სართაშორისო კოსმოსური სადგური

             სართაშორისო კოსმოსური სადგური                       

                                საერთაშორისო კოსმოსური სადგური 2007 წლის აგვისტოში

საერთაშორისო კოსმოსური სადგური — (ინგლ. International Space Station, сокр. ISS) კოსმოსში აწყობილი საერთაშორისო ორბიტული სადგური, რომელსაც მრავალმიზნობრივი კოსმოსური ლაბორატორიის სახით იყენებენ. სადგური დედამიწის დაბალ ორბიტაზე მოძრაობს და მისი დანახვა დედამიწიდან შეუიარაღებელი თვალით შეიძლება: მისი სიმაღლე მერყეობს 319,6 კმ-დან 346,9 კმ-მდე დედამიწის ზედაპირიდან. მისი მოძრაობის საშუალო სიჩქარეა 27.744 კმ/სთ და 15,7 ორბიტას ასრულებს დღეში. სკს ერთობლივი პროგრამაა აშშ-ს (ნასა), რუსეთის (რკა), იაპონიის(იახა), კანადის (კკა) და რამდენიმე ევროპული ქვეყნის (კა) კოსმოსურ სააგენტოს შორის. სართო სართაშორისო პროექტი, რ-იც მონაწილეობს 14 ქვეყანა: აშშ, რუსეთი, იაპონია,ევროპის კოსმოსური სააგენტო ბელგია,გერმანია,დანია, ესპანეთი, იტალია, ჰოლანდია, ნორვეგია, საფრაგენთი, შვედეთი, შვეიცარია. თავდაპირველად შემდაგენლობაში იყვნენ ბრაზილია და დიდი ბრიტანეთი.
                                                

                                           ხედის გუმბათი საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე

                                                     

                                                       თრეისი კალდვენი  «გუმბათში»

 სადგურის მართვას ახორციალებენ: რუსულ სეგმენტზე რუსული მხარე კოროლიოვი, ხოლო აშშ-ს მხარე ჰიუსტონი. მართავს ლაბორატორიებს ევროპულ ,,კოლუმბუსი'' და იაპონურ ''კიბო'' კონტროლს უწევს ევროპის კოსმოსური სააგენტო. ცენტრებს შორის მიმდინარეობს მუდმივი გაცვლა ინფორმაციის. 1984 წელს აშშ-ს პრეზიდენტმა რონალდ რეიგანმა განაცხადა დაწყება მუშაობის საერთაშორისო ორბიტალური სადგურის. 1990 წ-სგაირკვა, რომ პოექტის ღირებულება ძალიან ძვირი ჯდებოდა ამიტომ გადაწყდა საერთაშორისო საერთო სადგურის მსენებლობის აგება რუსეთან ერთად. სადგურის მშენებლობა დაიწყო 1998წ-ს როცა რუსეტმა პირველი მოდული ,,ზარია'' გაიყვანა ორბიტაზე ხოლო 7 დეკემბერს შატლი ,,ინდევერმა'' გაიყვანა მოდული ,,იუნიტი''. ღირებულება ნასამ 2011 წლიდან 2017 წლამდე საშუალოდ წელში 2,5 მილიარდი დოლარი რაც მთლიანობაში 27,5მლრდ დოლარი გამოდის. ხოლო 1994 დან 2005 წ-მდე (26 მლრდ დოლარი) სრულად კი 53 მლრდ დოლარია.
იხ. ვიდეო

ციფრებში შეტანილია პირველი ,,ფროდომის'' პროგრამის ხარჯებიც.

ევროპის სააგენტომ 15 წლის განმავლობაში 9 მლრდ ევრო დახარჯა, იაპონისს სააგენტომ ,,JAXA'' 325 მლრდ იენი (2.8 მლრდ დოლარი)

როსკოსმოსმა 2005წ-ს 25,156 მლრდ რუბლი, 2006წ-ს 31,806 მლრდ რუბლი 2007წ-ს - 32,985 მლრდ რუბლი 2008წ - 34,044მლრდ რუბლი რუბლის ცვალებოდაობა დოლართან დიდი ხარჯად აწვება როსკოსმოსს.

კანადის კოსმოსური სააგენტო (Canadian Space Agency, CSA) წარმოაგდენს მუდმივი პარტნიორს ,,ნასასი'' შეფასებით 20 წლის განმავლობაში 1,4 მლრდ კანადური დოლარი  ჩადო. იხ ვიდეობი

1984წ-ს პრეზიდენტმა რონალდ რეიგანმა გამოაცხადა, რომ დაიწყო მუშაობა შექმნას საერთაშორისო ორბიტალური სადგური. 1988წ-ს დაპროექტებული სადგური «Freedom» (თავისუფლება). იმ დროისთვის ეს იყო საერთო პროექტი აშშ-ს, ეკა-ს, კანადის და იაპონიის. დაგეგმილი იყო მსვილ გაბარიტებიანი მართვადი სადგური, მოდულები რ-ებსაც მიიტანენ ორბიტაზე ,,სფერის შატლი''. 1990წ-ს გაირკვა, რომ ღირებულება ძალინ ძვირი იყო და იქნა გადაწყვეტილი, რომ რუსებთან ერთად ართობლივი სადგურის მშენებლობის. (იხ. ვიდეო აშშ-ს გეგმები საერთაშორისო სადგურის მიმართ)

იხ. ვიდეო

რუსეთმა  გამოცდილება სადგურების მშენებლობისა სსრკს დამემკვიდრებით, როცა იყო გაშვებული ორბიტალური სადგურები ,,სალიუტი'', ასევე სადგური ,,მირი'' და დაგეგმილი 1990წ დაგეგმილი სადგური შექმნა ,,მირ-2'', მაგრამ ეკონომიკური პრობლემების გამო პროგრამები იყი შეჩერებული.

                                    მზის ბატარეები  საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე

1998წ-ს 20 ნოემბერს რუსეთმა ორბიტაზე გაიყვანა პირველი ელემენტი სკს- ფუნქციონირებულ-სატვურთო ბლოკი ,,ზარია''
იხ. ვიდეო

ხოლო 1998წ-ის 7 დეკემბერს შტლი ,,ინდევერი'' შეუპირისპირა მოდულ ,,ზარიას'' ამერიკული მოდული ,,იუნიტი''.

სკს, 1999წ-ის ივნისი ზემოთ მოდული ,,იუნიტი'' ქვემოთ მზის ბატარეებით - ,,ზვეზდა''


ინტერიერი მოდული ,,ზვეზდა''


ექსპლუტაცია აშშ აპირებს 2020წ-დე მინიმუმ ექსპუტაცია ნასა და როსკოსმოსი განიხილავენ დროის გაზრდაზე 2024წ-მდე შესაძლო გაგრძელების პერსპექტივით 2027წ-ს
სავარაუდოდ კომერციული მხარე შემოვა სადგურზე მომავლისთვის. 2011წ-ს დასრულდა მრავალჯერადი გამოყენების პროგრამა შატლების
2012წ-ის 22 მაისს კოსმოდრომ მისი კანევერალიდამ გაშვებული იქნა რაკეტა-მატარებელი ,, ფალკონ - 9'' კერძო კოსმოსური სატვირთო ხომალდი ,,დრაკონი'', რ-იც 25 მაისს შეუპირისპირდა საერთაშორისო სადგურს. ეს იყო პირველი კერძო ფრენა ისტორიაში.
2013წ-ის 28 სექტემბერს პირველად დაუახლოვდა საერთაშორისო სადგურს კერძო ავტომატური ხომალდი დატვირთული ,,სიგნუსი''
იხ. ვიდეო 
WATCH NASA: Earth from Space #RealTimeTracker ISS NASA FEED | 24/7 Earth Viewing 

2017 წლის 12 მაისს, საერთაშორისო სადგურზე – ს მთელმა რაოდენობამ ISS– ის მთელი ოპერაციის განმავლობაში მიაღწია 200 – ს; ISS კაცობრიობის მიერ აშენებული ყველაზე ძვირადღირებული ობიექტია. მის მშენებლობასა და ექსპლუატაციაში დაიხარჯა დაახლოებით 157 მილიარდი დოლარი ; ISS მზისგან იღებს მთელ ელექტროენერგიას, რომელიც საჭიროა მუშაობისთვის, აგროვებს მას მზის პანელების დახმარებით [წყარო არ არის მითითებული 759 დღე]; საერთაშორისო კოსმოსური სადგურის მასა 417 ტონაზე მეტია, ხოლო მისი შიდა მოცულობა დაახლოებით 1000 კუბური მეტრი სივრცეა; სიჩქარე, რომლითაც ISS მოძრაობს თავის ორბიტაზე, დაახლოებით 27,700 კმ საათში; ISS- ს ბორტზე ასტრონავტებს ყოველ 45 წუთში შეუძლიათ მზის ამოსვლისა და მზის ჩასვლის ყურება. ISS ატარებს კოსმოსური ტურისტის რიჩარდ გარიოტის მიერ იქ დატოვებულ "უკვდავების დისკს", რომელიც შეიცავს მის მიერ შერჩეულ ადამიანთა ჯგუფის დნმ-ს ციფრულ ასლებს; თხუთმეტ ქვეყანას "ხელი ჰქონდა" ISS– ის შექმნისა და შენარჩუნებაში.

საერთაშორისო სადგურზე შესაძლოა აღმოჩინეს კვალი ბნელი მატერიის - სპექტრომეტრი Alpha Magnetic Spectrometer (AMS) ნახევარი წლის განმავლობაში მუშაობისას დააფიქსირა კოსმოსში 25 მილიარდი მოვლენა ბირთვული ხასიათის. დაახლ. 400 ათასი იქიდან მომდიანარეობდა პოზიტრონების მონაწილეობით  0,5 დან  350 გევ ენრგიია, რაც მიუთითებს დიდ არსეობას ანტიმატერიას კოსნოსში. მაგრამ 20-დან 250 გევამდე დიაპაზონში, აპარატმა დაფიქსირდა პოზიტრონების რაოდენობის ზრდა. ეს ანგარიში გაკეთდა ბირთვული კვლევების ევროპული საბჭოს (CERN) მიერ, იუწყება RBC.

მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ პოზიტრონების რაოდენობის ზრდა გამოწვეულია ნაწილაკების და ანტინაწილაკების სხვა დანარჩენ ნაწილაკებად გარდაქმნის რეაქციით, განსხვავებული ორიგინალებისგან, ანუ ბნელი მატერიის განადგურებისგან. ამასთან, მკვლევარები აღიარებენ, რომ ზოგიერთი ნაწილაკის ნაწილაკად გარდაქმნა შეიძლება გამოწვეული იყოს სხვა ფაქტორებით. ბნელი მატერია არის მატერიის სავარაუდო ფორმა, რომელიც არ ურთიერთქმედებს ელექტრომაგნიტურ გამოსხივებასთან, რაც შესაძლებელს ხდის მისი შესწავლას მხოლოდ არაპირდაპირი ნიშნების საშუალებით.