ჯონ ფოსტერ დალესი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                      ჯონ ფოსტერ დალესი

(ინგლ. John Foster Dulles; დ. 25 თებერვალი, 1888 - გ. 24 მაისი, 1959) – ამერიკელი დიპლომატი. რესპუბლიკელი პარტიის წევრი, მან 1953 წლიდან 1959 წლამდე შეერთებული შტატების სახელმწიფო მდივნის თანამდებობა ეკავა პრეზიდენტ დუაიტ ეიზენჰაუერის დროს. მნიშვნელოვანი ფიგურა იყო ცივი ომის დასაწყისში, ასევე მთელ მსოფლიოში კომუნიზმის წინააღმდეგ აგრესიული პოზიციის მომხრე.

დალესი დაიბადა ვაშინგტონში და ჯორჯ ვაშინგტონის უნივერსიტეტის სამართალის ფაკულტეტის დაამთავრების შედმეგ დაიწყო მუშაობა ნიუ-იორკის „Sullivan Cromwell“--ს იურიდიულ ფირმაში. ბაბუა მისი, ჯონ ვ. ფორტერი და ბიძა, რობერტ ლანსინგი, ორივეს შეერთებული შტატების სახელმწიფო მდივნის პოსტი ეკავათ, ხოლო მისი ძმა, ალენ დალესი, 1953 წლიდან 1961 წლამდე ცენტრალური დაზვერვის დირექტორად მუშაობდა. ჯონ ფოსტერ დალესი მსახურობდა ომის ინდუსტრიების საბჭოში პირველი მსოფლიო ომის დროს და იყო აშშ-ის წარმომადგენელი, 1919 წლის პარიზის კონფერენციაზე. შემდეგ გახდა თავისუფალი ერების ასოციაციის წევრი, რომელიც მხარს უჭერდა აშშ-ის ჩართვას ერთა ლიგაში. დალესმა ასევე ხელი შეუწყო დავის გეგმის შედგენას, რაც მიზნად ისახავდა ევროპის სტაბილიზაციას, გერმანიის ომის რეპრესიების შემცირებით.

1944 და 1948 წლებში დალესს ტომას ე. დუეის, რესპუბლიკური პრეზიდენტობის კანდიდატის, საგარეო პოლიტიკის მთავარი მრჩევლის თანამდებობა ეკავა. მან ასევე ხელი შეუწყო გაეროს წესდების პრეამბულის შედგენას და მუშაობდა გაეროს გენერალური ასამბლეის დელეგატად. 1949 წელს დიუიმ იგი სენატად დანიშნა, რათა სენატორ რობერტ ვაგნერის გადადგომით დაცარიელებული თანამდებობა შეევსო. ეს თანამდებობა მას ოთხი თვის განმავლობაში ეკავა, ხოლო ჰერბერტ ლემანის სპეციალურ არჩევნებში დამარცხების შემდეგ კი თანამდებობა დატოვა.

მას შემდეგ, რაც ეიზენჰაუერმა გაიმარჯვა 1952 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებში, მან დალესი სახელმწიფო მდივნად დანიშნა. როგორც სახელმწიფო მდივანი, დალესი კონცენტრირებული იყო ცივი ომის ალიანსების მშენებლობაზე და გაძლიერებაზე, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანწილად ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაციაზე. იყო სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ხელშეკრულების ორგანიზაციის არქიტექტორი, რომელიც იყო ანტი-კომუნისტური თავდაცვითი ალიანსი შეერთებულ შტატებსა და რამდენიმე სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ქვეყანას შორის. მან ასევე ხელი შეუწყო 1953 წლის ირანის გადატრიალებას და 1954 წელს გვატემალის გადატრიალებას. მან მხარი დაუჭირა მასიური შურისძიების სტრატეგიას საბჭოთა აგრესიის საპასუხოდ. მსხვილი ნაწლავის კიბოთი დაავადებული დალესი 1959 წელს თანამდებობიდან გადადგა და იმავე წელს გარდაიცვალა.

ადრეული ცხოვრება

ვაშინგტონში დაბადებული დალესი იყო ხუთ შვილიანი ოჯახის უფროსი ვაჟი, მისი მშობლები იყვნენ პრესვიტერიანელი ალენ მეის დალესი და მისი მეუღლე, ედიტი. ბაბუა მისი, ჯონ უელს დალესი, პრესვიტერიელი მისიონერი იყო ინდოეთში. დედის მხრიდან კი ბაბუა, ჯონ ვ. ფოსტერი, იყო ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტოს დირექტორი. ხოლო მისმა ძმებმა დაამთავრეს ნიუ-იორკის უატერთაუნის საჯარო სკოლა.

დალესი სწავლობდა პრინსტონის უნივერსიტეტში, რომელიც 1908 წელს დაასრულა. პრინსტონში, იგი იყო ამერიკის „Whig-Cliosophic“ საზოგადოების დებატების გუნდს. შემდეგ კი სწავლობდა ჯორჯ ვაშინგტონის უნივერსიტეტის იურიდიულ ფაკულტეტზე.

ქორწინება და ოჯახი

მისი ორივე ბაბუა და ბიძამისი, რობერტ ფოსტერი, სახელმწიფო მდივნის თანამდებობები ეკავათ. მისი უმცროსი ძმა, ალინ ველს დალესი ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტოს დირექტორად მუშაობდა ეიზენჰაუერიას დროს, ხოლო მისი უმცროსი და, ელეონორ ლანსინგ დალესი, ცნობილია ევროპის ეკონომიკის წარმატებული რეკონსტრუქციით.

1912 წლის 26 ივნისს, დალესი დაქორწინდა ჯანეტ პომეროი ევერიზე (1891-1969), თეოდორ მ. პომეროის შვილიშვილზე, რომელიც შეერთებული შტატების ყოფილი კონგრესმენი და წარმომადგენელთა პალატის სპიკერი იყო. მათ ორი ვაჟი და ქალიშვილი შეეძინათ. მათი უფროსი ვაჟი ჯონ დალი (1913-2008) იყო ისტორიის პროფესორი და სპეციალისტი ბრაზილიის თემატიკაზე ტეხასის უნივერსიტეტში. მათი ქალიშვილი ლილია დალეს ჰინშოუ (1914-1987) გახდა პრესვიტერიის მინისტრი. მათმა უმცროსმა ვაჟმა, ევერი დალესმა (1918–2008) მიიღო კათოლიციზმი, შევიდა იეზუიტთა რიგში და გახდა პირველი ამერიკელი ღვთისმეტყველი, რომელიც დაინიშნა კარდინალად.

კარიერა

ადრეული კარიერა

სამართლის სკოლის დამთავრებისა და ადვოკატთა გამოცდის ჩაბარების შემდეგ, დალესი შეუერთდა ნიუ იორკის ქალაქ სალივან და კრომველის იურიდიულ ფირმას, სადაც სპეციალიზირდა საერთაშორისო სამართალში.პირველი მსოფლიო ომის დაწყების შემდეგ, დალესი შეეცადა შეერთებოდა შეერთებული შტატების არმიას, მაგრამ უარი მიიღო დაქვეითებული მხედველობის გამო. ამის ნაცვლად, დალესი გახდა არმიის კომისია, როგორც ომის ინდუსტრიის საბჭოში მაიორი.დალესი მოგვიანებით დაბრუნდა Sullivan & Cromwell და საერთაშორისო პრაქტიკის პარტნიორი გახდა.

1915 წელს დალესის ბიძამ, რობერტ ლანსინგმა, მაშინდელმა სახელმწიფო მდივანმა, იგი ნიკარაგუაში, კოსტა რიკასა და პანამაში გაგზავნა, სავარაუდოდ, Sullivan & Cromwell კომპანიის ბიზნეს საქმიანობაზე, მაგრამ ეს იყო ფორმალური მიზეზი სინამდვილეში ლათინოამერიკული სახელმწიფოების მეთაურებს მხარ დასაჭერად წავიდა, რათა აშშ-ის საომარი მოქმედებები განახორციელებინათ გერმანიის წინააღმდეგ. დალესმა ვაშინგტონს ურჩია მხარი დაეჭირა კოსტა რიკის დიქტატორს, ფედერერიკო თინოკოს, იმ მოტივით, რომ იგი იყო ანტი-გერმანული, და ასევე წაახალისა ნიკარაგუას დიქტატორი, ემილიანო ჩამორო, რომ გერმანიასთან დიპლომატიური ურთიერთობები შეჩერებინა. პანამაში დალესმა გერმანიასთან ომის გამოცხადების სანაცვლოდ უარი თქვა შეერთებული შტატების მიერ დაწესებული ყოველწლიურ გადასახადს.

იხ. ვიდეო - John Foster Dulles: More Responsible For The U.S. In Vietnam Than Any Single Individual

1920-იანი წლები

1918 წელს პრეზიდენტმა ვუდრო ვილსონმა დალესი შეერთებული შტატების დელეგაციის იურიდიულ მრჩეველად დანიშნა ვერსალის სამშვიდობო კონფერენციაზე, სადაც მსახურობდა ბიძაშვილის, სახელმწიფო მდივნის რობერტ ლანსინგის ხელმძღვანელობით.დალესმა ადრეული შთაბეჭდილება მოახდინა, როგორც უმცროსი დიპლომატი.მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი მოგონების მიხედვით იგი აშკარად ამტკიცებდა გერმანიისთვის გამანადგურებელი ანაზღაურებების დაწესებას, სხვა მოგონებებში ნათქვამია, რომ იგი უზრუნველყოფდა გერმანიის მიერ ანაზღაურებადი გადახდების გაცემას ათწლეულების განმავლობაში, როგორც აღიარებული ბერკეტი, რომელიც შეიარაღებული იყო გერმანიის მიერ მომავალი საომარი მოქმედებების წინააღმდეგ. ამის შემდეგ, ვილსონის თხოვნით მსახურობდა ომის რეპრესიების კომიტეტის წევრად. იგი ასევე იყო თავისუფალი ერების საზოგადოების ადრეული წევრი პირველი ლედი ელეონ რუზველტთანერთად,დაარსდა 1918 წელს და ცნობილი იყო როგორც საგარეო პოლიტიკის ასოციაცია, რომელიც მხარს უჭერდა 1923 წლის შემდეგ ამერიკის ერთა ლიგის წევრობას.

როგორც Sullivan & Cromwell-ის პარტნიორი, დალესმა გარდაცვლილი პაპის, ფოსტერის ექსპერტიზა საერთაშორისო ფინანსები განავითარა. მან დიდი როლი შეასრულა დავის გეგმის შედგენაში, რამაც შეამცირა გერმანიის ანაზღაურებადი გადასახადები და დროებით ამოხსნა ანაზღაურების საკითხი იმით, რომ ამერიკულმა ფირმებმა სესხი მისცეს გერმანიის სახელმწიფოებს და კერძო კომპანიებს. ამ კომპრომისის თანახმად, ფულის ინვესტიცია განხორციელდა და მოგება გაიგზავნა, როგორც ანაზღაურება ბრიტანეთსა და საფრანგეთში, რომლებიც იყენებდნენ სახსრებს აშშ-ისგან საკუთარი სესხის დაფარვისთვის. 1920-იან წლებში დალესი მონაწილეობდა ამ სესხების მილიარდი დოლარის ღირებულების დადგენაში.

დალესი ღრმად მორწმუნე იყო, 1920- იან და 1930 -იან წლებში დაესწრო ეკლესიის მეთაურთა მრავალ საერთაშორისო კონფერენციას.1924 წელს, იგი იყო დამცველი მრევლისა ჰარი ემერსონ ფოსდიკის საეკლესიო სასამართლო პროცესზე, რომელსაც პრევერსიაზე სდებდნენ ბრალს.(ეს მოვლენა გამოიწვია ფუნდამენტალისტურ-მოდერნისტული დაპირისპირება იყო საერთაშორისო ქრისტიანულ ეკლესიებში, წმინდა წერილების პირდაპირი ინტერპრეტაციისა და ახლად შემუშავებული "ისტორიულ-კრიტიკული" მეთოდის ჩათვლით. და არქეოლოგიური აღმოჩენები). საქმე იმქამდე მივიდა, როდესაც ფოსდიკმა, ლიბერალურმა ბაპტისტმა,თანამდებობა დატოვა პრესვიტერიის ეკლესიის კრებაში, რომელსაც იგი არასოდეს შეუერთდა.ჯონ ფოსტერმა გამარჯვება იზეიმა პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ.

1930-იანი წლები

ჯონ ფოსტერ დალესის კარიკატურა შანხაიში ვიზიტისას

1929 წლის Wall Street Crash- ის დასრულების შემდეგ, დალესმა წინა პრაქტიკა დაასრულა, როგორც საერთაშორისო სესხების ბროკერი და დოკუმენტირება. 1931 წლის შემდეგ გერმანიამ შეაჩერა გარკვეული დაგეგმილი გადასახადების გადახდა. 1934 წელს გერმანიამ ცალმხრივად შეაჩერა გადასახადები კერძო დავალიანებისთვის, რასაც დალესი ასრულებდა 1935 წელს ნაცისტების მმართველობით, Sullivan & Cromwell- ის უმცროსი პარტნიორებმა დალესი აიძულეს გაეწყვიტა ყოველგვარი საქმიანი ურთიერთობა გერმანიასთან. შემდეგ დალესი ხელმძღვანელობდა რელიგიურ სამშივდობოდ მოძრაობას, როგორც იზოლაციონალისტი, მაგრამ უმცროსი პარტნიორებს ხელმძღვანელობდა მისი ძმა ალენი, ამიტომ იგი უხალისოდ ასრულებდა მათ სურვილებს. 

სიკვდილი და მემკვიდრეობა

დალესი მსხვილი ნაწლავის კიბოთი დაავადდა, 1956 წლის ნოემბერში პირველი ოპერაცია გაიკეთა, რამაც ნაწლავის პერფორაცია გამოიწვია. 1958 წლის ბოლოს მუცლის ტკივილის გამო საავადმყოფოში გადაიყვანეს და დივერტიკულიტის დიაგნოზი დაუსვეს. 1959 წლის იანვარში დალესმა კვლავ დაიწყო მუშაობა, მაგრამ ჯანმრთელობის გაუარესების გამო,თებერვალში მუცლის ღრუს ოპერაცია ჩაუტარდა, ვალტერ რიდის არმიის სამედიცინო ცენტრში,მაშინ აშკარა გახდა კიბოს განმეორება. ფლორიდაში გაჯანსაღების შემდეგ, დალესი ვაშინგტონში დაბრუნდა სამუშაოდ და სხივური თერაპიისთვის.ჯანმრთელობის კიდევ უფრო გაუარესებისა და ძვლის მეტასტაზების გამოაშკარავების გამო,1959 წლის 15 აპრილს დალესმა თანამდებობა დატოვა.

დალესს შემდგომ პერიოდში მიენიჭა თავისუფლების მედალი და Sylvanus Thayer- ის ჯილდო 1959 წელს. 1959 წელს [[დასავლეთი ბერლინი|დას დალესი გარდაიცვალა ვალტერ რიდში 1959 წლის 24 მაისს, 71 წლის ასაკში.  პანაშვიდი ჩატარდა ვაშინგტონის ეროვნულ საკათედრო ტაძარში 1959 წლის 27 მაისს,დაკრძალულია არლინგტონის ეროვნულ სასაფლაოზე. ავლეთ ბერლინის]] ცენტრალურ გზას დაარქვეს ჯონ-ფოსტერ-დალეს-ალეი, სადაც ცერემონია გაიმართა სახელმწიფო მდივნის, კრის ჰერტერის მონაწილეობით.

ვაშინგტონ დალესის საერთაშორისო აეროპორტი, დალესში, ვირჯინიასა და ჯონ ფოსტერ დალსის, საშუალო და დაწყებითი სკოლები Sugar Land- ში, ტეხასის შტატში (ქუჩის ჩათვლით (დულეს გამზირი), სადაც სკოლის კამპუსები მდებარეობს), მის საპატივცემულოდ ცინცინატის დაწყებითი სკოლა გახდა ჯონ ფოსტერ დალესის სკოლა.  ნიუ იორკმა მის საპატივცემულოდ დალესის სახელმწიფო ოფისის შენობას უიტერტუნში, ნიუ – იორკი დაასახელა. 1960 წელს აშშ-ს ფოსტის დეპარტამენტმა გამოუშვა სამახსოვრო ბეჭედი, რომელიც პატივს მიაგებს დალესს. პრინსტონის უნივერსიტეტში, დალეს ალმა მასალას, Firestone ბიბლიოთეკის განყოფილება ეძღვნება, სახელად ჯონ ფოსტერ დალესის დიპლომატიური ისტორიის ბიბლიოთეკა, რომელშიც განთავსებულია მრავალი ამერიკული დიპლომატიური დოკუმენტი და წიგნი, ჯონ ფოსტერ დალეს პირადი დოკუმენტები. ბიბლიოთეკა აშენდა 1962 წელს. 

შემსრულებელმა კეროლ ბურნეტმა განსაკუთრებული პოპულარობას მოიპოვა 1950-იან წლებში, როდესაც სისხლის სიმღერა იმღერა, "I Made Self Fool Myself Over John John Foster Dulles".  კითხვაზე, თუ რა სიმღერა გაუკეთე პრესას, დალესმა კარგი იუმორით უპასუხა: ”მე არასოდეს მსურს საზოგადოებაში გულის საკითხების განხილვა.” 

ეს ციტატა ენიჭება დალესს: "ამერიკის შეერთებულ შტატებს არ ჰყავთ მეგობრები; მას აქვს ინტერესები." სიტყვები საფრანგეთის პრეზიდენტმა შარლ დე გოლმა თქვა. ეს შეცდომა შეიძლება მიეკუთვნებოდეს დალესის 1958 წელს მექსიკაში ვიზიტს, რომლის დროსაც ანტიამერიკელ მომიტინგეების აქციის დროს თქვეს: "აშშ არ ჰყავს მეგობრები, მხოლოდ ინტერესები.

იხ. ვიდეო - John Foster Dulles: Defender of Global Security or Hawkish Interventionist?