იუპიტერი (ღმერთი)

                                                        

იუპიერის ქანდაკება ტონასში პრადოს ნაციანული მუზეუმი   IV ს. ჩვ. წ. აღ ცის ღმერთი ,  დღის სინათლის , ჭექაქუხილის, მამა ღმერთების, უმაღლესი ღვთაება რომაელების.

მითოლოგია - უძველესრომაული რელიგია

სქესი - მამრობითი

მამა - სატურნი

ძმები და დები - იუნონა და ვესტა

შვილები - ვულკანი, დიანა, ჰერკულესი, ბახუსი, პროზერპინა,  იუვენტა, მარსი, ბელონა, მინერვა, აპოლონი, იარბანტი და მერკური

სხვა - ზევსი, პერუნი  და ტორი.

რომაულ მითოლოგიაში ჭექაქუხილის და ელვის ღმერთი, და მას იგივე როლი ჰქონდა, როგორც ზევსს ბერძნულ პანთეონში. მას უწოდებდნენ იუპიტერ ოპტიმუს მაქსიმუსი (იუპიტერი უმაღლესი, უდიდებულესი), როგორც რომაული სახელმწიფოს მფარველ ღვთაებას, კანონისა და სოციალური წესრიგის განმკარგავს. სახელი მომდინარეობს სიტყვებიდან Jove და pater (ლათ. მამა).

ამავე ღმერთის სახელი დაერქვა პლანეტა იუპიტერს და თავდაპირველად ხუთშაბათსაც (ამჟ. ფრანგ. jeudi, ლათ. Jovis Dies-დან). ლინგვისტური კვლევების თანახმად ეს სახელი უნდა მომდინარეობდეს გერმანიკული Tiwaz (და Zeus)-დან, რომელიც ასევე სამშაბათს ერქვა. ასევე ეტიმოლოგიური კავშირია ვედურ რელიგიასთან (Dyaus Pita).

სახელი იუპიტერი (ლათ. Iuppiter, ირიბად ემთხვევა ძირზე Iovi-/Iove-) წარმოდგება არქაული ლათინურიდან Iovis pater/Diēspiter, ამომავალი პრანდოევროპული ტერმინი  *Dyēus Ph₂tēr («მამა - ღმერთი»).
                                                 
                                                        იუპიტერი მარმარილოს ქანდაკება

თავდაპირველად იტალიელები უპირატესობას ანიჭებდნენ ღმერთს ზეციური სინათლის. მას უძღვნიდნენ დღე-ღამეს სასვსე მთვარეს (იდი), როცა ციური მნათობი უნათებენ დედამიწას დღე და ღამეს. ამ დღეს იუპიტერთან მიჰქონდათ შესაწირი მთის მწერვალზე ან ბორცვების. რომის კაპიტოლიუმზე მას სწირავდნენ თეთრ ცხვარს ჩდრილოეთ ბორცვის მწერვალზე. იტალიელები კერძოდ კი რომაელებს სჯეროდათ, რომ ყველაფარი რაც ხდება ცაში ხდება იუპიტერის ნებით. განსაკუთრებული ყურადღებით მიმართავდნენ ჭექა ქუხილსა და წვიმას. ელვას აფასებდნენ როგორც ნიშანი ამ ღმერთის, ამიტომ ის ადგილი სადაც დაეცემოდა მიწა ხდებოდა წმმინდანი.
                                                        
                                                        იუპიტერის ქანდაკება ვატიკანი რომი

იუპიტერმა განაყოფიერა მიწა რის შემდეგ აღმოცენდა მოსავალი. განსაკუთრებული პატივისცემდა იუპიტერი ყურძენს. 19 აგვისტოს აცყობდნენ დღესასწაულს დასაწყისი ყურძნის აღების (ჩვენებუსად რთველი) ხოლო 11 ოქტომბერს დასასრულს. როცა რომაელები გადავიდნენ ათდღიანიდან შვიდ დღიანი კვირაზე, იუპიტერს პატივსმიაგებდნენ ოთხშაბათობით. ეს ღმერთზე დამოკიდებული იყო წესრიგი მთელ მსოფლიოში,  სეზონის შეცვლა,  თვის, ღამის და დღის. ციდან იუპიტერი ყველაფერს ხედავდა ვერცერთი დანაშაული ვერ იქნება დარჩენილი დაუსჯელად. ფიცი იუპიტერის სახზელით არ შეძეიძლებოდა დარღვეულიყო შიშის გამო ღვთის კარის.

როგორც უმაღლესი ღვთაება იუპიტერს ჰქონდა მასთან თავისი მრჩევლები ღმერთებისგან და ცყვიტავდა ყველა დედმიწის საკითხებს ავგურების შუამავლობით (ანუ ქურუმების) უგზავნიდა ნიშნებს ის თავისი ნების. იუპიტერი იყო ღმერთი სრულიად რომის სახელმწიფოსი, მისი ხელისუფლებისა და ძალისა. მისი უმთავრესი სალოცავი იყო კაპიტოლიუმის ბორცვზე რომის ცენტრში, რის გამოც იუპიტერს დამატებით ეძახდნენ იუპიტერი კაპიტოლიუმის. ეს ტაძარი იყო რელიგიური ცენტრი მთელი სახელმწიფოსი. დაქვემდებურებლები რომში მიჰქონდათ შესაწირი კაპიტოლიუმზე და აღმართული თავისთან ტაძრებიდან.

მიჩნეული იყო რომ იუპიტერი იცავდა რომი კანონებს და სახელმწიფოს, და წარმოადგენდა ზეციური მართველს რომის. რომის იმპერიის ეპოქაში იუპიტერი გახდა მფარველი იმპერატორების. მნიშვნელოვანი აქტი სახელმწიფო ცხოვრებაში (მსხვერპლშეცირვა, ფიცი ახალი კონსულების, პირველ წლებში სხდომა სენატის) მიმდინარეობდა კაპიტოლიუმის ტაზარში იუპიტერის.იუპიტერის კულტი მთელრომის იმპერიაში გავრცელდა. რომის იპერიის დაცემის შედმგომ იუპიტერი და ზევს არ განარჩევდნენ. იუპიტერს როგორც ზევს გამოხატავდნენ სრული ღიღსებით წვერით, ხშირად ტახტზე, არწივით, ელვით და სკრიპტით.

სწორედ ეს სახელი დაერქვა მეხუთე პლანეტას მზის სისტემის ყველაზე დიდს მზის სისტემაში )ძველი ბერძნები მას ეძახდნენ ზევს  იხ. ასტრ. იუპიტერი ლინკზე

იხ. ვიდეო