კონსტანტინე ციოლკოვსკი

               კონსტანტინე ციოლკოვსკი

                                         

 (რუს. Константин Эдуардович Циолковский; დ. 5 (17) სექტემბერი, 1857 — გ. 19 სექტემბერი, 1935) — რუსი და საბჭოთა თვითნასწავლი მეცნიერი, გამომგონებელი, სკოლის მასწავლებელი. თეორიული კოსმონავტიკის ფუძემდებელი. მისი ძირითადი სამეცნიერო ნაშრომები ეხება ჰაერნაოსნობას, სარაკეტო დინამიკას და ასტრონავტიკას. რუსული კოსმიზმის (რელიგიურ-ფილოსოფიური მიმდინარეობა XX ს. დასაწყისში) წარმომადგენელი, სამეცნიერო ფანტასტიკის ავტორი, დამხმარე და პროპაგანდისტული ინტერპრეტაციის იდეების ავტორი და სხვა.

იხ. ვიდეო

ერთერთი მისი ნამუშევარია არესტატებზე, კერძოდ ცოიოლკოვსკის დირიჟალბი. მან საკუთარი არეოსტატის კონსტრუქცია შექმნა (1885-1886)

                                 

მოდელი აეროსტატის გორფირებული მეტალისგან )ციოკოლვსკის სახლ-მუზეომი)

სხვა სამუშაები დაწერა სამციერო-ფანტასტიკური ნაწარმოებები. 

კ. ციოლკოვსკიმ განაცხადა, რომ მან შეიმუშავა სარაკეტო მეცნიერების თეორია მხოლოდ როგორც მისი ფილოსოფიური კვლევა. მან დაწერა 400-ზე მეტი ნაშრომი, რომელთა უმეტესობა ნაკლებად ცნობილია მკითხველთა ფართო წრისთვის.

ციოლკოვსკის პირველი სამეცნიერო კვლევები 1880-1881 წლით თარიღდება. უკვე გაკეთებული აღმოჩენების მიუხედავად, მან დაწერა ნაშრომის თეორია გაზების შესახებ, რომელშიც ასახულია გაზების კინეტიკური თეორიის საფუძვლები. მისმა მეორე ნამუშევარმა - „ცხოველთა ორგანიზმის მექანიკა“ მიიღო კარგი მიმოხილვა I.M.Sechenov– ს მიერ, ხოლო ციოლკოვსკი მიიღო რუსეთის ფიზიოქიმიურ საზოგადოებაში. ციოლკოვსკის ძირითადი ნამუშევრები 1884 წლის შემდეგ უკავშირდებოდა ოთხ დიდ პრობლემას: რკინის აეროტატის (საჰაერო ხომალდის) სამეცნიერო დასაბუთება, გამარტივებული თვითმფრინავი, საჰაერო ბალიშის მატარებელი და რაკეტები ინტერპლანეტარული მოგზაურობისთვის.

ნიკოლოზ ციოლკოვსკიმ ჯვარი დაიწერა 1880 წლის 20 აგვისტოს ღვთისმშობლის შობის ეკლესიაში. პატარძლის მზითევიდან მან უარი თქვა, ჯვრისწერამ უხმაუროდ ჩაიარა, ქორწილი არ გადაუხდიათ. რამდენიმე თვეში რიაზანში გარდაიცვალა მამამისი ედუარდ ეგნეტეს ძე ციოლკოვსკი.

ბოროვსკის სამაზრო სკოლაში კონსტანტინე ციოლკოვსკი განაგრძობდა სრულყოფას, როგორც პედაგოგი: ის არასტანდარტულად ასწავლიდა არითმეტიკას და გეომეტრიას, იგონებდა საინტერესო და შთამბეჭდავ ამოცანებს, განსაკუთრებით ბიჭებისთვის, ექსპერიმენტებს. რამდენჯერმე მოსწავლეებთან ერთად გაუშვა უზარმაზარი ქაღალდის საჰაერო ბუშტი "გონდოლა", რომელშიც ჰაერის გასათბობად მოთავსებული იყო ანთებული "ლამპარი".

                                                 

              კოპსმოსური ხომალდის პირველი ხომალდი კ . ციოლკოვსკის (ხელნაწერიდან "თავისუფალი ადგილი", 1883), აეროპლანის მატარებელი სწაჰაერო ბალიშებზე  და რაკეტა პლენათათაშორისო მოგზაურობისთვის.

ზოგჯერ ციოლკოვსკის უწევდა სხვა პედაგოგების შეცვლა და ხატვის' ხაზვის, ისტორიის, გეოგრაფიის და ა.შ. გაკვეთილების ჩატარება. ერთხელ კი სასწავლებლის ზედამხედველიც შეცვალა.

სკოლაში სამუშაოს დასრულების შემდეგ და გამოსასვლელ დღეებში კონსტანტინე სახლში განაგრძობდა კვლევებს: სრულყოფდა ხელნაწერებს, აკეთებდა ჩანახატებს, ატარებდა სხვადასხვა ექსპერიმენტებს.

გამოკვლევების გავლენით ციოლკოვსკიმ დაწერა რამდენიმე ლიტერატურული ნაწარმოები. მაგ: მის კალამს ეკუთვნის მოთხრობა "მთვარეზე", რომელშიც სიუჟეტი ასე ვითარდება: მოთხრობის ავტორი და მისი მეგობარი ფიზიკოსი მოულოდნელად აღმოჩნდნენ მთვარეზე. მათ ერთადერთ მთავარ ამოცანას წარმოადგენს მთვარის აღწერა და საკუთარი შთაბეჭდილებების გადმოცემა. მოთხრობა გამოირჩევა დამაჯერებლობით, მრავალრიცხოვანი დეტალების არსებობით და მდიდარი ლიტერატურული ენით. გარდა მთვარის პეიზაჟის აღწერისა, ციოლკოვსკი გადმოგვცემს მთვარის ზედაპირიდან დანახული ცის თაღის და პლანეტების გარეგნობას დედამიწის ჩათვლით. ავტორს ნაწარმოებში დეტალურად აქვს გაანალიზებული მთვარის სხვა განსაკუთრებული თვისებები, ატმოსფეროს არარსებოდა და სხვა.

სია უახლოესი ვარსკვლავების

       სია უახლოესი ვარსკვლავების 

                         

                                   მზის მიმდებარე ტერიტორია 12 სინ. წლის. საზღვრებში

დახარისხებული დაყოფილი გადიდება დაშორების, სევიდა ვარსკვლავები 5 პკ რადიუსი დაშორებით (16,308სინ.წ) დედამიწიდან. შესულია მზე, დღეისთვის ცნობილია 57 ვარსკვლავური სისტემები, რომლებიც შეიძლება მდებარეობდეს ამ დაშორებით. ესწ სისტემები შეიცავს 64 ვარსკლავს და 13 ყავისფერი ჯუჯას.

იხ. ვიდეო

ვარსკლვავები და ყავისფერი ჯუჯების, ხილული ვარსკლვაიერი სიდიდე რომელიც 6,5^m,მეტია  და რმლებიც შესაბამისად არ ჩანს შეუიარაღებელი თვალით.

რუქა 

დაშორების გაზრდის მიზნით, ვარსკვლავებს განლაგებული აქვთ დედამიწის დედამიწიდან 5 ცალი (16,308 მსუბუქი წელი) რადიუსში. მზის ჩათვლით, ამჟამად ცნობილია 57 ვარსკვლავიანი სისტემა, რომელიც ამ მანძილზე შეიძლება. ეს სისტემები მთლიანობაში შეიცავს 64 ვარსკვლავს და 13 ყავისფერ ჯუჯას.

კომპტონი გამა-ობსერვატორია

         კომპტონი გამა-ობსერვატორია

                    

                                   Compton Gamma Ray Observatory CGRO (კომპტონი)

მეორე ,,დიდი ობსერვატორია'' ნასას ტელეკოპ ჰაბლის შემდეგ. ობსერვატორიის სახელწოდება ქვია არტურა კომპტონის პატივსაცემად, ნობელის პრემიის   ლაურეტი ფიზიკაში. პბსერვატორია ააგო TRW (ეხლა ნორტროპ პრუმანი) კომპანიამ. გაშვებული იყო კოსმოსურიი შატლის ატლატისის (მისია STS-37) მიერ 1991წ-ის 5 აპრილი და მუშაობდა 2000წ-ის 4 ივნისამდე. ამ დროსითვის ობსერვატორია იყო ყველაზე დიდი სასარგებლო ტვირთი (17ტ), როდესმე გაშვებულებს შორის კოსმოსური შატლის მიერ (ობსერვატორია ჩანდარას შემდეგ 22,7ტ რეკორდი გადაბიდა მასზე).

იხ.ვიდეო

იმის შემდეგ რაც თანამზგავრს ჰიროსკოპი გამოუვიდა მწყობრიდან ის ორბიტიდან მოხსნეს. მოუხედავად იმისა, რომ ობსერვატორია სრულუად მუშა გდომარეობაში იყო საშტატო რეჯიმში მუშბდა. ერთერთი ჰიროსკოპის მწყობრიდან გამოსვლი შემგდეგ მისი მართვა იყო გაძნელებული ნასა კონსულტაციის შედეგად გადაწყდა უსაფრთხოების იტერესებიდან გამომდინარე უკეთესი იქნებოდა ორბიტიდან მოხსნა კონტროლირებული რეჟიმში. თანაგზავრი შევიდა დედამიწის სქელ ატმოსფეროში 2000წ-ის 4 ივნისს და დაწივა ჩამიცვივდა წყნარ ოკეანეში.

კომპტონის ობსერვატორიის დატვირთვა ორბიტაზე, ატლანტიდის კოსმოსური შატლი

ტელესკოპმა EGRET  მიიღო მაღალი ხარისხის ცის რუქა გამა გამაოსხივებაში 100მევ– ზე მაღლა . EGRET ტელესკოპის მონაცემების ხარისხი გადააჭარბა მხოლოდ Fermi ობსერვატორიას, რომელიც გაშვებული იქნა 2008 წელს. EGRET ინსტრუმენტით მუშაობის ოთხი წლის განმავლობაში, 271 წყარო იქნა აღმოჩენილი, რომელთაგან 170 წყარო ვერ იქნა დადგენილი.

 ტელესკოპმა COMPTEL პირველად მიიღო გალაქტიკის რუქა რადიოაქტიური ალუმინის 26-ის ემისიის ხაზში, რომელიც ჩამოყალიბდა სუპერნოვას აფეთქებების დროს .

OSSE ხელსაწყოს გამოყენებით, დღეისათვის ყველაზე საუკეთესო წყარო  მიღებულია ენერგიის სხვადასხვა დიაპაზონში სხვადასხვა გალაქტიკური და ექსტრაკალტაქტიკური წყაროებიდან 1 მეგავამდე, 

BATSE– ის ინსტრუმენტმა აღმოაჩინა 3000 – ზე მეტი გამა – სხივის ადიდების დრო (გამა-სხივების ადიდების უდიდესი ნაკრები დღემდე ), რამაც პირველად დაუშვა გამა-სხივების ადიდების არაერთი მნიშვნელოვანი სტატისტიკური შესწავლა . სხვა საკითხებთან ერთად, შესაძლებელი გახდა იმის ჩვენება, რომ გამა-სხივების ადიდების სივრცული განაწილება ცაში ძალიან ერთგვაროვანია და ისინი იყოფა ორ დიდ ოჯახში, რომელთა საშუალო ხანგრძლივობა ნაკლებია და 2 წამზე მეტია . თანამედროვე კონცეფციების თანახმად, გამა-სხივების ადიდების ხანგრძლივობის გამიჯვნა განპირობებულია ასტროფიზიკური ობიექტების ბუნებაში განსხვავებით, აფეთქებებით, რომლებშიც გამა-სხივის ადიდებას იწვევს (ორმაგი შავი ხვრელების ან ნეიტრონული ვარსკვლავების შერწყმა და მასიური ვარსკვლავის დაშლა)

BATSE ინსტრუმენტის გამოყენებით, ამჟამად რენტგენული პულსის საუკეთესო მონიტორინგი განხორციელდა, რამაც შესაძლებელი გახადა ნეიტრონული ვარსკვლავების დაგროვების სხვადასხვა ასტროფიზიკური მოდელის არაერთი მნიშვნელოვანი ტესტის ჩატარება .

დედამიწის ატმოსფეროში ჭექა-ქუხილისგან მოკლე გამის რაზმი ღიაა.

ატლანტიდის სტარტი ობსერვატორიის დედამიწის ორბიტაზე (STS-37)

მშვილდოსანი A

                         მშვილდოსანი A

                                               

სურათი შავი ხვრელის მშვილდოსანი A (სიმულაცია მიღებული რადიადიაპაზონში ტელესკოპ ჰორიზონტი მოვლენების მეშვეობით 2019წ-ის 6 მარტი)

                                                                ასტრონომია

(ლათ. Sagittarius A*, Sgr A*; წარმოითქმება „ვარსკვლავი მშვილდოსანი А“) — კომპაქტური რადიოწყარო, რომელიც მდებარეობს ჩვენი გალაქტიკის ცენტრში. შედის რადიოწყარო მშვილდოსანი A-ს შემადგენლობაში. ასხივებს აგრეთვე ინფრაწითელ, რენტგენულ და სხვა დიაპაზონებში. წარმოადგენს ზემასიურ ობიექტს (სავარაუდოდ, შავ ხვრელს), რომელიც გარშემორტყმულია ცხელი რადიოგამომასხივებელი გაზის ღრუბლით, რომლის დიამეტრიც დაახლოებით 1,8 პკ-ია. მანძილი რადიოწყარომდე შეადგენს დაახლოებით 26 ათას სინათლის წელიწადს, ცენტრალური ობიექტის მასა — 4,3•10⁶ M_⊙

იხ. ვიდეო

წარმოადგენს ასევ  მაღალი სიმკვრივის ობიექტს - სუპერმასიური შავი ხვრელი, გარშემორტყმულია ცხელი რადოგამოსხივების ღრუბლებით დაახლ. 1,8პსკ დიამეტრის დაშორებული ვართ 26 სინ. წ., მასა ცენტრალური ობიექტის -  4,31·10⁶ მ_⊙

მონაცამების Very Long Baseline Array (VLBA) მიხედვით ადასტურებს,  რომ პირდაპირ შავი ხვრელი წარმოადგენს ობიექტის მთლიანი მასის მინიმუმ მეოთხედს Sgr A*, და დანარჩენი მასა მოდის შავი ხვრელის გარშემო, ისევე როგორც მის მეზობელ ვარსკვლავებზე და გაზის ღრუბლებზე.

                                        

                სუპერნოვას ნარჩენების ejecta წარმოქმნის პლანეტის ფორმირების მატერია

2016 წელს იაპონელმა ასტროფიზიკოსებმა განაცხადეს, რომ გალაქტიკური ცენტრში მეორე გიგანტური მასის, სავარაუდოდ, შავი ხვრელის აღმოჩენა შესახებ.  შავი ხვრელი მდებარეობს Milky Way  ორმის ნახტომი ანუ ჩვენი გალაქტიკის– ის ცენტრიდან 200 სინათლის წლის მანძილზე. ღრუბლით დაკვირებადი ასტრონომიული ობიექტი იკავებს სივრცის არეალს, რომლის დიამეტრი დაახლოებით 0.3 სინ. წ, ხოლო მისი მასა არ აღემატება 100 ათას მზის მასას. ჯერჯერობით, ამ ობიექტის ბუნება ზუსტად არ არის დადგენილი - ეს არის შავი ხვრელი ან სხვა ობიექტი .

2019 წელს, იაპონიის ეროვნული ასტრონომიული ობსერვატორიის მეცნიერებმა, ირმის ნახტომის გალაქტიკურ ცენტრში აღმოაჩინეს შავი ხვრელი იუპიტერის ზომით, რომლის მასა დაახლოებით 32 ათასჯერ მეტია მზის მასაზე [61]. HCN - 0.009–0.044, რომელიც მდებარეობს მშვილდოსანი A * რადიო წყაროდან 7 ცალი, ეს არის შემთხვევითი საშუალო მასის შავი ხვრელის IRS13E და CO– ის შემდეგ გალაქტიკური ცენტრში - 0.40–0.22

                                                          

                                       

     მაგნეტარებმა იპოვნეს უზარმაზარი შავი ხვრელი, მშვილდოსანი A *, რძიანის გალაქტიკის ცენტრში

                                          

დედამიწა

                                         დედამიწა

                         

დედამიწის ფოტოსურათი გადაღებული 2015 წ-ის 29 ივლისი კოსმოსური აპარტ Deep Space Climate Observatory ბორტიდან

მზის სისტემაში მესამე პლანეტა და უდიდესია დედმიწის პლენეტების ტიპს შორის. დასახლებული, უდიდესი ნაწილი წყალს უკავია გარშემო კი ჰაერია- ატმოსფერო დაახლ - 4,5 მილრდ. წ  წინ წარმოიქმნა და შეიძინა მალევე ბუნებრივი თანაგზავრი.  ასევე დღემდე აღმოჩენილია რამდენიმე კვაზი თანაგზავრები. 2018 წ-ის მონაცემებით დედამიწაზე ცხოვრობს 7,6 მილრდ. ადამიანი.

იხ. ვიდეო დედამიწის ბიოგრაფია

სიცოხლე დაახლოებით დედამიწაზე 4,25 მლრდ. წ-ის წინ აისახა. ანუ მალევე მისი წარმოშობის შემდეგ აღმოცენდა ბიოსფერო  დედამიწის ატმორფეროს ჩამოყალიბების ასეთი სახის დამოკიდებული იყო ეკოლოგიური ფაქტორებზე რამაც განაპირობა აერობიული ორგანიზმების წარმოშობა ასევე ოზონის შრისა და მაგნიტური ველის წარმოშობა. ამციერებენ დედმიწაზე მზის რადიაციული ველს სიცოცხცხლის ფორმების შენარჩუნებისთვის. ასევე დროთა განმავლობაში დედმიწის ქანებშიც შემცირდა რადიციული დასხივება დაშლის შედეგად და დაიყო რამდენიმე სეგმენტად ანუ ტექტონიკური პლიტებად, რ-იც მოძრაობს ზედაპირზე რადენიმე სანტიმეწტრი წელიწადში.  მეცნიერება რ-იც იკვლევს ამ მოვლენებს გეოლოგია ეწოდება.

იხ. ვიდეო

პლანეტის ზედაპირის დაახლოებით 70.8% ოკეანეებს უკავია , დანარჩენი ზედაპირი დაკავებულია  კონტინენტებითა და კუნძულებით. კონტინენტებზე არის მდინარეები, ტბები, მიწისქვეშა წყლები და ყინულები, რომლებიც ოკეანეებთან ერთად ჰიდროსფერო ქმნიან მონაკვეთს " ჰიდროსფერო". თხევადი წყალი, რომელიც აუცილებელია ცხოვრების ყველა ცნობილი ფორმისთვის, მზის სისტემის რომელიმე ცნობილი პლანეტისა და პლანეტოიდების ზედაპირზე არ არსებობს, გარდა დედამიწისა. დედამიწის პოლუსები დაფარულია ყინულის სქელი ფენებით, რომელშიც შედის არქტიკული ზღვის ყინულის და ანტარქტიდის ყინულის ფარში

იხ. ვიდეო

.

• ეკვატორული რადიუსი: 6378,1 კმ.
• პოლარული რადიუსი: 6356.8 კმ.
• საშუალო რადიუსი: 6371 კმ.
• ეკვატორის სიგრძე: 40 075,02 კმ.
• მერიდიანის სიგრძე: 40 007,86 კმ.
• დედამიწის ზედაპირი: 510,072 მლნ კმ².
• მსოფლიო ოკეანის ზედაპირი: 361,132 მლნ კმ² (70,8 %).
• ხმელეთის ზედაპირი: 148,94 მლნ კმ² (29 %).
• დედამიწის მოცულობა: 1,0832073 x 10 12 კმ³.
• დედამიწის მასა: 5,9736 x 10 24, რომელთაგან 7 % წყალზე მოდის.
• დედამიწის საშუალო სიმკვრივე: 5.515 გ/სმ³.
• ჰაერის ტემპერატურა მინიმალური: -89 °C (184 °K) პოლუსებზე, მაქსიმალური 57,7 °C (331 °K) ეკვატორზე.
• ჰაერის შემადგენლობა: 78.08 % აზოტი, 20.95 % ჟანგბადი, 0.93 % არგონი, 0.038 % ნახშირორჟანგი.
• აფელიუმი: 152 097 701 კმ, 1.0167103335 ა. ე.
• პერიფელიუმი: 147 098 074 კმ, 0.9832898912 ა. ე.
• ექსცენტრისიტეტი: 0.016710219
• ორბიტაზე მოძრაობის სიჩქარე: 29 783 მ/წმ

დედამიწა ნელნელა გადაიქცევა მარსად -  ნასასპეციალისტები გვაფრთხილებენ, რომ ბევრი მონაცემებით წლების განმავლობაში შეიძლება გადაიქცეს მარსად. მაგნიტოსფეროს გარსი, რ-იც იცავს დედამიწას მზის რადიაციისგან - წარმოიქნება ხვრელები. ისინი არ იკვრებიან. რადიაცის შეუძლიათ შეახწიონ მათში და პლანეტაზე გაანადგუროს მთელი სიცოცხლე.

დედამიწა გარშემორტყმულია მაგნიტური გარსით, რომელიც მზის ქარისგან ფარად ემსახურება - იონიზებული ნაწილაკების ნაკადები აჩქარდება საათნახევრის მილიონ კილომეტრში. თუ ფარი გაქრა, დედამიწა უდაბნოდ გადაიქცევა.
პატარა ხვრელენი ჯერ კიდევ დაწყო გამოჩენა 2008წ-ლს შუა პერიოდში და იმავე წლის დეკემბერში, თანამგზავრებმა აღმოაჩინეს უზარმაზარი ხვრელი. ხვრელი იყო ჩვენი პლანეტის ოთხჯერ დიამეტრი და სიგრძე შვიდჯერ. წელიწადნახევარში, დიდი რაოდენობით პლაზმა თავისუფლად შევა ატმოსფეროში.

მაიას კალენდარი

                             მაიას კალენდარი

                                                           

                                                                     მაიას ცივილიზაცია იხ. ბმულზე

      კალენდრების სისტემა, რომელიც შეიქმნა წინა-კოლუმბიის ეპოქაში, მესოპოტამიის მაიას- ის ცივილიზაციის მიერ. ეს კალენდარი გამოიყენეს ცენტრალური ამერიკის სხვა ხალხებმა - აცტეკებმა, ტოლტეკებმა და ა.შ.                                                                    

ტიპიური მაიას კალენდარი თარიღიდან გამოიყურება ასე: 12.18.16.2.6, 3 კიმი 4 სოცს, სადაც 12.18.16.2.6 არის გრძელი დათვლის თარიღი, 3 კუმი - ცოლკინი, 4 სოცი  - ჰააბი.

• 20 კინი — ვინალი (თვე).
• 18 ვინალი (5 დღის დამატებით) — 1 ტუნი
• 20 ტუნი — 1 კატუნი (7 200 დღე)
• 20 კატუნი — 1 ბაქტუნი (144 000 დღე)
• 20 ბაქტუნი — 1 პიკტუნი (2 880 000 დღე)
• 20 პიქტუნი — 1 კალაბტუნი (57 600 000 დღე)
• 20 კალაბტუნი — 1 კინჩილტუნი (1 152 000 000 დღე)
• 20 კინჩილტუნი — 1 ალაუტუნი (23 040 000 000 დღე

იხ. ვიდეო კალედარზე უძველესი ტეხნოლოგიური ცივილიზაციის ძიება 

                                           ცოლკინი 

                            

                                   კალენდარი ცოლკინი დრეზდენის კოდექსი

"დღეების რაოდენობა" ქვიშაში) არის მაიას წმინდა კალენდარი, რომელიც მოიცავს 260 დღის განმავლობაში, რომლებიც დაყოფილია 13 და 20 ციკლად 20 და 13 დღის შესაბამისად. ეს კალენდარი, ძირითადად, რელიგიური მიზნებისთვის გამოიყენებოდა, როგორც წმინდა ცერემონიების განრიგი და საეჭვო და არასასურველი დღეების პროგნოზირების საშუალება. მსგავსი ტონალპოლის კალენდარი ხელმისაწვდომი იყო აცტეკებისა და მესოამერიკის სხვა ხალხებს შორის.

ტოზოლკინის გარდა, მაიას ჰქონდა 365 დღიანი haab მზის კალენდარი სასოფლო-სამეურნეო სამუშაოებისთვის და გრძელვადიანი კალენდარი ღონისძიების აბსოლუტურად დათარიღებისთვის დღის განმავლობაში "მსოფლიოს შექმნის" დღიდან.
იხ.  ვიდეო

მაიას ცივილიზაცია

                       მაიას ცივილიზაცია

                                            

მესოამერიკული ცივილიზაცია, რომელიც ცნობილია თავისი მწერლობით, ხელოვნებით, არქიტექტურით, მათემატიკური და ასტრონომიული სისტემებით. მისი შექმნის დასაწყისი თარიღდება პრეკლასის დროიდან (ძვ. წ. 2000 - ძვ. წ. 250 წ.), მაიას ქალაქების უმეტესობამ კლასიკურ პერიოდში (ახ. წ. 250-900) მიაღწია განვითარების განვითარების მწვერვალს. იმ დროისთვის დამპყრობლები მოვიდნენ, ის ღრმა ვარდნა განიცადა. მაიამ ააშენა ქვის ქალაქები, რომელთაგან მრავალი მიტოვებული იყო ევროპელთა მოსვლამდე დიდი ხნით ადრე, ზოგი კი დასახლებული იყო. მაიას კალენდარი გამოიყენეს ცენტრალური ამერიკის სხვა ხალხებმა. გამოყენებულია იეროგლიფური წერის სისტემა, ნაწილობრივ გაშიფრული. შემორჩენილია მრავალი წარწერა ძეგლებზე. მათ შექმნეს ეფექტური მეურნეობის სისტემა, ჰქონდათ სიღრმისეული ცოდნა ასტრონომიის სფეროში.

იხ. ვიდეო

ადერული კლასიკური პერიოდიდან (ახ. წ. 250-600 წ.წ.) დიდი რაოდენობით შემორჩა პირამიდა ტაძრები წარწერებითა და მმართველთა სურათებით. ყველაზე ადრინდელი (292 წ) ნაპოვნია ტიკალში და მასზე აღბეჭდილია დინასტიის დამაარსებლის, მმართველ იაშ-მოშ-შოკას მემკვიდრის პორტრეტი. გვიანდელი კალსიკური პერიოდი (ახ. წ. 600-900წ.წ.) არის დიდი აღმშენებლობის ეპოქა, როდესაც გამოჩნდა კულტურის ახალი კერპები პალენკე და კოპანი, ხოლო ხელოვნებამ უდიდეს აღმავლობას მიაღწია. მაგრამ, როგორც ჩანს, ბუნებრივი რესურსები გამოიფიტა, რამაც გაომიწვია სოფლის მეურნეობის დაცემა, და უკვე პოსტკლასიკურ პერიოდში განუწყვეტელმა შიმშილობებმა, ეპიდემიებმა, უცხოელმა დამპყრობლებმა, განუწყვეტელმა ომებმა, - ყოველივე ამან ბოლო მოუღო მაიას ცივილიზაციას. თუმცა ცივილიზაცია მაინც განაგრძობდა არსებობას იუკატანის ჩრდილოეთ ნაწილში. აქ უმშვენიერესი ქალაქები – უშმალი, კაბახი, საიილი, ლაბნა – განაგრძობდნენ ცხოვრებას 1000 წლამდე, ხოლო ქალაქ ჩიჩენ-იცასათვის აყვავების პერიოდიც კი დადგა. მაგრამ ჩიჩენ-იცას მოულოდნელად დაღუპვის შემდეგ, იუკატანის მთავარ ქალაქად იქცა მაიაპანი. კოკომების დინასტიის 250 წლიანი ბატონობის შემდეგ, მაიაპანი დაანგრიეს აჯანყებული მეზობელი ქალაქების ბელადებმა, რის შემდეგაც, ყოფილი სახით მაიას ცივილიზაცია ვეღარ აღსდგა, ხოლო საბოლოოდ იგი ესპანელმა კონკისტადორებმა დაასამარეს
იხ. ვიდეო

კოლონიზაციის პერიოდი

მონების წარდგენა მაიას მმართველის წინაშე, ახ. წ. 785 წ.

ორი ცივილიზაციის, ევროპული და ამერიკული (ამ შემთხვევაში მაიას ცივილიზაცია) პირველი შეხვედრა გაიმართა თვით ქრისტეფორე კოლუმბის მონაწილეობით, როდესაც იგი თავისი მეოთხე ცურვის დროს ინდოეთში (კოლუმბი დარწმუნებული იყო, რომ მის მიერ აღმოჩენილი მიწა ინდოეთი იყო), მისმა ხომალდებმა ჩაუარეს თანამედროვე ჰონდურასის ჩრდილოეთ ნაწილს და კუნძულ გუანაიასთან შემოხვდათ ცალფა ხეში ამოღებული კანოე, სიგანით 1,5 მ. ეს იყო სავაჭრო ნავი, რომლის მგზავრებმაც ევროპელებს შესთავაზეს სპილენძის ფირფიტები, ქვის ხელცულები, კერამიკული ნაკეთობები, კაკაოს მარცვლები და ბამბის ქსოვილები.
იხ. ვიდეო

როდესაც ერნან კორტესმა აცტეკების დიდი იმპერია დაიპყრო, მან ერთ-ერთი თავისი რაზმის მეთაური გაგზავნა სამხრეთში, ახალი ტერიტორიების დასაპყრობად. 1547 წლისთვის, ესპანელებმა დაასრულეს მაიას ხალხების დაპყრობა, თუმცა ზოგიერთმა ტომმა თავი შეაფარა იუკატანის ნახევარკუნძულის ცენტრალური ნაწილის ტყებს და კიდევ 150 წლის განმავლობაში განაგრძობდა ბრძოლას. ესპანელების მიერ შემოტანილი ყვავილის, წითელას და გრიპის ეპიდემიები, რომლებსაც ადგილობრივი მოსახლეობა არ იცნობდა, მილიონობით ინდიელს ცელავდა სიკვდილის ცელით. ესპანელები ამავე დროს სასტიკად დევნიდნენ მათ რელიგიას: ანგრევდნენ ტაძრებს, წმინდა ადგილებს ძარცვავდნენ, ხოლო მათ, ვინც კერპთაყვანისმცემლობაში იყო შემჩნეული, კათოლიკე მისიონერი ბერები სვამდნენ ძელზე, დუღრავდნენ ცხელი წყლით, სცემდნენ მათრახით.

                                                      

                                                       მაიას ციფრები

ამ მისიონერებს ხელმძღვანელობდა ფრანცისკანელი ბერი დიეგო დე ლანდა, არაორდინარული და რთული პიროვნება. იგი სწავლობდა ადგილობრივი მოსახლეობის ყოფას, ცდილობდა მოეძებნა მაიას დამწერლობის საიდუმლოების გასაღები და აღმოაჩინა საიდუმლო სამალავი, რომელშიც 30 იეროგლიფიური წიგნი ინახებოდა. ეს წიგნები ხელოვნების ბრწყინვალე ნიმუშებს წარმოადგენდა: შავი და წითელი ნიშნები კალიგრაფის ხელით იყო გამოყვანილი ღია ფერის ქაღალდზე, რომელსაც ამზადებდნენ ლეღვის ან თუთის ხის ქვედა ნაწილისგან. თვით წიგნები დაკეცილი იყო „გარმონივით“, ხოლო გარეკანი იაგუარის ტყავისგან იყო დამზადებული.

                                       

                                     პირამიდა კუკლკანის ჩიჩენიცაში

ამ ბერმა გადაწყვიტა, რომ მაიას წიგნებში ეზოთერული ცოდნის მქონე, ეშმაკისეული მაცდუნებელი მასალა იქნებოდა და ბრძანა მათი დაწვა, რამაც მ„აიას ხალხს თავზარი დასცა და უზომოდ დაამწუხრა“. 1562 წელს, დიეგო დე ლანდას სამთვიანი ინკვიზიციის დროს, მისი ხელმძღვანელობით აწამეს 5 000 ინდიელი, რომელთაგან 158 დაიღუპა. ამ სისასტიკის გამო, დე ლანდა უკან, ესპანეთში გაიწვიეს, მაგრამ იქ გაამართლეს და სულ მალე უკვე ეპისკოპოსის რანგში დააბრუნეს.

კონკისტადორები ყველა შესაძლებელი ხერხებითა და მეთოდებით ანადგურებდნენ ინდილეთა კულტურას. ესპანელთა მოსვლიდან უკვე ასი წლის შემდეგ, მაიას დიდებული წარსულის შესახებ მოგონებაც კი აღარ დარჩა. ვერავინ წარმოიდგენდა, რომ ადამიანისთვის თითქმის აუტანელ, ამ ტროპიკულ კლიმატში უმაღლესი ცივილიზაცია არსებობდა. ის არტეფაქტების რომელიბიც მაიას ცივილიზაციას ახლავს ერქოასტრონავტულული თეორიის მომხრეებს იპყრობს ყურადღებას რ-იც ამქტკიცებენ, ისტორიაში მარალ განვიტარებული ცივილიზაციები ჩამოდიოდნენ დედამიწაზე და მათი დამსახურებაა როგორც მაღალი ცოდნა ასევე სხვადსხვა მართლაც საოცრებათა ისტორიული ნაგებობები. მათ შორის პირამიდები რ-ებიც არის სხვდასხვა კონტინეტზე ეგვიპტიდან დაწყებული მაისა ცივილიზაცისა და ჩინეთის ჩათვლით. 

                                          მაიას დაკარგული სამეფო

                                                

(ინგლისური Lost Kingdoms Of The Maya) - დოკუმენტური ფილმი სერიიდან "National Geographic Society".

ნაკვეთი

ათასობით წლის განმავლობაში, სანამ ესპანელმა დამპყრობლებმა ამერიკის კონტინენტზე დაეშვეს, ძლიერი სახელმწიფო არსებობდა თანამედროვე მექსიკისა და ცენტრალური ამერიკის ტერიტორიაზე - მაიას სამეფო. დაახლოებით ათასი წლის წინ, ამ უაღრესად განვითარებულმა საზოგადოებამ, რომელმაც ააშენა საოცარი სილამაზის ქალაქები და სტრუქტურები და ხშირად უცნობი დანიშნულების ადგილი, გაურკვეველი მიზეზის გამო, ტრაგიკულ დასასრულამდე მივიდა. კინორეჟისორთა გუნდი და "ეროვნული გეოგრაფიული საზოგადოება" ცდილობენ იპოვონ პასუხები მაიების მიერ დატოვებულ უამრავ საიდუმლო კითხვაზე.

იხ. ვიდეო