ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                            ჯერემი ბენტამი

ინგლ.  Jeremy Bentham; მოძველებულ ლიტერატურაში - იერემია ბენტამი; დ. 15 თებერვალი, 1748 [ძვ. სტ. 4 თებერვალი, 1747][11]] — გ. 6 ივნისი, 1832) — ინგლისელი ფილოსოფოსი, იურისტი და სოციალური რეფორმატორი, თანამედროვე უტილიტარიზმის ფუძემდებელი.

ბენტამმა თავისი ფილოსოფიის „ფუნდამენტურ აქსიომად“ განსაზღვრა პრინციპი „რაც შეიძლება მეტი ბედნიერება, რაც შეიძლება მეტი ადამიანისთვის“. ის გახდა წამყვანი თეორეტიკოსი ანლო-ამერიკული სამართლის ფილოსოფიაში, მისმა რადიკალურმა პოლიტიკურმა იდეებმა დიდი გავლენა იქონია „საყოველთაო კეთილდღეობის სახელმწიფოს“ კონცეფციის ჩამოყალიბებაზე. ბენტამი იცავდა პერსონალური და ეკონომიკური თავისუფლების იდეებს, ემხრობოდა ეკლესიისა და სახელმწიფოს გამიჯვნას, გამოხატვის თავისუფლებას, თანასწორ უფლებებს ქალებისთვის, განქორწინების უფლებას, ასევე, უმცირესობების უფლებების დაცვას. ის გამოდიოდა მონობის, სიკვდილით დასჯის და ფიზიკური დასჯის წინააღმდეგ, ამ უკანასკნელთან მიმართებაში კი განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებდა ბავშვებზე. ჯერემი ბენტამი შესაძლოა მიჩნეულ იქნეს ცხოველთა უფლებების ერთ-ერთ ადრეულ დამცველადაც. ინდივიდუალური თუ კოლექტიური უფლებებისადმი კეთილგანწყობის მიუხედავად, ბენტამი ეწინააღმდეგებოდა ბუნებითი სამართლისა და ბუნებითი უფლებების ცნებებს. სამართლის ფილოსოფიაში დამკვიდრებული ერთი მოსაზრების თანახმად, ბუნებითი სამართლის ერთ-ერთ წყაროდ მისი ღვთაებრიობა - ღვთისგან წარმომავლობა - მიიჩნევა, თუმცა ჯერემი ბენტამი ამ აზრს არაბუნებრივ აბსურდს უწოდებდა და ასევე მკაცრად აკრიტიკებდა სამართლებრივ ფიქციას.

ბენტამის სტუდენტებს შორის იყვნენ მისი მდივანი და თანამშრომელი ჯეიმს მილი, ინგლისელი ფილოსოფოსი ჯონ სტიუარდ მილი, ინგლისელი სამართლის ფილოსოფოსი და თეორეტიკოსი ჯონ ოსტინი, ამერიკელი მწერალი და აქტივისტი ჯონ ნილი, ასევე - რობერტ ოუენი, უტოპიური სოციალიზმის ერთ-ერთი ფუძემდებელი. ჯერემი ბენტამს მნიშვნელოვანი წვლილი მიუძღვის იმდროინდელი ინგლისის ციხის, სკოლის, დაბალი სოციალური კლასისთვის განკუთვნილი კანონების, სასამართლოსა თუ ინგლისის პარლამენტის რეფორმებში.

1832 წელს, სიკვდილის წინ ბენტამმა ანდერძში დაწერა, რომ სიკვდილის შემდეგ მისი სხეული გაეკვეთათ და სპეციალური დამუშავების შემდეგ შეენახათ, როგორც მუდმივი სიმბოლო (მემორიალი) მისი იდეებისა. ასეც მოხდა და აღნიშნული მემორიალის ხილვა ამჟამადაც შესაძლებელია სტუდენტური ცენტრის შესასვლელში ლონდონის საუნივერსიტეტო კოლეჯში, რომლის დაარსებაშიც მცირედი წვლილი ჯერემი ბენტამსაც მიუძღვის. აღსანიშნავია, რომ ბენტამის იდეები საყოველთაო განათლების ხელმისაწვდომობაზე აღნიშნული საგანმანათლებლო დაწესებულების საბაზისო იდეოლოგიის ნაწილია

იხ. ვიდეო -  Jeremy Bentham Utilitarianism Crash Course

ბენტამი 1748 წლის 15 თებერვალს (ალტერნატიული ვერსიით კი, 1747 წლის 4 თებერვალს) დაიბადა ჰოუნდსდითჩში, ლონდონში, მდიდარ ოჯახში, რომელიც კონსერვატიულ პარტიას უჭერდა მხარს. გავრცელებული ინფორმაციით, გამორჩეული უნარების ბავშვი იყო: ერთხელ, ჯერ კიდევ ახალფეხადგმული მამის სამუშაო მაგიდასთან უპოვიათ, როცა ინგლისის ისტორიის ტომს კითხულობდა, ხოლო სამი წლის ასაკში ლათინურის შესწავლა დაიწყო. ასევე სწავლობდა ვიოლინოზე დაკვრას, შვიდი წლისას უკვე შეეძლო ჰენდელის სონატის შესრულება მნიშვნელოვანი ოჯახური სადილების დროს. ბენტამის და-ძმას შორის მხოლოდ ერთმა - სამუელ ბენტამმა (1757-1831) მიაღწია ზრდასრულ ასაკს, მასთან ბენტამს ახლო დამოკიდებულება ჰქონდა.

სკოლა უესტმინსტერში დაამთავრა. 1760 წელს მამამ დედოფლის სახელობის კოლეჯში, ოქსფორდში გააგზავნა, სადაც მან ბაკალავრის დიპლომი 1763 წელს მიიღო, ხოლო 1766 წელს სამაგისტრო პროგრამაც დაამთავრა. მიუხედავად იმისა, რომ სამართალს სწავლობდა, კოლეჯში სწავლის პერიოდში პრაქტიკული გამოცდილება არ მიუღია, ვიდრე 1769 წელს არ ჩაებმებოდა საადვოკატო საქმიანობაში. იგი ზედმეტად იმედგაცრუებული იყო იმჟამინდელი ბრიტანული სამართლებრივი სისტემის არეულ-დარეულობით, რასაც ალეგორიულად შარის მოდების დემონსაც („Demon of Chicane“) კი უწოდებდა. როდესაც ამერიკაში კოლონიებმა ამერიკის დამოუკიდებლობის დეკლარაცია გამოაქვეყნეს 1776 წლის ივლისში, ბრიტანეთის მთავრობამ ამაზე ოფიციალური პასუხის თავად გაცემის მაგივრად, კონტრარგუმენტაციის შემცველი ტექსტის შედგენა და გამოქვეყნება საიდუმლოდ დაავალა ლონდონელ იურისტსა და პამფლეტისტს - ჯონ ლინდს, რომელიც ბენტამის მეგობარი იყო. მის მიერ გამზადებული 130 გვერდიანი ნაშრომი, რომელიც კოლონიებში ფარულად ვრცელდებოდა, ბენტამის ესესაც შეიცავდა სახელწოდებით „დეკლარაციის მოკლე მიმოხილვა“. მასში ავტორი ამერიკელების პოლიტიკური ფილოსოფიის წინააღმდეგ ასაბუთებდა მოსაზრებებს.

ციხის რეფორმის პროექტი

1786-87 წლებში ბენტამი კრიჩევში (თანამედროვე ბელარუსის ტერიტორია) გაემგზავრა ძმასთან, სამუელ ბენტამთან, რომელიც იმჟამად გრიგორი პოტემკინის დავალებით რამდენიმე ინდუსტრიულ პროექტს ხელმძღვანელობდა. როგორც შემდეგში ჯერემი ხშირად იხსენებდა, სწორედ სამუელმა შექმნა სპეციალური ციხის მოდელი, რომელიც ტრადიციული ციხისგან განსხვავებით, მოიცავდა წრიულ შენობას, რაც შესაძლებელს გახდიდა უფრო მცირე ადამიანური რესურსით ციხის სრულ და გაცილებით ეფექტურ კონტროლს.

ბენტამმა დაიწყო აღნიშნული მოდელის განვითარება საგანგებოდ იმგვარად, რომ ბრიტანული ციხისათვის ყოფილიყო შესაფერისი და წერილების მთელი სერია გაგზავნა ამ საკითხთან დაკავშირებით მამასთან, ინგლისში. მან ზედამხეველობის მსგავსი პრინციპი დანერგა საკონტრაქტო მენეჯმენტის კონცეფციით, რაც გულისხმობდა იმას, რომ ციხის ადმინისტრაციას ექნებოდა მხოლოდ ნდობის მოპოვების პერსპექტივის ნაცვლად, უკვე კონტრაქტით გათვალისწინებული ფულადი (ქონებრივი) ინტერესიც, შემცირებულიყო ციხის ინციდენტებში სიკვდილიანობის საშუალო მაჩვენებელი.

ე.წ. „მრგვალი ციხის“ მოდელი უნდა ყოფილიყო გაცილებით იაფი, ვიდრე სტანდარტული, ტრადიციული ციხე, რადგანაც საჭიროებდა ნაკლებ მომუშავე პერსონალს. ბენტამი სისხლის სამართლის რეფორმაზე მომუშავე კომიტეტისგან ითხოვდა, რომ მიეცათ მისთვის უფლება დაენერგა აღნიშნული მოდელი. მისი განცხადებით, თავად იქნებოდა ციხის მთავარი ზედამხედველი, რომლის შენახვაც სახელმწიფოს თითქმის არაფერი დაუჯდებოდა. ბენტამის კონსტრუქციით, დარაჯები ისე უნდა განლაგებულიყვნენ, რომ მათი დანახვა ჩვეულებრივ შეუძლებელი ყოფილიყო, შესაბამისად, აღარც იმის საჭიროება იქნებოდა, რომ ისინი გამუდმებით პოსტზე ყოფილიყვნენ, რადგანაც პატიმრებსა თუ იქ მომუშავე პერსონალს სულ ექნებოდა განცდა, რომ მათ აკვირდებიან. თავად დარაჯებს კი შიგადაშიგ ექნებოდათ შესაძლებლობა პოსტი დაეტოვებინათ. ასევე, ბენტამის აზრით, ციხეებში პატიმართა სამუშაო ძალაც უნდა ყოფილიყო ეფექტურად გამოყენებული ციხის ფუნქციონირების მიზნებისათვის. 

ციხის რეფორმის საპროექტო წინადადება ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი იყო ბენტამის ხედვებს შორის სამართლებრივ და სოციალურ რეფორმებთან დაკავშირებით, მიუხედავად იმისა, რომ ამ იდეის რეალურად განხორციელება წარმოუდგენელიც კი იყო ფინანსური თუ სხვა მრავალი ფაქტორის გამო. ჯერემი ბენტამი ჯამში დაახლოებით თექვსმეტი წლის მანძილზე მუშაობდა იდეის დახვეწაზე და არ კარგავდა იმედს, რომ ადრე თუ გვიან, სახელმწიფო შეცვლიდა პენიტენციალურ დაწესებულებებთან დაკავშირებით პოლიტიკას, გაიზიარება ბენტამის იდეებს და დანიშნავდნენ მას კონტრაქტით უფლებამოსილ ციხის მთავარ მმართველად. მართალია, იდეა არსებითად არ განხორციელებულა, თუმცა კონცეფციის დეტალებმა საბოლოო ჯამში გავლენა იქონია შემდეგ ათწლეულებში განხორციელებულ ცვლილებებზე. XX საუკუნის ფრანგი ფილოსოფოსი პოლ-მიშელ ფოუკოლტი ასაბუთებდა, რომ ბენტამის ციხის მოდელი XIX საუკუნის ინსტიტუტებისათვის სამაგალითო კონცეფციად იქცა. ბენტამი მთელი დარჩენილი ცხოვრება მძაფრად განიცდიდა, რომ ვერ მოხერხდა მისი მოდელის ნაციონალურ დონეზე დანერგვა, ადანაშაულებდა მეფის ხელისუფლებასა და არისტოკრატიას გამიზნულ ხელშეშლაში. სწორედ აქედან წარმოშობილი უსამართლობის და იმედგაცრუების განცდა დაედო საფუძვლად ბენტამის იდეებს ე.წ. „ავბედით ინტერესთან“ დაკავშირებით, რაც მისი ხედვით, წარმოადგენდა ძალამოსილი მხარის კანონქვემდებარე ინტერესს, რომელიც შესაძლოა გამოიხატოს შეთქმულებაში ფართო საზოგადოებრივი ინტერესისის წინააღმდეგ. ამ შემთხვევაში, ამ წარუმატებლობამ მხოლოდ გააფართოვა ბენტამის ხედვების არეალი და რეფორმის სხვა ასპექტებს დაუდო სათავე.

ბენტამის ციხის მოდელი, შესრულებული უილი რევილის მიერ, 1791.

რუსეთიდან დაბრუნების შემდეგ, ბენტამმა არქიტექტორ უილი რევილის დაავალა მისი მოდელისთვის შესაბამისი ნახაზების შექმნა. 1791 წელს მან სპეციალურად წიგნადაც გამოსცა თავისი წინადადება. სურდა, ციხის აშენების შემდეგ სამუელის დახმარებით თავად ემართა იგი. ირლანდიელი და ფრანგი ავტორიტეტების დარწმუნების წარუმატებელი მცდელობების შემდეგ, ბენტამმა ინგლისის პრემიერ-მინისტრთანაც სცადა ამ თემაზე საუბარი. ბენტამმა მართლაც მოახერხა უილიამ პიტისა და მისი მრჩევლების დარწმუნება და იდეისათვის შესაბამისი წინასწარი ანაზღაურებაც - 2,000 £ მიიღო.

პროექტის განხორციელებისთვის წინასწარი არეალი საპარლამენტო აქტით იქნა ავტორიზებული, თუმცა შემდგომში რიგმა ტექნიკურმა სამართლებრივმა ხარვეზებმა იჩინა თავი. კერძოდ, პრობლემები და არსებითი წინააღმდეგობა უკავშირდებოდა ადგილობრივ მემამულეს ჯორჯ სპენსერს.  რა თქმა უნდა, წინასწარ ალტერნატიული ტერიტორიებიც იყო გათვალისწინებული, თუმცა შემდგომში ყველა მათგანი არადამაკმაყოფილებლად იქნა მიჩნეული. საბოლოოდ, ბენტამი ტოტჰილის მინდვრებზე შეჩერდა, უესტმინსტერთან ახლოს. მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნული ნაკვეთები კერძო საკუთრებას არ წარმოადგენდა და სახელმწიფოს დაქვემდებარებაში იყო, გარკვეულ პირთა ინტერესი მაინც იკვეთებოდა. მაგალითისთვის, რიჩარდ გროსვენორი, რომელიც მომიჯნავე ტერიტორიებს ფლობდა და საცხოვრებელი სახლიც იმ ნაკვეთთან ახლოს ჰქონდა აშენებული, შეეწინააღმდეგა იმ იდეას, რომ ციხე იქ აღემართათ. ამდენად, ბენტამის სქემის განხორციელება ისევ შეჩერდა. ამ თვალსაზრისით, მალე მნიშვნელოვანი გარემოება გამოიკვეთა - ცენტრალურ ლონდონში, მილბენკის ახლომახლო, მდინარე ტემზასთან ახლოს ნაკვეთი ხელსაყრელ ფასად იყიდებოდა და ამჯერად საქმე შეუფერხებლად წარიმართა. 1799 წლის ნოემბერში მთავრობის ფულის გამოყენებით, ბენტამმა მიწა იყიდა მონარქის სახელით, (ღირებულება 12,000 £).

როგორც შემდგომში გამოიკვეთა, ნაკვეთი იდეალურობისაგან ზედმეტად შორს იდგა, რამდენადაც ჭაობიანი, ანტისანიტარიული და პროექტის მიზნებისთვის ზედმეტად პატარა იყო. მთავრობისგან დამატებითი ფინანსებისა და დიდი ნაკვეთის მოთხოვნის საპასუხოდ ბენტამს განემარტა, რომ იმ ეტაპზე უმჯობესი იქნებოდა თუ პატარა ციხეს ააშენებდნენ ექსპერიმენტული დაკვირებისათვის. საცდელი პროექტის იდეის შეთავაზება ბენტამმა შემდეგნაირად ახნსა: რეალურად საკმაოდ მცირდებოდა შანსი იმისა, რომ ციხის ახალი მოდელი სისხლისსამართლებრივი რეფორმის ქვაკუთხედი გამხდარიყო. მოლაპარაკებები მაინც გრძელდებოდა, მაგრამ ბენტამისთვის სამწუხაროდ, 1801 წელს პრემიერ-მინისტრი გადადგა და ეს თანამდებობა 1803 წელს ჰენრი ედინგტონმა დაიკავა, რომელმაც უარი განაცხადა პროექტის გაგრძელებაზე. ბენტამი ამ გადაწყვეტილებამ მორალურად გაანადგურა, შემდგომში იგი წერდა, რომ ამით [მათ] მისი ცხოვრების საუკეთესო დრო მოკლეს.

საინტერესოა, რომ მიუხედავად ამისა, რამდენიმე წლის შემდეგ მთავრობამ ისევ დააყენა დღის წესრიგში ნაციონალურ პენიტენციალურ დაწესებულებათა საკითხი, 1811-12 წლებში მიმდინარეობდა მსჯელობა უშუალოდ ბენტამის კონცეფციებზეც. ბენტამი, რომელიც ამ დროს უკვე 63 წლის იყო, მაინც იმედოვნებდა, რომ მისი იდეებს ხორცს შეასხამდნენ, თავად კი ციხის მთავარი ზედამხედველი გახდებოდა, თუმცა ობიექტურად ცხადი იყო, - წინადადებას არც ამჯერად დააკმაყოფილებდნენ, შესაბამისად, ბენტამმა ყველა იმედი გადაიწურა და სამაგიეროდ, მთელი ძალისხმევა იქეთკენ მიმართა, რომ სახელმწიფოსგან ფინანსური კომპენსაცია მიეღო მრავალწლიანი უშედეგო მცდელობის გამო. მისი პირველადი სასარჩელო მოთხოვნა საკმაოდ დიდი მოცულობის თანხას მოიცავდა (700,000 £), თუმცა საბოლოოდ შედარებით მოკრძალებულ კომპენსაციაზე შეჩერდა - 23,000 £, რაც მთავრობისთვის მაინც საკმაოდ დიდი დანახარჯი იქნებოდა.

შედარებით წარმატებული აღმოჩნდა ბენტამის თანამშრომლობა პატრიკ კოლქუჰონთან, რაც მიზნად ლონდონის წყლებთან დაკავშირებულ კორუფციასთან გამკლავებას ისახავდა. შედეგად შემუშავდა ტემზის საპოლიციო კონტროლის კანონპროექტი, რომელიც 1800 წელს ოფიციალურად დამტკიცდა და შესაძლოა ითქვას, რომ ამით პირველად ინგლისის ისტორიაში ჩამოყალიბდა პრევენციული ძალოვანი უწყება - პოლიცია მდინარე ტემზაზე. რობერტ ფილის მიერ 30 წლის შემდეგ გატარებულ რეფორმები მეტწილად ამ პრეცედენტმა განაპირობა.

კორესპონდენცია და თანამედროვეთა გავლენები

ჯერემი ბენტამს აქტიური მიმოწერა ჰქონდა იმ დროის არაერთ საკმაოდ გავლენიან პიროვნებასთან. მაგალითად, ბენტამი საკმაოდ ხშირად ეკონტაქტებოდა უკვე ასაკში შესულ ადამ სმიტს, რომელსაც წარუმატებლად არწმუნებდა, რომ საპროცენტო განაკვეთები თავისუფალ რეჟიმში უნდა მერყეობდეს. ონორე გაბრიელ მირაბო რიკეტთან, ასევე, საფრანგეთის დიდი რევოლუციის სხვა მოღვაწეებთან კორესპონდენციის შემდეგ, ბენტამს საფრანგეთის საპატიო მოქალაქის წოდება მიანიჭეს. იგი საკმაოდ გულღიად აცხადებდა კრიტიკას რევოლუციურ იდეებთან დაკავშირებით ბუნებითი უფლებების ჭრილში, ასევე შემდგომში იაკობინელთა ძალისმიერი რეჟიმის შესახებ. 1808-1810 წლების შუალედში იგი საკმაოდ ახლოს მეგობრობდა ლათინოამერიკელ რევოლუციონერ ფრანცისკო დე მირანდასთან. ასევე, მისი კავშირები იკვეთება ჟოზე სესილიო დე ვალესთანაც.

სამხრეთ ავსტრალიის კოლონიის დაარსების წინადადება

ბენტამმა დიდი წვლილი შეიტანა სამხრეთ ავსტრალიის ახალი კოლონიის დაარსების საპროექტო წინადადების შემუშავებაში. წინადადება სამეფო კარის სახელზე 1831 წელს შემუშავდა. ბენტამის გარდა პროექტზე მუშაობდნენ რობერტ გოუჯერი, ჩარლზ გრეი და ანტონი ბეკონი, თუმცა საბოლოო ჯამში მათ მიერ შემუშავებული იდეები რადიკალურად იქნა მიჩნეული და ინვესტიციის მოთხოვნა არ დაუკმაყოფილდათ.

ჟურნალი „უესტმინსტერის მიმოხილვა“

1823 წელს ბენტამი გახდა ჟურნალ „უესტმინსტერის მიმოხილვის“ თანადამფუძნებელი ჯეიმზ მილთან ერთად. ჟურნალი ლიტერატურული წყარო იყო ახალგაზრდა ე.წ. „რადიკალი ფილოსოფოსებისთვის“, ფილოსოფიურთან ერთად პოლიტიკურ ასპექტებს მოიცავდა და ბრიტანულ საზოგადოებრივ ცხოვრებაზე ზეგავლენის მოხდენას ისახავდა მიზნად. ასე გაიცნო ბენტამმა რამდენიმე ახალგაზრდა, რომელთა შორისაც ერთ-ერთი იყო ჯორკ ბოურინგი. ბენტამი მათ ურთიერთობას მამისა და შვილის დამოკიდებულებას ადარებდა. შემდეგში სწორედ ბოურინგი დანიშნა ჟურნალის რედაქტორად და მასვე დაავალა ანდერძის აღსრულებაც.

უკანასკნელი წლები

ბენტამის ხასიათისა და მისი უკანასნელი წლების გასაცნობად მონაკვეთები შეგვიძლია ჯონ პეკის ნაშრომში - „ჯონ სტიუარდ მილის ცხოვრება“ - ამოვიკითხოთ:

„

ახალგაზრდობაში, ლორდ ლენდსდოუნთან ბოუდის სახლში სტუმრობისას ბენტამს რამდენიმე წარუმატებელი სასიყვარულო ისტორია ჰქონდა. ჩვეულებრივ, იგი დიდი სიამოვნებით ატარებდა დროს იმ საზოგადოების ქალბატონებთან, გამოირჩეოდა მოუქნელი კომიკურობით ჭადრაკის თამაშისა თუ მათთვის კლავიკორდზე დაკვრის სწავლებისას. ოთხმოცი წლის ასაკში ბენტამმა ერთ-ერთ ქალბატონს მისწერა წერილი, რომელშიც იხსენებდა წარსულ დროს და ერთ მოგონებას იმის შესახებ, თუ როგორ წარადგინა მან ბენტამი ერთ-ერთი ცერემონიის დროს. ბენტამი იმ დღეებს ცრემლების გარეშე ვერ იხსენებდა.

“

ფილიპ ლუკასისა და ანნე შირანის ფსიქოლოგიური კვლევების საფუძველზე შესაძლოა ვივარაუდოთ, რომ ბენტამი ასპერგერის სინდრომით იყო დაავადებული. მისი ნაშრომებიდან ირკვევა, რომ ბენტამი ათეისტი იყო.

მოღვაწეობა

უტილიტარიზმი

ჯერემი ბენტამის არსებითი ცხოვრებისეული ამბიცია იყო შეექმნა ახალი და სრულყოფილი „კოდი“ სამართლისათვის. იგი მხოლოდ სამართლებრივი და სოციალური რეფორმების განხორციელებას კი არ ესწრაფოდა, არამედ სურდა იმგვარი უპირატესი მორალური პრინციპის დამკვიდრება, რაც გახდებოდა საბაზისო მოცემულობა ნებისმიერი შემდგომი განვითარებისათვის. მომავალში ბენტამის მთელი ფილოსოფია მის მიერ შემუშავებულ ფუნდამენტურ აქსიომას დაეფუძნა, რომლის თანახმადაც ნებიმიერი საკითხის ავკარგიანობა უნდა შეფასებულიყო „რაც შეიძლება მეტი ბედნიერება, რაც შეიძლება მეტი ადამიანისთვის“ საზომით. ბენტამის მტკიცებით, მან აღნიშნული კონცეფცია ჟოზეფ პრისტლის ნაშრომებიდან აიღო, თუმცა თავად ჟოზეფ პრისტლი ამ საკითხს სხვა ფორმით აყალიბებს და აქცენტს აკეთებს იმაზე, რომ საზოგადოების კეთილდღეობა მაინც უმრავლესობის კეთილდღეობის სტანდარტთან არის დაკავშირებული კონკრეტული საკითხის გადაწყვეტისას, შესაბამისად, [მისი აზრით], სახელმწიფოც ამ კუთხით უნდა აკეთებდეს აქცენტს. 

ბენტამი იმ იშვიათ მნიშვნელოვან ფიგურათაგან ერთ-ერთია ისტორიაში, ვინც ფსიქოლოგიური ეგოიზმის კონცეფციას იზიარებდა, რაც განსხვავდება რაციონალური ეგოიზმისგან. ამასთან, იგი გამოდიოდა რელიგიური დოგმატიზმის წინააღმდეგ. როგორც კრიმინსი გადმოგვცემს, 1809-1823 წლების შუალედში ჯერემი ბენტამმა მნიშვნელოვანი კვლევები აწარმოა იმ მიზნით, რომ დაედგინა რამდენად შესაძლებელია რელიგიური რწმენა-წარმოდგენების, ისევე როგორც თავად რელიგიის არსებობის იდეის ძირფესვიანად აღმოფხვრა ადამიანის ქვეცნობიერიდან.

ბენტამი მუშაობდა ყოველი ქმედების მორალური სტატუსის დამდგენ/გამომთვლელ სქემაზე, რასაც იგი ჰედონიზმს უკავშირებდა და თავის გამოთვლებს სხვაგვარად ბედნიერების კალკულუსსაც უწოდებდა.

სარგებლიანობის პრინციპი

საზოგადოებრივი სარგებლიანობის პრინციპი, ან სხვაგვარად - „უდიდესი ბედნიერების პრინციპი“ ბენტამის ფილოსოფიური მოძღვრების ქვაკუთხედს წარმოადგენს. „ბედნიერების“ ცნებით მან სიამოვნების ტკივილზე დომინირების მოცემულობა გამოკვეთა. ნაშრომში „სამართალშემოქმედების მორალური პრინციპების შესავალი" - ბენტამი წერს:

„

ბუნებამ ადამიანთა მოდგმა ორი სუვერენული ბატონის მმართველობას დაუქვემდებარა, ესენია - ტკივილი და სიამოვნება. სწორედ მათზეა დამოკიდებული, თუ რისი გაკეთება გვიხდება და უფრო მეტიც, ისიც, თუ რისი გაკეთება იქნება მიზანშეწონილი. ერთი მხრივ, სწორისა და მცდარის სტანდარტი, ხოლო მეორე მხრივ, კაუზალობის მთელი ჯაჭვი და თანმდევი ეფექტები, სწორედ ტკივილისა და ბედნიერების სამეფო ტახტიდან იმართება. სწორედ ისინი მართავენ ჩვენს ქმედებებს, სიტყვებსა თუ ფიქრებს.…

“

ბენტამის „სამართალშემოქმედების მორალური პრინციპები“ ძირითად აქცენტს აკეთებს საზოგადოებრივი სარგებლიანობის პრინციპზე და წარმოაჩენს ჯერემის ხედვას იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ უკავშირდება მორალურობის ხედვა საკანონმდებლო პროცესს. ბენტამის საზოგადოებრივი სარგებლიანობის პრინციპი განიხილავს ცნებას „კარგი“ იმ შემთხვევაში, თუ ცნების ქვეშ მდგარი მოვლენა/ქმედება წარმოშობს უდიდესი ოდენობის ბედნიერებას (სიამოვნებას) და უმცირესი ოდენობის ტკივილს. საპირისპიროდ, ცნება „ცუდი“ (ან სხვაგვარად, „ბოროტი“) დაკავშირებულია ძირითადად მხოლოდ ტკივილთან. ტკივილისა და ბედნიერების აღნიშნულ კონცეფციაში ბენტამი აერთიანებს როგორც ფიზიკურ, ისე სულიერ ელემენტებს.

იმისათვის, რომ განსაზღვროს ტკივილისა და ბედნიერების მოცულობა და ხარისხი, რაც კონკრეტული გადაწყვეტილების შედეგად იქნებოდა გამოწვეული, ბენტამი ჩამოწერს გარკვეულ კრიტერიუმებს, რომელთა კლასიფიკაციასაც შემდეგი კატეგორიების მიხედვით ხდება: „ინტენსიურობა“, „ხანგძლივობა“, „სიმტკიცე“, „სიახლოვე“, „პროდუქტიულობა“, „სიფაქიზე [purity]“ და „ხარისხი“. სწორედ ამ კრიტერიუმებზე დაყრდნობით განსაზღვრავს ის სასჯელის კონცეფციასაც.

ბენტამის ფილოსოფიური მოძღვრება მოითხოვს კანონმდებლისაგან მკაფიოდ გამოარკვიოს, ხომ არ ქმნის სასჯელი უფრო ინტენსიურ ძალადობრივ მოცემულობას, ვიდრე სასჯელამდე არსებული დანაშაული თუ სხვა ტიპის უმართლობა. ბენტამი ასაბუთებს, რომ ხშირ შემთხვევაში მიზანშეუწონელ სასჯელს თუ აზრსმოკლებულ კანონისმიერ შეზღუდვებს, ბოროტების აღკვეთის საპირისპირო შედეგი მოაქვს და გაცილებით საშიშ მანკიერებას წარმოშობს. ასევე, იგი მოუწოდებს კანონმდებელს, რომ ნებისმიერი ახალი კანონის მიღებისას გაზომოს შესაბამისი ბედნიერებისა და ტკივილის ელემენტების თანაფარდობა და საბოლოოდ საკითხი გადაჭრას იმგვარად, რომ სახეზე იყოს უდიდესი მოცულობის ბედნიერება უდიდესი რაოდენობის ადამიანისათვის. ბედნიერებისაკენ ინდივიდუალური სწრაფვა, ბენტამის შეხედულებით, ვერ შეფასდება, როგორც სწორი ქმედება, რადგანაც, როგორც წესი, ინდივიდების ბედნიერებას მოაქვს დიდი ტკივილი და ნაკლები ბედნიერება საზოგადოდ სოციუმისათვის. ამდენად, კანონშემოქმედების სასიცოცხლო მიზანი უნდა იყოს უზრუნველყოს მინიმალური ხარისხის ტკივილი და მაქსიმალური ხარისხის ბედნიერება საზოგადოების რაც შეიძლება დიდი ნაწილისათვის.

ჰედონისტური/ბედნიერების კალკულაცია

ბედნიერების კალკულაციის ახსნა-განმარტებისას, ბენტამმა საზოგადოებას შესთავაზა 12 „ტკივილისა“ და 14 „ბედნიერების“ შემთხვევა, რაც ტესტის დროს „ბედნიერების კოეფიციენტის“ დადგენისთვის გადამწყვეტია. კელის აზრით, ბენტამისთვის კანონი და ზოგადად, სამართალი უზრუნველყოფს საბაზისო სტრუქტურის ჩამოყალიბებას სოციალური ინტერაქციისათვის და ეს ძირითადად პერსონალური სფეროს ხელშეუხებლობის საზღვრების დადგენით უნდა მოხდეს, რომლის შიგნითაც ადამიანებს აღარ ექნებათ ინდივიდუალური კეთილდღეობისკენ სწრაფვის შეუზღუდავი შესაძლებლობა. ეს გარკვეულწილად უსაფრთხოების მოცემულობას ქმნის, ინდივიდუალური და საზოგადოების მოლოდინების თანმიმდევრული ფორმაციის საწინდარია. როგორც ჰედონისტური გამოთვლები გვიჩვენებს, ამ შემთხვევაში მოლოდინის გამოსადეგობის (გამართლების) მაჩვენებელი ჩვეულებრივზე გაცილებით მაღალია. ბენტამს არ სურს რაოდენობრივად უმცირესობათა საჭიროებები მსხვერპლად შეეწიროს უმრავლესობათა სურვილებსა თუ ბედნიერებას, ამიტომაც გამოსავალს იმაში ხედავს, რომ ინდივიდუალური მოლოდინი თანხვედრაში იყოს საზოგადოების სამართლებრივ მოლოდინთან.

კრიტიკა

უტილიტარიზმის მოძღვრებაში გაკვეული შესწორებები შეიტანა ბენტამის მოწაფემ - ჯონ სტიუარდ მილმა, რომელმაც მკაცრად გააკრიტიკა ბენტამის შეხედულება ადამიანის ბუნებასთან დაკავშირებით. მილის მტკიცებით, ბენტამის წარუმატებლობა ამ ნაწილში განაპირობა იმან, რომ მან მჯელობის მიღმა დატოვა ადამიანის სინდისის საკითხი, როგორც ადამიანური მოტივი. უფრო მეტიც, მილი ბენტამის იდეების განხორციელებაში სერიოზულ ბოროტებასაც ხედავდა. მილის ხელში „ბენტამიზმმა“ სახელმწიფო კონტროლის ლიბერალური კონცეფციის ძირითადი ელემენტის სტატუსი შეიძინა.

ბენტამის მოძღვრების კრიტიკის არსი ძირითადად იმაში მდგომარეობდა, რომ მან უარი განუცხადა თავისუფალი საზოგადოების იდეას, რამდენადაც უარყო ადამიანის ბუნებითი უფლებები. ისტორიკოსი გერტრუდა ჰიმელფარბი წერდა: „კონცეფცია - მაქსიმალური ბედნიერება, რაც შეიძლება მეტი ადამიანისთვის - საფრთხისშემცველია როგორც თავისუფლების, ისე ადამიანის ძირითადი უფლებების ცნებებისთვის.“ ^[69]

ბენტამის „ჰედონისტური“ თეორია (ტერმინი ჯ. კ. კ. სმარტს ეკუთვნის) ხშირად ექცევა კრიტიკის ქვეშ იმის გამოც, რომ რიგ შემთხვევებში ღიად ტოვებს სამართლიანობის საკითხსაც. ჯერალდ ჯ. პოსტემა ნაშრომში „ბენტამი და პრეცედენტული სამართლის ტრადიცია“ წერს: „ბენტამის მოძღვრებაში არცერთი მორალური იდეა არ არის იმდენად დაკნინებული, როგორც სამართლიანობა. არ არსებობს მყარი, ჩამოყალიბებული ანალიზი, რაც საწინააღმდეგოზე მიუთითებს.“ ამდენად, ზოგიერთი კრიტიკა აქცენტს აკეთებს იმაზე, რომ ბენტამის ლოგიკით, ერთი ადამიანის წამება, თუ ეს საზოგადოებაში ბედნიერების ხარისხს გაზრდიდა, დასაშვებია, რადგან ამ კონკრეტული ადამიანის ტკივილს დანარჩენი ადამიანების ბედნირება გადასწონიდა. ამის საწინააღმდეგოდ, ფ. ჯ. კელი (ნაშრომში „უტილიტარიზმი და განაწილებითი სამართლიანობა: ჯერემი ბენტამი და სამოქალაქო სამართალი“) წერს, რომ ბენტამს გააჩნდა დამატებითი შემავსებელი თეორია მსგავსი შემთხვევების პრევენციისათვის.

ეკონომიკა

დოკუმენტი: „მევახშეობის გამართლება“, 1788.

მონეტარულ პოლიტიკასთან დაკავშირებით ჯერემი ბენტამის იდეები ცალსახად განსხვავდებოდა დეივიდ რიკარდოს შეხედულებებისაგან, მაგრამ საინტერესოა, რომ ორივე მათგანის მოძღვრებას აქვს მსგავსება ჰენრი სორტონის ჩამოყალიბებულ კონცეფციასთან, რომელიც, თავის მხრივ, აქცენტს აკეთებდა მონეტარულ ექსპანსიაზე, რაც სრული დასაქმების ხელშეწყობას გულისხმობს. ბენტამი ცდილობდა კარგად გათვითცნობიერებულიყო ისეთ საკითხებში, როგორიცა იძულებითი დანაზოგების სისტემა, ხარჯვისკენ მიდრეკილება, კაპიტალდაბანდების ურთიერთობები და ყველა სხვა მნიშვნელოვანი ცნება თუ ინსტიტუტი, რაც მას თანამედროვე შემოსავლისა და დასაქმების გამოწვევების ანალიზში დაეხმარებოდა. მისეული მონეტარული პოლიტიკის ხედვა და შრომითი ურთიერთობების მოდელი გარკვეულწილად უტილიტარისტული მოძღვრების ზეგავლენას განიცდიდა. ბენტამის შრომები ამ მიმართულებით მიჩნეულია თანამედროვე სოციალური კეთილდღეობის პოლიტიკის წინამორბედად.

ჯერემი ბენტამი ამტკიცებდა, რომ შესაძლებელია მოხდეს ბედნიერებისა და ტკივილის ღირებულებისა და მოცულობის შესაბამისად რანჟირება ინტენსივობის, ხანგრძლოვობისა და განსაზღვრულობის მახასიათებლების გათვალისწინებით. იგი განსაკუთრებით ცდილობდა ტკივილისა და ბედნიერების მაქსიმალური და მინიმალური ზღვრის დადგენას, რამდენადაც სწორედ ამის გათვალისწინებოთ იქნებოდა მომავალში შესაძლებელი ეკონომიკური რეფორმების გატარება - მომხმარებლებისთვის მაქსიმალიზაციის პრინციპის შეთავაზება, ხოლო მოვაჭრეებისთვის იმგვარი ეკონომიკური ოპტიმუმის დაწესება, რაც ორიენტირებული იქნებოდა კეთილდღეობის მომტან ეკონომიკაზე.

ბენტამი აქტიურად უწევდა ადვოკატირებას ღატაკთა დასაქმების მენეჯმენტს, რის ყველაზე ეფექტურ საშუალებადაც მანუფაქტურული ტიპის სამუშაო დაწესებულებების გახსნა მიაჩნდა.

სამართლებრივი რეფორმები

ბენტამი ერთ-ერთი პირველი იყო მათ შორის, ვინც აქტიურად მოითხოვდა პრეცედენტული სამართლის კოდიფიცირებას, რადგანაც მიაჩნდა, რომ სტატუტებში განმტკიცებული სამართლებრივი ნორმებით უფრო თანმიმდევრული სამართლებრივი რეჟიმის დადგენა იყო შესაძლებელი. ის ლობირებდა საკოდიფიკაციო კომისიების ჩამოყალიბებას როგორც ინგლისში, ისე ამერიკის შეერთებულ შტატებში. ამასთან დაკავშირებით მან პირადად პრეზიდენტ ჯეიმზ მედისონსაც კი მისწერა 1811 წელს და წერილში განუცხადა, რომ მზად იყო მოხალისეობრივად მიეღო მონაწილეობა ახალგაზრდა სახელმწიფოსთვის (აშშ) კოდიფიცირებული სამართლებრივი სისტემის შექმნაში. მას შემდედ, რაც უკეთ გაერკვა ამერიკის შეერთებული შტატების სამართალში და გაანალიზა ფედერაციული მმართველობის თავისებურებანი, იმავე წინადადებით მიმართა თითოეული შტატის მმართველსაც.

მისი სიცოცხლის მანძილზე, ყველა ეს მცდელობა წარუმატებელი აღმოჩნდა. მიუხედავად ამისა, მოგვიანებით ბენტამის შრომები საფუძვლად დაედო დევიდ დუდლი ფილდის მიერ განხორციელებულ შედარებით წარმატებულ კოდიფიკაციას ამერიკის შეერთებულ შტატებში. ზოგადი თვალსაზრისით, საერთო სამართლის სისტემის ქვეყნები, მათ შორის ინგლისის სამართალი, დიდხანს უარყოფდა და ფაქტობრივად დღესაც არ იზიარებს ამ იდეათა სრულად განხორციელების შესაძლებლობას.

ცხოველთა უფლებები

ბენტამი ხშირად მიიჩნევა ცხოველთა უფლებების ერთ-ერთ ყველაზე ადრეულ დამცველად. იგი მიუთითებდა, რომ ერთგვარი ნიშნული (მისი სიტყვებით - „დაუძლეველი ხაზი“) ამ კუთხით უნდა ყოფილიყო არა გონებრივი შესაძლებლობები (გონი), არამედ ტკივილის განცდის შესაძლებლობა. ამ მოსაზრების არგუმენტირებისას, ბენტამი აღნიშნავდა, რომ თუ მხოლოდ გონებრივი შესაძლებლობები იქნებოდა ერთადერთი კრიტერიუმი, რის საფუძველზეც, ცხოველებისგან განსხვავებით ადამიანებს გააჩნიათ უფლებები, ეს გააჩენდა კითხვებს მცირეწლოვან ბავშვებთან (ჩვილებთან) და იმ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირებთან დაკავშირებით, რომელთაც გონებრივი დარღვევები გააჩნიათ. 1780 წელს, საფრანგეთში გაკეთებული მოხსენების შემდეგ ის წერდა:

სამწუხაროა, მაგრამ მიწევს იმის აღნიშვნა, რომ ჯერ კიდევ არ ჩაბარებულა წარსულს მონობისა და დომინირების სისტემა, რომელიც ჩაგრავს ადამიანთა გარკვეულ რასებს, ასევე უგულებელყოფს ცხოველთა დაცვასაც, რაც ნათელია ინგლისის მაგალითზე. მაგრამ დადგება დრო, როცა ცხოველები შეიძენენ იმ უფლებებს, რომლებიც არც არასდროს უნდა წართმეოდათ, რომ არა ტირანიის პოლიტიკური ხელი. საფრანგეთში უკვე მივიდნენ იმ ეტაპამდე, როცა კანის ფერი აღარ მიიჩნევა ადამიანთა ჩაგვრისა და მონობის საბაბად. სამყარო მუდმივად შეხედულებების გადაფასების პროცესშია, შესაძლოა ერთ დღესაც აღარც კიდურების რაოდენობას, კანის ფაქტურასა და კუდის დაბოლოებას მიენიჭოს გადამწყვეტი მნიშვნელობა ამ საკითხის გადაჭრისათვის. სხვა რა შეიძლება წარმოადგენდეს დაუძლეველ ხაზს, სადაც გადის ზღვარი ადამიანებსა და ცხოველთა უფლებებს შორის? ხომ არ წარმოადგენს ან კრიტერიუმებს საღი აზრი ან კომუნიკაციის შესაძლებლობები? მაგრამ, ამ ლოგიკით, ზრდასრული ცხენისა თუ ძაღლის ქცევები გაცილებით რაციონალურია და მათთან კომუნიკაციაც უფრო შესაძლებელი, ვიდრე მაგალითად, ერთი დღის, ერთი კვირის, ან თუნდაც ერთი თვის ბავშვისა, თუმცა ასეც რომ არ იყოს, რას მოგვცემდა ამის უარყოფა და საპირისპიროს მტკიცება? ამ შემთხვევაში მნიშვნელოვანია არა აზროვნება ან ლაპარაკის უნარი, არამედ ტანჯვის განცდის შესაძლებლობა.

იმავე პარაგრაფში ბენტამი უფრო მკაფიოდ განმარტავს, რომ იგი ცხოველების საკვებად მოხმარებას არსებითად არ ეწინააღმდეგება და თავდაცვის მიზნით ადამიანების მიერ მათ მოკვლასაც უშვებს, მაგრამ მისი შეხედულებით, უნდა იყოს უზრუნველყოფილი, რომ ცხოველებს ტანჯვა სრულიად უსაფუძვლოდ არ მიაყენონ. ცხოველების სამედიცინო ექსპერიმენტებში გამოყენებასთან დაკავშირებით მიაჩნდა, რომ ამის გამართლება მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნებოდა შესაძლებელი, თუკი ექსპერიმენტებს ექნებოდათ კონკრეტული მიზანი და ამ მიზნის განხორციელების დასაბუთებული ალბათობა, ასევე ექსპერიმენტების შედეგები აუცილებლად უნდა ყოფილიყო განსაკუთრებული სიკეთის მომტანი კაცობრიობისათვის. ბენტამი წერდა, რომ გარდა ნახსენები გამონაკლისებისა, მას ჰქონდა დასაბუთებული და მკაცრად წინააღმდეგობრივი დამოკიდებულება ცხოველების წამებისადმი. ამასთან დაკავშირებით წერილი მისწერა გაზეთ „დილის ქრონიკის“ რედაქტორსაც, რომელშიც ჯერემი ბენტამი წერდა:

„

მე არ ვაპროტესტებ და არც მომავალში გავაპროტესტებ ისეთ შემთხვევებს, როცა ძაღლებსა თუ სხვა ცხოველებს ტკივილს აყენებენ სამედიცინო ექსპერიმენტების ფარგლებში, მაგრამ ხაზგასმით უნდა აღვნიშნო, ამ ნაწილში მნიშვნელობა აქვს ექსპერიმენტის მიზნობრიობას, სარგებლიანობას კაცობრიობისათვის, ასევე ფაქტობრივად განხორციელებადობის შეფასებას. როცა სახეზე არ გვაქვს ამგვარი დასაბუთება, მე, რა თქმა უნდა, ვეწინააღმდეგები ცხოველების წამებას. ვშიშობ, რომ ყველა ამგვარი ქმედების მიღმა, რომელიც სხვა (უფრო დიდი) სამართლებრივი სიკეთის დაცვის მიზანს არ ემსახურება, იმალება მხოლოდ ბოროტება. დიახ, ცხოველთა წამება ბოროტების აქტია, ადამიანთა საშინელი მიდრეკილებების გამოვლინება და რამდენადაც კანონი და სამართალი ამას უგულებელყოფს, ეს ბოროტება დღითიდღე იზრდება, უფრო საშინელი ხდება ნაყოფი, რომელსაც იგი მომავალში გამოიღებს. არ ვფიქრობ, რომ შემიძლია ბოლომდე ჩავწვდე იმას, თუ რა მნიშვნელობა შეიძლება ჰქონდეს სხვა ადამიანის ტანჯვას იმ ადამიანთათვის, რომელთაც გასართობად და სანახაობრივად ეჩვენებათ ძაღლისა თუ ცხენის ტანჯვა, მათთვის ტკივილის მიყენება. დაუსჯელობის სინდრომი ამ შემთხვევაში უარყოფითად აისახება მორალური ნორმების განხორციელებასა თუ ჰუმანური მიდგომების ჩამოყალიბებაზე.

“

გენდერის საკითხები

ჯერემი ბენტამი აღნიშნავდა, რომ სწორედ ქალთა უფლებების და საზოგადოებაში ქალების დაქვემდებარებული სტატუსის საკითხი იყო ერთ-ერთი, რის გამოც მან 1759 წელს, 11 წლის ასაკში გადაწყვიტა რეფორმებზე დაეწყო ფიქრი და კარიერა ამ მიმართულებით აერჩია. ბენტამი სრულად თანასწორად უდგებოდა ქალებსა და მამაკაცებს, როგორც უფლების სუბიექტებს. ემხრობოდა ქალებისათვის განქორწინების უფლების, ასევე სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების სრული პაკეტით მინიჭებას, განსაკუთრებით საარჩევნო უფლებასთან მიმართებაში. ბენტამი მიიჩნევდა, რომ ქალების საზოგადოების შედარებით დაბალ კლასად შერაცხვა და საპირისპიროდ, მამაკაცებთან დაკავშირებული იმგვარი განსაზღვრებების დადგენა, როგორიცაა „ძლიერი ინტელექტუალური უნარები“ და „გონების სიმტკიცე“ - არ იყო მოცემული ბუნებრივი კანონზომიერებით.

ბენტამი თავის ნაშრომებში ეხებოდა სექსუალური უმცირესობების საკითხებსაც, თუმცა ეს ნაშრომები მის სიცოცხლეში არ გამოქვეყნებულა. პირველად მისი სტატია 1931 წელს დაიბეჭდა, ხოლო ერთ-ერთი სკანდალური სტატია, სადაც იგი ამ კუთხით ინგლისის კანონმდებლობას აკრიტიკებდა, მხოლოდ 1978 წელს დაიბეჭდა.

საიდუმლოებისა და გამჭირვალობის შესახებ

ჯერემი ბენტამისათვის კონფიდენციალურობაზე მეტად ღირებული გამჭვირვალობა იყო. მაგალითისთვის, მისი ხედვით, ჟურნალისტიკას გულსადმით უნდა გამოეკვლია იმ საჯარო მოხელეების საქმიანობა, რომელთაც ძალაუფლება გააჩნდათ. გამჭვირვალობა უნდა ყოფილიყო საყოველთაო ხასიათის, რათა ყოველგვარ ჟესტსაც კი ჰქონოდა ხილვადი ეფექტი საზოგადო ბედნიერებაზე. ზედამხედველობასაც და გამჭირვალობის პრინციპსაც ბენტამი მიიჩნევდა ეფექტურ გზად საზოგადოებრივი ცხოვრების გაუმჯობესებისათვის.

ფიქცია

ბენტამი განასხვავებდა ე.წ. ფიქციურ კატეგორიებს, რისი დაჯერებაც წარმოუდგენელი იყო, თუმცა მსჯელობის განვითარებისათვის მნიშვნელოვანი იყო მსგავსი ფიქციის არსებობა. თავდაპირველად ამის მაგალითად მას პრინცი ჰამლეტი და კენტავრი მოჰყავდა, ხოლო შემდგომში ანალოგიით მიუთითებდა კანტის შემუშავებულ ისეთ კატეგორებზე, როგორიცაა ბუნება, ჩვეულება, სოციალური კონტრაქტი.

ლონდონის უნივერსიტეტი

1826 წელს ჯერემი ბენტამმა მონაწილეობა მიიღო ლონდონის უნივერსიტეტის დაარსებაში (1836 წელს დაწესებულებას ლონდონის საუნივერსიტეტო კოლეჯის სახელი მიენიჭა). ამ დროს ბენტამი 78 წლის იყო. მისი როლი უნივერსიტეტის დაფუძნებაში ძალიან დიდი გახლდათ, თუმცა ეს ეკონომიკური თვალსაზრისით ეს ნაკლებად გამოიხატებოდა, რადგანაც იგი ერთ-ერთი იყო ათასზე მეტ მეწილეს შორის და თავდაპირველ კაპიტალში მხოლოდ £100 წარმოადგენდა მის წილს.

ჰენრი ტონკსის წარმოსახვითი სცენა: ბენტამი აარსებს ლონდონის უნივერსიტეტს.

ბენტამის იდეებმა მნიშვნელოვნად დადებითი ზეგავლენა მოახდინა სხვა პირებზე, ვინც შემდგომში ფაქტობრივად დააარსა უნივერსიტეტი. ბენტამს მტკიცედ სწამდა, რომ განათლება უნდა ყოფილიყო ფართოდ ხელმისაწვდომი, განსაკუთრებით მათთვის, ვინც არ იყო წარმომავლობით მდიდარი ოჯახიდან. ამასთან, ბენტამის მოღვაწეობის დროს არსებული წესების თანახმად, ის სტუდენტები, რომლებიც სახელმწიფო რელიგიის მიმდევრები იყვნენ, ფინანსური შეღავათებით სარგებლობდნენ მათ შორის ისეთ დაწესებულებებში სწავლისას, როგორიცაა ოქსფორდისა და კემბრიჯის უნივერსიტეტები. ლონდონის უნივერსიტეტი პირველი იყო ინგლისში, რომელიც რელიგიური, პოლიტიკური თუ წოდებრივი ნიშნით არ ასხვავებდა სტუდენტებს და ამ ნაწილში დამფუძნებლებმა სრულად გაიზიარეს ბენტამის აზრი. ფაქტობრივი მტკიცებულებებიდან ჩანს, რომ ბენტამი აქტიური მონაწილეობისაგან გამიზნულად იკავებდა თავს და მისი როლი საკმაოდ პასიური იყო, თუმცა ორი აზრი არ არსებობს იმასთან დაკავშირებით, რომ მისი უხილავი ინტერესი გაცილებით მეტი იყო ამ უნივერსიტეტის ამგვარი ფორმით დაარსებაში, ვიდრე ხილული გავლენები.  მართალია, ბენტამმა დიდი მცდელობის მიუხედავად, ვერ მოახერხა ინგლისური ენის ან ისტორიის კათედრაზე პროფესორად დაენიშნა მისი მოწაფე ჯონ ბოურინგი, თუმცა სწორედ ბენტამის განსაკუთრებული მოწადინების შედეგად, 1829 წელს მისი სხვა მოწაფე ჯონ ოსტინი გახდა ამ უნივერსიტეტის პირველი პროფესორი იურისპრუდენციაში.

გარდა მემორიალისა და იმ მატერიალური მემკვიდრეობისა, რაც უნივერსიტეტს ბენტამის შრომების სახით ერგო, უნივერსიტეტის კედლებს ამშვენებს ჰენრი ტონკსის მხატვრული ნამუშევარი, რომელიც ასახავს სცენას, თუ როგორ გეგმავდა ბენტამი უნივერსიტეტის დაარსებას. ნამუშევარი 1922 წელს შესრულდა და სცენა სრულიად ავტორის წარმოსახვითაა შექმნილი. ბენტამი უნივერსიტეტის სულის ჩამდგმელად მოისაზრება.

ბიბლიოგრაფია

იორკის ქუჩა 19, 1848. 1651 წელს ჯონ მილტონი საცხოვრებლად გადავიდა პატარა ეზოიან სახლში, სადაც რესტავრაციამდე ცხოვრობდა. შემდეგში სახლი ბენტამს ეკუთვნოდა, რომელიც, ცნობების თანახმად, მანამდე მეზობლად ცხოვრობდა. სახლი 1877 წელს დაანგრიეს.

ჯერემი ბენტამის სახელობის თანამედროვე საცხოვრებელი კორპუსები აღმოსავლეთ ლონდონში. შენობას სახელი ფილოსოფოსის პატივსაცემად უწოდეს.

ჯერემი ბენტამი საკმაოდ აქტიურ საქმიანობას ეწეოდა, როგორც მწერალი და როგორც სარევიზიო კორექტორი. მიუხედავად ამისა, ხშირ შემთხვევაში მისი ნაშრომების დასრულებას და საბოლოო სახით გამოქვეყნებას ვერ ახერხებდა გარკვეული მიზეზების გამო. იმ პუბლიკაციების უმეტესობაც კი, რაც ბენტამის სიცოცხლეში დაიბეჭდა, სხვების მიერ მომზადდა სარედაქციოდ. რამდენიმე მისი ნაშრომი თავდაპირველად ფრანგულ ენაზე გამოიცა, მაგალითად, ერთ-ერთი ასეთი იყო სტატია სახელწოდებით „სამართლის თეორია“, რომელიც ეთენ ლუის დუმონტის მიერ მომზადდა პრესისთვის. ბოსტონში გამოიცა ბენტამის სისხლის სამართლის კოდექსის მოდელი 1840 წელს, რომელიც მანამდე მხოლოდ ცალკეული ჩანაწერების სახით არსებობდა. ჯერემი ბენტამი სამოქალაქო კოდექსის მოდელზეც მუშაობდა.

პუბლიკაციები

• 1787. Defence of Usury (დოკუმენტი მევახშეობასთან დაკავშირებით).
• ადამ სმიტისადმი მიწერილი წერილების სერია, (ჯამში 13 წერილი).
• 1776. A fragment on government
  • აღნიშნული ნაშრომი წარმოადგენდა უილიამ ბლექსთოუნის ნაშრომში - „კომენტარები ინლისის კანონებზე“ - გამოთქმული პოლიტიკური და სამართლებრივი თეორიის ულმობელ კრიტიკას. წიგნი ანონიმურად დაიბეჭდა. ბენტამი არ იზიარებდა ბლექსთოუნის შეხედულებებს სამოსამართლო სამართალთან დაკავშირებით, ასევე დავის საგანი იყო შეხედულებები სამართლებრივ ფიქციებთან, თეოლოგიურ ფორმულირებებთან დაკავშირებით. ბენტამის აზრით, ბლექსთოუნი არასწორ კონტექსტში იყენებდა ტერმინს - „ბუნებითი სამართალი“. აღნიშნული ფრაგმენტი „კომენტარების კომენტარების“ მხოლოდ მცირე ნაწილი იყო, ხოლო ბენტამის ნაშრომი სრულად მე-20 საუკუნეში გამოიცა.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                         იომ-ქიფურის ომი

ისრაელის ჯარისკაცები არღვევენ ეგვიპტის კომანდოს ზურგს სინაის ფრონტზე

თარიღი 1973 წლის 6–24 ოქტომბერი

მდებარეობა სინას ნახევარკუნძული, გოლანის სიმაღლეები და ახლო აღმოსავლეთის მიმდებარე რეგიონები

მიზეზი ეგვიპტისა და სირიის სურვილი დაიბრუნონ 1967 წელს დაკარგული ტერიტორიები.

შედეგი არის ისრაელის გამარჯვება, ცეცხლის შეწყვეტა,

გაეროს უშიშროების საბჭოს რეზოლუცია No338

ოპონენტები

 ისრაელი

მხარდაჭერით:

 აშშ

 სირია

 ეგვიპტე

ერაყი ერაყი

 ჟორდანია

საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი GSVS სსრკ შეიარაღებული ძალები

მხარდაჭერით:

მეთაურები

ისრაელი გოლდა მეირი

პრემიერ მინისტრი

ისრაელი მოშე დაიანი

თავდაცვის მინისტრი

ისრაელი დავიდ ელაზარი

გენერალური შტაბის უფროსი;

ისრაელის გენერალი ზვი ცური

თავდაცვის მდივნის თანაშემწე;

ისრაელ რეჰავამ ზეევი

გენერალური შტაბის უფროსის თანაშემწე;

ისრაელის ბრიგადის გენერალი ბენი პელედი

საჰაერო ძალების მეთაური;

ისრაელის ადმირალი ბენი თემლემი

საზღვაო ძალების მეთაური;

ისრაელის გენერალი იონა ეფრატი

ცენტრალური სამხედრო ოლქის მეთაური.

სამხრეთ ფრონტი

ისრაელის გენერალ-მაიორი შმუელ გონენი

სამხრეთ ფრონტის მეთაური;

ისრაელის გენერალ-მაიორი ავრაამ ადანი,

162-ე დივიზიის მეთაური,

ჩრდილოეთ სექტორის თავდაცვის მეთაური;

ისრაელის გენერალ-მაიორი არიელ შარონი,

143-ე სარეზერვო ჯავშანტექნიკის მეთაური,

ცენტრალური სექტორის თავდაცვის მეთაური;

ისრაელის გენერალ-მაიორი ავრაამ მანდლერი,

252-ე ჯავშანტექნიკის მეთაური,

სამხრეთ სექტორის თავდაცვის მეთაური,

და ბრძოლაში მისი სიკვდილის შემდეგ,

გენერალი კალმან მაგენი.

ჩრდილოეთის ფრონტი

ისრაელის გენერალ-მაიორი იცხაკ ჰოფი

ჩრდილოეთ ფრონტის მეთაური;

ბრიგადის გენერალი აბრაამ ბენ-დავიდი

არტილერიის მეთაური;

ისრაელის ბრიგადის გენერალი რაფაელ ეიტანი,

36-ე ჯავშანტექნიკის მეთაური;

ისრაელის ბრიგადის გენერალი მოშე პელედი,

146-ე ჯავშანტექნიკის მეთაური;

ისრაელის გენერალ-მაიორი დენ ლანერი,

240-ე ჯავშანტექნიკის მეთაური.

ეგვიპტე

ეგვიპტის პრეზიდენტი ანვარ სადატი

ეგვიპტის გენერალი აჰმედ ისმაილ ალი

ომის მინისტრი და უმაღლესი სარდალი;

ეგვიპტის გენერალ-ლეიტენანტი საად ელ შაზლი

გენერალური შტაბის უფროსი, ეგვიპტე;

ეგვიპტის გენერალი მუჰამედ გამაზი

სუეცის ფრონტის მეთაური;

ეგვიპტის გენერალ-მაიორი საად მაამუნი

მე-2 არმიის მეთაური;

ეგვიპტის გენერალ-მაიორი აბდელ-მონეიმ ვასელი

მე-3 არმიის მეთაური;

ეგვიპტის გენერალი ბაჰა ალ დინ ნოფალი

ეგვიპტისა და სირიის საქმიანობის კოორდინატორი.

სირია

სირიის პრეზიდენტი ჰაფეზ ალ-ასადი

სირიელი გენერალი მუსტაფა ტლასი

თავდაცვის მინისტრი;

სირიის გენერალ-მაიორი აბდულ ჰაბეიში

ოპერატიული დეპარტამენტის უფროსი;

სირიის გენერალ-მაიორი იუსეფ შაკური

გენერალური შტაბის დაქვემდებარებული ძალების მეთაური;

სირიის პოლკოვნიკი ტაუფიქ ჯეჰანი

1-ლი ჯავშანტექნიკის მეთაური;

სირიის ბრიგადის გენერალი მუსტაფა შარბა

მე-3 ჯავშანსატანკო დივიზიის მეთაური;

სირიის ბრიგადის გენერალი ალი ასლანი

მე-5 მოტორიზებული ქვეითი დივიზიის მეთაური;

სირიის ბრიგადის გენერალი ომარ აბრაში

მე-7 მოტორიზებული ქვეითი დივიზიის მეთაური;

სირიის პოლკოვნიკი ჰასან თურქმანი

მე-9 მოტორიზებული ქვეითი დივიზიის მეთაური.

გვერდითი ძალები

ჯამური ძალები: 375000 ჯარისკაცი ომის დასაწყისში და 415000 დასასრულს, 1700 ტანკი, 3000 ჯავშანტრანსპორტიორი და ქვეითი საბრძოლო მანქანა, 945 იარაღი და 450 თვითმფრინავი.

ჯამური ძალები: 993,000 ჯარისკაცი, 3,630 ტანკი, 4,000 ჯავშანტრანსპორტიორი და ქვეითი საბრძოლო მანქანა, 1,720 იარაღი, 480 თვითმფრინავი და 140 შვეულმფრენი

109-120 თვითმფრინავი და ვერტმფრენი

15 უპილოტო საფრენი აპარატი

810 ტანკი და ჯავშანმანქანა (შეუბრუნებლად)

2500-3000  მკვდარი

7500-9000 20000-მდე[მიუთითეთ (შეს.) დაჭრილი

326-530 პატიმარი

368-447 თვითმფრინავი და ვერტმფრენი

1775 ტანკი და ჯავშანტექნიკა (შეუბრუნებლად)

8500-9000-დან 18500-მდე დაღუპული

19,500 - 19,800-დან 51,000-მდე დაჭრილი

8424-9370 პატიმარი

მთლიანი დანაკარგები

ამერიკის შეერთებული შტატები 1 სატრანსპორტო გემი

იაპონია 1 გემი

საბერძნეთში სულ მცირე 1 გემი, სულ მცირე 2 დაიღუპა და 5 დაიჭრა

გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია/ნორვეგია 1 დაიღუპა

იომ-ქიფურის ომი, ან რამადანის ომი, ან ოქტომბრის ომი (არაბ. حرب أكتوبر ჰარბ ოკტობარი, ან არაბ. حرب تشرين ჰარბ ტიშრინ; ებრ. מלחמת יום הכיפורים მიჰმეტ იომ ჰაქიპურიმი ან מלחמת יום כיפור მილმჰმეტ იომ ქიპური), აგრეთვე ცნობილი როგორც 1973 წლის არაბეთ-ისრაელის ომი — დაიწყო 6 ოქტომბერს (იომ-კიპურის დღესასწაულს) და გრძელდებოდა 26 ოქტომბრამდე, 1973 წელს, ისრაელსა და ეგვიპტე-სირიის კოალიციას შორის. ომი დაიწყო გამოუცხადებელი შეტაკებით ეგვიპტისა და სირიის მიერ სინაისა და გოლანის მაღლობებზე (შესაბამისად), რომელიც ისრაელის მიერ იქნა შეპყრობილი ექვსი წლით ადრე ექვსდღიანი ომის დროს, რომელიც თავის მხრივ ეგვიპტის მიერ იქნა წამოწყებული ტირანის სრუტის ბლოკადითა და სინის მთაზე სამხედრო დანადგარების დამონტაჟებით.

                                                                        

ეგვიპტის ჯარები გადაკვეთენ სუეცის არხს

ეგვიპტელები და სირიელები უპირატესობას იჭერდნენ პირველი 48 საათის განმავლობაში, რის შემდეგაც ომის სადავეები ისრაელის ხელში გადავიდა. ომის მეორე კვირისთვის სირიელები გოლანის მაღლობებიდან თითქმის განდევნილ იქნენ. სამხრეთით, სინის ნახევარკუნძულზე ისრაელმა ეგვიპტის არმიას კუდიდან შემოუტია, გადალახა სუეცის არხი და მთელ ეგვიპტის არმიას უკანა გზა და მომარაგება მოუჭრა სწორედ იმ მომენტში, როდესაც გაეროს დაზავების შეთანხმება შევიდა ძალაში.

ომმა დიდი შედეგები გამოიწვია მრავალი ერისთვის. არაბული სამყარო, რომელიც შეურაცხყოფილი იყო ექვს-დღიან ომში ეგვიპტე-სირია-იორდანიის ალიანსის დამარცხებით, ფსიქოლოგიურად დაუძლურებული ჩანდა მის ადრეულ გამარჯვებათა სერიის ფონზე. ამ გარემოებამ სამშვიდობო მოლაპარაკებების პროცესის დაწყება შესაძლებელი გახადა, ეგვიპტის ინფიტას პოლიტიკის ლიბერალიზაციასთან ერთად. კემპ-დევიდის შეთანხმებამ შესაძლებლობა მისცა ეგვიპტესა და ისრაელს ურთიერთობების ნორმალიზება მოეხდინათ, რაც პირველი შემთხვევა იყო, როდესაც არაბულმა ქვეყანამ ისრაელი სცნო. ამის შემდეგ, ეგვიპტე თითქმის სრულიად ჰკარგავს საბჭოთა კავშირის მხარდაჭერასა და მისი გავლენის სფეროდან გამოდის.

იხ. ვოდეო - The Yom Kippur war -   The Yom Kippur war began in October 1973. A ferocious surprise attack was deliberately launched on Israel during the holiest day of the Jewish calendar. As we look back on those bitter days today, we remember that Israel can never be taken for granted.

ომის შედეგი

კონფლიქტის დასასრულს ისრაელის საბრძოლო ნაწილები კაიროდან 100 კილომეტრში იმყოფებოდნენ, მე-3 ეგვიპტის არმია ალყაში მოექცა. ზოგიერთი ცნობით, დამასკოს შეეძლო გაესროლა ისრაელის არტილერია  ფრონტის ხაზიდან, რომელიც 40 კმ-ით იყო დაშორებული.

არაერთი წყაროს მიხედვით, ომი ისრაელის სამხედრო გამარჯვებით დასრულდა. ზოგიერთი წყარო აღნიშნავს, რომ არც ეგვიპტისა და არც სირიის არმია დამარცხებულა.

1974 წლის 18 იანვარს კაირო-სუეცის ავტომაგისტრალის 101-ე კილომეტრზე, ამერიკული დელეგაციის თანდასწრებით, ეგვიპტის წარმომადგენლებმა ხელი მოაწერეს შეთანხმებას ისრაელელებთან ჯარების გათიშვის შესახებ. ისრაელმა თავისი ჯარები სუეცის არხიდან 32 კილომეტრში გაიყვანა. 31 მაისს ანალოგიურ შეთანხმებას, მაგრამ უკვე სსრკ-სა და აშშ-ს შუამავლობით, მოაწერეს ხელი ისრაელმა და სირიამ. გოლანის მაღლობების ნაწილი კუნეიტრასთან ერთად დაბრუნდა სირიაში დემილიტარიზაციისა და გაეროს ჯარების აქ განლაგების პირობებით.

იხ. ვიდეო - Война Судного дня (битва за Синай)

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

მსხვილკალიბრიანი  სნაიპერული შაშხანა

ბარეტი M82A1 შაშხანა ღამის ხედვით

ნაიპერული შაშხანის კალიბრი 9მმ-დან 20მმ-მდე ექსკლუზიურად. ასეთი თოფები, როგორც წესი, მნიშვნელოვნად აღემატება ჩვეულებრივ სნაიპერულ თოფებს ეფექტური დიაპაზონის და ტყვიის ენერგიის, ასევე მასის, ზომებისა და უკუცემის თვალსაზრისით, რაც გავლენას ახდენს მათ გამოყენების არეალზე. ასეთი შაშხანიდან მიღებული ტყვია თითქმის ყოველთვის აღწევს ჯავშანტექნიკის უმძიმეს კლასებშიც კი და ხშირად შეუძლია ჯავშანტექნიკის სამიზნეს მოხვდეს საკმარისად ძლევამოსილი მოქმედებით მძიმე ზიანის მიყენებისთვის.

დასავლეთში, დიდი კალიბრის სნაიპერული თოფები, როგორც წესი, კლასიფიცირდება, როგორც მატერიალური თოფები, რომლებიც შექმნილია მტრის ძვირადღირებული აღჭურვილობისა და უიარაღო სამხედრო აღჭურვილობის გასანეიტრალებლად ან კრიტიკულად დასაზიანებლად: რადარის აღჭურვილობა, მართვადი რაკეტები გამშვებებზე, გაზის ტანკები და ნავთობპროდუქტების კონტეინერები. და სხვა ობიექტები, ხოლო ცოცხალი ძალის სროლა მეორეხარისხოვანი ამოცანაა. იარაღის ექსპერტის იან ჰოგის აზრით, დიდი კალიბრის შაშხანების გამოყენებით ულტრა შორ მანძილზე სნაიპინგის მომავალი არის მტერს წინააღმდეგობის გაწევის შესაძლებლობის ჩამორთმევა მისი სამხედრო აღჭურვილობისა და აღჭურვილობის განეიტრალების გზით და არა ცოცხალი ძალის პრიმიტიული განადგურებით.

იხ. ვიდეო - ВСУ получили "Волк" от страны НАТО! У орков потери в технике и л/с

ამ კლასის იარაღის წინაპრად შეიძლება ჩაითვალოს მძიმე ციხე-იარაღები, რომლებიც გამოიყენეს მე-19 საუკუნეში, მაგალითად, რუსული ჯარების მიერ პლევნას მახლობლად 1877-1878 წლების რუსეთ-თურქეთის ომის დროს. პირველი მსოფლიო ომის დროს ბრიტანელებმა იყენებდნენ კამერიანი თოფები მძიმე მოვალეობისთვის .600 Nitro Express სანადირო ვაზნას, რათა დაარტყა სამიზნეები ჯავშანტექნიკის უკან თხრილებიდან. და გერმანელებმა შეიმუშავეს მსოფლიოში პირველი ტანკსაწინააღმდეგო იარაღი ბრიტანულ ტანკებთან საბრძოლველად - Mauser T-Gewehr კამერა სპეციალური ვაზნისთვის 13.25 × 92 მმ SR, რამაც საფუძველი ჩაუყარა თანამედროვე ვაზნებს დიდი კალიბრის არმიის მცირე იარაღისთვის.

მეორე მსოფლიო ომის დროს ფართოდ გავრცელდა ტანკსაწინააღმდეგო თოფები, მაგალითად, საბჭოთა PTRS და PTRD, რომლებიც, თანამედროვე კლასიფიკაციის მიხედვით, შეიძლება უსაფრთხოდ მივაკუთვნოთ დიდი კალიბრის თოფებს, მაგრამ დაბალი სიზუსტით (~ 5-7 MOA, ≤ 2 MOA მისაღებია სნაიპერებისთვის) არ იძლევა სნაიპერებად განხილვას. ომის დასრულების შემდეგ, მცირე იარაღის ამ კლასმა პრაქტიკულად შეწყვიტა არსებობა სამხედრო აღჭურვილობის რეზერვის მკვეთრი ზრდის გამო, რომლის განადგურებაც ის იყო განკუთვნილი.

1942 წელს ლენინგრადში შეიქმნა ZIF ტიპის ექსპერიმენტული 14,5 მმ ტანკსაწინააღმდეგო თოფი, რომელსაც ჰქონდა ოპტიკური სამიზნე. მოგვიანებით, ZIF-11, ZIF-11A და ZIF-11B-ის შემოკლებული ვერსიები განლაგდა, როგორც "ჯავშნიანი სნაიპერული შაშხანები", განსხვავებით ფინური Lahti L-39-ისგან, რომელიც, სავარაუდოდ, გამოიყენებოდა სნაიპერულ იარაღად ლენინგრადზე. წინა.

"ახალი ტალღის" პირველი თოფი იყო ამერიკული M500, რომელიც შეიქმნა Research Armaments Prototypes (RAP) მიერ 1981-1982 წლებში აშშ-ს შეიარაღებული ძალებისთვის, მაგრამ ნამდვილი პოპულარობა ახალი ტიპის იარაღს მხოლოდ წარმატებული გამოყენების შემდეგ მოჰყვა. Barrett M82 ("Light Fifty") ომის დროს სპარსეთის ყურეში. ცოტა მოგვიანებით, სსრკ-ში, მათ ასევე გაიხსენეს, რომ სნაიპერული შაშხანის კალიბრი შეიძლება და უნდა გაიზარდოს, მაგრამ ამ სამუშაოს შედეგები უკვე პოსტსაბჭოთა პერიოდში გამოჩნდა. დღეს რუსეთში რამდენიმე ტიპის SWR იწარმოება, ხოლო ერთი ტიპის SWR იწარმოება აზერბაიჯანში.

იხ. ვიდეო - Top 10 საუკეთესო სნაიპერული შაშხანა მსოფლიოში

თანამედროვე დიდი კალიბრის სნაიპერული შაშხანების განვითარება 1980-იანი წლების დასაწყისში დაიწყო. დიდი კალიბრის სნაიპერული შაშხანები გამოიყენება მსუბუქად დაჯავშნული და უიარაღო მანქანების (მანქანები მიწაზე და დაბალი მფრინავი თვითმფრინავები და ვერტმფრენები და ა.შ.), დაზვერვის, მართვის და საკომუნიკაციო აღჭურვილობის (რადარის ანტენები, სატელიტური კომუნიკაციები და ა.შ.), დაცული სროლის გასათიშად. წერტილები (სროლა ბუნკერების ხვრელებზე და სადამკვირვებლო მოწყობილობებზე და სხვ.), აუფეთქებელი ნაღმების და ბომბების განადგურება. ასევე, დიდი კალიბრის სნაიპერული შაშხანები გამოიყენება მტრის სნაიპერებთან საბრძოლველად .

ყველაზე ხშირად, ასეთი შაშხანები იყენებენ 12,7 მმ კალიბრის ვაზნებს (12,7 × 99 მმ ნატო და საბჭოთა / რუსული 12,7 × 108 მმ), ნასესხები მძიმე ტყვიამფრქვევებიდან, რომელთა ენერგეტიკული რეზერვი საკმარისია რეგულარული არმიის თავდაცვაში შესაღწევად ტყვიის ფრენის მთელ დიაპაზონში. . მათი დიდი ზომისა და წონის გამო, ასეთი თოფები სრულად ვერ ავლენენ თავიანთ პოტენციალს „ხაზოვან“ დანაყოფებში, რაც არ შეიძლება ითქვას სხვადასხვა სპეცდანიშნულების დაჯგუფებაზე.

იხ. ვიდეო - Top 10 Sniper Rifles in the World | 2020 - 10.  McMillan TAC-50

9. Accuracy International Arctic Warfare 50

8. SIG SSG 3000

7. Blaser R93 Tactical

6. M24 Sniper

5. SAKO TRG 42

4. Barrett M95

3. Accuracy International Arctic Warfare Magnum

2. Steyr SSG 69

1. Barrett M82

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                            ჰერმენევტიკა

ჰერმესი ღმერთების შიკრიკი, რომლისგანაც მოდის მიმდინარეობის დასახელება

 (ბერძნ. – განმარტება, თარგმნა, გამოთქმა) — ერთ-ერთი უძველესი, ტრადიციული და უნივერსალური თეორია ტექსტის ინტერპრეტაციისა და გაგების მიხედვით. ჰერმენევტიკა უძველეს დროში ჩამოყალიბდა, როგორც ხერხი და საშუალება ბნელმეტყველებისა და მრავალმნიშვნელოვანი სიმბოლოების განმარტებისთვის. ძველი ბერძენი ფილოსოფოსები და ფილოლოგები, განსაკუთრებით ნეოპლატონიკოსები, ჰერმენევტიკის საშუალებით ახდენდნენ ძველი პოეტების, უპირველეს ყოვლისა ჰომეროსის ნაწარმოებების ინტერპრეტაციას. შუა საუკუნეებში მას ბიბლიის განმარტებისთვისაც იყენებდნენ.

კლასიკური ხანა ჰერმენევტიკის ისტორიაში დაკავშირებულია გერმანელი ფილოსოფოსის, ვილჰელმ დილთაის, სახელთან, ხოლო ჰერმენევტიკის განვითარების შემდეგი მნიშვნელოვანი ეტაპი იყო გადამერის მოღვაწეობა.

გადამერის თეორიის თანახმად, ტექსტის აზრობრივი პროცენტი ბევრად უფრო მეტია, ვიდრე ის, რაც მის შემოქმედს ჰქონდა ჩაფიქრებული. გადამერი, თვლის, რომ არ შეიძლება გავიგოთ ნაწარმოები, როგორც მხოლოდ თავისთავადი, შემოქმედებითი საქმიანობის ერთეული პროდუქტი, რადგან ხელოვნების ნებისმიერი ნიმუში კულტურული გამოცდილების მატერიალური ობიექტივიცაა.

იხ. ვიდეო - „ბიბლიური ჰერმენევტიკა - იესო ქრისტეს მისიის ინტერპრეტაციის შესახებ“ - ლაშა ბართია

ჰერმენევტიკული წრე

ჰერმენევტიკური პროცედურა

წინასწარი გააზრების საჭიროება

ინტერპრეტაციის უსასრულობა

ცნობიერების მიზანმიმართულობა

ისტორიული დოკუმენტების შესწავლისას ჰერმენევტიკის მეთოდების გამოყენებისას აუცილებელია გავითვალისწინოთ მთელი რიგი ფაქტორები: ვინაიდან მწერალი ქმნის დოკუმენტის ტექსტს გარკვეულ კულტურულ გარემოში ყოფნისას, მის სოციალურ სტატუსს, განათლებას, კუთვნილებას. კონკრეტული გვარი (კლანი, მამული, ჯგუფი), ისევე როგორც მისი დამოკიდებულება იმის მიმართ, ვინც იმ დროს ხელისუფლებაში იყო.

სკოლის მოსწავლეების სწავლებისას მიზანშეწონილია დაიცვას „გაგების ჯაჭვის“ თანმიმდევრობა, რომელიც ქმნის ამა თუ იმ „ჰერმენევტიკურ პროცედურას“ მის უტილიტარულ-პრაქტიკულ მოდიფიკაციაში.

იხ. ვიდეო - ГЕРМЕНЕВТИКА. Искусство интерпретации и философская традиция. Герменевтический круг.

ეტიმოლოგია

მიუხედავად იმისა, რომ ჰერმესის მითს, სავარაუდოდ, არაფერი აქვს საერთო "ჰერმენევტიკის" კონცეფციასთან, ის მაინც ზოგჯერ ასოცირდება ჰერმენევტიკის იდეასთან. ძველ ბერძნულ მითოლოგიაში ჰერმესი (ზევსისა და მაიას პლეადების ვაჟი) იყო ღმერთების მაცნე, ასევე გამოიგონა საზომი ერთეულები, რიცხვები, ბერძნული ანბანი, მუსიკალური სისტემა, ასტრონომია და ა.შ. ჰერმესის გამოსახულება შეიძლება იყოს. გამოიყენება როგორც მეტაფორა, მაგალითად, როგორც იდეა სიტყვის ძალის შესახებ, განცხადებების ბუნდოვანების შესახებ, კონსენსუსის შესახებ, როგორც განცხადებების ჭეშმარიტების კრიტერიუმი და ა.შ.

ისტორია

ტერმინი ჰერმენევტიკა ყველაზე ხშირად გამოიყენებოდა ბიბლიურ ტექსტებთან მიმართებაში, შემდეგ - ლიტერატურული ძეგლების თავდაპირველი მნიშვნელობის აღდგენის დოქტრინის მნიშვნელობით, რომელიც ჩამოვიდა დამახინჯებული და ნაწილობრივი სახით, გაუგებარი კომენტარების გარეშე და ასევე მნიშვნელობით. ნებისმიერი ნაწარმოების ინტერპრეტაცია (ეს მოიცავს, მაგალითად, ავტორების განმარტებით პუბლიკაციებს). ამ თვალსაზრისით, ჰერმენევტიკა არის ფილოლოგიური კრიტიკის დისციპლინა.

ჰერმენევტიკის შესახებ პირველი განმაზოგადებელი ნაშრომის ავტორი იყო ქრისტიანი მოაზროვნე ავრელიუს ავგუსტინე (354-430). მის ნაშრომს ეწოდა „ქრისტიანული მეცნიერება, ანუ სასულიერო ჰერმენევტიკის საფუძვლები და საეკლესიო ორატორული ხელოვნება“.

ჰერმენევტიკას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ლიტერატურულ კრიტიკაში, ვინაიდან ნებისმიერი ლიტერატურული ძეგლის შესწავლა მის ყველაზე ობიექტურ ინტერპრეტაციას მოითხოვს. უნდა აღინიშნოს, რომ ტექსტი ჰერმენევტიკაში გაგებულია არა მხოლოდ როგორც ავტორების ხელნაწერი ქმნილებები, არამედ როგორც ხელოვნების ნიმუშები, ისტორიული მოვლენები და სხვა საგნები, რომელთა გაგებაც შესაძლებელია. გაგების პროცესი განიხილება, როგორც მოძრაობა ეგრეთ წოდებული ჰერმენევტიკული წრის გასწვრივ. ერთი მხრივ, ტექსტი განიხილება ეპოქასთან, ლიტერატურულ ჟანრთან მიმართებაში. მეორე მხრივ, ტექსტი ავტორის სულიერი ცხოვრებაა, თავად მისი სულიერი ცხოვრება კი ისტორიული ეპოქის ნაწილია. ტექსტის წარმოდგენა ამ ორი პოზიციიდან, გადასვლა ზოგადიდან კონკრეტულზე და პირიქით არის მოძრაობა ჰერმენევტიკული წრის გასწვრივ.

ჰერმენევტიკა ასევე ტექსტის ანალიზის ფილოსოფიური მეთოდია. ასე ჰქვია იმ ფილოსოფიურ მიმართულებას, რომელიც ჰერმენევტიკის ფილოსოფიურ გამოყენებას ავითარებს. მხარდამჭერები და ფილოსოფოსები, რომლებმაც მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანეს ჰერმენევტიკაში, არიან გერმანელები გადამერი, შლაიერმახერი, ფრანგი პოლ რიკოერი, იტალიელი ემილიო ბეტი და რუსი მეცნიერი გუსტავ გუსტავოვიჩ შპეტი.

ჰერმენევტიკის კიდევ ერთი აქტიური იდეოლოგი არის ფილოსოფოსი და ისტორიკოსი ვილჰელმ დილთაი. დილთაი ცდილობდა ბუნების შესწავლის მეთოდის გამოწვევას გარე დაკვირვებით; ის იყო „ემპათიის“ აქტიური მომხრე. ამრიგად, მან მოუწოდა ისტორიული მოვლენებისა და გარე ფენომენების რეკონსტრუქციას თვითდაკვირვების გზით, მოვლენების გაგება მათი პირადი „ემპათიის“ მეთოდით, „შეგუება“ მათ, როგორც სულიერი მთლიანობის ფრაგმენტი, როგორც ბუნების უნივერსალური ერთიანობის ნაწილი. და სული.

იხ. ვიდეო - Hermeneutics: A Very Short Introduction | Jens Zimmermann

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                          შალვა დადიანი  

დაბადების თარიღი 9 (21) მაისი, 1874 ან 1874

დაბადების ადგილი ზესტაფონი, ქუთაისის გუბერნია, რუსეთის იმპერია

გარდაცვალების თარიღი 15 მარტი, 1959[1] ან 1959

გარდაცვალების ადგილი თბილისი

დასაფლავებულია მთაწმინდის პანთეონი

საქმიანობა მსახიობი, მწერალი, დრამატურგი, პოლიტიკოსი და სცენარისტი

ენა ქართული ენა და რუსული ენა

ეროვნება ქართველები

მოქალაქეობა რუსეთის იმპერია

Flag of Georgia (1918-1921).svg საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა

Flag of the Soviet Union (1923-1955).svg სსრკ

ჯილდოები ლენინის ორდენი, შრომის წითელი დროშის ორდენი, მედალი „1941-1945 წლების დიდ სამამულო ომში გმირული შრომისათვის“ და საქართველოს სსრ-ის სახალხო არტისტი

  (დ. 21 მაისი [ძვ. სტ. 9 მაისი], 1874, ზესტაფონი ― გ. 15 მარტი, 1959, თბილისი) — ქართველი მწერალი, დრამატურგი, მსახიობი, თეატრის მოღვაწე; საქართველოს სახალხო არტისტი (1923). სკკპ-ის წევრი 1945 წლიდან.

იხ. ვიდეო - შალვა დადიანი - „ჩემი ავტობიოგრაფია“

დაიბადა ცნობილი მწერლისა და საზოგადო მოღვაწის ნიკო დადიანის ოჯახში. სწავლა-განათლება მიიღო შინ მოწვეული მასწავლებლების ხელმძღვანელობით. უკვე ადრეული სიჭაბუკის წლებში გაიტაცა ეპოქის პროგრესულმა სოციალურ-პატრიოტულმა იდეებმა. ამ იდეებით არის განსჭვალული მისი ლექსების პირველი კრებული „ნაპერწკალი“ (1892) და პროზაული მინიატურები (იბეჭდებოდა გაზეთ „ივერიაში“ 1896-დან). 1893 წლიდან დადიანმა მსახიობობა დაიწყო და შემდგომში ვლადიმერ ალექსი-მესხიშვილის ერთ-ერთი უახლოესი თანამშრომელი გახდა ქუთაისის თეატრში. 1908 წელს ჩამოაყალიბა „მოძრავი დასი“, რომელიც რევოლუციური შინაარსის სპექტაკლებს დგამდა საქართველოს სამრეწველო ცენტრებში, აგრეთვე ბაქოსა და ნოვოროსიისკში. მეფის ცენზურის აკრძალვის მიუხედავად, ამ დასმა პირველმა დადგა მაქსიმ გორკის პიესა „უკანასკნელნი“.

1905 წლის რევოლუციას უკავშირდება დადიანის დრამატული შემოქმედების დასაწყისი. პიესა „მღვიმეში“ (1905) ალეგორიული ფორმით ასახავს მშრომელი ხალხის ბრძოლას სოციალური და ეროვნული თანასწორობისთვის. პიესაში „როს ნადიმობდნენ“ (1907) დადიანი დროებით მოვლენად მიიჩნევს რეაქციის ბნელი ძალების ზეიმს და წარმოსახავს ხალხის მზადებას ახალი ბრძოლებისათვის. როგორც იდეურ-თემატურად, ისე ფორმით დადიანის ადრინდელ პიესებს ბევრი რამ აკავშირებს მ. გორკის დრამატურგიასთან. პიესაში „გუშინდელნი“ (1917) დადიანმა ძველი, რეაქციული სამყაროს გარდაუვალი დაცემისა და მოახლოებული განახლების წინათგრძნობა გამოხატა.

დადიანი არსებითად კომედიური ჟანრის ფუძემდებელია ქართულ საბჭოთა დრამატურგიაში. მხილებულია საბჭოთა სახელმწიფო აპარატის ბიუროკრატიზმის, მლიქვნელობისა და თვალთმაქცობის გადმონაშთები. საბჭოთა დრამატურგიაში ტრადიციის ჟანრის აღორძინების ერთ-ერთი პირველი ცდა იყო დადიანის პიესა „თეთნულდი“ (1931), რომელშიც ავტორმა თანამედროვე სვანეთის ფონზე ძველისა და ახლის სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლა, ახალი სამყაროს გარდაუვალი გამარჯვება დაგვიხატა. ისტორიულ-რევოლიციურ დრამაში „ნაპერწკლიდან“ (1937) ასახულია XX საუკუნის დამდეგს საქართველოს მუშათა კლასის საბრძოლო შეკავშირება ბოლშევიკური ოგრანიზაციების გარშემო.

დადიანი ავტორია პირველი ისტორიული რომანისა ქართულ საბჭოთა ლიტერატურაში. რომანში „გიორგი რუსი“ (1916–1926) ასახულია XII–XIII საუკუნეების საქართველო. რომანში „გვირგვილიანების ოჯახი“ (1954) დადიანმა ასახა ქართველ თავადაზნაურობის ეკონომიური და სულიერი დეგრადაცია, სოციალური უსამართლობის წინააღმდეგ გლეხობის ბრძოლა XIX-XX საუკუნეების მიჯნაზე. ქართული მემუარული ლიტერატურის ერთ-ერთი საუკეთესო ნიმუშია მწერლის მოგონებათა წიგნი „რაც გამახსენდა“ (1959).

დადიანს დაწერილი აქვს აგრეთვე მრავალი მოთხრობა, ნოველა, ლიტერატურულ-კრიტიკული და პუბლიცისტური წერილი; თარგმნა შექსპირის, შილერის, ბაირონის, ჰაუპტმანის, ჰოფმან-სტალის, ლ. ანდრეევისა და სხვათა პიესები. იგი წლების განმავლობაში ხელმძღვანელობდა საქართველოს მსახიობთა კავშირს, იყო თეატრალური საზოგადოების თავმჯოდომარე (1950–1959). ქართული თეატრის სცენაზე 200-ზე მეტი როლი აქვს განსახიერებული. აღსანიშნავია მისი რეჟისორული მოღვაწეობაც. დადიანის პიესებს თვალსაჩინო ადგილი ეკავა ქართულ საბჭოთა თეატრის რეპერტუარში.

იყო სსრკ-ის I–II მოწვევების უმაღლესი საბჭოს დეპუტატი. დაჯილდოებულია ლენინის ორდენით, 2 სხვა ორდენითა და მედლებით.

თბილისში არსებობს მისი სახელობის ქუჩა.

იხ. ვიდეო - სცენა სპექტაკლიდან ღალატი / Scena Spektaklidan Galati

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                             ციანსიუნ ვუ

(ჩინ. Chien-Shiung Wu დ. 31 მაისი, 1912, ტაიცანი — გ. 16 თებერვალი, 1997, ნიუ-იორკი) — ჩინელი ფიზიკოსი. მოღვაწეობდა ექსპერიმენტულ ფიზიკასა და რადიოაქტიულ ფიზიკაში. იწოდება ჩინელ მადამ კიურიდ.მანჰეტენის პროექტში მონაწილეობდა. მან ექსპერიმენტულად დაამტკიცა სივრცითი პარიტეტის დარღვევა სუსტ ურთიერთქმედებებში, ამ ექსპერიმენტს მისი სახელი ჰქვია.

აშშ-ს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის წევრი (1958), ჩინეთის მეცნიერებათა აკადემიის უცხოელი წევრი (1994)

იხ.ვიდეო - Опыт Ву: нарушение чётности и сексизм -  В слабых взаимодействиях не сохраняется чётность. Поняли? А вот китаянка Ву это поняла и доказала экспериментально ещё в 1957 году. За это дали Нобелевскую премию двум мужчинам, но не ей. Вот так не сохраняется чётность в микромире и в научном мире. Теперь о главном. Чтобы мы я не прекращал жить и делать эти видео для Вас, не забывайте, пожалуйста, помогать и переводить деньги. 4276 4000 3816 3243 Это номер кредитной карточки, на которую Вы можете присылать нам деньги. Хорошобы (от «желательно» до «обязательно») указать назначение перевода: «В ДАР». Это сбербанковская карточка VISA оформленная на Бориса Сергеевича Бояршинова. [Для переводов из-за границы: Получатель BOYARSHINOV BORIS SERGEEVICH. Счёт получателя: 40817810240020062563. Наименование банка получателя и адрес: SBERBANK (SREDNERUSSKY HEAD OFFICE) MOSCOW RUSSIAN FEDERATION. SWIFT-код: SABRRUM3. Код подразделения банка по месту ведения счета карты (для внутренних переводов по системе Сбербанк): 40904000022.] Внутри страны: счёт получателя: 40817810240020062563, СРЕДНЕРУССКИЙ БАНК СБЕРБАНКА РОССИИ Г.МОСКВА, ИНН Банка получателя 770708393, БИК Банка получателя 044525225, Корреспондентский счёт: 

                                                        წვლილი მეცნიერებაში

1956 წელს ლი ჟენგდაომ და იან ჟენნინგმა მიიწვიეს ვუ, რათა დაეწყო ექსპერიმენტი სუსტი ურთიერთქმედებების მათი ახალი თეორიის შესამოწმებლად, რომელიც აშენდა პარიტეტის კონსერვაციის კანონის გამოყენების გარეშე. ეს ექსპერიმენტი, რომელიც ახლა ცნობილია როგორც "ვუს ექსპერიმენტი", ჩატარდა მისი ხელმძღვანელობით 1956 წელს და აჩვენა, რომ პარიტეტის შენარჩუნების კანონი არ მუშაობს სუსტ ურთიერთქმედებებში. სამეცნიერო საზოგადოებამ თავდაპირველად ეს შედეგი უნდობლობით მიიღო, მაგრამ ექსპერიმენტების გამეორებამ, როგორც დიზაინით ვუს ექსპერიმენტს, ისე ფუნდამენტურად განსხვავებული, დაადასტურა მისი შედეგები. მოგვიანებით ლი და იანგს მიენიჭათ ნობელის პრემია ფიზიკაში, ვუ კი ჯილდოს გარეშე დარჩა, რაც ბევრმა სექსიზმის გამოვლინებად აღიქვა.

ვუ განაგრძო ჰემოგლობინის მოლეკულური ცვლილებების გამოკვლევა, რომელიც იწვევს ნამგლისებრუჯრედოვან ანემიას.

საჯარო გამოსვლებში ვუ ძიანქსიონგმა გამოაცხადა სექსიზმის დაუშვებლობა და ქალთა თანაბარი უფლება ჩაერთონ მეცნიერებაში: „მე ეჭვი მეპარება, რომ იქნება მიუკერძოებელი ადამიანი, რომელიც ქალებს არასაკმარისად ინტელექტუალურად მიიჩნევს მეცნიერებასა და ტექნოლოგიაში მუშაობისთვის“; „არ მგონია, რომ პაწაწინა ატომებისა და ბირთვების, მათემატიკური სიმბოლოების ან დნმ-ის მოლეკულებისთვის, მაინც არის გარკვეული განსხვავება, თუ ვინ ეხება მათ - მამაკაცებს თუ ქალებს

Illustration of beta decay, a concept that Wu proved in its entirety - ბეტა დაშლის ილუსტრაცია, კონცეფცია, რომელიც ვუმ სრულად დაამტკიცა

ავის ომისშემდგომ კვლევებში ვუ, ახლა უკვე ჩამოყალიბებული ფიზიკოსი, განაგრძობდა ბეტა დაშლის კვლევას. ენრიკო ფერმიმ გამოაქვეყნა ბეტა დაშლის თეორია 1934 წელს, მაგრამ ლუის ვალტერ ალვარესის ექსპერიმენტმა გამოუშვა შედეგები, რომლებიც ეწინააღმდეგებოდა თეორიას. ვუ მიზნად ისახავს ექსპერიმენტის გამეორებას და შედეგის გადამოწმებას. ვუ უკვე დიდი ინვესტიცია იყო ჩადებული ბეტა დაშლაზე მუშაობაში, რადგან მან ეს საკითხი განიხილა UC Berkeley-ში. 1949 წელს ვუმ მთლიანად დაამკვიდრა ფერმის თეორია და აჩვენა, თუ როგორ მუშაობს ბეტა დაშლა, განსაკუთრებით ელექტრონების, ნეიტრინოების და პოზიტრონების შექმნისას. სავარაუდოდ, ელექტრონების უმეტესობა ბირთვიდან დიდი სიჩქარით უნდა გამოვიდეს.

ფრთხილად გამოკვლევის შემდეგ ვუ ეჭვობდა, რომ პრობლემა იყო სპილენძის(II) სულფატის (CuSO) სქელი და არათანაბარი ფენა.

4) გამოიყენებოდა სპილენძ-64 ბეტა სხივების წყაროდ, რაც იწვევდა ემიტირებული ელექტრონების ენერგიის დაკარგვას. ამის გადასაჭრელად მან მოახდინა სპექტრომეტრის უფრო ძველი ფორმა, სოლენოიდური სპექტრომეტრი. მან დაამატა სარეცხი საშუალება სპილენძის სულფატს, რათა მიეღო თხელი, თანაბარი ფილმი. შემდეგ მან აჩვენა, რომ დაფიქსირებული შეუსაბამობები ექსპერიმენტული შეცდომის შედეგი იყო; მისი შედეგები შეესაბამებოდა ფერმის თეორიას. ელექტრონების სიჩქარე, რომელიც ჩვეულებრივ წარმოიქმნებოდა ექსპერიმენტებში, ახლა მნიშვნელოვნად ნელი იყო. ამრიგად, წინა მკვლევარების მიერ გამოყენებული რადიოაქტიური მასალების ანალიზით მან დაამტკიცა, რომ ეს იყო პრობლემის მიზეზი და არა თეორიული ხარვეზები. ამგვარად ვუ დამკვიდრდა, როგორც ბეტა დაშლის წამყვან ფიზიკოსად. ბეტა დაშლის შესახებ მისი მუშაობა ძალზე მომგებიანი გახდა მისი შემდგომი კვლევისთვის და ზოგადად თანამედროვე ფიზიკისთვის.

იხ.ვიდეო - STEM HISTORY - Chien-Shiung Wu