გენეტიკა

                                                  

                                        დნმ (დეზოქსირებულის მჟავა) ფაგმენტი

(ძვ.ბერძნ. γενητως – ვინმესგან წარმოშობა, წარმოქმნა) — მეცნიერება, რომელიც შეისწავლის მემკვიდრეობითობას, ანუ წინაპრების უნარს გადასცენ თავისი ნიშან-თვისებები და განვითარების თავისებურებები მომდევნო თაობას. ამ სამეცნიერო დისციპლინის სახელწოდება ხმარებაში შემოიტანა ინგლისელმა ნატურალისტმა უილიამ ბეტსონმა 1905 წელს. ბიოლოგიურ სხვა დარგებთან შედარებით გენეტიკა ახლად ჩამოყალიბებული მეცნიერებაა.

                                                          იხ. ვიდეო

ინდივიდის ყველა ნიშან-თვისება როდია მემკვიდრეობით მიღებული. ზოგიერთ მათგანს გარემო და აღზრდა განაპირობებს. მაგალითად, ადამიანი წერა-კითხვის უნარს სწავლით იძენს. არის ისეთი თვისებებიც, რომლებიც მემკვიდრეობითობისა და გარემოს ურთიერთქმედების შედეგია. ადამიანის სხეულის ფორმა ნაწილობრივ მემკვიდრეობით მიღებული თვისებაა, თუმცა მასზე ისიც ახდენს გავლენას, თუ რამდენ საკვებს იღებს ადამიანი.

შერევა მემკვიდრეობას მივყავართ თითოეული მახასიათებლის გაზომვას, რაც, როგორც ინჟინერმა ფლემინგ ჯენკინმა აღნიშნა, ევოლუცია შეუძლებელია ბუნებრივი გადარჩევით

                                  დომინანტი გენები

ჩვენს მიერ მემკვიდრეობით მიღებულ ნიშან-თვისებებს ქრომოსომათა წყვილები განსაზღვრავს, მაგრამ თუკი ყოველი ნიშან-თვისება ორი გენის მოქმედების შედეგია, რომელმა მათგანმა იმოქმედა?

                                             

მორგანის დაკვირვებამ მუტაციის მემკვიდრეობის დაცვა სქესთან, რომელიც დროსოფილაში თეთრი თვალების გამომწვევ მიზეზს იწვევს, მან მიიყვანა იმ ჰიპოთეზამდე, რომ გენები ქრომოსომებზე მდებარეობს.

ჩვენ მიერ მიმკვიდრეობით მიღებული ყოველი ორი გენიდან ერთი დომინანტია, ანუ ის მეორე მათგანზე დომინირებს (ბატონობს) და სწორედ იგი ახდენს უპირატეს გავლენას ნიშან-თვისების განვითარებაზე. მაგალითად, ბარდას აქვს გენი, რომელიც განსაზღვრავს, როგორი იქნება მისი მარცვალი — გლუვი თუ დანაოჭებული. მცენარეს, რომელიც ორივე მშობლისაგან გლუვი თესლის გენებს იღებს, გლუვი მარცვალი ექნება, ხოლო მცენარე, რომელმაც დანაოჭებულობის ორი გენი მიიღო, მარცვალსაც დანაოჭებულს წარმოქმნის. თუმცა, გლუვი მარცვლის გენი დანაოჭებული მარცვლის გენზე დომინირებს, ამიტომ თუ მცენარემ ერთი მშობლისაგან გლუვი მარცვლის გენი მიიღო, ხოლო მეორესაგან — დანაოჭებული, იგი მაინც მხოლოდ გლუვ თესლს წარმოქმნის.

                                                           იხ. ვიდეო  

                

დომინანტობის ასეთი თვისება ნიშნავს, რომ ყოველ მცენარესა და ცხოველს ქრომოსომებში ბევრი ,,ფარული გენი აქვს, რომლებიც არ ვლინდება, რადგან მათ დომინანტი გენები ნიღბავს

მეცნიერები ჩასწვდნენ გენეტიკის საიდუმლოებებს და მოახერხეს ცოცხალი უჯრედების შექმნა, რომლებსაც სასარგებლო თვისებები მიანიჭეს. მაგალითად მიკრობები (პაწაწინა, ერთუჯრედიანი ორგანიზმები — ბაქტერიები და საფუარი) შეიძლება ისე შეიცვალოს, რომ სამკურნალოდ გამოსადეგი ვაქცინები, ჰორმონები და სხვა ქიმიური ნივთიერებები წარმოქმნას, რომლებსაც, ჩვეულებრივ, ადამიანის ორგანიზმი გამოიმუშავებს.

გენურ ინჟინერიას მრავალგვარი გამოყენება აქვს, მაგრამ ადამიანი უფრთხის მის ფართოდ გავრცელებას. ოდესმე შეიძლება ხელოვნურად შეიქმნას ბავშვი, რომელსაც საგანგებოდ შერჩეული ნიშან-თვისება ექნება.

იხ. ვიდეო

                        ადამიანის გენეტიკა

დამიანის გენეტიკა — გენეტიკის ქვედარგი, რომელიც ადამიანის მემკვიდრეობისა და ცვალებადობის კანონზომიერებების მახასიათებლებს სწავლობს.

ადამიანებში ნორმალური და ანომალიური ნიშნების მაგალითები

სხეულის ნაწილები	დომინანტური ნიშანი	რეცესიული ნიშანი
თვალები	დიდი	პატარა
	თვალის სწორი ჭრილი	თვალის ირიბი ჭრილი
	თვალის მონღოლოიდური ტიპი	თვალის ევროპეოიდული ტიპი
	გადმოკიდებული ზედა ქუთუთო	ნორმალური ზედა ქუთუთო
	გრძელი წამწამები	მოკლე წამწამები
	ახლომხედველობა	ნორმა
	შორსმხედველობა	ნორმა
	ასტიკმატიზმი	ნორმა
	ყავისფერი (თაფლისფერი და მწვანე)	რუხი ან ცისფერი
	კატარაქტისკენ მიდრეკილება	ნორმა
	ქათმის სიბრმავე (მხედველობის დაქვეითება შებინდებულზე)	ნორმა
პირი	ენის უკან გადახრის უნარი	არა
	ენის მილისებრ შემომრგვალების უნარი	არა
	კბილების არსებობა დაბადებისას	კბილების არარსებობა დაბადებისას
	წინ გამოწეული კბილები და ყბა	კბილები და ყბა არ არის გამოწეული
	ნაპრალი საჭრელ კბილებს შორის	არ აღინიშნება
	კბილის კარიესისაკენ მიდრეკილება	ნორმა
	მსხვილი ტუჩები	თხელი ტუჩები
	ჰაბსბურგული ბაგე	ნორმა
სახე და თავი	მოკლე თავის ქალა (ბრაქიცეფალია)	გრძელი (დოლიქოცეფალია)
	მრგვალი სახე	მოგრძო
	სწორი ნიკაპი	დაცერებული ნიკაპი
	ღრმული ნიკაპზე	გლუვი ნიკაპი
	ღრმულები ლოყებზე	გლუვი ლოყები
	ამომჯდარი ყვრიმალები	ნორმა
	ჭორფლი	არ შეინიშნება
	გრძელი ნიკაპი	მოკლე
	ფართო ნიკაპი	ვიწრო და წვეტიანი
ხმა	სოპრანო ქალებში	ალტი
	ბანი მამაკაცებში	ტენორი
ცხვირი	მსხვილი	საშუალო სიდიდის ან მომცრო
	წვრილი, წვეტიანი, წინგამოწეული	ფართო
	მაღალი და წვრილი ცხვირისძვალი	დაბალი და ფართო ცხვირისძვალი
	კეხიანი	სწორი ან მოღუნული ცხვირისძვალი
	ჭვინტი პირდაპირაა მიმართული	აპრეხილი ცხვირი
	ფართო ნესტოები	ვიწრო ნესტოები
ყურები	გამოყოფილი ბიბილო	შეზრდილი ბიბილო
	ყურის წვეტიანი წვერი (დარვინის ბურციც შეინიშნება)	არ შეინიშნება
სმენა	აბსოლუტური მუსიკალური სმენა	არ შეინიშნება
თმა	მუქი	ქერა
	წითური	წითური
	ხუჭუჭა	ტალღოვანი
	ტალღოვანი	სწორი
	ხეხეში	სლიკინა
	გამელოტება (მამაკაცებში)	ნორმა
	ნორმა	გამელოტება (ქალებში)
	თეთრი კულული	ნორმა
	«ქვრივის კონცხი»	ნორმა
	ნაადრევი ჭაღარა	ნორმა
	სხეულზე ჭარბთმიანობა	სხეულზე მცირეთმიანობა
	მსხვილი გაფანჩული წარბები	ნორმა
	სინოფრიზი	ნორმა
ხელები	არაცაციობა	ცაციობა
	ხელის საჩვენებელი თითი უსახელოზე გრძელია (მამაკაცებში)	ხელის საჩვენებელი თითი უსახელოზე გრძელია (ქალებში)
	ხელის დიდი თითი მსხვილია და მოკლე (გაბრტყელებული)	თითის ნორმალური ფორმა (ნორმალური სიგრძის, თანაბარზომიერი სისქის, არამსხვილი)
	მოკლე და ბრტყელი ფრჩხილები	ნორმალური
	ძალზე მაგარი ფრჩხილები	ნორმალური
	თითების კანზე ხაზები ელიპტიკურია	თითების კანზე ხაზები ცირკულურია
ფეხები	ვენების ვარიკოზული გაგანიერებისკენ მიდრეკილება	ნორმა
	ფეხის მეორე თითი ბერა თითზე გრძელია	ფეხის მეორე თითი მოკლეა
	დიდი თითის მოძრაობის მომეტებული უნარი	ნორმა
კანი	მუქი ფერის კანი	ღია ფერის კანი
	მკვეთრი ლაქინობა (თეთრლაქიანობა)	კანის ნორმალური ფერი
	პიგმენტებიანი ლაქა გავის ნაწილში	არ შეინიშნება
	სქელი კანი	თხელი კანი
სისხლი	სისხლის ჯგუფი А, В და АВ	სისხლის ჯგუფი О
	რეზუსფაქტორი (Rh+)-ის არსებობა	რეზუსფაქტორი (Rh--ის) არარსებობა
ნივთიერებათა ცვლა	ფენილთიოკარბამიდის გემოს შეგრძნება	შეუგრძნობლობა
	ნერწყვში აგლუტინინის სეკრეციის უნარი	ამ ნიშნის არქონა
	საკვების მიღების შემდეგ შარდში მეთანეთიოლის გამოყოფა (სატაცურისა), აგრეთვე ბეთანინისა (ჭარხლის), β-ამინოზეთოვანი მჟავასი (კატაბოლიზმ თიმინის პროდუქტი)	ამ ნიშნების არქონა
	გასუქებისკენ მიდრეკილება	არ შეინიშნება
რეცესიული ტიპის მემკვიდრული დაავადებანი	ნორმა	ფენილკეტონურია
	ნორმა	შიზოფრენიისკენ მიდრეკილება
	ნორმა	შაქრიანი დიაბეტისკენ მიდრეკილება
	ნორმა	პარაჰემოფილია (კანიდან და ცხვირიდან სისხლდენისკენ მიდრეკილება)
	ნორმა	ალბინიზმი
	ნორმა	პიგმენტური ქსეროდერმა
	ნორმა	თანდაყოლილი ყრუმუნჯობა
	ნორმა	საჭრელი კბილებისა და ეშვების არქონა ზედა ყბაზე
	ნორმა	ნამგლისებურუჯრედოვანი ანემია
	ნორმა	თალასემია
	ნორმა	მუკოვისციდოზი
	ნორმა	ცისტოფიბროზი
	ნორმა	ტრიტანოპია
	ნორმა	ანენცეფალია
დომინანტური ტიპის მემკვიდრული დაავადებანი	პოლიდაქტილია	ნორმა
	ბრაქიდაქტილია	ნორმა
	სინდაქტილია	ნორმა
	ელიპტოციოზი	ნორმა
	არაქნოდაქტილია	ნორმა
	აქონდროპლაზია	ნორმა
	ქალა-ლავიწის დიზოსტოზი	ნორმა
	პატარა ფესვიანი კბილების არქონა	ნორმა
	ნეიროფიბრომატოზი	ნორმა
	ანირიდიის ზოგიერთი ფორმა	ნორმა
	კრანიოსინოსტოზი	ნორმა
	მიოპლეგია	ნორმა
	პოდაგრისკენ მიდრეკილება	ნორმა
	ჰიპერქოლესტერინემია	ნორმა
	მრავლობითი ტელეანგიექტაცია	ნორმა

იხ. ვიდეო