ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -

                           იტალიური ომები

ჰავაის ბრძოლა, ცნობილი ფენგი მხატვრის ნამუშევარი (XVI საუკუნე)

იტალიური ომები 1494-1559 — სამხედრო ლაშქრობები და ომები უმთავრესად იტალიის მიწა-წყალზე. მიმდინარეობდა რამდენიმე ეტაპად. მთავარი მონაწილენი იყვნენ საფრანგეთი, ესპანეთი და „საღვთო რომის იმპერია“ (აგრეთვე დროდადრო ინგლისი, პაპი და იტალიის სახელმწიფოები), წარმოებდა იტალიაზე ბატონობისა და ევროპაში ჰეგემონობისათვის. იტალიური ომები წამოიწყო შარლ VIII-მ, რომელმაც როგორც ანჟუელთა მემკვიდრემ, პრეტენზია გამოაცხადა ნეაპოლის სამეფოზე. 1495 წელს შარლ VIII დაეუფლა ნეაპოლს. საფრანგეთის გაძლიერებამ შეაშფოთა, როგორც იტალია, ისე სხვა ევროპული სახელმწიფოები. ფრანგების გასაძევებლად 1495 წლის მარტში შეიქმნა ე.წ. „წმინდა ლიგა“ ანუ „ვენეციის ლიგა“, ვენეციის, მილანის, რომის პაპის, იმპერატორ მაქსიმილიან I-ისა და ფერდინანდ II არაგონელის მონაწილეობით. 1496 წლის დეკემბერში საფრანგეთი იძულებული იყო გაეყვანა გარნიზონთა ნარჩენები ნეაპოლის სამეფოდან.

იხ. ვიდეო გრანდიოზული ბრძოლა ესპანეთსა და საფრანგეთ შორის 

იტალიური ომები განაახლა ლუი XII-მ, რამდენიმე გამარჯვების შემდეგ 1499-1500 წწ. იგი დაეუფლა მილანის საჰერცოგოსა და მთელ ლომბარდიას. 1501-1502 წწ. საფრანგეთისა და ესპანეთის ჯარებმა დაიპყრეს ნეაპოლის სამეფო, მაგრამ მალე მათ შორის თანხმობა დაირღვა და მდინარე გარილიანოსთან ბრძოლაში (1503 წლის 29 დეკემბერი) დამარცხების შემდეგ საფრანგეთი იძულებული გახდა დაეტოვებინა ნეაპოლის სამეფო, რომელსაც ესპანეთი დაეუფლა ბლუის ხელშეკრულების საფუძველზე.

იტალიური ომების შედეგად ვენეციის რესპუბლიკა გაძლიერდა. ამან ვენეციის წინააღმდეგ აამხედრა არა მარტო საფრანგეთი და ესპანეთი, არამედ იტალიური სახელმწიფოებიც. 1508 წლის დეკემბერში პაპ იულიუს II-ის ინიციატივით შედგა ანტივენეციური, ე.წ. კამბრეს ლიგა, რომელშიც შევიდნენ პაპი, საფრანგეთი, ესპანეთი, „საღვთო რომის იმპერია“, ფლორენცია, ფერარა, მანტუა და იტალიის ზოგიერთი სხვა სახელმწიფო. 1509 წლის 14 მაისს საფრანგეთმა ანიადელოსთან დიდი გამარჯვება მოიპოვა ვენეციაზე, ხოლო ივნისში იმპერატორმა დაიპყრო ქალაქები ვერონა და ვინჩენცა. მაგრამ ვენეცია შეუთანხმდა ესპანეთსა და პაპს და მიაღწია კამბრეს ლიგის დაშლას. ამავე დროს საფრანგეთის გაძლიერებამ ჩრდილოეთ-დასავლეთ იტალიაში გამოიწვია ძალთა გადაჯგუფება: პაპ იულიუს II-ის ხელმძღვანელობით საფრანგეთის წინააღმდეგ შეიქმნა ე.წ. „წმინდა ლიგა“ (1511 წ. ოქტომბერი), რომელშიც შევიდნენ პაპი, ვენეცია, ესპანეთი, ინგლისი, და შვეიცარიის კანტონები; საფრანგეთს მიემხრნენ მოდენა და ფერარა, ფლორენციამ ნეიტრალიტეტი შეინარჩუნა. მიუხედავად იმისა, რომ ფრანგებმა უკან დაახევინეს შვეიცარიელებს და 1512 წლის თებერვალში აიღეს ბოლონია, ხოლო რავენასთან ამავე წლის 11 აპრილს დაამარცხეს ესპანელები, საფრანგეთი იძულებული გახდა 1512 წლის განმავლობაში დაეტოვებინა ლომბარდია. 1513 წლის დამლევს საფრანგეთი დაუზავდა ესპანეთს, ხოლო 1514 წლის აგვისტოში - ინგლისს.

საფრანგეთის მეფე ფრანსუა I-მა ტახტზე ასვლისთანავე განაახლა იტალიური ომები. ფრანგებმა ვენეციელების დახმარებით 1515 წლის 13-14 სექტემბერს, მარინიანოს ბრძოლაში სასტიკად დაამარცხეს მილანის ჰერცოგის მიერ დაქირავებული შვეიცარიელები. საფრანგეთი დაეუფლა მილანსა და პავიას, ხოლო ვენეცია - ბერგამოსა და ბრეშას. ფრანსუა I დაუზავდა პაპს და 1516 წლის ნოემბერში დადო ე.წ. „მუდმივი ზავი“ შვეიცარიის კანტონებთან. საფრანგეთ ესპანეთს შორის დადებულმა1516 წლის ნუაიონის ზავმა დაამტკიცა საფრანგეთის უფლებები მილანზე, ხოლო ესპანეთისა - ნეაპოლზე.

ფრანსუა I-ისა და კარლ V-ის პირველი ბრძოლა

კარლ V, ესპანეთის მეფე

ესპანეთის მეფის კარლოს I-ის არჩევას „საღვთო რომის იმპერიის“ იმპერატორად (კარლ V-ის სახელწოდებით) მოჰყვა იტალიური ომების ახალი ეტაპი. კარლ V-მ თავისი ვეებერთელა ტერიტორიებით შემორკალა მთელი საფრანგეთი და დაემუქრა მის ტერიტორიულ მთლიანობას. 1521 წელს განახლდა იტალიური ომები. 1521 წელს ბიკოკთან ფრანგების არმია, რომელშიც დაქირავებული შვეიცარიელებიც შედიოდნენ, დამარცხდა. ფრანგები დამარცხდნენ პავიის ბრძოლაშიც 1525 წლის 24 თებერვალს. ფრანსუა I ესპანელებს ტყვედ ჩაუვარდათ. 1526 წლის 14 იანვრის მადრიდის ზავით იგი იძულებული გახდა დაეთმო ესპანეთისთვის მილანის საჰერცოგო და ფრანგული სამფლობელო - ბურგონის (ბურგუნდიის) საჰერცოგო, რომელზედაც პრეტენზიას აცხადებდა კარლ V.

კონიაკის ლიგის ომი

მას შემდეგ რაც საფრანგეთის მეფე ფრანსუა I გათავისუფლდა ესპანელთა ტყვეობიდან და დაბრუნდა საფრანგეთში გადათქვა თავისი პირობა და ომი განახლდა. საფრანგეთმა 1526 წლის მაისში შეადგინა კონიაკის ლიგა, რომელშიც შევიდნენ: საფრანგეთი, პაპი კლემენტ VII, ვენეცია, ფლორენცია და მილანის ჰერცოგი. 1526 წელს საფრანგეთმა იმპერიის წინააღმდეგ კავშირი შეკრა სულეიმან I კანუნთან. იმპერატორის დაქირავებულმა არმიამ 1527 წლის მაისში აიღო და ააოხრა ქალაქი რომი, პაპი ტყვედ ჩავარდა და იძულებული გახდა იმპერატორთან სეპარატული ზავი დაედო. იტალიის მოკავშირეებს ჩამოშორებულმა საფრანგეთმაც 1529 წელს კამბრეს ზავი დადო იმპერატორთან, რომლის მიხედვითაც ნეაპოლის სამეფო გამოცხადდა ესპანეთის სამფლობელოდ.

ფრანსუა I-ისა და კარლ V-ის მესამე ბრძოლა

1527 წელს რომის დაცემამ, რეფორმაციის წარმატებამ გერმანიაში და ინგლისის მეფე ჰენრი VIII-სა და კათოლიკურ ეკლესიას შორის განხეთქილებამ შეასუსტა რომის პაპის პოზიციები, ამის გამო იგი აქტიურად აღარ ერეოდა იტალიურ ომებში. 1530-იანი წლების დასაწყისში იტალიურმა ომებმა მიიღეს ესპანელ ჰაბსბურგებსა და ფრანგ ვალუას დინასტიას შორის ევროპაში ჰეგემონიისათვის ბრძოლის ხასიათი. იტალიური ომების განახლება მოჰყვა მილანის ჰერცოგის ფრანჩესკო II სფორცას გარდაცვალებას 1535 წელს. კარლ V-მ ლომბარდია სასწრაფოდ გამოაცხადა ესპანეთის საკუთრებად. ამის საწინააღმდეგოდ ფრანსუა I-მა პრეტენზიები გამოთქვა მილანზე და სავოიაზე. 1536 წელს საფრანგეთის ჯარებმა აიღეს ტურინი და დაიპყრეს მთელი სავოიის საჰერცოგო, მაგრამ მილანამდე ვერ მივიდა. საპასუხოდ კარლ V შეტევაზე გადავიდა პროვანსში და დაიკავა მარსელი. იტალიური ომების აღნიშნული ეტაპი დამთავრდა 1538 წელს ნიცის ზავით, რომელმაც შეინარჩუნა ესპანეთის ჰეგემონია იტალიაში.

ფრანსუა I-ისა და კარლ V-ის მეოთხე ბრძოლა

ნიცის ათწლიანი ზავი დაირღვა 1542 წელს. 1541 წელს ესპანელმა ჯარისკაცებმა მოკლეს 2 ფრანგი ჯარისკაცი პავიაში.ამის საპასუხოდ საფრანგეთის მეფე ფრანსუა I-მა განაახლა ომი, დაიპყრო ესპანეთის მეფის სამფლობელები ლუქსემბურგი და რუსილიონი, ამასთანავე მეფემ განაახლა კავშირი ოსმალეთის სულთან სულეიმან II-სთან. 1543 წელს საფრანგეთ-ოსმალეთის გაერთიანებულმა ესკადრამ აიღო ქალაქი ნიცა, 1544 წლის 14 აპრილს საფრანგეთის სახმელეთო არმიამ დიდი გამარჯვება მოიპოვა ჩერეზოლესთან ომში. ამავდროულად იმპერატორისა და ინგლისის მეფის ჰენრი VIII-ის ჯარები შეიჭრნენ საფრანგეთის მიწა-წყალზე. ინგლისის ჯარმა დაიკავა ბულონი, ხოლო ესპანეთის ჯარებმა სუასონი. გენუაში და სიენაში ანტიესპანუურმა აჯანყებებმა და ოსმალების ფლოტის გამუდმებულმა შეტევებმა კარლ V მოლაპარაკების მაგიდასთან მიიყვანა. 1546 წლის კრესის ზავით იტალიაში სტატუს ქვო შენარჩუნდა.

                    უკანასკნელი იტალიური ომი

1551 წელს ომი კვლავ განახლდა მოხუც კარლ V-სა და ანრი II-ს შორის. ფრანგებმა პიემონტში 1555 წელს დაიპყრეს კასალე, კარლ V-ის გადადგომის შემდეგ (1556 წ.) ანრი II განაგრძობდა ბრძოლას ფილიპე II-ის წინააღმდეგ. 1557 წელს საფრანგეთის არმიამ ფრანსუა გიზის სარდლობით გაილაშქრა ნეაპოლზე, სამაგიეროდ ესპანეთის არმია ნიდერლანდიდან შეიჭრა ჩრდილოეთ საფრანგეთში. 1557 წლის 10 აგვისტოს სენ-კანტენთან საფრანგეთის მძიმე დამარცხებითა და პარიზისათვის შექმნილი მუქარით ესპანეთმა აიძულა ფრანგები შეეწყვიტათ ნეაპოლზე ლაშქრობა. ხანგრძლივმა ომმა ფინანსურად გამოფიტა მებრძოლი მხარეები და აიძულა დაედოთ კატო-კამბრეზის ზავი (1559 წლის აპრილი).

                                         შედეგები

ხანგრძლივი იტალიური ომების შედეგად საფრანგეთი გაძევებულ იქნა იტალიიდან, რომლის ჩრდილოეთ და სამხრეთ ნაწილში დიდი ხნით გაბატონდა ესპანეთი. იტალია პოლიტიკურად დაქუცმაცებული დარჩა.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                               მილკბილა

 (ლათ. Orycteropus afer) — ღამით აქტიური საშუალო ზომის მთხრელი ძუძუმწოვარი, რომელიც გავრცელებულია აფრიკაში. ის არის ერთადერთი თანამედროვე სახეობა მილკბილების რიგში. სხვა მწერიჭამიებისგან განსხვავებით, მას აქვს გრძელი ღორის მსგავსი დინგი, რომელიც იყენებს საჭმლის მოსაძებნად. ის ბინადრობს აფრიკის სამხრეთის ორ მესამედზე თავს არიდებს ქვიან ტერიტორიებს. როგორც მწერიჭამია, ის დამოკიდებულია ჭიანჭველებზე და ტერმიტებზე, რომებსაც ის თხრის თავიანთი ბუდეებიდან თავისი მჭრელი ბრწყალებით და ძლიერი ფეხებით. ის ასევე თხრის სოროებს, რომელშიც ცხოვრობს და უვლის თავის შვილებს. IUCN-ის წითელი ნუსხის მიხედვით, განეკუთვნება ყველაზე ნაკლები საფრთხის ქვეშ მყოფ ცხოველთა კატეგორიას, თუმცა, როგორც ჩანს, მათი რიცხვები იკლებს.

მილკბილები შედიან აფროტერების ჯგუფში, რომელშიც ასევე არიან სპილოები, ლამანტინები და დამანები. სახელი Orycteropus ნიშნავს „მთხრელი ფეხს“, ხოლო afer — აფრიკას

იხ. ვიდეო

მილკბილა არ არის ღორის ნათესავი, უფრო სწორად, ის არის გაურკვეველი ძუძუმწოვრების რიგის, მილკბილების ერთადერთი ცოცხალი წარმომადგენელი. ის არ არის არც ჭიანჭველაჭამიების ნათესავი, მიუხედავად იმისა, რომ მათ აქვთ გარეგნული და სახასიათო მსგავსებები. მილკბილას უახლოესი ცოცხალი ნათესავები ხტუნიები, ტანრეკები და ოქროს თხუნელები არიან. სირენებთან, დამანებთან, სპილოებთან და ზოგიერთ გადაშენებულ სახეობასთან ერთად ის შედის აფროტერების ჯგუფში. მილკბილების ტვინის შესწავლამ აჩვენა მისი მსგავსება კონდილატორებთან.

პრეისტორიული ნაშთების მიხედვით, ბრაიან პეტერსონმა დაასკვნა, რომ მილკბილას წინაპრები აფრიკაში პალეოცენის დასასრულს ცხოვრობდნენ. პტოლემაიდები — ძუძუმწოვრები ბოლომდე გაურკვეველი ნათესაური კავშირებით, შესაძლებელია რეალურად იყვნენ მილკბილების მონათესავე რიგი ან თვითონ მილკბილების რიგს ეკუთვნოდნენ.

პირველი მილკბილა სავარაუდოდ იყო Myorycteropus africanus, რომელიც ცნობილია კენიის მიოცენის პერიოდის ნაშთებიდან. ყველაზე ადრეული სახეობა მილკბილების გვარიდან არის Orycteropus mauritanicus, რომელიც აღმოაჩენეს ალჟირში, შუა მიოცენის დროინდელ ნაშთებში, თანაბრად ძველი ნაშთი აღმოჩნდა კენიაშიც. მილკბილების ნაშთები თარიღდება 5 მლნ წლით, ისინი გავრცელებულნი იყვნენ ევროპასა და ახლო აღმოსავლეთში.

გაურკვეველი პლეისტოცენის ეპოქის Plesiorycteropus მადაგასკარიდან თავდაპირველად მილკბილა ეგონათ, რომელიც გამოეყო წინაპრებს და გადავიდა კუნძულზე ეოცენის პერიოდში, მაგრამ საკმაოდ ბევრი ანატომიური განსხვავების და თანამედროვე მოლეკულური მტკიცებულებების გამო, მეცნიერები ფიქრობენ, რომ ისინი იყვნენ ოქროს თხუნელების ნათესავები, რომლებმაც მიაღწიეს მილკბილასნაირ გარეგნობას და ეკოლოგიურ ნიშას.

იხ. ვიდეო

მილკბილა გარეგნულად ღორს ჰგავს. მისი ტანი სქელია, ზურგი თვალსაჩინოდ თაღოვანი და თხლად შემოსილი უხეში ბეწვით. კიდურები საშუალო ზომის აქვს, უკანა ფეხები უფრო გრძელია, ვიდრე წინა. წინა ფეხებმა დაკარგეს ცერა თითი, უკანა ფეხზე ხუთივე თითი შენარჩუნებულია. თითო თითს აქვს დიდი, ძლიერი ბრჭყალი, რომელიც გარკვეულწილად შებრტყელებული და ნიჩბის მსგავსია — გარდამავალი ბრჭყალსა და ჩლიქს შორის.

მილკბილას წონა საშუალოდ 60-დან 80 კილოგრამამდეა, ხოლო სიგრძე 105-დან 130 სანტიმეტრამდე, კუდის ჩათვლით 2,2 მეტრს აღწევს. სიმაღლეში 60 სანტიმეტრამდეა. არის აფროინსექტიფილების (აფრიკის მწერიჭამიების) უდიდესი წარმომადგენელი. მილკბილა მოყვითალო-მონაცრისფროა, ხშირად მიწისგან იღებს მოწითალო-მოყავისფრო ფერს. ბეწვი თხელია, თავსა და კუდზე — მოკლეა, ფეხებზე — გრძელი; ნესტოებზე უხვად და მჭიდრო აქვს, რაც მას თხრის დროს მტვრის გაფილტვრაში ეხმარება. სხეულის მთავარი დამცავი მაგარი და სქელი კანია. კუდი დასაწყისში სქელია და ბოლოსკენ წვრილდება

დიდი წაგრძელებული თავი დგას მოკლე, სქელ კისერზე. დინგის ბოლოს აქვს დისკი, რომელზედ მდებარეობს ორი ნესტო. მილკბილას თავი შეიცავს ბევრ უნიკალურ და განსხვავებულ მახასიათებელს. ყველაზე გამორჩეული მახასიათებელია მისი კბილები — პულპის მაგივრად თითო კბილზე აქვს შეჯგუფებული, თხელი, ექვსკუთხა, სწორი, პარალელური ვასოდენტინის (დენტინის მოდიფიცირებული ფორმის) მილები, ინდივიდუალური პულპის არხებით, რომლებიც ერთმანეთთან დაკავშირებულია კბილის ცემენტით. სვეტების რაოდენობა დამოკიდებულია კბილის ზომაზე, ყველაზე დიდს დაახლოებით 1500-მდე სვეტი აქვს. კბილზე მინანქარი არ აქვთ, ისინი ცვდებიან და თავიდან იზრდებიან. მილკბილები ყბის წინა ნაწილში არსებული ეშვებით იბადებიან, რომლებიც მალევე სძვრებათ და აღარ ეზრდებათ. ზრდასრულ მილკბილებს მხოლოდ საღეჭი კბილები აქვთ, ყბის უკანა ნაწილში დანარჩენი კბილები ღორის მსგავსია, მათ არ აქვთ ფესვები. კბილები შეიცავს 14 ზედა და 12 ქვედა ყბის მოლარს. მილკბილების ცხვირი ასევე ძალიან უცნაურია. მას აქვს ცხვირის 10 ნიჟარა, უფრო მეტი ვიდრე რომელიმე სხვა ძუძუმწოვარს.

მილკბილას ნესტოების კედლები სქელი და თმით სავსეა. მისი ცხვირი ძალიან მოძრავია, რადგან მას განვითარებული სახის კუნთები აქვს. მისი ნესტოების გამყოფ ქსოვილს სავარაუდოდ სენსორის ფუნქცია აქვს, მაგრამ ჩვენთვის გაურკვეველია ის ყნოსვითია თუ ვიბრაციული. მას აქვს 9-დან 11-მდე ცხვირის კონჩა, უფრო მეტი ვიდრე რომელიმე სხვა ძუძუმწოვარს, შესადარებლად ძაღლს 4-დან 5-მდე ტურბინის ძვალი აქვს. ტურბინის ძვალი დიდი რაოდენობით მილკბილას აქვს მეტი ადგილი ნესტისთვის, ეხმარება ეპითელიუმს და განლაგებულია ყნოსვის ბოლქვში. მისი ცხვირი შეიცავს 9 ყნოსვის ბოლქვს, უფრო მეტს ვიდრე სხვა რომელიმე ძუძუმწოვარისა. მათი სახე წააგავს ღორის წაგრძელებულ სახეს. მათი პირი პატარა და მილისებრია, რაც ახასიათებთ ცხოველებს რომლებიც, იკვებებიან ჭიანჭველებით და ტერმიტებით. მილკბილას აქვს გრძელი და წვრილი ენა (აღწევს 30 სანტიმეტრს სიგრძეში). ყურები ძალიან ეფექტურია მილკბილებისთვის, რომლებიც არაპროპორციულად გრძელია, დაახლოებით 20-დან 25 სანტიმეტრამდე. თვალები თავთან შედარებით პატარაა.

მილკბილას კუჭს აქვს კუნთოვანი 

პილორიული ნაწილი, რომელიც გადაყლაპული საჭმლის დასაფქვავად მოქმედებს როგორც კუნთოვანი კუჭი, რაც ღეჭვას არასაჭიროს ხდის. მისი ბრმა ნაწლავი დიდია. ორივე სქესი ანალური ჯირკვლიდან გამოყოფს ძლიერ სეკრეციულ სუნს. მისი სანერწყვე ჯირკვალი ძალიან განვითარებულია და კისერს თითქმის მთლიანად ეკვრის, ამიტომაც ინარჩუნებს მათი ენა თავის წებოვნებას.

გენეტიკურად მილკბილა ცოცხალი ნამარხია, რადგან მათი ქრომოსომები ძალიან კარგადაა შემონახული, რაც კარგად ასახავს ეუთერიის პერიოდს, სანამ ძუძუმწოვრები თანამედროვე ტაქსონებად დაიყოფოდნენ.

ჰაბიტატი და გავრცელება

მილკბილები ცხოვრობენ სუბსაჰარულ აფრიკაში, სადაც მათი შესაფერისი ჰაბიტატი (სავანა და მეჩხერი ტყე) და საჭმელია (ჭიანჭველები და ტერმიტები). დღის განმავლობაში ისინი დროს ბნელ სოროებში ატარებენ, რითაც მზის მცხუნვარებას გაურბიან. ჭაობიან ადგილებში არ ცხოვრობენ, რადგან წყალი მათ ხელს უშლის თხრაში, ერიდებიან ქვიან ტერიტორიებსაც, სადაც ასევე უჭირთ თხრა. ეთიოპიაში შემჩნეულები არიან ზღვის დონიდან 3200 მეტრამდე. გავრცელებული არიან სუბსაჰარული აფრიკიდან სამხრეთ აფრიკამდე, რამდენიმე გამონაკლისი რეგიონის გარდა. ამ გამონაკლისებში შედის ნამიბიის, კოტ-დ’ივუარისა და განის სანაპიროები. არ ცხოვრობენ მადაგასკარზე.

მილკბილა ღამის ცხოველი და მარტოხელა არსებაა, რომელიც იკვებება უმეტესად ჭიანჭველებითა და ტერმიტებით (მირმეკოფაგი). ერთადერთი ხილი, რომელსაც ის იღებს არის მილკბილას კიტრი (Cucumis humifructus). ამ კიტრს და მილკბილას სიმბიოზური ურთიერთობა აქვთ — როდესაც მილკბილა ჭამს ამ ხილს, ის კუჭში გადის თავის სოროსთან ახლოს, რათა ეს ხილი მასთან ახლოს გაიზარდოს, იგი ფხვიერ და ნაყოფიერი ნიადაგზე სწრაფად იზრდება. რა დროსაც ხილის თესლი მილკბილას ნაწლავში ატარებს, საკმარიასია იმისთვის, რომ უზრუნველყოს საჭირო ტენიანობა. მილკბილა ერიდება დორილუსებს და წითელ ჭიანჭველებს. თავისი მკაცრი კვების გამო, გადასარჩენად სჭირდება მდიდარი რაციონი. სოროდან გამოდის საღამოთი, მზის ჩასვლიდან მალევე. საკვების მოძიებისთვის დიდ მანძილს გადის — 10-დან 30 კილომეტრამდე, ცხვირი მიწასთან ახლოს უჭირავს, ხოლო ყურები წინ აქვს მიმართული, რაც მიუთითებს, რომ საჭმლის ძიებისას ის იყენებს ყნოსვასაც და სმენასაც. ისინი ზიგზაგურად დადიან საკვების მოსაპოვებლად და არ იმეორებენ თავის მარშრუტს 5-დან 8 დღემდე, რადგან ტერმიტებს მისცენ საშუალება თავიდან ააშენონ თავიანთი ბუდე.

საჭმლის ძებნისას მილკბილა ჩერდება და თავისი წინა ფეხებით თხრის V-ს ფორმის თხრილს და ყნოსავს ტერიტორიის შესასწავლად. როდესაც ის ჭიანჭველების ან ტერმიტების თავშეყრას იგრძნობს, თხრის მათ ბუდეს თავისი წინა ფეხებით, ამ დროს ყურები წინ აქვს მიმართული მტაცებლების შესამჩნევად. შეუძლია მწერების გასაოცარი რაოდენობა შეჭამოს თავისი გრძელი, წებოვანი ენის დახმარებით, ერთ ღამეში დაფიქსირებულა 50 000 შეჭმული მწერი. ბრჭყალების დახმარებით შეუძლია სწრაფად ამოთხაროს ჭიანჭველების და ტერმიტების მყარი ბუდე. მტვრის ჩასუნთქვისგან თავს იცავს ნესტოების დალუქვით. მილკბილას გრძელი (30 სანტიმეტრიანი) ენა მწერების და ტერმიტების კბენისგან დაცულია მაგარი და სქელი კანით. ტერმიტების ბუდის დატოვების შემდეგ სხვა ცხოველები მოდიან მისი ნარჩენების ასაღებად. მხოლოდ ტერმიტების ბუდე მილკბილასთვის საკმარისი არაა, ამიტომაც ის ეძებს მოძრავ ტერმიტებს. როდესაც ეს მწერები მოძრაობენ, ისინი ქმნიან 10-დან 40 მეტრამდე სიგრძის მწკრივებს. ეს მილკბილასთვის მარტივად მოსაპოვებელი საჭმელია. მსგავსი მწკრივები ხშირია პირუტყვების და სხვა ჩლიქოსნების სიახლოვეს.

მილკბილები ღამის პირველ ნახევარში, დაახლოებით 20:00-დან 24:00 საათამდე, უფრო აქტიურები არიან, მაგრამ ისინი არ ანსხვავებენ ნათელ ან ბნელ ღამეებს. არახელსაყრელი ამინდის ან შეწუხების შემთხვევაში, არც ღამით გამოდიან სოროდან. ერთ ღამეში მილკბილა დაახლოებით 2-დან 5 კილომეტრს ფარავს, მაგრამ ზოგი კვლევა გვეუბნება, რომ ის ღამეში 30 კილომეტრს გადის.

იხ. ვიდეო

მილკბილა ჩუმი ცხოველია, მაგრამ გამოსცემს სუსტი ღრუტუნის ხმას საჭმლის ძებნის დროს და ხმამაღალ ღრუტუნს როდესაც თხრის. შეშინების შემთხვევაში ყმუილის მსგავს ხმას გამოსცემს, იმალება თავის სოროში, მაგრამ თუ სორო ახლოს არაა, იქვე თხრის მიწას. ასეთი სორო პატარაა და ამოსასვლელად უკან სიარული უწევს.

მილკბილა კარგი მოცურავეა, შემჩნეულია, როდესაც ის ძლიერ დინებაშიც კი ოსტატურად ცურავს. შეუძლია დიდი ზომის სორო ხუთ წუთში ამოთხაროს, მაგრამ ამ გამონაკლისის გარდა, ის საკმაოდ ნელა მოძრაობს,

ღამით სოროდან გამოსვლისას შესასვლელთან ჩერდება ათი წუთით, ყნოსვას და მოსმენას იწყებს, შემდეგ 10 მეტრის მოშორებით ჩერდება და ისევ იწყებს ყნოსვას და მოსმენას, ხოლო შემდეგ შეუდგება საჭმლის მოძიებას.

ჭიანჭველების და ტერმიტების ბუდეების თხრის გარდა, მილკბილა თავის სოროსაც თხრის. მილკბილას სოროები სამი კატეგორიისაა, ესენია საჭმლის მოპოვებისას გაკეთებული სორო, თავშესაფრის სორო და სახლის სორო. თავშესაფრის სოროები ბევრია, მთავარი სახლი-სოროს გარშემო და ისინი თავის შესაფარებლად გამოიყენება, ხოლო სახლი-სორო — შესაჯვარებლად და საცხოვრებლად. სახლი-სორო ღრმა და დიდია, აქვს რამდენიმე შესასვლელი და სიგრძეში შეიძლება 13 მეტრსაც აღწევდეს. სოროები ზოგ შემთხვევაში იმდენად დიდია, რომ შიგნით ადამიანიც შეეტევა. მილკბილა ხშირად ცვლის სოროს ოთახების განლაგებას, წელიწადში ერთხელ სოროსაც იცვლის. დაცარიელებულ სოროებში სხვა, უფრო პატარა ცხოველები სახლდებიან მაგალითად, აფთრისებრი ძაღლი, მეჭეჭებიანი ღორი, ფრინველები, მწერიჭამია ხელფრთიანები, ხვლიკები და გველები. ამ სოროების გარეშე ისინი დაიხოცებოდნენ ხანძრის დროს. მხოლოდ დედები და მათი ნაშიერები იყოფენ სოროს, მილკბილები ცნობილები არიან იმით, რომ სოროებში მარტოდ ცხოვრობენ. თუ სოროს ვინმე თავს დაესხა, ის მეორე გასასვლელს თხრის გასაქცევად, ან თავს ესხმება მტაცებელს თავისი ბრჭყალებით. მილკბილები ხანდახან ჭიანჭველების ბუდეშიც იძინებენ, რაც მათ იცავს მტაცებლებისგან.

გამრავლება                                                                    

დედა მილკბილა ნაშიერთან ერთად

მილკბილები წყვილდებიან მხოლოდ გამრავლების სეზონზე. შვიდი თვის მაკეობის შემდეგ იბადება ერთი ნაშიერი (1,7–1,9 კილოგრამის მასის). შობადობა მაისიდან ივლისამდე პერიოდში მიმდინარეობს. დაბადებისას ნაშიერს სიფრიფანა ყურები და ბევრი ნაოჭი აქვს. ორი კვირის შემდეგ ნაოჭები ქრება, ხოლო სამი კვირის შემდეგ მას უკვე ყურების დაჭერა შეუძლია. 5–6 კვირაში მას ბეწვი ეზრდება. 2 კვირს ასაკიდან შეუძლია სოროდან გამოსვლა დედასთან ერთად, ტერმიტების ჭამა — 9 კვირიდან. სამი თვიდან ის რძის წოვას წყვეტს და ექვსი თვისას უკვე სოროების თხრა შეუძლია, მაგრამ დედასთან რჩება შემდეგ გამრავლების სეზონამდე. სქესობრივად მომწიფებულია 2 წლიდან.

კონსერვაცია

მეცნიერები ფიქრობდნენ რომ მილკბილების რაოდენობა მცირდებოდა, მაგრამ ეს შესაძლოა გამოწვეული ყოფილიყო მათი ოსტატური დამალვის და ღამით აქტიურობის გამო. საბოლოო მონაცემებით, მათი რიცხვები სტაბილურია. რაოდენობა ცოტათი მცირდება დასავლეთ, აღმოსავლეთ და ჩრდილოეთ აფრიკაში. სამხრეთ აფრიკაში ამ მხრივ სტაბილურობაა. მილკბილას ბუნების დაცვის საერთაშორისო კავშირის მიერ ყველაზე ნაკლები საფრთხის ქვეშ მყოფი კატეგორია აქვს მინიჭებული. ტერმიტების რაოდენობის შემცირების შემთხვევაში მთელ სახეობას დიდი საფრთხე ემუქრება.

მილკბილები ხელოვნურ გარემოში კარგად ცხოვრობენ. პირველი ზოოპარკი, რომელსაც მილკბილა ჰყავდა (სამხრეთ აფრიკიდან) იყო ლონდონის ზოოპარკი.

მითოლოგია და პოპულარული კულტურა 

F-14 ესკადრილიას კუდზე მილკბილა ახატია

აფრიკულ ფოლკლორში მილკბილა პატივცემული ცხოველია, საჭმლის გულმოდგინე ძიების, უშიშრობისა და ჭიანჭველებთან ბრძოლისთვის. ჰაუსას ჯადოქრები მილკბილას გულისგან, ტყავისგან, შუბლისგან და ბრჭყალებისგან ჯადოს აკეთებენ, რის შემდეგაც ხის ფესვებთან ერთად ნაყავენ. კანში შეხვეულ ჯადოს თუ ყელზე ჩამოიკიდებს, ჰაუსას ჯადოქრების მიხედვით, ადამიანი კედლებში და ჭერში გასვლას შეძლებს. ამ ჯადოს უმეტესად ქურდები იყენებენ. ზოგი ტომი, მაგალითად, მანგბეტუ, აიანდა და ლოგო, მილკბილას კბილებისგან სამაჯურებს აკეთებენ, რომელსაც გადმოცემით ბედი მოაქვს. ზოგ კულტურაში მისი ხორცი იჭმევა, რომელიც გემოთი ღორის მსგავსია.

ძველ ეგვიპტელ ღმერთს, სეთს გაურკვეველი ცხოველის თავით გამოსახავენ, რომელსაც მილკბილასთან ბევრი საერთო აქვს.

ზებგერითი გამანადგურებელ-ბომბდამშენ F-111-ს მეტსახელად „მილკბილა“ (ინგლ. Aardvark) შეარქვეს თავისი წაგრძელებული ცხვირის გამო. აშშ-ის ფლოტის ესკადრა VF-114-ს ასევე მილკბილა შეარქვეს

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                ნიკ ვუიჩიჩი

(ინგლ. Nick Vujicic; სერბ. Николас Џејмс Вујичић; დ. 4 დეკემბერი, 1982, მელბურნი, ავსტრალია) — ქრისტიანობის მქადაგებელი და მოტივაციური ორატორი, რომელიც დაიბადა ტეტრა-ამელიის სინდრომით. მძიმე ბავშვობა ჰქონდა, განიცდიდა მენტალურად, ემოციურად, ფიზიკურად, თუმცა საბოლოო ჯამში, შეეგუა ინვალიდობას და 17 წლის ასაკში დააარსა საკუთარი არაკომერციული ორგანიზაცია „Life Without Limbs“ („ცხოვრება კიდურების გარეშე“).

10 წლის ასაკში თვითმკვლელობა სცადა. იგი მთელ მსოფლიოში გამოდის მოტივაციური სიტყვებით, მისი გამოსვლები ფოკუსირებულია ინვალიდობაზე, იმედსა და ცხოვრების აზრის ძიებაზე. საუბრობს აგრეთვე თავის რწმენაზე და აღნიშნავს, რომ ღმერთი ცვლის ადამიანის გულს და ის თავის საქმეს აკეთებს, და, რომ ღმერთი დიდია, რამეთუ ადამიანს აძლევს შესაძლებლობას დაძლიოს ყველანაირი სირთულე. ნიკ ვუიჩიჩი დაიბადა ავსტრალიის ქალაქ მელბურნში, სერბი ემიგრანტების ოჯახში. ეთნიკურად იგი სერბი-ავსტრალიელია.

იხ. ვიდეო ძლიერი ციტატები ნიკი ვიუჩიჩის, რომელიც აღძრავს სიცოცხლის ლტოლვას - ნიკ იუჩიჩი არის ავსტრალიელი მოტივაციური სპიკერი, ფილანტროპი და მწერალი, რომელიც დაიბადა ტეტრაამელიას სინდრომით, იშვიათი მემკვიდრეობითი დაავადებით.

ჭეშმარიტად ერთ-ერთ ყველაზე გასაოცარ პიროვნებას თანამედროვე საზოგადოებაში შეიძლება ეწოდოს ავსტრალიელი ნიკოლას ჯეიმს ვუიჩიჩი. ხელ-ფეხს მოკლებული ეწევა აქტიურ ცხოვრების წესს, წერს წიგნებს და კითხულობს ქადაგებებს, რომლებიც ათასობით ადამიანს ეხმარება მათი ნაკლოვანებების მიღებაში, მეუღლესთან ერთად აღზრდის საკუთარ და ნაშვილებს შვილებს და გულწრფელად ბედნიერია.

ნიკ ვუიჩიჩს აქვს მეტად იშვიათი დაავადება ტეტრა-ამელიის სინდრომის სახით, ხელები და ფეხები მას არ აქვს დაბადებიდან. ფიზიკური ნაკლულოვანების მიუხედავად, იგი ჯანმრთელი დაიბადა. ნაწილობრივ გააჩნდა ერთი ტერფი ორი შეზრდილი თითით. ქირურგიული ოპერაციის შემდეგ, რომელიც მიმართული იყო თითების გაყოფისაკენ, მისცა ბავშვს სიარულის, ცურაობის, სკეიტბორდზე და სერფინგის დაფაზე სრიალის, კომპიუტერთან მუშაობისა და წერის საშუალება. 21 წლის ასაკში დაამთავრა გრიფითის უნივერსიტეტი. მოგზაურობს მთელ მსოფლიოში და კონცენტრირებულია მოზარდების პრობლემების საკითხებზე. იძლევა ინტერვიუებს მსოფლიოს სხვადასხვა ტელეკომპანიებისათვის. იმყოფებოდა ხუთი კონტინენტის 60-მდე ქვეყანაში. მოტივაციური საუბრებით გამოდის TED-თან ერთად.

იხ. ვიდეო ნიკ ვიუჩიჩი - ღმერთი მოიტანს სინათლეს სიბნელეში მე თუ შემიძლია იმედი გავუზიარო სხვას და იმედმა სინათლე მოუტანოს მას, რათა შემდეგ მან სხვა აანთოს. იმან კიდევ სხვა.. და კიდევ სხვა...

მანამ, სანამ მთელი მსოფლიო არ განათდება დიდებული სინათლით. ამას მე ჩირაღდნის გადაცემას ვუწოდებ. იესომ თქვა: "თქვენ ხართ სინათლე წუთისოფლისა... დაე, ანათებდეს თქვენი სინათლე კაცთა წინაშე, რათა ისინი ხედავდნენ თქვენს კეთილ საქმეებს და ადიდებდნენ თქვენს ზეციერ მამას, რომელიც ზეცაშია."

2005 წელს ნომინირებული იყო „წლის ახალგაზრდა ავსტრალიელის“ პრემიაზე. მისი პირველი წიგნი სახელწოდებით „Life Without Limits: Inspiration for a Ridiculously Good Life“ გამოქვეყნდა 2010 წელს Random House-ის მიერ. 2009 წელს მონაწილეობა მიიღო მოკლემეტრაჟიან დამოუკიდებელ ფილმში „პეპლის ცირკი“, რომელსაც გახდა Doorpost Film Project-ის მთავარი პრიზის გამარჯვებული. 2010 წელს ფილმმა Method Fest Independent Film Festival-ზე გაიმარჯვა კატეგორიებში: საუკეთესო მოკლემეტრაჟიანი ფილმი და საუკეთესო მამაკაცის როლი მოკლემეტრაჟიან ფილმში და საუკეთესო მოკლემეტრაჟიანი ფილმისთვის მიიღო მაყურებელთა სიმპათიის პრიზი; აგრეთვე Feel Good Film Festival-ზე მიიღო ჯილდო როგორც საუკეთესო მოკლემეტრაჟიანმა ფილმმა. 2012 წლის 12 თებერვალს ნიკ ვუიჩიჩი დაქორწინდა კანაე მიიაჰარაზე, ხოლო 2013 წლის 14 თებერვალს მათ შეეძინათ ვაჟი — კიესი ჯეიმზ ვუიჩიჩი.

იხ. ვიდეო ნუ დაიწესებ ღმერთს საზღვრებს მიენდე ის რაც უგუნურებად ჩანს ადამიანებისთვის ღმერთისთვის სიბრძნეა. ღმერთს შეუძლია ხელებისა და ფეხების არმქონე ადამიანი თავის ხელებად და ფეხებად აქციოს.