ბნელი მატერია

                              ბნელი მატერია

                                           

 მატერიის ფორმა, რომელიც გალაქტიკებისა და სამყაროს უდიდესი სტრუქტურების ფორმირებას ახდენს. ის ჩვეულებრივი მატერიის ნაწილაკებს ერთმანეთისკენ იზიდავს. ბნელი მატერია დიდი აფეთქების პირველივე წამს წარმოიქმნა. როგორც ცნობილია, დაკვირვებადი სამყაროს 27% სწორედ ბნელი მატერიისგან შედგება.
იხ. ვიდეო

თანამედროვე კოსმოლოგიური წარმოდგენით სამყარო შედგება ბნელი ენერგიისგან 74% ბნელი ნერგიისგან 22%, გალაქტიკათშორისო გაზისგან 3,6%, და ვარსკვლავებისგან დასხვა ხილული მატერიისგან. ბნელი მატერია წარმოაგდენ ჰოპოთეთური ფორმას მატერიის რ-იც არ გამოსივებს ელექტრომაგნიტური გამოსხივებას აქედან გამომდინარე მისი აღმოჩენას ართულებს და შეძლებელს ხდის პირდაპირი დაკვირვებით აღმოჩენას.

თანამედროვე დაკვირვებები: ცნობილია, რომ ბნელი მატერია ურთიერთქმედებს ,,ხილული'' (ბარიონული) ნივთიერებებთან, უკიდურეს შემთხვევაში გრავიტაციულად მაინც და წარმოადგენს თავისთავად გარემოს კომოლოგიური სიმკვრივეში, რადენჯერმე აღემატება ბარიონების სიმკვრივეს. ბნელი მატერიის ჰიპოთეზა 30-იან წლებში შვეიცარიელმა ასტრონომმა ფრიც ცვიკიმ გამოთქვა. მან ის სიჩქარეები გაზომა, რომლითაც გალაქტიკები ბრუნავენ დედამიწიდან 321 მილიონი სინათლის წლით დაშორებული ვერონიკას თმების (გალაქტიკების ერთობლიობა) ცენტრის ირგვლივ. ცვიკმა გამოიანგარიშა, რომ თუ ამ გროვის მასა, მისი ხილული გალაქტიკების მასაზე მეტი არ იქნებოდა, გალაქტიკები დიდი ხნის წინ გაიფანტებოდნენ. მისი ვარაუდით, ის ფაქტი, რომ „ვერონიკას თმები“ მილიარდობით წლების განმავლობაში არსებობდა, იმას ნიშნავს, „რომ სამყაროში ბნელი მატერია გაცილებით უფრო მაღალი სიმკვრივის მქონეა, ვიდრე ხილული მატერია“. შემდეგმა კვლევებმა აჩვენა, რომ გალაქტიკები არასდროს ჩამოყალიბდებოდნენ, თუ ბნელი მატერიის მიერ განპირობებული გრავიტაცია პირველად სუბსტანციებს ერთად არ შეაგროვებდა, როდესაც სამყარო ახალგაზრდა იყო. 
რასებობს ჰიპოთეზა, რომ სოლიდური ნაწილი ბნელი მატერიის შედგენს პირველყოფილი შავ ხვრელებს, რ0იც წარმოიქნენ პირველ წამებში დიდი აფეთქების შემდეგ. კლასიდიკაციით კი მოიზრება ცხელი ბნელი ენრგია ცივი და თბილი. ასტრონომიული დაკვირვებბები  დინაური - განლაგება რადიალური სიჩქ. გალაქტიკების გროვების (ან ვარსკავლავების გალაქტიკებში) ცვიკის მეთოდით სრული არსენალით თანამედროვე ინსტიტუტის ინსტრუმენტალური  მეთოდით.
გაზოდინამიკური - რდგენული გამოსხივების დახმარებით ცხელი გაზების
                                                 

გალაქტიკის გროვა  Abell 1689(გადრებული ტელესკოპ ჰაბლის). გალაქტიკები თვითონ გროვაში  გამოსახული ყვითელო ფერით ; გალაქტიკებიუკანა  ფონზე (ლურჯი და წოთელი) მოხრილია გრძელი  რკალებით (ჩანს გადიდებისას  სურათის)

                                                                

გროვა გალაქტიკა ტყვია (გადაღებული ტელესკოპი «ჰაბლის » + «ჩანდას»). სრული გადანაწილება მასის , მიღებული  დამუსავებისას  ძლიერი და   სუსტი გრავიტაციული ლინზერირებისას, ნაჩვენებია სურათი, რენდგენული გამოსხივების ცხელი გაზების ნაჩვენებია  წითლად

ასევე არის ალტერნატიული თეორიებიც მაგ., პლაზმური კოსმოლოგიის

 ან მატერია სხვა განზომილების (პარალელური სამყაროს) ამ თეორიის მთავარი იდეა მდგომარეობს იმაში, რომ შემოდის დამატებით განზომლება გრავიტაცია რბულობს როგორც უნიკალური ტიპი ურთიერთქედების, რ-აც შეუძლია მოქედება ჩვეს სივრცეზე დამტებითი განზოლიებიდან. ამ თვალთახედვას შეუძლია დაეხლაროს ახსნა უშუალოდ სუსტი გრავიტაციული ურთიერთქმედება შედარებით სამი სხვა ძირითადი ურთიერთქედების (ელექტრომაგნიტური, ძლიერი და სუსტი) სუსტი გრავიტაცია, რ-საც შეუძლია ურთიერთქედება მასიური მატერიასთან დამატებითი განზომილებაში, შეაღწიოს ბარიერში, მოუცვდომელი სხვა ურთიერთქედებისგან.

აქედან გამომდინარე ეფექტი ბნელი მატერიის ლოგიკურად შესაძლებელია აიხსნას ურთიერთქედებას ხილული მატერისსთან ჩვენი ჩვეულებრივი განზომილება მასიური მატერიაში სხვა (დამატებითი, უხილავი) განზომილებიდან გრავიტაციით. ამვე დროს დანარჩენი ტიპი ურთიერთქედების ეს განზომილებები ამ მატერიას მათ არ შეუძლიათ რაფრით შეიგრძნოს, არ შეუძლიათ ირთიერთქედება. მატერია სხვა განზომილების ფაქტიურად პარალელური სამყაროები შეუძლიატ ფორმირება მოახდინოს სტრუქტურები (გალაქტიკები, გროვები ) მსგავსი ჩვენი განზომილების უნარი აქვთ ფორმირება მოახდინოს თავისი, ეკზოტიკური სტრუქტურები, რ-ებიც ჩვენთან განზომილებაში აღიქმება როგორც  გრავიტაციული გალო გარშემო ხილული გალაქტიკები.

ასევე ტოპოლოგიური სივცის  დეფექტი.

იხ. ვიდეო

დაკვირვების შედეგები მიჩნეულია, რომ გარკვეული ნაწილი ბნელი მატერიის არის ჩვეულებრივი ნვთიერება არის, მაგრამ არ ასხივებს ელექტრომაგნიტური გამოსხივებას ან ასხვიბეს ძალინ მცირე რაოდენობით პირდაპირი აღმოჩენა შეუძლებელია.