ადიღეელები

                    ადიღეელები

                                                                                 ჩერქეზი მეომარი

                  კავკასიური პოლიტიკა

 ჩრდილო–დასასავლეთი კავკასიის აბორიგენი ხალხი. ადიღელი ხალხის წინაპარ ტომებად ითვლებიან: ახეები, კერკეტები, მეოტები, სინდები, ტორეტები, ფსესები, ზიხები (ქართული წყაროებით ჯიქები). ძვ. წ . VI - V საუკუნეებში ჩრდილო–დასავლეთ კავკასიის ნაწილში ყუბანსა და შავიზღვისპირეთში ცხოვრობდნენ. ანტიკურ წყაროებში ყუბანისპირელი ადიღელები მეოტების კრებითი სახელითაც მოიხსენებიან, ხოლო შავიზღვისპირა ადიღური ტომები კი საკუთარი სახელწოდებით (ზიხები "ჯიქები", კერკეტები და სხვა). ჯერ ალანების (I ს.), შემდეგ ჰუნების (IV ს.) მოძალების შემდეგ ადიღელებმა სამხრეთ–აღმოსავლეთით გადმოინაცვლეს. ქართლის ცხოვრებაში ჯუანშერის მიხედვით, ვახტანგ გორგასალის (V ს.) დროს ადიღელების ტომებს სათავეში ზიხები (ჯიქები) ჩაუდგნენ:VIII - IX საუკუნის მიჯნაზე ჯიქეთი შავიზღვისპირეთის ერთ ერთი მნიშვნელოვანი ცენტრი გახდა. X საუკუნის რუსულ წყაროები ადიღელებს კასოგებს უწოდებენ აღმოსავლურ (სპარსული, არაბული) წყაროები კაშაგებს (ყაშაყებს), კეშეგებს, ქართული წყაროები ქაშაგებს უწოდებს. მონღოლების შემოსევების დროიდან ადიღელები ჩერქეზებად იხსეინებიან. XIII - XIV საუკუნეებში ადიღელების ნაწილი (ყაბარდოელები) მდინარე თერგის აუზში დასახლდა. ამჟამად ადიღელები ცხოვრობენ ადიღეში, კრასნოდარის მხარის ლაზარევსკის, ტუაპსეს და ნოვოკუბანსკის რაიონებში, სულ რუსეთის ფედერაციაში 125 ათასი კაცი ( 1989წ აღწერა ). ადიღელები ჩერქეზებთან და ყაბარდოელებთან ერთად კავკასიის უძველეს მკვიდრთან ადიღეების შთამომავლები არიან. ლაპარაკობენ ადიღურ ენაზე რომელიც კავკასიურ ენათა ოჯახს აფხაზურ-ადიღურ ჯგუფს განეკუთვნება.

ანთროპოლოგიურად ყველაზე მეტად ყაბარდოელებს ჰგვანან. XVI საუკუნემდე ქრისტიანები იყვნენ , შემდეგ მათ შორის ისლამი (სუნიზმი) გავრცელდა. XVIII- XIX საუკუნეებში ადიღელებში შედიოდნენ ნათხვაჯები, ბჟედუღები, აბაძახები, შაფსუღები, ჭემგუელები, ბესლენები და სხვა მცირე ტომებები (ამჟამად ტომობრივი დაყოფა აღარ არსებობს). ადიღელების დიდი ნაწილი რუსეთის იმპერიამ XIX საუკუნის 60 წლებში თურქეთში გადაასახლა (მუჰაჯირობა) . ადიღელი საზოგადოებრივი ცხოვრება ფეოდალურ-პატრიარქაული ხასიათის იყო. ისინი უპირატესად სოფლის თემებად ცხოვრობდნენ, მისდევდნენ მიწათმოქმედებას, მესაქონლეობას, მებაღეობას. ვითარდებოდა ხელოსნობა ოქრომჭედლობა, მეთუნეობა, ლითინდამუშავება მჭედლობა და სხვა. ადიღელ ხალხის კულტურასა და ყოფაში (ტანსაცმელი, იარაღი, საოჯახო წყობა, რწმენა-წარმოდგენები, ფოლკლორი და სხვა) ბევრი საერთო აქვს სხვა კავკასიელ ხალხებთან. ადიღელებს კავკასიელ ხალხებიდან ენით და კულტურით და ეთნიკურად ენათესავებიან აბაზები, აფხაზები და ქართველები.

ადიღეური  (ჩერქეზული ) ავტონომიუტი ოლქი

ეთნოგრაფიული რუქა  ადიღეურ (ჩერქეზული ) აო 1926წ

ადეღეის რესპუბლიკის დროშა და ღერბი

რელიგიით  უმრავლესობა   მუსლუმანი  სუნიტი. რუსულ კავკასიური ომების დროს (1817- 1964 წწ) უმრავლესობა ადირელები გახდნენ მუხაჯირები და გადასახლდნენ ოსმალეთის იმპერიასი. დარჩენილი მოსახლეობა გადასახლებულები იყვნენ და გაფანტული მდინარე ყუბანის მარცხენა სანაპიროს მიწებზე.

სოჭის ოლიმპიადის დაპირისპირება

მთავარი სტატიები: შეშფოთება და წინააღმდეგობები 2014 წლის ზამთრის ოლიმპიურ თამაშებზე და ჩერქეზული ნაციონალიზმი

2014 წლის ზამთრის ოლიმპიური თამაშების ობიექტები სოჭში (ოდესღაც ჩერქეზების დედაქალაქი) აშენდა იმ ადგილებში, სადაც ამტკიცებდნენ, რომ შეიცავდა ჩერქეზების მასობრივ საფლავებს, რომლებიც დახოცეს რუსეთის მიერ გენოციდის დროს სამხედრო კამპანიებში, რომელიც გაგრძელდა 1860 წლიდან 1864 წლამდე.

ადიღეურმა ორგანიზაციებმა რუსეთში და ადიღეურმა დიასპორამ მთელს მსოფლიოში მოითხოვეს, რომ ადგილზე მშენებლობა შეჩერებულიყო და ოლიმპიური თამაშები არ ჩატარდეს ადიღეების გენოციდის ადგილზე, რათა თავიდან აიცილონ ადიღური საფლავის შეურაცხყოფა. იად იუგარის თქმით, რომელიც ხელმძღვანელობდა ლობის ჯგუფს ჩერქეზთა საერთაშორისო საბჭოს: "ჩვენ გვინდა, რომ სპორტსმენებმა იცოდნენ, რომ თუ ისინი აქ იასპარეზებენ, ისინი თხილამურებით სრიალებენ ჩვენი ნათესავების ძვლებზე." 2014 წელს ასევე აღინიშნა 150 წლისთავი. ჩერქეზთა გენოციდი, რომელმაც აღაშფოთა ჩერქეზები მთელს მსოფლიოში. სოჭის ოლიმპიადის შესაჩერებლად მთელ მსოფლიოში მრავალი საპროტესტო აქცია ჩატარდა, მაგრამ არ იყო წარმატებული.