ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                          მთის არწივი

                                 

(ლათ. Aquila chrysaetos) — ფრინველი ქორისნაირთა რიგისა. მისი სხეულის სიგრძეა 76–89 სმ, ფრთების შლილი 190–227 სმ,  მასა 6,5 კგ-მდე; დედალი მამალზე დიდია. აქვს შედარებით მოკლე, მაგრამ ძლიერი ნისკარტი, პროპორციულად გრძელი კუდი და ფრთები, რომლების ბოლოებზე ბუმბული თითებისებურადაა განლაგებული, გრძელი ბრჭყალები.  ზრდასრული მუქი ყავისფერია, ოქროსფერი თავით. კუდის ბოლოში აქვს ფართო შავი ზოლი. იგი მკვეთრად ეტყობა ახალგაზრდას, რომელსაც თეთრი კუდის ძირი და ამავე შეფერილობის თეთრი ლაქები აქვს ფრთებზე. ფრთის ქვედა მხარე მუქი მურაა. ხმა — თავისებური ყივილი „კეკ-კეკ-კეკ“.

იხ. ვიდეო ლეგენდა არწივზე (შტამაგონებელი ამაბავი)

შეუძლია დიდხანს ლივლივი.  ძლიერი მტაცებელია, შეუძლია თავისზე დიდი მსხვერპლის დაჭერა. იკვებება მღრღნელებით, ლეშით, კურდღლებით, ფრინველებით, ამფიბიებით, ქვეწარმავლებით, მწერებით. ნადირობს ღია სივრცეში, პირდაპირ თავდასხმით ან ყარაულით. დედალ-მამალი ხშირად ერთად ნადირობს. მღრღნელთა განადგურებით სოფლის მეურნეობისათვის სარგებლობა მოაქვს.

სქესობრივ სიმწიფეს 4–5 წლის ასაკში აღწევს. მონოგამური ფრინველია, ანუ ქმნის მუდმივ წყვილებს (ერთ-ერთის სიკვდილამდე).  საქორწინო ფრენას იწყებს თებერვალში. აქვს 2–4 ბუდე, რიგრიგობით ხმარობს და კონსერვატიზმს იჩენს მათ მიმართ.  თავის მხრივ, ბუდე წარმოადგენს ტოტების ნაყარს, რომელიც თხლად არის ამოფენილი მშრალი ბალახით. ყოველწლიური შეკეთების გამო ზოგჯერ გიგანტურ ზომას აღწევს — სიგანესა და სიმაღლეში 2 მეტრამდე. მარტ-აპრილში დებს 1–2–3 ჭუჭყიანი თეთრი ფერის მურალაქებიან კვერცხს. ინკუბაცია გრძელდება 40–45 დღე, კრუხობს ორივე მშობელი. თუკი პირველი ბუდის მართვეები დაიღუპნენ, ბუდობს მეორედაც. მართვეები შებუმბვლას იწყებენ მაისის დასაწყისში და ივნისის ბოლოსკენ მთლიანად იმოსებიან. დაახლოებით 80 დღის ასაკში ბუდეს ტოვებენ. მთის არწივი ტყვეობაშიც მრავლდება (მაგ., 1 წყვილი გამრავლდა არკანზასის შტატის ქალაქ ტოპიკაში). ჩრდილოეთით მობუდარ არწივთა მართვეები ხშირად აგრესიულები არიან და უფროსი უმცროსს ჭამს, რაც განპირობებულია მკაცრი ბუნებრივი პირობებით — მშობლები ვერ ახერხებენ მათ სრულყოფილად გამოკვებას.

იხ. ვიდეო

1976 წლის მონაცემებით, თბილისის ზოოპარკში იმყოფებოდა 2 მთის არწივი (მაშინდელ სსრკ-ში სულ — 38).  მოყვარული მონადირეები (მაგ., შუა აზიაში) მთის არწივის მართვეს წრთვნიან და იყენებენ როგორც ბაზს — მელიებზე, კურდღლებზე, იშვიათად მგელზე, ჯეირანზე და სხვა ცხოველებზე სანადიროდ. მისი მრავალი ადგილსამყოფელი განიცდის ადამიანის ზემოქმედებას. ამის გარდა, რიცხოვნობა შეამცირა ბუდეების მოშლამ.  შეტანილია საქართველოს „წითელ ნუსხაში“.

იხ. ვიდეო ფრთოსანი მკვლელი რომელიც ნადირობს მგლებზე მელიებზე და ირმებზე

მთის არწივი  ისევე როგორც სხვა არწივებს, ისევე როგორც ძერებსა და ფარულებს, აქვს ძალზე მკვეთრი მხედველობა, მაგრამ მხოლოდ დღის სინათლის საათებში. მაგალითად, ეს არწივი ხედავს კურდღელს ორ კილომეტრამდე. ევოლუციის შედეგად განვითარდა რიგი ადაპტაციები, რომლებიც გამოხატულია ობიექტის ზომის სწრაფად განსაზღვრისა და მასთან მანძილის შესაძლებლობით. დიდი თვალები საშუალებას იძლევა უფრო დიდი გამოსახულება აისახოს ბადურაზე, ხოლო მგრძნობიარე უჯრედების (წნელები და გირჩები) მნიშვნელოვნად მაღალი სიმკვრივე უფრო ნათელს და დეტალურს ხდის მას. ამავდროულად, თითოეული თვალი შეიცავს არა ერთს, როგორც სხვა ცხოველებში, არამედ ორ ცენტრალურ ორმოს - რეცეპტორების მაქსიმალური კონცენტრაციის ზონებს (იგივე თვისებაა ფრინველთა ზოგიერთ ჯგუფში, რომლებიც საჭიროებენ ყურადღების კონცენტრაციას - კოლიბრები, მეფეები და მერცხლები). სპეციალური წრიული კუნთები სწრაფად აქცევს თვალის ობიექტივს გაშვებულ ცხოველს ისე, რომ არ დაუკარგავს მას, თვისება ცნობილია როგორც განსახლება. მოძრავ კისერს 270 გრადუსამდე ბრუნვა შეუძლია, ისევე როგორც ბუს, რაც მნიშვნელოვნად ზრდის მხედველობის ველს. ზედმეტი ნაკეცი, რომელიც მტაცებლებს საშინელ "შუბლშეკრულ" სახეს აძლევს, იცავს თვალებს მზის კაშკაშა შუქისგან, ხოლო ქუთუთოს ქვედა ნაწილში მოციმციმე მეორე გარსი იცავს მათ მტვრის ნაწილაკებისგან. ბინოკულარული ხედვა და ფერების გარჩევის უნარი, რომლებიც იშვიათია ცხოველებში, შერწყმულია ადამიანის ოქროს არწივთან - პირველი საშუალებას გაძლევთ დააკავშიროთ გამოსახულებები ორივე თვალიდან და შექმნათ სტერეოსკოპიული ეფექტი, მეორე კი აუმჯობესებს სტაციონარული ობიექტის განსაზღვრას დაფქული

                                                                   

მთსი არწივს აქვს 

ძალზე მგრძნობიარე მხედველობა - იქ, სადაც ადამიანი ხედავს პრიალა ფოტოს, ფრინველი გამოყოფს მრავალფუნქციური ფერის წერტილების მტევანს.

იხ. ვიდეო მთის არწივზე საინეტერსო ფაქტები