ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -   ალტერნატიური ხედვა სამყაროს იდუმალების შესახებ მზად ხართ იდუმალებაში შეაბიჯოთ მაშინ მომყევით

                       კვანტური დრო

ჩვენ აღმოვაჩინეთ, რომ კვანტური სუპერპოზიციის პრინციპი მოქმედებს დროის ისრებზეც. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, კვანტურ სისტემებს შეუძლიათ დროში არა მხოლოდ წინ ან ექსკლუზიურად უკან გადაადგილება, არამედ ერთდროულად ორივე მიმართულებით. ეს ფანტასტიკური ჩანს, მაგრამ, მიუხედავად ამისა. ეს არის კვანტური მექანიკის სრულიად თანმიმდევრული პრინციპები“, - თქვა ჯულია რუბინომ ბრისტოლის უნივერსიტეტიდან, კვლევის ერთ-ერთმა ავტორმა. დროის ისრის კონცეფცია გულისხმობს, რომ დრო მოძრაობს ერთი მიმართულებით, წარსულიდან მომავლისკენ, რაც შეუძლებელს ხდის მის უკან „გადაბრუნებას“. პრაქტიკაში, ეს გამოიხატება თერმოდინამიკის მეორე კანონში, რომელიც ამბობს, რომ სამყაროს ენტროპიის დონე, მისი შემთხვევითობა, მუდმივად და სტაბილურად იზრდება. ეს იდეა ითვლება ურღვევ აქსიომად, რომელიც მართავს სამყაროს არსებობას ყველა დონეზე. თუმცა, სამი წლის წინ, მეცნიერებმა რუსეთიდან და შეერთებული შტატებიდან აღმოაჩინეს, რომ კვანტურ დონეზე თერმოდინამიკის მეორე კანონი შეიძლება დაირღვეს. მათ შექმნეს მაქსველის დემონის კვანტური ანალოგი და ასევე შეცვალეს დრო კვანტური კომპიუტერის შიგნით.

იხ. ვიდეო - The illusion of time : past, present and future all exist together

ამ კვლევის გაგრძელებისას რუბინომ და მისმა კოლეგებმა აღმოაჩინეს, რომ დროის ისარი შეიძლება არა მხოლოდ შებრუნებულიყო, არამედ ერთდროულად ორი მიმართულებით გადაადგილება. ეს დასკვნა გამოწვეული იყო ექსპერიმენტებით მარტივი კვანტური სისტემის მსგავსი, რომლითაც მათი წინამორბედები ატარებდნენ ექსპერიმენტებს. ეს არის კვანტურ დონეზე ჩახლართული ნაწილაკების ერთობლიობა. ზოგიერთი მათგანი ერთგვარი „მაცივრის“ როლს ასრულებს, სადაც ჭარბი სითბო იღვრება, რომელიც წარმოიქმნება სხვა კვანტური ობიექტების ურთიერთქმედების დროს. ნაწილაკების თვისებების გარკვეული კომბინაციით ასეთ სისტემაში დრო უკუღმა ხდება, რის შედეგადაც „მაცივარი“ გადაიქცევა გამათბობლად, რომელიც სისტემაში ენტროპიას კი არ ამცირებს, არამედ ზრდის. ფიზიკოსებმა დაადგინეს, რომ თუ ამ სისტემაში ენტროპიის აწევის ან კლების ტემპი ძლიერ შეზღუდულია, შეიძლება დრო დაუთმოს ორივე მიმართულებით ერთდროულად მოძრაობას. შედეგად, კვანტური ობიექტი, რომელიც მაცივრის როლს ასრულებს, ერთდროულად მუშაობს როგორც გამათბობელი. დროის ასეთი სუპერპოზიცია, როგორც მეცნიერები აღნიშნავენ, შეიძლება გამოყენებულ იქნას ულტრასტაბილური სამაცივრო ან გათბობის სისტემების შესაქმნელად. ”ექსპერიმენტებმა აჩვენა, რომ კანონები, რომლებიც არეგულირებენ დროის დინებას კვანტურ სამყაროში, ბევრად უფრო რთული აღმოჩნდა, ვიდრე ჩვენ გვგონია. ანუ, ჩვენ უნდა გადავხედოთ დროის მნიშვნელობებთან მუშაობის მიდგომას იმ სიტუაციებში, რომლებზეც მნიშვნელოვნად მოქმედებს. კვანტური მექანიკით“, - შეაჯამა რუბინომ

იხ. ვიდეო - ყველაფერი ილუზიაა - კვანტური დრო - რას ამბობს კვანტური ფიზიკა რეალობის აღქმაზე? ჩვენი სამყარო მატრიცაა და სხვადასხვა განზომილების ნაზავია.

ქრონონი

ჰიპოთეტური დროის კვანტი, დროის განუყოფელი ერთეული, რომელიც გამოიყენება თეორიაში, რომელიც იღებს მის წყვეტას. ქრონონის თეორიაში დროს ქრონონის ველს უწოდებენ. სკალარული ველი ეწოდება ქრონონის ველს. სტანდარტულ კვანტურ მექანიკაში დრო უწყვეტი სიდიდეა. მაგრამ უკვე მისი ფორმულირების პირველ წლებში გაკეთდა ვარაუდი, რომ დრო, ისევე როგორც ენერგია, შეიძლება შედგებოდეს მინიმალური განუყოფელი ინტერვალებისგან. ამ თვალსაზრისით, 1927 წელს რობერტ ლევი გვთავაზობს კონცეფციას და ტერმინს ქრონონს. პირველი მოვლენები ჩნდება ორი ათწლეულის შემდეგ. კონკრეტული ქრონონის მოდელი შემოგვთავაზა პიერო კალდიროლამ 1980 წელს. მის ნაშრომში ერთი ქრონონი შეესაბამება 2 × 10−23 წამს. ქრონონი გამოითვლება ფორმულებით

 6,97 × 10⁻²⁴ с

სადაც {\displaystyle \varepsilon _{0}}\varepsilon _{0} არის დიელექტრიკული მუდმივი, e არის ელემენტარული ელექტრული მუხტი, {\displaystyle m_{0}}m_{0} არის ელექტრონული მასა, c არის სინათლის სიჩქარე ვაკუუმში. კალდიროლა და სხვა ფიზიკოსები თვლიან, რომ დროის მოდელი შეიძლება იყოს სასარგებლო, მაგალითად, კვანტურ გრავიტაციაში (ანუ ფარდობითობის ზოგადი თეორია კვანტიზაციის წესებთან ერთად). ჯ. უიტროუს აზრით, ქრონონის შესახებ იდეების ლოგიკურად თანმიმდევრული განვითარება იწვევს პარადოქსებს, როგორიცაა ზენონიური აპორია „ეტაპები“. სინერგეტიკის ზოგიერთი თეორია მოქმედებს ე.წ. „მყისიერი“, ქრონონი - უმცირესი, ელემენტარული და განუყოფელი „დროის კვანტი“ (შეესაბამება „პლანკის დროის“ კონცეფციას და დაახლოებით 5,3⋅10−44 წმ). ქრონონი წარმოდგენილია ალბერტ ვეინიკის ფსევდომეცნიერულ ნაშრომში

იხ. ვიდეო მუსიკალური პაუზა უსმინე მუსიკას რათა უფრო ჩაწვდე სამყაროს

მიკროსკოპული ფიზიკური კანონები დრო-სიმეტრიულია, შესაბამისად, აპრიორი არ არსებობს შეღავათიანი დროითი მიმართულება. თუმცა, თერმოდინამიკის მეორე კანონი საშუალებას გვაძლევს დაუკავშირდეს „წინ“ დროებითი მიმართულება თერმოდინამიკური პროცესის დროს წარმოქმნილი მთლიანი ენტროპიის დადებით ვარიაციასთან და ნეგატიური ვარიაციით „დროის შებრუნების“ ანალოგისთან. დროებითი ღერძის ეს განმარტება ჩვეულებრივ გამოიყენება როგორც კლასიკურ, ასევე კვანტურ კონტექსტში. მიუხედავად ამისა, კვანტური ფიზიკა ასევე აღიარებს სუპერპოზიციებს წინა და დროის უკუქცევის პროცესებს შორის, რომლის დროსაც დროის თერმოდინამიკური ისარი ხდება კვანტურ-მექანიკურად განუსაზღვრელი. ამ ნაშრომში ჩვენ ვაჩვენებთ, რომ განსაზღვრული თერმოდინამიკური დროის ისარი შეიძლება აღდგეს ენტროპიის წარმოების კვანტური გაზომვით, რომელიც ეფექტურად ასახავს ასეთ სუპერპოზიციებს დროის მიმართულების წინ (დრო-უკუქცევა) დიდი დადებითი (უარყოფითი) მნიშვნელობების გაზომვისას. დაბოლოს, მცირე მნიშვნელობებისთვის (პლუს ან მინუს ერთი რიგის), წინა და დროის უკუქცევის პროცესების ამპლიტუდამ შეიძლება ხელი შეუშალოს, რამაც გამოიწვიოს ენტროპიის წარმოების განაწილება, რომელიც ახასიათებს მეტ-ნაკლებად შექცევად პროცესს, ვიდრე ორივე კომპონენტიდან ცალკე. ან მათი ნებისმიერი კლასიკური ნაზავი.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                ნიუსერა

ნიუსერის ქანდაკება. ბრუკლინის მუზეუმი, ნიუ-იორკი 

 (ასევე ნეუსერა ინი, რათორისი) — ძველი ეგვიპტის მეფე (ფარაონი) მეხუთე დინასტიიდან, რომელიც მეფობდა ძველი სამეფოს პერიოდში. როგორც ცნობილია ნიუსერამ 24/25 წლის მანძილზე იმეფა, მისი მმართველობა დაიწყო ძვ.წ. 2445 წელს და დასრულდა ძვ.წ. 2421 წელს. ნიუსერა ფარაონ ნეფერირკარა კაკაის და დედოფალ ხენტკაუს II-ის უმცროსი ვაჟი და ფარაონ ნეფერეფრას უმცროსი ძმა იყო.

ნიუსერის ორმაგი ქანდაკება

ეგვიპტური ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმი, მიუნხენი; ინვენტარი No ÄS 6794 

ნიუსერე იყო ფარაონ ნეფერირკარე კაკაის და დედოფალ ხენტკაუს II-ის უმცროსი ვაჟი და ხანმოკლე ფარაონ ნეფერეფრეს ძმა.

ზოგადად, მიჩნეულია, რომ ნიუსერმა წარმატებას მიაღწია უშუალოდ თავის ძმასთან, მაგრამ არსებობს გარკვეული მტკიცებულება, რომ ფარაონი შეფსესკარე მეფობდა ორ ძმას შორის, თუმცა ძალიან მცირე ხნით, შესაძლოა რამდენიმე თვის განმავლობაში. არსებობს ვარაუდი, რომ ტახტისთვის ბრძოლა წარმოიშვა საჰურის მემკვიდრეებს შორის, რომლის ვაჟი შეფსესკარე შესაძლოა ყოფილიყო, და ნეფერირკარე კაკაის შთამომავლებს შორის და შეფსესკარეს ეფემერული მეფობა იყო ტახტის დაპყრობის წარუმატებელი მცდელობა.

მანეთო უწოდებს Niuserre Ratures-ს (Raphures, სხვა ბერძნული 'Ραθούρης) და ანიჭებს მას 44 წლიან მეფობას, მაგრამ ამ ფარაონის მმართველობის ასეთი ხანგრძლივობა საეჭვოა. ნიუსერესთან დაკავშირებული ტურინის პაპირუსის მონაცემები ძლიერ დაზიანებულია, შეუძლებელია არა მხოლოდ მისი სახელის წაკითხვა, არამედ მეფობის წლების ზუსტი რაოდენობაც კი. თუმცა ისტორიკოსები ჩვეულებრივ ვარაუდობენ, რომ იქ 24 წელია მითითებული. ტურინის პაპირუსის ამ ცუდად შემონახული პასაჟის უფრო მჭიდრო ანალიზი ცხადყოფს, რომ იქ ნებისმიერი წელი შეიძლება იყოს მითითებული, როგორც 11-დან 14-მდე, ასევე 21-დან 24-მდე და ასევე 31-დან 34-მდე.

აბუ ღურაბში მდებარე ნიუსერეს მზის ტაძრიდან გამოსახულებები, სადაც ნაჩვენებია ამ ფარაონის მიერ საიუბილეო დღესასწაულის "ჰებრ-სედ" აღნიშვნა, ასევე ვარაუდობს, რომ მისი მეფობა 30 წელს გადააჭარბა

იხ. ვიდეო - Абусир. Пирамида Ниусерра. Водосток - აბუსირი. ნიუსერის პირამიდა. გუტერი. 

ნიუსერის დროიდან მოყოლებული, არის ორი კლდის ბარელიეფი, რომლებიც აღმოაჩინეს სინაის ვადი მაღარაში. ერთ-ერთი მათგანი ამჟამად კაიროს ეგვიპტის მუზეუმშია. აქ ის გამოსახულია აზიელების მკვლელობაში. მოკლე წარწერა მას უწოდებს "მენტიუს (აზიელების) და ყველა უცხო ქვეყნის ცემა". ეს სურათი ასახავს სამხედრო კამპანიას სპილენძისა და ფირუზის მაღაროებზე კონტროლის დასამყარებლად. ახლახან აღმოჩენილი ბეჭდების შთაბეჭდილებები და კლდეზე წარწერები მიუთითებს, რომ სინას ნახევარკუნძულზე ნიუსერეს საწარმოების საწყისი წერტილი იყო ძველი ეგვიპტური პორტი თანამედროვე ქალაქ აინ სოხნას ადგილზე, სუეცის ყურის სანაპიროზე. მის პირამიდაზე მდებარე ნიუსერის მოკვდავი ტაძრის რელიეფები ასევე ასახავს ლიბიელი და სირიელი მტრების დატყვევებას, რომლებიც თავს ესხმიან ქვემო ეგვიპტის დასავლეთ და აღმოსავლეთ საზღვრებს.

ლევანტის ქვეყნებთან სავაჭრო ურთიერთობებს მოწმობს ნიუსერას ქანდაკება და ბიბლოსში აღმოჩენილი ტრავერტინის ჭურჭლის ფრაგმენტი. ნიუსერეს მოღვაწეობა ნუბიაში დასტურდება მისი ბეჭედი, რომელიც ნაპოვნი იქნა ბუჰენის ციხესიმაგრეში, ნილოსის მეორე ზღურბლის მიდამოში, ისევე როგორც სტელის ფრაგმენტები ნიუსერის სახელებით, რომელიც წარმოიშვა გებელ-ელ-ასრის ნუბიური კარიერებიდან. , სადაც გნაისი იყო დანაღმული. 

იხ. ვიდეო - Nyuserre Ini - Nyuserre Ini  was an Ancient Egyptian pharaoh, the sixth ruler of the Fifth Dynasty during the Old Kingdom period. He is credited with a reign of 24 to 35 years depending on the scholar, and likely lived in the second half of the 25th century BCE. Nyuserre was the younger son of Neferirkare Kakai and queen Khentkaus II, and the brother of the short-lived king Neferefre. He may have succeeded his brother directly, as indicated by much later historical sources. Alternatively, Shepseskare may have reigned between the two as advocated by Miroslav Verner, albeit only for a few weeks or months at the most. The relation of Shepseskare with Neferefre and Nyuserre remains highly uncertain. Nyuserre was in turn succeeded by Menkauhor Kaiu, who could have been his nephew and a son of Neferefre.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                         კარლ ფონ ფრიში

(გერმ. Karl von Frisch; დ. 20 ნოემბერი, 1886, ვენა, — გ. 12 ივნისი, 1982, მიუნხენი) — ავსტრიელი ეთოლოგი. 1973 წელს მას ნობელის პრემია მიანიჭეს ფიზიოლოგიისა და მედიცინის დარგებში. კარლ ფრიში დიდი ხნის განმავლობაში იკვლევდა ფუტკრების სენსორულ აღქმას და იყო ერთ-ერთი პირველი, რომელმაც გამნარტა ფუტკრების ცეკვის მნიშვნელობა.

კარლი იყო ქირურგისა და უროლოგის, ანტონ ფონ ფრიშის ვაჟი. იგი სწავლობდა ვენაში, შემდეგ კი — მიუნხენში. 1910 წელს მან მიიღო დოქტორის ხარისხი და ამავე წელს დაიწყო მუშაობა ასისტენტად მიუნხენის უნივერსიტეტის ზოოლოგიურ დეპარტამენტში. 1912 წელს იგი გახდა ლექტორი ზოოლოგიის დარგში.

მეცნიერის შესწავლის ობიექტი იყო ევროპული ფუტკარი. მან აღმოაჩინა, რომ ფუტკრებს შეუძლიათ ყვავილების ერთმანეთისგან გარჩევა მათივე სპეციფიკური სუნით. ფუტკრის მგრძნობელობა ტკბილ გემოზე, ადამიანტან შედარებით, უფრო ძლიერია. ფრიში ფიქრობდა, რომ ფუტკრებს შეუძლიათ ფერების ერთმანეთისგან გარჩევა. დღეისათვის დადასტურებულია, რომ ფუტკარი ერთმანეთისგან ვერ განარჩევს წითელსა და შავს, თუმცა შეუძლია ერთმანეთისგან განასხვავოს ყვითელი, თეთრი, ლურჯი და იასამნისფერი.

იხ. ვიდეო - Как пчелы находят дорогу домой? Загадка пчелиного танца-языка - როგორ პოულობენ ფუტკრები სახლის გზას? ფუტკრის ცეკვა-ენის გამოცანა 

ფუტკრების ცეკვა 

ტერმინი, რომელიც გამოიყენება მეფუტკრეობასა და ეთოლოგიაში, რომელიც აღნიშნავს ფუტკრების კომუნიკაციის ერთ-ერთ გზას გარკვეული მოძრაობების საშუალებით, რაც შეიძლება ადამიანს ქაოსურად მოეჩვენოს.

ამ ცეკვის შესრულებით, ფუტკრები, რომლებმაც ნექტარი იპოვეს, აცნობებენ სკების სხვა წევრებს საკვების წყაროს მიმართულებას, მანძილს და მასში მტვრისა და ნექტრის რაოდენობას. ასევე, ამ მწერებს შეუძლიათ დაემუქრონ სხვა ჭინჭრის ციება, როდესაც ცდილობენ მათ ტერიტორიაზე შეჭრას.

ავსტრიელმა ეთოლოგმა კარლ ფონ ფრიშმა პირველმა შეისწავლა ფუტკრების ცეკვა.

იხ. ვიდეო -The Waggle Dance | Inside the Animal Mind | BBC - A hive might look chaotic, but bees actually communicate through a series of vibrations and the 'waggle dance'. But what does it mean?

 

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                            ჰერტა მიულერი

 (გერმ. Herta Müller; დ. 17 აგვისტო, 1953, ნიცკიდორფი, რუმინეთი) — რუმინეთში დაბადებული გერმანულენოვანი მწერალი, ნობელის პრემიის ლაურეატი ლიტერატურის დარგში (2009). პრემია მიულერს მიენიჭა ნიკოლაე ჩაუშესკუს კომუნისტური მმართველობისა და ტოტალიტარიზმის პირობებში ცხოვრების აღწერისთვის.

ჰერტა მიულერი დაიბადა 1953 წელს რუმინეთის გერმანულენოვან რეგიონ ბანატში მცხოვრებ შვაბური წარმოშობის ოჯახში. მეორე მსოფლიო ომის დროს მამამისი გერმანიის სამსახურში ჩადგა. ომის შემდეგ დედამისი გერმანელობის გამო დეპორტირებული იყო საბჭოთა კავშირის იძულებითი შრომის ერთ-ერთ ბანაკში (1945-1950). ჰერტა მიულერი სწავლობდა ტიმიშოარას უნივერსიტეტში და სტუდენტობაშივე გაერთიანებული იყო მწერალთა ჯგუფში, რომელიც ტოტალიტარულ რუმინეთში სიტყვის თავისუფლებისთვის იბრძოდა. უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ, 1977 წლიდან 1979 წლამდე თარჯიმნად მუშაობდა სამანქანო ქარხანაში, საიდანაც გააძევეს რუმინეთის საიდუმლო პოლიციასთან („სეკურიტატე“) თანამშრომლობაზე უარის გამო. მისი პირველი წიგნი, მოთხრობების კრებული „ცხოვრების ბნელი მხარეები“ (ორიგინალში: Niederungen, 1982) რუმინეთის მთავრობამ ცენზურას დაუქვემდებარა, თუმცა მისმა სრულმა, არაცენზურაგავლილმა ვერსიამ დასავლეთ გერმანიაში შეაღწია და პოპულარობა მოიპოვა. მოთხრობათა მეორე კრებული „მოტმასნილი ტანგო“ (Drückender Tango, 1984) ასევე დაუფარავად აღწერდა რუმინეთის პატარა სოფლის ცხოვრების სიდუხჭირეს. ამის შემდეგ მიულერს რუმინეთის მთავრობამ წიგნების გამოცემა აუკრძალა. 1987 წელს მიულერი მეუღლესთან, მწერალ რიხარდ ვაგნერთან ერთად ემიგრაციაში წავიდა დასავლეთ გერმანიაში.

იხ. ვიდეო - Landscape of the Dispossessed: Reading and Conversation with Nobel Laureate Herta Müller - Herta Müller is the 2009 winner of the Nobel Prize for Literature. She was born in 1953 in a German-speaking town in Banat, Romania, where her parents were members of the German-speaking minority. Herta Müller speaks in German with translation, moderated by founding and senior editors of AGNI: Askold Melnyczuk and William Pierce.

მიულერის პირველი რომანი „პასპორტი“ (ორიგინალში: Der Mensch ist ein grosser Fasan auf der Welt) გერმანიაში 1986 წელს გამოიცა. მიუხედავად მწერლის საცხოვრებელი პირობების ცვლილებისა, მისი ნაწარმოებები კვლავ ასახავდა მიულერის ცხოვრების ადრეულ განცდებს, ტოტალიტარიზმის დამანგრეველ ზეგავლენას ადამიანის ცხოვრებაზე და ემიგრაციასთან დაკავშირებულ ემოციებს. მისი ლიტერატურული სტილი, რუმინელი ჟურნალისტ ემილ ჰურეზეანუს დახასიათებით, იყო „ცოცხალი, პოეტური და მწვავე“. მიულერის შემდგომდროინდელი რომანებია: „მოგზაურობა ცალი ფეხით“ (Reisende auf einem Bein, 1989), „მელა მაშინ უკვე მონადირე იყო“ (Der Fuchs war damals schon der Jäger, 1992), „გულის მხეცი“ (Herztier, 1994), „ნეტავ დღეს საკუთარ თავს არ შევხვედროდი“ (Heute wär ich mir lieber nicht begegnet, 1997) და რეზონანსული „სუნთქვის საქანელა“ (Atemschaukel, 2009).

გარდა მხატვრული პროზისა, მიულერი არის ავტორი ლექსებისა და ესეების კრებულებისა. ამ უკანასკნელს განეკუთვნება: „შიმშილი და აბრეშუმი“ (Hunger und Seide, 1995), „მეფე დაიხრება და კლავს“ (Der König verneigt sich und tötet, 2003), „მუდამ იგივე თოვლი და მუდამ იგივე ბიძა“ (Immer derselbe Schnee und immer derselbe Onkel, 2011), ასევე ავტობიოგრაფიული ხასიათის „ჩემი სამშობლო იყო ვაშლის კურკა“^[11] (Mein Vaterland war ein Apfelkern, 2014).

მიულერს მიღებული აქვს არაერთი ლიტერატურული და საზოგადოებრივი ჯილდო, მათ შორის დუბლინის საერთაშორისო ლიტერატურული პრემია (1998, რომანისთვის „გულის მხეცი“) და ნობელის პრემია ლიტერატურის დარგში (2009). პრემიის გადაცემისას შვედეთის აკადემიამ მიულერი დაახასიათა, როგორც მწერალი, რომელიც „ინტენსიური პოეზიითა და გულახდილი პროზით აღწერს უპოვართა სამყაროს“. მისი ნაწარმოებები თარგმნილია მსოფლიოს ხალხთა სხვადასხვა ენაზე, მათ შორის, ქართულად

იხ. ვიდეო ჩემი ოჯახი | ჰერტა მიულერი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                  ელექტრო თვითმფრინავი 

შვეიცარიული თვითმფრინავი "Solar Impulse 2" იკვებება მზის პანელებით. 2015-2016 წლებში იფრენდა მსოფლიოს გარშემო (შუალედური გაჩერებებით).

თვითმფრინავი, რომელიც მოძრაობს ელექტროძრავით, რომელიც იკვებება საწვავის უჯრედებით, მზის უჯრედებით, სუპერკონდენსატორებით, ბატარეებით, უსადენოდ ან ელექტრო გენერატორით, რომელსაც მართავს გაზის ტურბინის ძრავა (ტურბოელექტრული) .

ამჟამად ელექტრო თვითმფრინავები წარმოდგენილია ძირითადად ექსპერიმენტული მოდელებით, რომლებიც მოიცავს როგორც პილოტებულ, ასევე უპილოტო მანქანებს. პირველი ოფიციალური გაშვება იყო 1957 წელს, ხოლო ელექტრო თვითმფრინავების მოდელების გავრცელება დაიწყო 1970-იან წლებში. პირველი ფრენა ელექტრო თვითმფრინავით ბორტზე მყოფი პირით განხორციელდა 1973 წელს, ფრენის დრო იყო 14 წუთი .

ელექტრო თვითმფრინავის შექმნის მთავარი პრობლემა ის არის, რომ ლითიუმ-იონური ბატარეების ენერგეტიკული სიმძლავრე ათჯერ ნაკლებია ნავთის საწვავის ენერგოტევადობაზე . მეორე პრობლემა ის არის, რომ ასეთი თვითმფრინავის მასა მუდმივია ფრენის დროს, განსხვავებით თვითმფრინავისგან, რომელიც იყენებს საწვავს, მისი განვითარებისას მცირდება საჭირო ამწე, რაც საშუალებას გაძლევთ იფრინოთ უფრო ეკონომიურ რეჟიმში: მაღალ სიმაღლეზე ან უფრო დაბალზე. შეტევის კუთხეები.

იხ. ვიდეო - Илон Маск готовит ЭЛЕКТРИЧЕСКИЙ сверхзвуковой САМОЛЁТ «ТЕСЛА» -ილონ მასკი ამზადებს ელექტრო ზებგერითი თვითმფრინავი "ტესლას" 

ელექტროძრავები მე-19 საუკუნიდან გამოიყენება თვითმფრინავებში. 1883 წლის 8 ოქტომბერს ფრანგმა აერონავტმა გასტონ ტისანდიემ პირველი ფრენა განხორციელდა დირიჟაბით La France, ვერნერ ფონ სიმენსის ელექტროძრავის გამოყენებით, რომელიც იკვებებოდა 435 კილოგრამიანი ბატარეით. მომდევნო წელს ჩარლზ რენარმა არტურ კრებსთან ერთად უფრო მძლავრი ძრავით საჰაერო ხომალდით გაფრინდა. 

ელექტრო საჰაერო ხომალდი La France, 1883 წ

ავიამოდელები  - ფიქსირებული ფრთიანი ელექტრო თვითმფრინავების მოდელების გაშვება განხორციელდა 1957 წლიდან, მაგრამ არსებობს დაუდასტურებელი ცნობები 1909 წელს გაშვების შესახებ. ელექტრო მოდელები უფრო ნელი იყო ვიდრე თხევადი საწვავის მოდელები და უფრო ძვირი. მთავარი მინუსი იყო ტევადი ბატარეების ნაკლებობა და, შესაბამისად, ელექტრო მოდელები ფართოდ გავრცელდა მხოლოდ 1990-იანი წლების დასაწყისში.

1964 წ ამერიკელმა ინჟინერმა უილიამ ბრაუნმა CBS News-ის ჟურნალისტ ვალტერ კრონკაიტს აჩვენა ვერტმფრენის მოდელი, რომელიც ფრენისთვის აუცილებელ ენერგიას მიკროტალღური გამოსხივებისგან იღებს.

1979 წ საბჭოთა დიზაინის ინჟინერმა ოლეგ კონსტანტინოვიჩ ანტონოვმა მოიფიქრა და გამოსახა ერთადგილიან

Solar Challenger-მა გაფრინდა ინგლისის არხის გასწვრივ 1981 წელს 

1973 წელს ფრედ მილიშკიმ და ჰეინო ბრდისკამ, ავსტრიულ საავტომობილო პლანერზე Brditschka HB-3-ზე დაყრდნობით, შექმნეს Militky MB-E1 ვარიანტი ელექტროძრავით. იმავე წელს ჰეინო ბრდისკამ ის 14 წუთის განმავლობაში იფრინა. ამრიგად, Militky MB-E1 მოდელი გახდა პირველი პილოტირებადი ელექტრო თვითმფრინავი, რომელმაც ადამიანი ჰაერში აიყვანა.

1979 წლის 29 აპრილს ქალაქ რივერსაიდში (კალიფორნია), 35 წუთიანი ფრენა ბორტზე მყოფი კაცით განხორციელდა Mauro Solar Riser თვითმფრინავით, რომელიც აღჭურვილი იყო 3.5 ლიტრიანი ელექტროძრავით. თან. და Hughes 500 ვერტმფრენიდან აღებული 30 ვოლტიანი ნიკელ-კადმიუმის ბატარეა.მიუხედავად იმისა, რომ თვითმფრინავის ფრთებზე მზის ფოტოუჯრედები იყო განთავსებული, ფრენის დროს დატენვის საშუალება არ იყო. შექმნის ინიციატორი იყო ლარი მაურო. თუმცა, საქმე ტესტირებას არ გასცდა.

1981 წლის 7 ივლისს Solar Challenger-მა გაფრინდა ინგლისის არხის გასწვრივ. ფრენის დრო იყო 5 საათი 23 წუთი

Sunseeker I გადაკვეთა აშშ 1990 წელს 

1983 წლიდან 2003 წლამდე ნასამ დააფინანსა Pathfinder თვითმფრინავის შექმნა და მისი მოდიფიკაციები Pathfinder Plus, Centurion და Helios, როგორც გარემოსდაცვითი კვლევის ნაწილი. მათგან უკანასკნელი რეაქტიული ძრავების გარეშე ფრთიან თვითმფრინავებს შორის ყველაზე მაღალი სიმაღლის რეკორდს ფლობს - 29,5 კმ.

1990 წელს ერიკ რაიმონდმა დაასრულა მუშაობა თავის აზრზე, Sunseeker I-ზე, რომელიც 1986 წელს დაიწყო. Sunseeker I-მა გადაკვეთა აშშ 21 ფრენით და 121 საათის განმავლობაში ჰაერში.

ჰელიოსის უპილოტო მანქანას აქვს სიმაღლის რეკორდი ელექტრო თვითმფრინავებში - 29,5 კმ 

თვითმფრინავების მშენებლობის ამ სფერომ მნიშვნელოვანი გარღვევა მიიღო 1990-იანი წლების ბოლოს და 2000-იანი წლების დასაწყისში, როდესაც კერძო ფირმები დაინტერესდნენ ელექტრო თვითმფრინავების შექმნით. მიზეზებს შორის, რამაც ხელი შეუწყო ახალი ტიპის თვითმფრინავის განვითარებას, იყო გაზრდილი მოთხოვნები გარემოს დაცვაზე, თანამედროვე მაღალი ტევადობის ბატარეების, ასევე მსუბუქი და გამძლე მასალების გაჩენა. სხვა საკითხებთან ერთად, ელექტრო თვითმფრინავები გამოირჩევიან დაბალი ხმაურის დონით, რაც შეიძლება იყოს კარგი უპირატესობა სადაზვერვო ოპერაციების შესრულებისას.

ბრიტანულმა მზის ენერგიაზე მომუშავე უპილოტო საფრენმა აპარატმა QinetiQ Zephyr 2010 წელს დაამყარა მსოფლიო რეკორდი უპილოტო საფრენი აპარატის ფრენის ხანგრძლივობით, ჰაერში ორი კვირის განმავლობაში.

2012 წლის 20 ივლისს Long-ESA-მ დაამყარა სიჩქარის რეკორდი ელექტროძრავის მქონე თვითმფრინავებზე, ტესტის დროს აჩქარდა 326 კმ/სთ-მდე .

შვეიცარიული თვითმფრინავი Solar Impulse, რომელიც დიზაინის ეტაპზეა, შესაძლოა გახდეს მსოფლიოში პირველი პილოტირებული თვითმფრინავი, რომელსაც შეუძლია მზის ენერგიის გამო განუსაზღვრელი ფრენა. 2015 წელს Solar Impulse 2-ის თვითმფრინავს იგეგმებოდა მსოფლიოს გარშემო ფრენის განხორციელება (შუალედური დაშვებით). ტექნიკური პრობლემების გამო ფრენა 2015 წლის ივლისში შეწყდა ჰავაის კუნძულებზე და დასრულდა 2016 წლის ივლისში.

2014 წლის ივლისში, Le Bourget-ის საჰაერო შოუზე, წარმოდგენილი იქნა Airbus E-FAN თვითმფრინავი, რომელიც შექმნილია როგორც სასწავლო თვითმფრინავი, რომელსაც შეუძლია შეასრულოს აერობატიკა.

2016 წლის 28 ივნისს Facebook-მა ჩაატარა მზის ენერგიაზე მომუშავე უპილოტო თვითმფრინავის Aquila-ს საცდელი პერსპექტივა, რომელიც შექმნილია ინტერნეტის გასავრცელებლად მიუწვდომელი ადგილების მაცხოვრებლებისთვის. მარკ ცუკერბერგის თქმით, ასეთი მოწყობილობები 18 კილომეტრის სიმაღლეზე რამდენიმე თვემდე ფრენას შეძლებენ. კომპანია გეგმავს ასეთი თვითმფრინავების მთელი ფლოტის შექმნას.

2016 წლის 4 ივლისს Siemens-მა ჩაატარა EXTRA 330LE ელექტრო თვითმფრინავის საცდელი გაშვება.

2020 წელი: უმსხვილესი სრულიად ელექტრო კომერციული თვითმფრინავი წარმატებით ახორციელებს სატესტო ფრენას (ინჟინრები Magnix-ისა და Harbour Air-დან ამუშავებდნენ Cessna Grand Caravan 208B თვითმფრინავს).

Airbus-მა განაცხადა, რომ კომპანიას აქვს გეგმები განავითაროს რეგიონალური კომერციული თვითმფრინავები უახლოეს მომავალში.

ელექტრო თვითმფრინავების შექმნის პროექტები არსებობს კანადაში, გერმანიაში, ჩინეთსა და სხვა ქვეყნებში

 

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                Velis Electro

სლოვენური კომპანია Pipistrel-ის მიერ შექმნილი და წარმოებული ელექტრო მსუბუქი თვითმფრინავი. 2020 წლის ივნისში თვითმფრინავმა გაიარა EASA CS-LSA მთლიანად ელექტრო სერთიფიკატი და განკუთვნილია ძირითადად სასწავლო თვითმფრინავად გამოსაყენებლად. ეს არის პირველი სერთიფიცირებული ელექტრო თვითმფრინავი, რომელიც სრულიად მზადაა საფრენად.

იხ. ვიდეო - Trying electric flight - Pipistrel Velis Electro - In this special report, I travel to the Slovenian/Italian border to try flight in Pipistrel's Velis Electro. The world's first certified electric aeroplane.

თვითმფრინავი დაფუძნებულია Pipistrel Virus-ის პლანერის ბაზაზე და აღჭურვილია კონსოლით მაღალი ფრთით ორ ადგილიანი სალონით, კარებიდან წვდომა. მას აქვს ფიქსირებული სამციკლიანი შასი და ერთი ელექტროძრავა ტრაქტორის კონფიგურაციაში. დიზაინმა მიიღო ევროკავშირის საავიაციო უსაფრთხოების სააგენტოს (EASA) სერთიფიკატი დღის ვიზუალური ფრენებისთვის 2020 წლის 10 ივნისს, სამ წელზე ნაკლები ხნის სერტიფიცირების პერიოდის შემდეგ. საჰაერო ჩარჩო ძირითადად დამზადებულია კომპოზიტური მასალებისგან. ერთადერთი დამტკიცებული ელექტროსადგური არის Pipistrel E-811 თხევადი გაგრილებული ელექტროძრავა 77 ცხ.ძ. აფრენისთვის 90 წამში და 66 ცხ.ძ. უწყვეტი მუშაობისთვის. ძრავა შეიქმნა სლოვენიურ საინჟინრო კომპანიებთან Emrax და Emsiso-სთან ერთად და იკვებება თხევადი გაგრილებით Pipistrel PB345V124E-L ლითიუმის ბატარეებით, 345 VDC, 11.0 კვტ/სთ, რომლებიც დაკავშირებულია პარალელურად. ერთი ბატარეა დამონტაჟებულია ცხვირში, მეორე კი კაბინის უკან დასაბალანსებლად. 30%-დან 100%-მდე დატენვას 2 საათი სჭირდება. რადიატორი დამონტაჟებულია მშვილდში. მას აქვს ჩაშენებული სისტემა თვითმფრინავის სისტემების მდგომარეობის უწყვეტი მონიტორინგისთვის. E-811 არის პირველი სერთიფიცირებული თვითმფრინავის ძრავა და დამოწმებული იქნა EASA-ს მიერ 2020 წლის 18 მაისს. Velis Electro-ს აქვს მაქსიმალური ხმაურის დონე 60 dB. თვითმფრინავს აქვს ცარიელი წონა 428 კგ და მთლიანი წონა 600 კგ, რაც იძლევა დატვირთვას 172 კგ. თვითმფრინავი წარმოებაშია და მწარმოებელმა აღნიშნა, რომ აპირებს 2020 წლის განმავლობაში 31 თვითმფრინავის მიწოდებას. პირველი თვითმფრინავი მიეწოდება 2020 წლის 16 ივლისს მომხმარებელს შვეიცარიაში. 2021 წლის იანვარში პიპისტრელმა გამოაცხადა შეკვეთა 50 Velis Electro-ზე ფრანგული კომპანია Green Aerolease-ისგან. თვითმფრინავი იჯარით გადაეცემა საფრანგეთის საფრენოსნო სკოლებს FFA-სთან თანამშრომლობით

იხ. ვიდეო - Электрические Самолеты Реальны? - რეალურია თუ არა ელექტრო თვითმფრინავები - Цены на топливо растут каждый год, поэтому электрическая революция приходит и в небо! С каждым годом появляется все больше и больше проектов по созданию полностью электрических самолетов. К сожалению, цены таких самолетов пока заоблачные, поэтому, как и в мире автомобилей, компании работают над гибридными версиями, которые будут более универсальными, как в дальности полета, так и в плане цены. - საწვავის ფასები ყოველწლიურად იზრდება, ამიტომ ელექტრო რევოლუცია ცაში მოდის! ყოველწლიურად სულ უფრო მეტი პროექტი ხდება სრულად ელექტრო თვითმფრინავების შესაქმნელად. სამწუხაროდ, ასეთი თვითმფრინავების ფასები კვლავ მაღალია, ამიტომ, როგორც მანქანების სამყაროში, კომპანიები მუშაობენ ჰიბრიდულ ვერსიებზე, რომლებიც უფრო მრავალმხრივი იქნება, როგორც დიაპაზონის, ასევე ფასის მიხედვით.

2020 წლის აგვისტოსა და სექტემბერში ელექტრომობილობის შვეიცარიელმა ენთუზიასტების ჯგუფმა, მწარმოებლის მხარდაჭერით, დაასრულა ფრენების სერია Velis Electro-ით, რომელიც მსოფლიო რეკორდულად უნდა იყოს აღიარებული. დაფიქსირდა რეკორდები ყველაზე დაბალი ენერგიის მოხმარებაზე (22,76 კვტ/სთ/100 კმ), მარშრუტის ყველაზე მაღალი საშუალო სიჩქარე 100 კმ (136 კმ/სთ) და 700 კმ (125 კმ/სთ), ყველაზე გრძელი მარშრუტი ელექტრო ფრენით 24 საათში. (327 კმ), 48 საათი (608 კმ) და 56 საათი (839 კმ). დანიის საჰაერო ძალებმა, ნახშირბადის ემისიების შემცირების კამპანიის ფარგლებში, შეიძინეს ორი ელექტრო თვითმფრინავი Velis Electro პილოტების მომზადებისთვის

იხ. ვიდეო - Итоги 2020. Все электросамолеты, о которых мы рассказывали в новостях об электромобилях за 2020 - 2020 წლის შედეგები. ყველა ელექტრო თვითმფრინავი, რომელზედაც ჩვენ ვისაუბრეთ სიახლეებში 2020 წლის ელექტრომობილების შესახებ

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                               რეფლექსები

                                                 

                                                               ხელის ჩაჭიდების რეფლექსი
 (ლათ. reflexus - ასახვა ) — ეწოდება ორგანიზმის საპასუხო რეაქციას გამღიზიანებელზე, რომელსაც ცენტრალური ნერვული სისტემა ახორციელებს და აკონტროლებს. რეფლექსები თანდაყოლილი ქცევის ფორმებია და ისინი ახალშობილს გარემოსთან ადაპტაციაში ეხმარებიან. 

• სუნთქვის რეფლექსი - სუნთქვა აირთა ცვლის პროცესია, რომლის დროსაც ორგანიზმი ითვისებს ჟანგბადს და ნახშიროჟანგს გამოყოფს. სუნთქვის რეფლექსი თანდაყოლილია და ყოველგვარი ძალდატანებისა და გაცნობიერების გარეშე მიმდინარეობს. ეს რეფლექსი სიცოცხლის ბოლომდე აქვს ადამიანს.

• წოვის რეფლექსი - პირთან თითის ან რაიმეს მიახლოებისას ახალშობილი იწყებს მის წოვას.

• თვალის გუგის რეფლექსი - ძლიერი შუქის მინათება იწვევს გუგების დავიწროებას,ხოლო სიბნელეში გუგები ფართოვდება. ეს რეფლექსი გრძელდება მთელი სიცოცხლე.

• თავიდან კისერზე - ძლიერი შუქის მინათება იწვევს თავის უკან გადაგდებას. გრძელდება 4 თვემდე.

• არშავსკის ქუსლის რეფლექსი - ქუსლის ძვალზე ზომიერი ზეწოლით დროული ახალშობილი იღებს ტირილის ნიღაბს. გრძელდება 1-3 თვემდე.

• ბაუერის ცოცვის რეფლექსი - 1,5-2 თვემდე. თუ ახალშობილს დავაწვენთ მუცელზე და ხელით შევეხებით მის ფეხის გულებს მოხდება ფეხების უკუკვრა.

• საყრდენის რეფლექსი - ბავშვს თუ დავიჭერთ საყრდენის მიმართულებით, დავინახავთ რომ შეეცდება დადგეს (ეძებს საყრდენს). გრძელდება 2 თვემდე.

• სიარულის რეფლექსი - თუ ბავშვს ავიყვანთ ხელში და დავიჭერთ საყრდენთან ახლოს, დავინახავთ რომ დაიწყებს ფეხების რითმულ მოძრაობას საყრდენის მიმართულებით. ეს რეფლექსი 2-3 თვის ასაკისთვის ქრება.

• ხვოსტეკის ფენომენი - მგლის ფოსოში თითის დარტყმა იწვევს ტუჩის, ცხვირის, თვალის გარეთა კუთხის კუნთების შეკუმშვას. გრძელდება 3 თვემდე.

• ხორთუმისებური რეფლექსი - პირის კუთხესთან თითის დარტყმა იწვევს ტუჩების წინ წამოწევას. გრძელდება 3 თვემდე.

• მკერდის მოძებნის რეფლექსი - ახალშობილს აქვს მკერდის მოძებნის უნარი. რაიმე საგნის პირთან მიახლოების შემთხვევაში ცდილობს მის პირში ჩადებას.

• მოროს რეფლექსი - თუ ახალშობილს ავიტაცებთ ან მაგიდაზე ხელს დაკაკუნებთ მასთან ახლოს, ის გააკეთებს ხელების შემოხვევის მოძრაობას, იდაყვის მოხრით. ეს რეფლექსი გრძელდება 4 თვემდე.

• კისრის რეფლექსი - ამ რეფლექსს მოფარიკავის პოზასაც უწოდებენ. ბავშვს თუ დავაწვენთ ზურგზე და თავს მივუბრუნებთ, იმ მხარეს საითაც თავს მივუბრუნებთ ხელს და ფეხს გაჭიმავს, ხოლო მეორე მხარეს კი მოხრის. ამ რეფლექსის მეშვეობით ამოწმებენ ცენტრალური ნერვული სისტემის ფუნქციონირებას. ქრება 4 თვის ასაკში.

• ბაბკინის რეფლექსი - თუ ბავშვს ხელის გულზე ან მხრის სახსარზე დავაჭერთ ხელს, იმ მხარეს თავს მიაბრუნებს და პირს გააღებს. გრძელდება 5 თვემდე.

• ბაბინსკის რეფლექსი - თუ შიშველ ტერფზე თითს სიგრძეზე გაუსვამთ, ოთხ თითს მოხრის და ცერს წამოწევს(აბზეკს). გრძელდება 6 თვემდე.

• ცურვის რეფლექსი - ახალშობილს შეუძლია ცურვა. არსებობს მოსაზრება რომ ეს რეფლექსი 6 თვის ასაკამდე გრძელდება, მაგრამ თუ დაბადებიდან ერთ დღეს მაინც გამოვატოვებინებთ ცურვა დაავიწყდება.

• პერესის რეფლექსი - თუ კეფის კუთხიდან კისრის მალების წანაზარდებზე თითს გავაყოლებთ ბავშვის რეაქცია იქნება: ა)ხანმოკლე აპნოე ბ)ყვირილი გ)ლორდოზი-თეძოს აწევა დ)ზემო კიდურების მოხრა ე)გენერალიზებული ჰიპერტონია ვ)ანალური ხვრელის გამოზნექა;დეფეკაცია.

• გლაბულარული რეფლექსი - გლაბელის არეში თითის ან ჩაქუჩის დარტყმას მოსდევს თვალის ირგვლივ კუნთების შეკუმშვა.

• ხელის ტაცების რეფლექსი - ახალშობილი ხელის მტევანთან მიახლოებულ საგნებზე ჩაჭიდებას ცდილობს,აკეთებს ტაცების მოძრაობას. გრძელდება 5 თვემდე.

• ტერფის ტაცების რეფლექსი - ახალშობილი ფეხის გულთან მიახლოებული საგნების ჩაბღაუჭებას ცდილობს. გრძელდება 9 თვემდე

იხ. ვიდეო  - პირობითი და უპირობო რეფლექსები

არსებობს მოსაზრება, რომ რაღაცაზე ფსიქიკური დამოკიდებულება გამოწვეულია პირობითი რეფლექსის ფორმირებით. მაგალითად, ნარკოტიკებზე ფსიქიკური დამოკიდებულება დაკავშირებულია იმ ფაქტთან, რომ გარკვეული ნივთიერების მიღება დაკავშირებულია სასიამოვნო მდგომარეობასთან (ფორმირდება პირობითი რეფლექსი, რომელიც გრძელდება თითქმის მთელი სიცოცხლის განმავლობაში). ხარლამპი ტირასი, ბიოლოგიის დოქტორი, თვლის, რომ „პირობითი რეფლექსების იდეა, რომლებთანაც მუშაობდა პავლოვი, მთლიანად ეფუძნება იძულებით ქცევას და ეს იძლევა [ექსპერიმენტების შედეგების] არასწორ რეგისტრაციას“. „ჩვენ დაჟინებით მოვითხოვთ: ობიექტი მაშინ უნდა შეისწავლოს, როცა ის ამისთვის მზად იქნება. შემდეგ ვმოქმედებთ როგორც დამკვირვებლები, ცხოველის გაუპატიურების გარეშე და, შესაბამისად, უფრო ობიექტურ შედეგებს ვიღებთ

იხ. ვიდეო - რეფლექსი. რეფლექსური რკალი