კოპტები

                                    კოპტები

                                                   

                                                                                    კოპტური დროშა

ეგვიპტელები მკვიდრი ქრისიანული ჯგუფი უმსხვილესი ეთნოგრაფიული ჯგუფი. . ახ. წ. IV-VI საუკუნეში ეგვიპტეში ქრისტიანობა უმთავრესი რელიგია იყო, სანამ ამ ქვეყანას არაბები დაიპყრობდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ მოსახლეობის მნიშვნელოვან უმცირესობად იქცნენ, ადგილობრივებმა რწმენა შეინარჩუნეს. ისტორიულად, ისინი კოპტურ ენაზე ლაპარაკობდნენ, დემოტური დამწერლობის პირდაპირ მემკვიდრეზე, რომელიც რომაულ ხანაში იყო გავრცელებული. მაგრამ ეს ენა დღეს გაქრობის პირასაა და XVIII საუკუნიდან მხოლოდ ღვთისმსახურებაში გამოიყენება. კოპტები ძირითადად არაბულად საუბრობენ.

                                

                                           ეგვიპტური კოპტები საერთო რაოდენობა 10 - 20 მილიონი

ეგვიპტელი კოპტები ახლო აღმოსავლეთის უდიდეს ქრისტიანულ საზოგადოებას წარმოადგენენ, ისევე როგორც რეგიონის უდიდეს რელიგიურ უმცირესობას. ისინი ეგვიპტის მოსახლეობის დაახლოებით 10%-ს შეადგენენ. კოპტემი მიჩნეულია უძველესი ეგვიპტელების. იხ. ვიდეო

ეგვიპტური ენა ასევე ძველეგვიპტური ენა — ძველ ეგვიპტელთა ენა. გავრცელებული იყო ძველ ეგვიპტეში. მიეკუთვნება აფრაზიული ენების ოჯახს. ეს არის ერთ-ერთი უძველესი ენა მსოფლიოში საკუთარი დამწერლობის სისტემით. ყველაზე ძველი წერილობითი ძეგლები ეკუთვნის IV ათასწლეულს ჩ. წ.-მდე, ხოლო ყველაზე ახალი - მე-5 საუკუნეს. ეგვიპტური ენის მეცნიერული შესწავლა იწყება XIX საუკუნის მეორე მეოთხედიდან, მას შემდეგ, რაც ჟან ფრანსუა შამპოლიონიმ გაშიფრა რამდენიმე იეროგლიფი.

                                           

                              კოპტური მართლამადიდებლური ტაძარი წიმნდა მარიასი ხართუმში სუდანი

ეგვიპტური ენის შემდეგი განვითარებაა კოპტური ენა, რომელსაც ეგვიპტელი ქრისტიანები იყენებდნენ.

გენეტიკური კვლევებმა კოპტური ეგვიპტელების აჩვენა, რომ ისინი განსხვავდებიან ეგვიპტელი მუსულმანებისგან. მიუხედავ ამისა კოპტები ყველაზე მეტად მჭიდროდ  არიან დაკავშირებული მუსულმან ეგვიპტელებთან ვიდრე სხვა მოსახლეობა. უფრო ფართოდ კველევებმა გვაჩვენა, რომ კოპტები დაკავშირებული არიან სახრ. ევროპელებთან და ნუმიბიელებთან. 

                                                     

                                                                      წმინდა მარიამის ეკლესია კაიროში

კოპტები წარმოადგენენ ერთერთი ყველაზე ძველ ქრისტიანებს თემს ახლო აღმოსავლეთში. ისინი გადარჩნენ როგორც დამოუკიდებელი რელიგიური თემი მიუხედავდ შიშისა და ეგვიპტელებთან ინტეგრქააციისა. 10 - 20 % მოსახლება სართო მსახლეობის. კოპტემი ამაყობენ იმით, რომ მათი ეკლესია ერთერთი მოციქულის მიერ და იყო პირველი არ გათიშული ჯაჭვი პატრიარქი. ძირითადი ნაწილი 16 საუკუნის განმავლობაში არ ურთიერთობდა როგორც რომალულ-კათოკური ეკლესითნ ასევე სხვდასხვა აღმოსავლეთ ეკლესისთან.

                                     

                                                    კოტური დამწერლობა ქავეზე (დაახლ. III ს)

641წ-ს ეგვიპტეში არაბები შეიჭრენ, რ-საც წინაამღდეგობას უწევდა ბიზანტიის იმპერიის არმია, მაგრავ ვერანაირი წინაამღდეგობა ვერ გაუწიეს ადგილობრივმა მოსახლეობამ. თუმცა წინაამღდეგობა ეგვტილების არაბული მართველობის წინაამღდეგ ეგვპტე გრძნობდა რადენი ხანი IX ს-მდე.

არაბებმა დააკისრეს გადასახადი, ცნობილი, როგორც ჯიზია ქრისტიანებს სტატუსი ზიმიმი მიიღეს.

არაბები VII ს იშვიათად იყენებდნენ ტერმინს  თვითონ,,ეგვიპტელების'' ტერმინით კოპტები რ-საც თვითონ კოპტებს  უწოდებდნენ თავისთავს. კოპტური ეკლესიას სახელი.

 გენეტიკა

კოპტი ეგვიპტელების გენეტიკურმა კვლევებმა აჩვენა, რომ ისინი განსხვავდებიან მაჰმადიანი ეგვიპტელებისგან, რადგან ისინი შეიცავს ნაკლებად არაეგვიპტურ წინაპარს. თუმცა, კოპტები უფრო მჭიდროდ არიან დაკავშირებული მუსლიმ ეგვიპტელებთან, ვიდრე ნებისმიერი სხვა მოსახლეობა და მათი წინაპრების დიდ ნაწილს მუსლიმებთან უზიარებენ. უფრო ფართოდ, კვლევებმა აჩვენა, რომ კოპტები არიან გენეტიკური შუამავალი სამხრეთ ევროპისა და ნუბიის (ორი ხშირად გამოყენებული ციხესიმაგრე) პოპულაციებს შორის, უფრო დიდი ევროპული ნათესაობით ჩრდილოეთით და უფრო დიდი აღმოსავლეთ აფრიკის სამხრეთით. ქვემო ეგვიპტიდან კოპტი ემიგრანტების შესწავლამ დაადგინა, რომ ისინი ყველაზე მჭიდროდ იყვნენ დაკავშირებული მუსლიმ ეგვიპტელებთან, ასევე სამხრეთ ლევანტისა და საუდის არაბეთის მოსახლეობასთან.

Y-დნმ ანალიზის მიხედვით (2008), სუდანში კოპტების დაახლოებით 45% ატარებს ჰაპლოჯგუფს J. დანარჩენი ძირითადად მიეკუთვნება ჰაპლოჯგუფს E1b1b (21%). ორივე მამობრივი ხაზი გავრცელებულია სხვა ადგილობრივ აფროაზიურ ენაზე მოლაპარაკე მოსახლეობაში (ბეჯა, ეთიოპელები, სუდანელი არაბები), ისევე როგორც ბევრ ნუბიელში[108]. E1b1b/E3b აღწევს თავის უმაღლეს სიხშირეს ჩრდილოეთ აფრიკელებს, ახლო აღმოსავლეთის ლევანტინელებსა და ჩრდილო-აღმოსავლეთ აფრიკის ეთიოპელებს შორის. შემდეგი ყველაზე გავრცელებული ჰაპლოჯგუფები, რომლებსაც კოპტები ატარებენ, არის ევროკავშირთან ასოცირებული ჰაპლოჯგუფი R1b (15%), ისევე როგორც არქაული აფრიკული ხაზი B (15%).

დედის მხრიდან, 2009 წელს, აღმოჩნდა, რომ კოპტები სუდანში ატარებენ მაკროჰაპლოჯგუფ N-ის ექსკლუზიურად განსხვავებულ შთამომავლებს. ეს mtDNA ჰაპლოჯგუფი ასევე მჭიდროდ არის დაკავშირებული ადგილობრივ აფროაზიურ ენაზე მოლაპარაკე პოპულაციებთან, მათ შორის ბერბერებსა და ეთიოპიელებთან. კოპტების მიერ გადატანილი N წარმოებულებიდან ყველაზე გავრცელებულია U6 (28%), შემდეგ ჰაპლოჯგუფი T (17%).

2015 წელს ჩატარებულმა კვლევამ აღმოაჩინა დასავლეთ ევრაზიული წარმოშობის საგვარეულო აუტოსომური კომპონენტი, რომელიც საერთოა ჩრდილო-აღმოსავლეთ აფრიკის თანამედროვე აფროაზიურ ენაზე მოლაპარაკე მრავალ პოპულაციაში. კოპტური კომპონენტის სახელით ცნობილი, ის თავის პიკს აღწევს ეგვიპტელ კოპტებს შორის, რომლებიც სუდანში დასახლდნენ ბოლო ორი საუკუნის განმავლობაში. კოპტებმა ასევე შექმნეს ცალკე ჯგუფი IGC-ში, სხვა ეგვიპტელებთან, აფრო-აზიურ ენაზე მოლაპარაკე ჩრდილოეთ აფრიკელებთან და ახლო აღმოსავლეთის ხალხებთან ახლოს. კოპტური კომპონენტი წარმოიშვა ძირითადი ჩრდილოეთ აფრიკისა და ახლო აღმოსავლეთის წინაპრების კომპონენტისგან, რომელსაც იზიარებენ სხვა ეგვიპტელები და ასევე გვხვდება მაღალი სიხშირით ჩრდილო-აღმოსავლეთ აფრიკის სხვა აფრო-აზიურ მოლაპარაკე პოპულაციებს შორის (~ 70%). მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ ეს მიუთითებს ეგვიპტის მთელი მოსახლეობის საერთო წარმომავლობაზე. ისინი ასევე უკავშირებენ კოპტურ კომპონენტს ძველ ეგვიპტურ წარმოშობასთან, გვიანდელი არაბული გავლენის გარეშე, რაც სხვა ეგვიპტელებს შორისაა.