пятница, 10 января 2025 г.

ფსტა

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                    ფსტა
ფისტას ხე (ლათ. Pistácia vera) არის მრავალღეროვანი ხე, ხშირად ბუჩქოვანი, სახეობა Pistachio (Pistacia) გვარის Anacardiaceae ოჯახისა.

ნამდვილი ფისტა უძველესი დროიდან ფართოდ ცნობილი და ღირებული მცენარეა, საკვები ხილის, ტანინების, ფისისა და ხის წყარო.
განაწილება და ეკოლოგია
ბუნებრივ პირობებში გვხვდება შუა აზიის მთის კალთებზე (ყირგიზეთი, ტაჯიკეთი, თურქმენეთი, უზბეკეთი), ჩრდილო-აღმოსავლეთ ირანში და ჩრდილოეთ ავღანეთში. მსგავს კლიმატურ პირობებში ის გამოყვანილია და წარმატებით კულტივირებულია მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში.

ფისტას ხის პირველადი ჰაბიტატი არის სუბტროპიკული უდაბნოებისა და ნახევრადუდაბნოების ლანდშაფტის ზონაში და ზომიერი უდაბნოს ზონის სამხრეთ კიდეზე.

ის იზრდება მთისწინეთსა და დაბლობში ლოესის, კლდოვან და კლდოვან ფერდობებზე (სიმაღლეები ზღვის დონიდან 400-დან 2000 მ-მდე). სიმაღლის ზონალობის სახეებია უდაბნო-სტეპური. ნამდვილ ფისტას უკავია სუბტროპიკული ქსეროფილური იშვიათი ტყეების და მაღალი ეფემეროიდების სარტყელი. ეს სარტყელი ქვევით ესაზღვრება ეფემეროიდულ უდაბნოებს, ზედა საზღვრებში კი ეხება მთის ფესკუს სტეპებს ან მაღალი და ზერავშანის ღვიის იშვიათ ტყეებს. ნამდვილ ფისტას თან ახლავს რამდენიმე მერქნიანი მცენარის სახეობა: ბუხარას ნუში, სამხრეთის ბუჩქნარი და გრიფიტის წითური. სარტყლის ბალახოვანი საფარი შედგება ხორბლის ბალახისაგან, ფერულასაგან, ასტრაგალიისა და ეკლიანი კუზინიისგან. სხვა ბალახებს შორის, ველური ტიტები და ერემურუსები ყვავილობის სილამაზით გამოირჩევიან.

ფისტა, როგორც წესი, ქმნის იშვიათ ტყეებს, რომლებშიც ცალკეული ხეები ერთმანეთისგან 5-10-დან 50-100 მ-მდეა დაშორებული და არასოდეს იკეტება გვირგვინით. ფისტას ხეების ფართობი საგრძნობლად შემცირდა ხანძრის გამო, რომელიც მეცხოველეებმა ხელოვნურად გამოიწვია ბალახის სადგამის გასაუმჯობესებლად, ასევე საწვავისთვის ხეების მოჭრით და სახნავ-სათესი მიწებისთვის ტყის სადგომების გაწმენდით.

ფისტა არის გამოხატული ქსეროფიტი, იზრდება კონტინენტური კლიმატის მქონე რაიონებში, რომლის დამახასიათებელი ნიშანია გრძელი ცხელი ზაფხული, როდესაც ჰაერის ტემპერატურა ხშირად ადის 40 °C-ზე, ხოლო ტენიანობა მცირდება 10%-მდე. ნიადაგის ზედაპირი თბება 70°C-მდე და არ რჩება ტენი მცენარეებისთვის გამოსაყენებლად.

ფისტას უყვარს სინათლე, არის სითბოს და ყინვაგამძლე და ადვილად იტანს ყინვებს -30 °C-მდე. უპირატესობას ანიჭებს ნაყოფიერ, კირით მდიდარ ნიადაგებს, მაგრამ წარმატებით იზრდება ხრეშიან სუბსტრატებზე და კირქვის გამონაყარებზე.

ბოტანიკური აღწერა
ფისტა ხე, ჯიში: ნეაპოლიტანური
მრავალღეროვანი ხე ან ბუჩქი 3–7 (10) მ სიმაღლით, ყველაზე ხშირად მკვრივი, ნახევარსფერული გვირგვინით. ღერო არის მოხრილი, ჩვეულებრივ დახრილი და ღეროვანი. ძველ ტოტებზე ქერქი ღია ნაცრისფერია, მოთეთრო; ერთწლიანებზე - რუხი და მოწითალო-ყავისფერი.

ფესვები მიდის 10-12 მ სიღრმეზე და ვრცელდება 20-25 მ სიგანეზე.

ფოთლები მორიგეობითია, კენტ-ფრთიანი, ჩვეულებრივ სამფოთლიანი, სამი, ნაკლებად ხშირად ერთი, ხუთი ან შვიდი ფოთლით. ფურცლები თითქმის მჯდომარეა, ტყავისებრი, მკვრივი, გლუვი, ღია მწვანე, ზემოდან შიშველი, მბზინავი, ქვემოდან მქრქალი, წვრილად პუბესტური ან თითქმის შიშველი, ფართო ელიფსური ან მომრგვალო კვერცხისებური, ნაკლებად ხშირად ფართო ლანცოლატი, 5-11 (20-მდე) სმ. გრძელი, 5-6 (12-მდე) სანტიმეტრი წვრილად პუბესტური ან თითქმის შიშველი, უფრთო.
იხ.ვიდეო - How Are Pistachios Grown And Harvested? Cultivation Of Pistachios And Harvesting Machine - Pistachios, one of the most beloved and nutritious nuts in the world, have been cultivated for centuries. Today, the United States has emerged as the leading producer of this delicious nut, accounting for approximately 40% of world production. The production of pistachios is a lucrative business that generates significant revenue for farmers and processors alike. The total value of the U.S. pistachio crop in 2022 reached an impressive 1.9 billion dollars. The commercial production of pistachios is mainly centered in California's San Joaquin and Sacramento Valley regions, where growers produce nearly 300,000 tons of this crunchy delight annually, accounting for more than 98% of the domestic crop. Although Arizona and New Mexico also produce pistachios, their production does not match the scale of California's. In 2022, California pistachio growers achieved a record-breaking harvest, producing 1.03 billion pounds of nuts, with a farm gate value of over 1.8 billion dollars. It's clear that pistachios are not only a delicious snack but also a vital contributor to the U.S. agricultural industry.

Pistachio consumption is big in the US, but what does the process of cultivation and harvesting these pistachios look like?

In order to make this video, I have used footage from different sources. I explicitly do not claim to own this footage. If you are the owner of any of these channels and do not agree with the way I have used your footage, please shoot me a message. I will take appropriate measures immediately.




მცენარე ორწახნაგოვანია. ყვავილების სტამინირება მკვრივ, რთულ, საკმაოდ განიერ პანიკებში, 4-6 სმ სიგრძის; სამიდან ხუთ მოგრძო, მემბრანული, არათანაბარი ფურცლების პერიანთი 2–2,5 მმ სიგრძით; არსებობს ხუთიდან ექვს მტვრიანად, თითქმის მჯდომარე, 2-3 მმ სიგრძის ანტერებით. ბუშტუკოვანი ყვავილები უფრო იშვიათ და ვიწრო პანიკებში, დაახლოებით იგივე სიგრძით, როგორც მდგრადი; სამიდან ხუთამდე (ცხრამდე) წაგრძელებული, არათანაბარი, ოდნავ განიერი, ვიდრე მტვრიან ყვავილებს, ფურცლები 2-4 მმ სიგრძისაა.

ნაყოფი მსხვილი (ჩვეულებრივ, ამ გვარის სხვა სახეობებთან შედარებით, რამდენჯერმე დიდია), თითქმის ხაზოვანი-ლანცეტისებრი, ვიწრო ან ფართო კვერცხისებურიდან თითქმის მრგვალამდე, 0,8-1,5 სმ სიგრძით, 0,6-0,8 სმ სიგანით, თითქმის მრგვალი ან არარეგულარული ოვალური. პერიკარპი ადვილად გამოიყოფა (როდესაც მწიფდება), კრემისფერი, ყვითელ-კრემისფერი, ვარდისფერი, მოწითალო, მუქი წითელი ან მუქი მეწამული; ენდოკარპი (ქვა) თითქმის ყოველთვის ირიბი ფუძითაა, როგორც წესი, ერთ მხარეს ბლაგვად მოქცეული. თესლის მარცვალი მომწვანო, საკვები და ცხიმიანია.

ყვავილობს მარტ-მაისში. ნაყოფს იძლევა ივლის-სექტემბერში. ფოთლები ცვივა ოქტომბერ-ნოემბერში.

ნაყოფს იძლევა შვიდიდან რვა წლამდე, უხვი ნაყოფიერება იწყება 15 წლიდან და იზრდება 100 წლამდე. თითოეული ინდივიდი ნაყოფს იძლევა ერთწლიანი შესვენებით, განსაკუთრებით ნაყოფიერი წლები ხდება სამიდან ხუთ წელიწადში ერთხელ. ერთ ხეს შეუძლია 12-15 კგ ნაყოფის მიღება (0,3-დან 29 კგ-მდე). კულტურაში ერთი ხისგან 250 კგ-მდე ნაყოფის მიღებაა შესაძლებელი.

ქიმიური შემადგენლობა
ნედლი ფისტა თხილი
შემადგენლობა 100 გრ პროდუქტზე
ენერგეტიკული ღირებულება 563 კკალ 2352 კჯ
წყალი 3,91გრ
ცილები 20,27გრ
ცხიმები 45,39 გ
- გაჯერებული 5,556 გ
- მონოუჯერი 23,82 გ
- პოლიუჯერი 13,744 გ
 - ომეგა -3 1 გ
 - ომეგა -6 2 გ
ნახშირწყლები 22 გ
- სახამებელი 1,67 გ
- შაქარი 7,66 გ
- დიეტური ბოჭკოვანი 10,3 გ
ვიტამინები
რეტინოლი (A), მკგ 21
- β-კაროტინი, მკგ 249
თიამინი (B1), მგ 0,87
რიბოფლავინი (B2), მგ 0.16
ნიაცინი (B3), მგ 1.30
პირიდოქსინი (B6), მგ 1.70
ფოლაცინი (B9), მკგ 51
ასკორბინის მჟავა (ვიტ. C), მგ 5.6
ტოკოფეროლი (ვიტ. E), მგ 2,30
მიკროელემენტები
კალციუმი, მგ 105
რკინა, მგ 3,92
მაგნიუმი, მგ 121
ფოსფორი, მგ 490
კალიუმი, მგ 1025
ნატრიუმი, მგ 1
თუთია, მგ 2,20
სხვა
წყარო: USDA Nutrient Database
თხილის კოტილედონები (თესლის ბირთვი) მდიდარია ცხიმოვანი ზეთით (65%-მდე), ცილებით და ნახშირწყლებით. ფოთლები შეიცავს მთრიმლავ ნივთიერებებს (20%-მდე) ნაღვლის ბუგრების წარმოქმნისას მათი რაოდენობა იზრდება 30-45-მდე და 50%-მდეც კი. ჩამოსასხმელად ფისტას ხე გამოიმუშავებს ფისს, საიდანაც მიიღება პინენის შემცველი ეთერზეთი. ფოთლები შეიცავს დაახლოებით 0,01% ეთერზეთს.

ფისტას ცხიმოვანი ზეთი მიეკუთვნება არამშრალი მაღალი ხარისხის ზეთების კატეგორიას. შეიცავს ოლეინის (54-62,8%), ლინოლის (17) და უჯერი (20%) მჟავების გლიცერიდებს.

ეკონომიკური მნიშვნელობა და გამოყენება
ფისტას ნაყოფის კოტილედონებს აქვთ სასიამოვნო ნიგვზის გემო, ისინი არომატულია და გამოიყენება როგორც ახალი, დამარილებული და შემწვარი სახით, ასევე საკონდიტრო ნაწარმში. ფისტას ზეთი კარგი გემოთია, მაგრამ სწრაფად ხდება გახეხვა; გამოიყენება ძეხვის წარმოებაში, პარფიუმერიასა და მედიცინაში, ასევე ლაქის დასამზადებლად.
იხ.ვიდეო - Фисташки/Pistachios | Как их выращивают и обрабатывают - Фисташки | Как их выращивают и обрабатывают.
Фисташка настоящая или фисташковое дерево (лат. Pistácia véra, семейство Сумаховые) – вечнозеленое или листопадное многоствольное дерево (в определенных климатических условиях – кустарник) высотой 3 – 10 м, с широкой шаровидной кроной, хорошо известное как источник обладающих многими полезными свойствами питательных плодов (фисташковых орехов), ценного невысыхающего жирного масла,  очень крепкой и прочной высококачественной древесины, дубильных и смолистых веществ, танина и других продуктов. 

Согласно утверждению ученых фисташки относятся к числу самых старых цветущих культур на нашей планете, где они существуют уже около 80 миллионов лет и объединяют до 20 различных видов, отличающихся своим предназначением (пищевое, техническое, декоративное). Родиной их являются пустынные, полупустынные районы, а также каменистые предгорья и низкогорья (500 – 2200 м над уровнем моря) в Африке, Южной Европе, Азии. Эти растения встречаются и в Америке, куда они были завезены в 1880-х годах, и где ареал обитания фисташек охватывает территорию от Мексики до южных штатов США (Калифорния, Техас) включительно. 

В дикой природе фисташки растут одиночными экземплярами, либо образуют редколесье. Связано это с их необычной двухъярусной корневой системой, благодаря которой растения могут получать влагу как с почвенных пластов, находящихся на глубине 10 – 15 м (в периоды длительной засухи), так и с поверхностных горизонтов (во время интенсивных осадков), где их корни располагаются в верхнем шаре, охватывая площадь приствольного круга радиусом до 20 – 25 м. Такая значительная удаленность корней и объясняет большую дистанцию между соседними деревьями фисташек – растения смыкаются не кронами, а своими корневыми системами.




ნამცხვარი გამოიყენება პირუტყვისა და ფრინველის საკვებად. ნაყოფი გამოიყენება ყავის შემცვლელის დასამზადებლად.

მცენარე ითვლებოდა ძლიერ სამკურნალო საშუალებად ცხოველთა შხამების წინააღმდეგ. ფისტას თესლს აქვს კარგი ზოგადი მატონიზირებელი ეფექტი, მათი გამოყენება რეკომენდებულია სერიოზული დაავადებების შემდეგ, მნიშვნელოვანი ფიზიკური და გონებრივი სტრესით.

ფოთლის ნაღველი, რომელიც ცნობილია როგორც "ბუზღუნჩა", შეიცავს 30-50% ტანინს და ვარგისია ტექნიკური და სამკურნალო ტანინის წარმოებისთვის. გარდა ამისა, „ბუზღუნჩასგან“ მიიღება ჟოლოსფერი, ლურჯი და შავი საღებავები, რომლებიც გამოიყენება ტექსტილის მრეწველობაში ბამბის, აბრეშუმის და შალის ქსოვილების შესაღებად. 1 ჰა ფისტადან შეგიძლიათ მოაგროვოთ 5-10 კგ „ბუზღუნჩა“.

ხალხურ მედიცინაში თესლს იყენებდნენ როგორც ტკივილგამაყუჩებელ საშუალებას ღვიძლისა და კუჭის კოლიკის დროს, ანემიის დროს, როგორც ღებინების საწინააღმდეგო და ტუბერკულოზის საწინააღმდეგო საშუალება, როგორც გულის ფუნქციის გასაუმჯობესებლად და სპერმის გამომუშავების ხელშემწყობი საშუალება. ნაღველები შემოთავაზებულია შემკვრელ საშუალებად გამოსაყენებლად.

ცხიმოვანი ზეთები გამოიყენება საღებავებისა და ლაქების ინდუსტრიაში.

დაჭრისას ფისტა გამოიმუშავებს ფისს, რომელიც გამოიყენება მაღალი ხარისხის ლაქების დასამზადებლად. ერთი ხიდან პიკის პერიოდშიფისოვანი ნაკადით (ივლისი - აგვისტო) მიიღება 40 გ-ზე მეტი ფისი. ჩვეულებრივ, ძველი მამრობითი ნიმუშები იჭრება, რადგან ეს ოპერაცია აზიანებს ხეს.

ფისტას ხე ერთ-ერთი ყველაზე მკვრივი და ძლიერია და ძალიან ღირებულია ხუროში, განსაკუთრებით ინსტალაციისთვის; აქვს მაღალი კალორიული ღირებულება.

ფისტას აქვს მნიშვნელოვანი ნიადაგდაცვითი და ეროზიის საწინააღმდეგო მნიშვნელობა და ემსახურება ცხოველთა საკვების მიწებს.
ფსტა ხელს უწყობს დაავადების შემდეგ სწრაფად გამოჯანმრთელებას და აქვეითებს არტერიულ წნევას.
იხ.ვიდეო - რა პოტენციალი აქვს საქართველოში ფისტას წარმოებას? - მსოფლიოში ფისტას წარმოება რეკორდულ ნიშნულს უახლოვდება, მასზე მოთხოვნა სულ უფრო იზრდება, წამყვანი ქვეყნები კი წარმოებას აფართოვებენ. 2020/21 წლების სეზონზე, აშშ-ის სოფლის მეურნეობის დეპარტამენტის მონაცემებით, მსოფლიოში ფისტას წარმოება რეკორდულ, 1 მლნ ტონას უახლოვდება. წინა სეზონთან შედარებით, წარმოება 40%-ით არის გაზრდილი. აღსანიშნავია, რომ ჩვენს რეგიონში ფისტის მიმართ ინტერესი სულ უფრო მზარდია. კერძოდ, საქართველოში უკვე დაფუძნებულია ფისტის ასოციაცია და გაშენებულია ბაღები, რომელთა ფართობი იზრდება.




Комментариев нет:

კედარი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -                                       კედარი Cedrus libani კედარი  ( ლათ.   Cedrus ) მა...