელდეს დიდხანს, მაშინაც კი როდესაც უკვე ლაპარაკობს, დადის და ა.შ. 

6 თვიდან 10 თვემდე პატარა ამყარებს სიტყვებსა და საგნებს შორის კავშირს, ბავშვების უმეტესობა ცდილობს, უფროსების მიბაძვით წარმოტქვას ,,დე'' ,,მა'', ,,ბუ'', ,,ჰა''

ერთი წლის ბავშვს შეუძლია უფროსების თხოვნით შეასრულოსმოქედება ,,აიღე ბურთი'', ,,ჭამე ფაფა'', და ა.შ. სურათზე ცნობს საგნებს  და ცდილობს წარმთქვას მისი სახელი თუმცა სიტყვათა მარაგი სულ 2-10 სიტყვაა.

ერთი წლის შემდეგ პატარა აქტიურად იწყებს  სამყაროს შეცნობას. იღებს ახალ შთაბეჭდილებებს, ამიტომ მათ უკვე აღარ აკმაყოფილებთ მიმიკები და ჟესტები, ცდილობენ გასაგებად გამოთქვან თავინთი აზრი.

თუმცა დამოუკიდბლეად აზრის გადმოცემას იწყბენ 1,5-2 წ-ის შემდეგ ასაკში, რაც ნორმალურია. ამ დროს საჭიროა ყურადღება მაქციოთ, როგორ რეაგირებსპატარა თქვენს მეტყველებაზე, ესმის თუ არა ყველაფერი, რაზეც საუბრობთ. ასრულებს თუ არა თქვენს თხოვნას, პასუხი თუ დადებთია - ე.ი. შეგიძლიათ მშვიდად იყოთ.

ერთ კია - შეეცადეთ ბავშვმა თქვენს შეკითხვაზე (რას შეჭამ, სად გავისეირნოთ და ა.შ.) უპასუხოს ერთ ან ორი სიტყვით (ნაწილობრივ), თანდათან, 3 წლისა, ის შეძლებს მარტივი წინადადებების აგებას, პატარა ლექსის დამახსოვრებას და ა.შ. 

ექიმს  შეიძლბეა მხოლოდ მაშინ მიმართოთ, თუ პატარა სამი წლის შემდეგაც ჩუმად არის.
ბავშვს წამწამებზე რაღაც უჩნდება წერტილებად, თავიდან მეგონა ტვალი აეკრა და ის დარჩა, მაგრამ კიდევმოემატა წამწამების ძირზე რაიქნება რა ვიხმარო მოსაცილებლად - ეს შესაძლოა თვალის პარაზიტული დაავადების დამოდკოზის ნიშანის იყოს, დამოუკიდებლად ნურაფერს მოიმოქედებთ. აჩვენეთ ოფთალმოლოგს.

როცა ბავშვი მოწყენილია - თიტქოსდა ყველაფერი გაქვთ - ფერადი ფანქრები, საღებავები, სათამაშოები, ბავშვის წიგნები, ჟურნალები -  რაც პატარას გაართობს, მაგრამ ის მაინც მოწყენილია. ფსიქოლოგები ამის ოთხ მიზეზს:

პირველი მზეზი - ბევრ სკლამდელი ასკის ბავშვს არ შეუძლია მშობლების და უფროსების და-ძმის გარეშე დამოუკიდბელად თამაში. მშობლ;ების ამოცანაა - აწავლონმას დამოუკიდებლად ითამაშოს. ამისათვის საწიროა წააქეზოთ ( წაახალისოღ დამოუკიდებელი თამაშისატვის, თუკი ბავში რაღაცით არის გატაცებული. შეუქმენით კეთილსასურველიგარემო - გამორთეთ ტელევიზორი (თუკი ჩართულია), შეუმჩნევლად გადით ოთახიდან. ცოტა ხნის შემდეგ შეხედეთ თუკი პატარა არ გთხოვთ, თამაშის პროცესში არ ჩაერთოთ, ხშირად შესთავაზეთ სიტუაციურ-როლიანი თამაშები. ეს თამაშები მის წარმოსახვას გაამდიდრებს, მაგ., ტატხდზე დასვით თოჯინები და უთხარით, რომ ეს საბავშო ბაღია, პატარა კი - აღმზდელი, დაე მან მოიფიქროს ან გაიხსენოს საბავშო ბაღის სიტუაციები (ეზოში თმაში, საუზმე და სხვ), დაელაპარაკოს თითოეულ ,,აღსრდელს''. დაე მან მოიფიქროს ან გაიხსენოს. თუ დასაწყისში პატარას გაუჭირდა, უკარნახეთ, რა უნდა გააკეთოს, მაგრამ მალავე გადით თამაშიდან.

მეორე მიზეზი - ბევრი ბავში უარს ამბობს ითამაშოს დამოუკიდებლად, როდესაც ოთახში დედა და მამაა. ეს იმას ნიშნავს, რომ მას აკლია მშობლების ყურადღება. მშობლებმა დიდი დრო უნდა დაუთმონ პატარას, ითამაშოს მასთან ერთად ისეირნოს, იმღერონ მოუსმინონ მუსიკას, წაუკითხონ ზღაპრები და ა.შ. 

მესამე მიზეზი - დღეს ბავშვებში ძალინ გავრცელებული ჰიპერაქტიურობის სინდრომი, ასეთი ბავშვს არ შეუძლია რამდენიმე წუთზე მეტხანს მიაპყროს რომელიმე საქმიანობას საწიროა მასთან ერთად ითამაშოთ. დასაწყისში პატარა ხშირად მალაევე ტოვებს თამაშს, როგორც კი ბავშვს თამაში მოეწონება, ის დამოიკედბლად სიამუვნებით გააგრძელებს თამშს.

მეთხე მიზეზი - იმ დატვირთვას, რ-ბსაც ბავშვები განიცდიან (ბაღში კი ცეკვავენ, მღერიან, ვარჯიშობენ, მეცადინეობენ) , ვერ უძლებენ. დაღლა მათი მუდმივი თანამგზავრია, რ-საც შეიძლება მათში დეპრესიაც გამოიწვიოს. მშობლებმა თვალყური უნდა ადევნოს, რომ ბავშვებმა კარგად გამოიძინონ, კარგად იკვებონ. ზშირად ისეირნონ, ითამაშონ თანატოლებთან ერთად, თუ გეშინიათ მისი ეზოში მარტო გაშვება მაშინ მისი მეგობრები დაპატიჟეთ შინ.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                პანკრეასი

 ადამიანისა და ცხოველის საჭმლის მომნელებელი სისტემის ჯირკვალი, რომელიც გამოყოფს პანკრეასის წვენს და ჰორმონებს. პანკრეასი მონაწილეობს ცილების, ცხიმებისა და ნახშირწყლების მონელებასა და მათი ცვლის რეგულაციაში. ეგზოკრინული ფუნქცია აკისრია პანკრეასის რთულ ალვეოლურ-მილაკოვანი აღნაგობის ჯირკვლოვან ქსოვილს, რომლის თხელი, შეამერთებელ-ქსოვილოვანი ფირფიტები ჯირკვლის პანერქიმას ყოფენ ცალკეულ წილაკებად — აცინუსებად. სწორედ აცინუსთა უჯრედები გამოყოფენ პანკრეასის წვენს. აცინუსების ჯირკვლების სადინარები ერთვიან ჯირკვლის საერთო სადინარს. ენდოკრინულ ფუნქციას ასრულებენ პანკრეასის ლანგერჰანსის კუნძულები.

ადამიანის პანკრეასის მასა 70 გრამია, სიგრძე 15-25 სანტიმეტრს აღწევს. პანკრეასი განივად მდებარეობს მუცლის უკანა კედელზე, წელის I-II მალების დონეზე. მის მარჯვნივ, ბოლოს თავს ნალივით გარს ეხვევა თორმეტგოჯა ნაწლავი, მარცხნივ ბოლო — კუდი ელენთას აღწევს. თავსა და კუდს შორის მოთავსებულია პანკრეასის სხეული. პანკრეასის სტრუქტურა ძალიან ჰგავს სანერწყვე ჯირკვლის აგებულებას. პანკრეასის ეკზოსეკრეტორული ნაწილის გამომყოფი საბოლოოდ თავს იყრის ორ სადინარში: მთავარი სადინარი იხსნება თორმეტგოჯა ნაწლავის დასწვრივ ნაწილში არსებულ დვრილში, ნაღვლის საერთო სადინართან ერთად, დამატებითი სადინარი კი მთავრი სადინარის ცოტა ზემოთ და მარცხნივ. პანკრეასის ეგზოკრინულ ნაწილაკებში, განსაკუთრებით კუდის მიდამოში გაფანტულია ინკრეტორული ფუნქციის მქონე უჯრედოვანი მიკროსკოპული გროვები, რომლებიც წარმოქმნიან 200 ათასი-1,8 მილიონამდე პანკრეასის კუნძულს. კუნძულები გარშემოხვეულია შემაერთებელი ქსოვილით და იზოლირებულია ჯირკვლის ელემენტებისაგან. კუნძულების საერთო წონაა 0,7-0,8 გრამი.

იხ. ვიდეო პანკრეასისპრობლემების შემთხვევაში უარი თქვით მავნე პროდუქტების მომხარებაზე 

პანკრეასის კუნძულების მიერ გამოყოფილი ჰორმონი — ინსულინი პირდაპირ გადადის სისხლში და არეგულირებს ნახშირწყლების ცვლას. კუნძულების ფუნქციის დაქვეითებას (ჰიპოფუნქცია) შაქრიანი დიაბეტის განვითარება მოჰყვება. 1922 წელს კანადელმა მეცნიერებმა შეძლეს სუფთა ინსულინის მიღება. ინსულინს წარმატებით იყენებენ შაქრიანი დიაბეტისა და დიაბეტური კომის სამკურნალოდ.

                                                                    

ინსულინის სტრუქტურა

პანკრეასის დაავადებებიდან აღსანიშნავია პანკრეასის მწვავე ანთება — პანკრეატიტი, პანკრეასის მწვავე ჰემორაგიული ანთება. პანკრეასის ჩირქოვანი ანთება უფრო ხშირად მეზობელი ორგანოების დაავადების შედეგად ვითარდება. პანკრეასის სადინარის დახშვა იწვევს ქრონიკულ პანკრეატიტს. პანკრეასში შეიძლება განვითარდეს, ცისტა, სიმსივნე.

იხ. ვიდეო

დღე-ღამის განმავლობაში ადამიანის ორგანიზმში გამოიყოფა 1,5-2 ლიტრი პანკრეასის წვენი. იგი უფერო, უსუნო, ტუტე რეაქციის სითხეა. შეიცავს ორგანულ ნივთიერებებს. ფერმენტებიდან აღსანიშნავია პროტეაზები, ლიპაზები და ამილაზები. სეკრეცია იწყება საკვების მიღებიდან 1-3 წუთის შემდეგ და გრძელდება 6-10 საათი. პანკრეასის ფუნქცია რეგულირდება ნერვული და ჰუმორული მექანიზმებით. პანკრეასის სეკრეციაზე გავლენას ახდენენ თანაფარისებრი, ჰიპოფიზი, აგრეთვე ფარისებრი და თირკმელზედა ჯირკვლის ჰორმონები.

იხ. ვიდეო

თევზში პანკრეასი ღვიძლთან არის შერწყმული და მაკროსკოპულად განურჩეველია. მასში, თევზებში, ისევე როგორც მაღალ ცხოველებში, ინსულინი წარმოიქმნება ლანგერჰანსის კუნძულებზე. ლამპრებსა და ფილტვის თევზებში, პანკრეასი არსებითად იმალება ნაწლავის კედელში. ზუთხის და ზოგიერთ თევზის თევზში, ისევე როგორც მიქსინებში, პანკრეასი მდებარეობს ღვიძლის ქსოვილში. უმეტეს ციპრინიდებსა და პერციფორმებში, პანკრეასი ღვიძლთან ერთად ქმნის ერთ ორგანოს - ჰეპატოპანკრეასს.

ზოგიერთ თევზში პანკრეასი მდებარეობს ნაღვლის ბუშტისა და მისი სადინარების, ელენთის მახლობლად. პანკრეასი გამოყოფს ფერმენტებს თევზის ნაწლავებში - პროტეაზებს, ლიპაზებს, ამილაზებს - რომლებიც უზრუნველყოფენ ცილების, ცხიმების და ნახშირწყლების მონელებას. კუნძულის უჯრედები (ენდოკრინული უჯრედები) აწარმოებენ ჰორმონ ინსულინს, რომელიც არეგულირებს სისხლში გლუკოზის დონეს.

კუჭქვეშა ჯირკვალი თუ გაწუხებთ - ქონიკურლი დაავდების დროს - აირეთ 1კგ ლიმონი, გამოცალეთ კურკები დაამატეთ 300-300 გრ ოხრახუში და ნიორი, ეს ყველაფერი გატარეთ ხორცსაკებ მანქანაში, მოათავსეთ მომინაქრებულ ჭურჭელში და 2 კვირა გააჩერეთ

ცალე აირეთ 20-20 გრ წითელი მოცვის, მარწყვის და მოის ფოთოლი, სიმინდის ულვაში, დაასხით 2 წიოქა ადურებული წყალი და მთელი ღამით დატოვეთ თერმოსში.

3 კვირის განმავლობაში ყოველდღე, დრეში 3-ჯერ, ჭამამდე 15 წთ-ით ადრე მიიღეთ 1 ჩაის კოვზი ნაზავი და მცენარეთა ფოლებისგან დამზადებული ჩაი - 05-1 ჭიქა.

აიღეთ 30გრ ნემსიწვერის ეკალი, დაასხით 100მლგრ დმუღარე და წამოადურეთ მომინანინქრებულ ჭურჭელში წყლის ორთლზე ნახევარი საათის განმავლობაში შეგრილეთ და გაფილტრეთ. დარჩენილი მასა გამოწურეთ, ნახარში ადუღებული წყალით 100მლ-მდე შეავსეთ მიირეთ მეოთხედი ჭიქა 2-ჯერ

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                Landsat 9

დდეამიწის 

სადამკვირვებლო თანამგზავრი გაშვებას 2021 წლის 27 სექტემბერს კოსმოსური გაშვების კომპლექსიდან-3E ვანდენბერგის კოსმოსურ ძალებზე Atlas V 401 გამშვებ მანქანაზე. NASA პასუხისმგებელია სატელიტის მშენებლობაზე, გაშვებასა და ტესტირებაზე, ხოლო შეერთებული შტატების გეოლოგიური სამსახური (USGS) მართავს თანამგზავრს და მართავს და ავრცელებს მონაცემთა არქივს. ეს იქნება მეცხრე თანამგზავრი Landsat პროგრამაში, მაგრამ Landsat 6 ვერ მიაღწია ორბიტას. კრიტიკული დიზაინის მიმოხილვა (CDR) დასრულდა NASA– ს მიერ 2018 წლის აპრილში და Northrop Grumman Innovation Systems– მა (NGIS) მიიღო თანამგზავრის წარმოების უფლება

იხ. პირდაპრიი ლაივი გაშვება რაკეტა ატლასის თანამგზავრის

The design and construction of Landsat 9 were assigned by NASA, under a delivery order contract to Orbital ATK, in October 2016. The purchase cost of US$129.9 million is part of a five-year contract between the two entities. The budget that provides for initial work on Landsat 9 also calls for research into less expensive and smaller components for future Landsat hardware.

Landsat 9 will largely replicate the functions of its predecessor Landsat 8. The former will include near-identical copies of remote sensors: the Operational Land Imager (OLI) and the Thermal Infrared Sensor (TIRS) instruments – optical and thermal sensors respectively – that will be designated OLI-2 and TIRS-2; the latter will be upgraded to a risk class B implementation (high priority, high national significance, high complexity,) while no changes will be applied to OLI-2.

NASA selected Ball Aerospace & Technologies to provide the OLI-2 instrument through a sole source procurement. OLI-2 will collect data for nine spectral bands with a ground sample distance (GSD) of 30 m for all bands except the panchromatic band, which has a 15 m GSD.

NASA assigned the TIRS-2 instrument as a directed development to Goddard Space Flight Center (GSFC). Design changes to the TIRS-2 are intended to address the stray light and Scene Select Mechanism (SSM) encoder problems experienced with the TIRS on Landsat 8.^[6] Testing and assessment of the TIRS-2 demonstrate the stray light magnitude has been reduced to 1%

Landsat 9 is currently scheduled to launch on 27 September 2021 at 18:11 UTC. This is 4–5 years after the end of Landsat 7's mission design lifetime and near the end of its maximum (fuel supply) lifetime. The Launch Services Program (LSP) at the Kennedy Space Center (KSC) will control the launch operations, which will be conducted from Vandenberg Space Force Base. The launch of Landsat 9 was delayed to September 2021 due to the effects of the coronavirus pandemic on spacecraft work in Arizona.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                  ვანილი

მცენარეული კლასიფიკაცია - სამეფო - მცენარეები, ყვავილოვანი მცენარეები, ერთლებიანები, რიგი - Asparagales, აოჯახი - ჯადვარისებრი გვარი - ვანილი, ეპიფიტურ მცენარეთა, მცოცავი ლიანებია, აქვთ საჰაერო მისაკიდი ფესვები.

ცნობილია 100-მდე სახეობა, რომლებიც გავრცელებულია ორივე ნახევარსფეროს ტროპიკებში. ზოგი სახეობის ნაყოფი შეიცავს სურნელოვან ნივთიერებებს (მაგ. ვანილინს) და იყენებენ პარფიუმერიასა და კვების მრეწველობაში.

საკონდიტრო წარმოებაში ვანილის სახელწოდებით უფრო მეტად ცნობილია ლათ. Vanilla planifolia-ს ნაყოფი. ამ მცენარეს ხორცოვანი ფოთლები და მომწვანო-მოთეთრო ყვავილები აქვს.

მისი სამშობლოა მექსიკა. მოჰყავთ მრავალ ტროპიკულ ქვეყნებში. ვანილის მოუმწიფებელი და შემჭკნარი ნაყოფი ძვირფასი სუნელ-სანელებელია.

იხ. ვიდეო

ამ სანელებლების წარმოების ტექნოლოგია საკმაოდ რთულია. პირველ ეტაპზე მოუმწიფებელი ხილი იკრიფება და ცხელ წყალში (80-85 ° C) 20 წამის განმავლობაში ჩადის, რითაც ასრულებს ერთგვარ მოკლევადიან გაუფერულებას. შემდეგ ნაყოფი ფერმენტირდება 60 ° C ტემპერატურაზე ერთი კვირის განმავლობაში. მხოლოდ დუღილის შემდეგ ვანილი იძენს თავის დამახასიათებელ არომატს და ყავისფერ ფერს. ამის შემდეგ, სანელებელი აშრობს ჩრდილში ღია ცის ქვეშ რამდენიმე თვის განმავლობაში. მას შემდეგ, რაც თეთრი ყვავი ჩნდება ბუჩქებზე, ითვლება, რომ სანელებელი მზად არის გამოსაყენებლად.

ვანილის ხარისხი ბევრ ფაქტორზეა დამოკიდებული, დაწყებული ვაზის ბოტანიკური სახეობებიდან, საიდანაც იგი მიიღება და დამთავრებული დუღილის და გაშრობის პირობებით. ამიტომ, მსოფლიო პრაქტიკაში ვანილი ხარისხით იყოფა 8 ჯიშად.

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -

                                    კინკანი

                            

კუმკვატი^[1] (ლათ. Fortunella) — მარადმწვანე ხეების და ბუჩქების გვარი ტეგანისებრთა ოჯახისა. მჭიდროდ დატოტვილი, 2-3 მ სიმაღლის მცენარეა.

აქვს ვიწრო და წვეტიანი ფოთოლი, თეთრი ყვავილი, წვრილი (2 სმ-მდე დიამეტრის), მოტკბო-მომჟავო ნაყოფი. ყვავილობს ივლისში, ნაყოფი იანვარ-თებერვალში მწიფდება. მისგან ამზადებენ მურაბას, იყენებენ საკონსერვო წარმოებაში და დეკორატიული მიზნით.

საქართველოში გავრცელებულია „ნაგამი“, რომელიც დეკემბერში იკრიფება და კარგად ინახება, იჭმება კანიანად.

იხ. ვიდეო

კუმკატის  სამშობლოა სამხრეთ აზია და აზია-წყნარი ოკეანის რეგიონი. ის იზრდება ჩინეთის სამხრეთით, ასევე სამხრეთ -აღმოსავლეთ აზიაში, იაპონიაში, ახლო აღმოსავლეთში, სამხრეთ ევროპაში (განსაკუთრებით საბერძნეთის კუნძულ კორფუზე) და შეერთებული შტატების სამხრეთით (განსაკუთრებით ფლორიდაში). პოსტსაბჭოთა სივრცეში ის იზრდება კავკასიონის შავი ზღვის სანაპიროზე სოჭის რეგიონში, ყირიმში, იალტის რეგიონში, ასევე აფხაზეთში.

კუმკვატების შესახებ ყველაზე ადრეული ისტორიული ცნობა გვხვდება მე -12 საუკუნის ჩინურ ლიტერატურაში. ისინი დიდი ხანია გაშენებულია ინდოეთში, იაპონიაში, ტაივანში, ფილიპინებსა და სამხრეთ -აღმოსავლეთ აზიაში. ისინი ევროპაში 1846 წელს გაიცნო რობერტ ფორტუნამ, ლონდონის სამებაღეო საზოგადოების კოლექციონერმა და მალევე მიიყვანეს ჩრდილოეთ ამერიკაში

იხ. ვიდეო

მუმკატის ქერქი შეცავს ეთორეზეთებს ხილის არომატს დიდი ნაწილს და შედგება ძირითადად ლიმონენისგან, რაც მთლიანი მასის დაახლოებით 93% -ს შეადგენს. ლიმონენისა და ალფა-პინენის (0.34%) გარდა, ორივე მონოტერპენად ითვლება, ზეთი უჩვეულოდ მდიდარია (სულ 0,38%) სესკიტერპენებში, როგორიცაა α- ბერგამოტინი (0.021%), კარიოფილენი (0.18%), α- ჰუმულენი ( 0,07%) და α-muurolene (0,06%) და ეს ხელს უწყობს ხილის პიკანტურ და მერქნიან გემოს. კარბონილის ნაერთები ქმნიან დანარჩენ ნაწილს და ისინი პასუხისმგებელნი არიან გამორჩეულ არომატზე. ეს ნაერთები მოიცავს ეთერებს, როგორიცაა იზოპროპილ პროპანოატი (1.8%) და ტერპინილ აცეტატი (1.26%); კეტონები, როგორიცაა კარვონი (0.175%); და სპექტრი ალდეჰიდების როგორიცაა citronellal (0.6%) და 2-methylundecanal. სხვა ჟანგბადიანი ნაერთები მოიცავს ნეროლს (0.22%) და ტრანსლიალოლის ოქსიდს (0.15%).

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                              ლაიმი

                                       
(Citrus × aurantiifolia)^[1] — მცენარე ტეგანისებრთა ოჯახისა. ბუჩქოვანი ხეა, სიმაღლით 5 მ. ეკლიანია. ციტრუსოვანი ჰიბრიდია (C. micrantha x C. medica) სფეროსებრი ნაყოფით, რომლის დიამეტრია 25–50 მმ. ჩვეულებრივ აგროვებენ მანამ სანამ მწვანეა, მაგრამ მომწიფებისას ხდება ყვითელი. სპარსულ ლაიმთან შედარებით მცირეა, უფრო მაღალი მჟავიანობისაა, უფრო ძლიერი არომატი და თხელი ქერქი აქვს. ლაიმი სხვა ლაიმებთან შედარებით, ფასდება უნიკალური გემოს გამო. მისი სამშობლოა სამხრეთ-აღმოსავლეთი აზია. ლაიმის წვენისგან მზადდება ამერიკული დესერტი ლაიმის ნამცხვარი.

იხ. ვიდეო ლიმონისა და ლაიმის ნამცხვარი

ძირითადად გამოიყენება როგორც ახალი, ასევე წვენისა და შესანახი სეგმენტებისათვის. წვენი შეიცავს 6-8% ლიმონმჟავას, საუკეთესო ჯიშებს აქვთ რამდენიმე თესლი (0-4). ცაცხვის ხილის არომატი განსხვავდება ლიმნისგან.

ლიმონის წვენი გამოიყენება ლიმონმჟავას დასამზადებლად. ზეთი გამოიყენება როგორც არომატიზატორი გამაგრილებელი სასმელების წარმოებაში. როგორც კოსმეტიკა შესაფერისია ცხიმიანი კანისთვის. ნარევებში - ცხიმიანი კანისთვის: აკონტროლებს ცხიმის გამოყოფას, აშორებს შავ წერტილებს, ამკვრივებს ფორებს, ათეთრებს კანს (განსაკუთრებით კისრის და ზურგის). აძლიერებს თმას და ფრჩხილებს, ხელს უწყობს მათ ზრდას. ზრდის სისხლის მიმოქცევას, აღადგენს დაზიანებულ კანს და კაპილარებს (როზაცეა), ასტიმულირებს ახალი უჯრედების ზრდას, ასწორებს ნაოჭებს, აუმჯობესებს ტონს დაღლილ კანში, აუმჯობესებს სახის ფერს (ორსულობის შემდგომ, მწეველებში, ნერვული სტრესის ან სერიოზული დაავადების შემდეგ). შეიძლება გამოყენებულ იქნას დახურული კომედონების (მილიას ან თეთრკანიანი) სამკურნალოდ. სამედიცინო გამოყენება ცაცხვის ანტირევმატული, ანტისეპტიკური, ანტივირუსული, ბაქტერიციდული, სამკურნალო, აღმდგენი, მატონიზირებელი მოქმედება ფართოდ გამოიყენება მედიცინაში. ამშვიდებს ძლიერ და სწრაფ გულისცემას. აქვს სასარგებლო გავლენა კუჭზე. ათავისუფლებს სტრესთან დაკავშირებული ნაწლავის ანთებას. ხშირად გამოიყენება ლიმონის ნაცვლად, რადგან ცაცხვს აქვს მსგავსი თვისებები. გამოიყენება სიცხის, ინფექციური დაავადებების, ყელის ტკივილის, გაციებისა და სხვათა სამკურნალოდ

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                               ბატატი

 ტკბილი კარტოფილი (ლათ. Ipomoea batatas) — აბილილის გვარის გორგლიანი მცენარე ხვართქლასებრთა ოჯახისა. ტროპიკულ ქვეყნებში მოჰყავთ მრავალწლოვან, ხოლო სუბტროპიკულში ერთწლოვან კულტურად.

აქვს 1–5 მ სიგრძის გართხმული ღერო, ფოთოლი მთლიანი და თათისებრ დაყოფილია. ყვავილი ვარდისფერი ან თეთრი. ნაყოფი ოთხთესლიანი კოლოფია. ბატატის ფესვები ვეგეტაციის დასასრულს წარმოქმნის სხვადასხვა ფორმისა და შეფერილობის გორგლს, რომელიც მომწიფებისას შეიცავს 24–28% სახამებელსა და შაქარს. გორგლი იწონის 200 გ-იდან 3 კგ-მდე.

ბატატის სამშობლოა მექსიკა და ცენტრალური ამერიკა. ფართოდაა გავრცელებული ინდოეთში, ინდონეზიაში, ჩინეთში, იაპონიაში, ესპანეთში, იტალიასა და აშშ-ში. მოჰყავთ აგრეთვე თურქმენეთსა და საქართველოში — მხოლოდ საცდელ ნაკვეთებზე. ბატატის გორგლს იყენებენ საჭმელად, ამზადებენ კონსერვს, ფქვილს, სახამებელს, ბადაგს, მიწისზედა ნაწილი პირუტყვის საუკეთესო საკვებია.

იხ. ვიდეო

ტკბილი ბატატიკარტოფილი ტუბერები 30 სმ სიგრძემდე, წვნიანი, დელიკატური რბილობით და თხელი კანით. მათ არ აქვთ თვალები და ყლორტები წარმოიქმნება ფარული კვირტებისგან. სხვადასხვა ჯიშის ტუბერები შეიძლება ძალიან განსხვავებული იყოს ფორმაში - მრგვალი, ლენტიანი, ფუსფუსური; რბილობის ფერით - თეთრი, ყვითელი, ნარინჯისფერი, ნაღები, წითელი, მეწამული; გასინჯვა - ახალიდან ძალიან ტკბილი; ტექსტურაში - რბილი და წვნიანიდან მშრალი და მყარი; ქერქის ფერით - ცისარტყელას თითქმის ყველა ფერი. კულტივირებული ჯიშების უმეტესობა მეტ -ნაკლებად ტკბილია საქაროზის, გლუკოზის და ფრუქტოზის შემცველობის გამო. რძიანი წვენი ჩნდება ტუბერის შესვენებაზე (ან მოჭრილ ღეროზე).

იხ. ვიდეო