ინტერნეტის მართვა

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                          ინტერნეტის მართვა

ვინ აკონტროლებს ინტერნეტს.

ინტერნეტის მართვის საკითხი შეიძლება განიხილებოდეს ორი პერსპექტივიდან: ვიწრო და ფართო. ვიწრო მიდგომის მიხედვით, ინტერნეტის მართვა არის ინტერნეტის ელემენტების ტექნოლოგიური კოორდინაცია, მათ შორის დომენური სახელების სისტემის მართვა და IP მისამართების განაწილება, ასევე პროტოკოლებისა და სტანდარტების შემუშავება და გამოყენება. ფართო მიდგომის შესაბამისად, რომელიც ითვალისწინებს პროცესის ეკონომიკურ, პოლიტიკურ და სოციალურ-კულტურულ ასპექტებს, ინტერნეტის მართვა არის მთავრობების, კერძო სექტორისა და სამოქალაქო საზოგადოების მიერ საერთო პრინციპების, ნორმების, წესების, პროგრამებისა და გადაწყვეტილების მიღების პროცედურების შემუშავება და გამოყენება, რომლებიც მართავენ ინტერნეტის ევოლუციას და გამოყენებას.

უფრო მეტიც, მნიშვნელოვანია გვესმოდეს, რომ ინტერნეტზე საუბრისას და მისი დეცენტრალიზებული და ღია ბუნების გათვალისწინებით, ტერმინი „მენეჯმენტი“ არ შეიძლება ჩაითვალოს მისი რესურსებისა და შესაძლებლობების პირდაპირ „მართვად“. ინტერნეტის მონაწილეთა მრავალფეროვნება და რეგულირებისა და განვითარების ფორმები ამჟამად მისი განუყოფელი საკუთრებაა.

ისტორიული ეტაპები

ინტერნეტის რეგულირების ისტორია უხეშად შეიძლება დაიყოს სამ შედარებით დიდ ეტაპად.

ტექნიკური ეტაპი

პირველი ეტაპი, ტექნიკური, გაგრძელდა ინტერნეტის შექმნის დროიდან დაახლოებით 1990-იანი წლების შუა ხანებამდე. ინტერნეტის მმართველობა ამ დროს ძირითადად ტექნიკური სტანდარტების შემუშავებით და დომენური სახელების სისტემის მენეჯმენტით ხასიათდებოდა. მიუხედავად ინტერნეტის შექმნისა, როგორც აშშ-ს მთავრობის პროექტების ნაწილი, ინჟინრებს, რომლებმაც ის განავითარეს, გააჩნდათ თავისუფლების მაღალი დონე და დამოუკიდებლად განსაზღვრავდნენ ინტერნეტის განვითარებისა და გამოყენების მიმართულებას. ამ პერიოდში ინტერნეტ საზოგადოებაში ფართოდ გავრცელდა სოციალური და ქცევითი ნორმები, სახელწოდებით „ნეტიკა“. სწორედ ამ დროს შეიქმნა ინტერნეტის ძირითადი პროტოკოლები, ინჟინრებისა და დეველოპერების არაერთი სპეციალიზებული ორგანიზაცია, მაგრამ თავად ინტერნეტი, რომელიც შეიქმნა თავდაცვის მიზნით, შორს იყო მისი თავდაპირველი მიზნებისა და ამოცანებისგან და ასევე შეიძინა კომერციული პოტენციალი.

ზრდისა და განვითარების ეტაპი

ამ ეტაპის დასაწყისში დამკვიდრებული ინტერნეტ სტანდარტებისა და პროტოკოლების უმეტესობის გაჩენის და მსოფლიო ქსელის გაჩენის გამო, მკვეთრად გაიზარდა მომხმარებელთა რაოდენობა და ინტერნეტის კომერციალიზაცია. ამასთან დაკავშირებით, მკვეთრად გაიზარდა ინტერნეტის მართვის პროცესში მონაწილეთა რაოდენობა და დაიწყო ინტერნეტის მართვის მექანიზმების ინსტიტუციონალიზაცია. აშშ-ს მთავრობამ ინტერნეტის ტექნიკური ინფრასტრუქტურის კონტროლი გადასცა აშშ-ს ეროვნულ სამეცნიერო ფონდს, ვინაიდან თავდაცვის მოწინავე კვლევითი პროექტების სააგენტოს (DARPA) ორგანიზაციული და ფინანსური შესაძლებლობები აღარ იყო საკმარისი მზარდი ქსელის მოთხოვნილებების სრულად დასაკმაყოფილებლად. გარდა ამისა, ფართოდ გავრცელდა დომენური სახელების სისტემა, რომელიც თანამედროვე ინტერნეტის ძირითადი კომპონენტია. 1990-იანი წლების შუა ხანებში დომენური სახელების რეგისტრაციისთვის საფასურის შემოღებამ გამოიწვია ე.წ. შედეგად, 1998 წლის ნოემბერში შეიქმნა ინტერნეტ კორპორაცია მინიჭებული სახელებისა და ნომრებისთვის (ICANN) აშშ-ს ვაჭრობის დეპარტამენტთან ურთიერთგაგების მემორანდუმის საფუძველზე. ამასთან, კორპორაციის შექმნამ არ გადაჭრა ინტერნეტში საერთაშორისო კოორდინაციის ყველა პრობლემა, რამაც გამოიწვია კიდევ უფრო დიდი ინტერესი ახალი მონაწილეების მხრიდან, პირველ რიგში, სახელმწიფოების მხრიდან, ინტერნეტის მართვის პროცესში მონაწილეობით.

თანამედროვე სცენა

ამ ეტაპზე გრძელდება ინტერნეტის მართვის ინსტიტუციონალიზაცია და მონაწილეთა რაოდენობის გაფართოება. გარდა ამისა, გაჩნდა ინტერაქციის ახალი საერთაშორისო ფორმატები ინტერნეტის მართვის საკითხებზე. ამ ეტაპის მთავარი მოვლენა იყო ინფორმაციული საზოგადოების მსოფლიო სამიტი, რომელიც ორ ეტაპად (2003 წელს ჟენევაში და 2005 წელს ტუნისში) გაერო-ს ეგიდით გაიმართა. ჟენევის ეტაპის შემდეგ მიღებულ იქნა საინფორმაციო საზოგადოების მშენებლობის პრინციპების დეკლარაცია და სამოქმედო გეგმა. ტუნისში მიღებულ იქნა ე.წ. ტუნისის ვალდებულება და ტუნისის დღის წესრიგი საინფორმაციო საზოგადოებისთვის მოქმედებისთვის. შეხვედრის მთავარი მიღწევა იყო ყოველწლიური ინტერნეტის მართვის ფორუმის დაარსება. ფორუმის მთავარი მიზანია „ინტერნეტის მართვის ძირითად ელემენტებთან დაკავშირებული საჯარო პოლიტიკის საკითხების განხილვა, რათა ხელი შეუწყოს ინტერნეტის სიცოცხლისუნარიანობას, საიმედოობას, უსაფრთხოებას, სტაბილურობასა და განვითარებას და ხელი შეუწყოს დიალოგის ორგანოებს შორის, რომლებიც ამუშავებენ ინტერნეტთან დაკავშირებულ საერთაშორისო საჯარო პოლიტიკის სხვადასხვა საკითხებს“. ფორუმი არის ღია პლატფორმა დისკუსიებისთვის მრავალდონიანი დიალოგის ფორმატში და არ გააჩნია გადაწყვეტილების მიღების უფლებამოსილება.

მთავარი მოთამაშეები ინტერნეტის მართვის პროცესში

ვინაიდან ინტერნეტს არ გააჩნია ერთიანი საკონტროლო ცენტრი და მისი რესურსები განაწილებულია, მონაწილეთა დიდი რაოდენობა ჩართულია მისი ამა თუ იმ ხარისხით მართვის პროცესში. გარდა ამისა, არსებობს მნიშვნელოვანი ცვალებადობა მონაწილეობის ბუნებასა და ინტერნეტზე გავლენის ხარისხში სხვადასხვა მონაწილეს შორის და მმართველობის პროცესი საბოლოოდ მოიცავს მის ყველა მომხმარებელს. ასევე აუცილებელია გავითვალისწინოთ, რომ ინტერნეტის მართვა გულისხმობს როგორც ტექნიკური საკითხების, ასევე საჯარო და სხვა პოლიტიკის საკითხების განხილვას. ამასთან დაკავშირებით, მიზანშეწონილია გამოვყოთ მონაწილეთა მხოლოდ ძირითადი, ყველაზე მნიშვნელოვანი ჯგუფები.

შტატები

ჟენევის მსოფლიო სამიტის ინფორმაციული საზოგადოების შესახებ ჟენევის რაუნდზე მიღებული პრინციპების დეკლარაციის თანახმად, „ინტერნეტთან დაკავშირებულ საჯარო პოლიტიკის საკითხებზე პოლიტიკური ძალაუფლება სახელმწიფოების სუვერენული უფლებაა. სახელმწიფოებს აქვთ უფლებები და მოვალეობები ინტერნეტთან დაკავშირებულ საჯარო პოლიტიკის საკითხებთან მიმართებაში საერთაშორისო დონეზე“.

მნიშვნელოვანია გვესმოდეს, რომ ინტერნეტი თავდაპირველად განვითარდა და მისი ისტორიის დიდი ნაწილის განმავლობაში მხოლოდ ააკადემიური და საინჟინრო თემები და ინტერნეტის ინფრასტრუქტურის დიდი ნაწილი კერძო საკუთრებაშია. ამ მხრივ, სახელმწიფოების გავლენა ინტერნეტის განვითარებაზე, მიუხედავად იმისა, რომ ის თითქმის ორი ათეული წელია იზრდება, მაინც შეზღუდულია.

სახელმწიფოების ინტერესები ინტერნეტში, უპირველეს ყოვლისა, არის ინტერნეტის ფრაგმენტაციის თავიდან აცილება, კიბერუსაფრთხოების უზრუნველყოფა და მართული ინტერნეტის მარეგულირებელი რეჟიმის დამყარება. ამავდროულად, არსებობს მთელი რიგი წინააღმდეგობები ინტერნეტზე სახელმწიფო კონტროლის მეთოდებსა და ზომებთან დაკავშირებით, ინფორმაციის ზოგადი ხელმისაწვდომობის შეზღუდვის ზომებთან დაკავშირებით, ასევე წინააღმდეგობები ინტერნეტიდან მომდინარე საფრთხეებთან დაპირისპირების მიდგომებთან დაკავშირებით.

ინტერნეტ საზოგადოების ორგანიზაციები

ინტერნეტის ისტორიის მანძილზე მის რეგულირებაში გადამწყვეტ როლს ასრულებდნენ არასამთავრობო ორგანიზაციები. ამჟამად იზრდება ინტერნეტის მართვაში ჩართული ორგანიზაციების რაოდენობა, უპირველეს ყოვლისა, სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციების მზარდი ჩართულობის გამო.

განვითარების ინჟინრების პირველი სპეციალიზებული ორგანიზაცია იყო ინტერნეტის კონფიგურაციის მრჩეველთა საბჭო, რომელიც შეიქმნა 1979 წელს, რომელსაც 1986 წელს ეწოდა ინტერნეტის არქიტექტურის საბჭო (IAB). საბჭო ამჟამად არის ინტერნეტ ინჟინერიის სამუშაო ჯგუფის (IETF) ერთ-ერთი კომისია და ახორციელებს ზედამხედველობის ფუნქციებს, ამასთან, აქვს საკონსულტაციო სტატუსი ინტერნეტ საზოგადოებასთან (ISOC).

ინტერნეტ დიზაინის სამუშაო ჯგუფი არის დეველოპერების, ოპერატორების, აღჭურვილობის გამყიდველებისა და მკვლევარების ქსელების საერთაშორისო საზოგადოება. ჯგუფის პასუხისმგებლობა მოიცავს ინტერნეტის მართვის ტექნიკურ ასპექტებში არსებული პრობლემებისა და გადაწყვეტილებების იდენტიფიცირებას, სპეციფიკაციების, სტანდარტებისა და შეთანხმებების შემუშავებას ინტერნეტ პროტოკოლების ზოგად არქიტექტურულ პრინციპებზე, პროტოკოლების სტანდარტიზაციის რეკომენდაციების შემუშავებას, ტექნოლოგიებისა და სტანდარტების გავრცელებას და დაინტერესებულ მხარეებს შორის ინფორმაციის გაცვლის ორგანიზებას. ამჟამად საზოგადოება აერთიანებს მონაწილეთა დიდ რაოდენობას და არის ერთ-ერთი ყველაზე თვალსაჩინო სუბიექტი, რომელიც მართავს ინტერნეტის ტექნიკურ პარამეტრებს.

ინტერნეტ საზოგადოება. ეს საერთაშორისო პროფესიული ორგანიზაცია დაარსდა 1992 წელს და წარმოადგენს ფორუმს მრავალი სხვა საკონსულტაციო და კვლევითი ჯგუფისთვის. საზოგადოება მოიცავს 100-ზე მეტ ორგანიზაციას და 20 ათასზე მეტ ინდივიდუალურ წევრს. საზოგადოება ცდილობს უზრუნველყოს ინტერნეტის ღია განვითარება, ევოლუცია და გამოყენება. გარდა ამისა, ეს ორგანიზაცია ფლობს უფლებებს კომენტარების მოთხოვნის მექანიზმის ყველა დოკუმენტზე, რომელიც აყალიბებს ტექნიკურ მახასიათებლებსა და სტანდარტებს, რომლებიც გამოიყენება ინტერნეტში.

მსოფლიო ქსელის კონსორციუმი (W3C) არის 350-ზე მეტი ორგანიზაციის წევრი ორგანიზაცია, რომელიც ავითარებს და ახორციელებს ინტერნეტ სტანდარტებს და აწარმოებს შესაბამის ღია (ანუ საავტორო უფლებებით დაცული) რეკომენდაციებს. კონსორციუმი შეიქმნა 1994 წელს მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის (აშშ), მათემატიკისა და საინფორმაციო მეცნიერების კვლევის ევროპული კონსორციუმის (საფრანგეთი) და კეიოს უნივერსიტეტის (იაპონია) შორის შეთანხმების საფუძველზე. კონსორციუმის მთავარი მიღწევაა ჰიპერტექსტის მარკირების ენის HTML სტანდარტიზაცია.

ინტერნეტ კორპორაცია მინიჭებული სახელებისა და ნომრებისთვის (ICANN). კორპორაცია არის კერძო, არაკომერციული ორგანიზაცია, რომელიც ემსახურება ინტერნეტის ტექნიკურ კოორდინატორს. კორპორაციასა და აშშ-ს ვაჭრობის დეპარტამენტს შორის ურთიერთგაგების მემორანდუმის შესაბამისად, ICANN-ს აქვს შემდეგი ფუნქციები: სამუშაოს კოორდინაცია ინტერნეტ პროტოკოლების ტექნიკური პარამეტრების შემუშავებაზე, დომენების ძირეული ზონის მონაცემთა ბაზის მართვა, ახალი ზედა დონის დომენების შექმნა, IP მისამართის ბლოკების განაწილება და სხვა ნაკლებად მნიშვნელოვანი უფლებამოსილებები.

დღეს ICANN არის ერთ-ერთი საკვანძო ორგანიზაცია, რომელიც უზრუნველყოფს ინტერნეტის სტაბილურ, შეუფერხებელ და ეფექტურ ფუნქციონირებას. კორპორაცია აკონტროლებს ეკონომიკურად და პოლიტიკურად მნიშვნელოვან რესურსებს. ეს სტატუსი ქმნის კონფლიქტებს აშშ-ს იურისდიქციის ფარგლებში კორპორაციის კერძო ბუნებასა და საერთაშორისო ლეგიტიმურობისა და ანგარიშვალდებულების საჭიროებას შორის. კორპორაცია, მიუხედავად იმისა, რომ ამჟამად არ ასრულებს რაიმე პირდაპირ პოლიტიკურ ფუნქციას, არის პოლიტიკური დებატების ცენტრში ინტერნეტის მართვის სფეროში.

სამთავრობათაშორისო ორგანიზაციები

სამთავრობათაშორისო ორგანიზაციების ჩართვა ინტერნეტის მართვაში შესამჩნევი გახდა მხოლოდ 1990-იანი წლების ბოლოს, როდესაც იყო დავები ინტერნეტის რეგულირების ფორმებთან და ქსელის საერთაშორისო რეგულირების ფორმატების შემუშავებასთან დაკავშირებით. სამთავრობათაშორისო ორგანიზაციებს შორის ყველაზე მნიშვნელოვანი როლი საერთაშორისოაITU სატელეკომუნიკაციო კავშირი და ინტელექტუალური საკუთრების მსოფლიო ორგანიზაცია (WIPO).

როგორც გაეროს ჯგუფის ორგანიზაციას, ITU-ს აქვს წევრობისა და საქმიანობის უნიკალური სიგანი, ისევე როგორც უდიდესი საერთაშორისო ლეგიტიმაცია ამ სფეროში სამთავრობათაშორისო ორგანიზაციებს შორის. ITU აწესებს ტექნიკურ სტანდარტებსა და საერთაშორისო ნორმებს, რომლებიც დაკავშირებულია ტელეკომუნიკაციებთან და ეხმარება განვითარებად ქვეყნებს ამ სფეროში ტექნოლოგიური ჩამორჩენილობის დაძლევაში. ინტერნეტი ორგანიზაციის დღის წესრიგის ნაწილი ჯერ კიდევ 1980-იანი წლების შუა ხანებში გახდა. სწორედ ITU-ს მცდელობებმა განახორციელეს ფასებისა და სერვისების ლიბერალიზაცია კომუნიკაციების სექტორში, რამაც შექმნა პირობები ინტერნეტის სწრაფი განვითარებისთვის 1990-იან წლებში. ITU ასევე ჩართული იყო ინტერნეტ პროტოკოლების შემუშავებაში და ამ სფეროში პოლიტიკის გადაწყვეტილებებში. ITU-მ აქტიური მონაწილეობა მიიღო ინტერნეტის მართვის მსოფლიო სამიტსა და ფორუმში და განიხილებოდა კიდეც ინტერნეტის ტექნიკური მართვის ახალი ერთიანი მთავრობათაშორისი ორგანიზაციის შექმნის ერთ-ერთ შესაძლო პლატფორმად.

1990-იანი წლების შუა ხანებში WIPO მონაწილეობდა ITU-სთან ერთად კოალიციაში, სახელწოდებით International Internet Task Force. ეს კოალიცია შეიქმნა იმ დროისთვის ინტერნეტის კომერციალიზაციის მცდელობების წინააღმდეგ და დიდხანს არ გაგრძელებულა. WIPO ასევე აქტიურ მონაწილეობას იღებს ინტერნეტში ინტელექტუალური საკუთრების დაცვის მიდგომებისა და სტანდარტების შემუშავებაში. 1996 წელს WIPO-ს ფარგლებში მიღებულ იქნა საავტორო უფლებების შესახებ ხელშეკრულება, რომელიც მიზნად ისახავდა კიბერსივრცეში ამ სფეროს დარეგულირებას. ორგანიზაცია ასევე არის დომენის სახელების დავის გადაწყვეტის მექანიზმის მონაწილე.

კომერციული სტრუქტურები

1990-იანი წლებიდან ინტერნეტის კომერციალიზაცია სტაბილურად გაიზარდა და ბიზნესის ჩართულობა მის მართვაშიც გაიზარდა. ინტერნეტის ტრანსსასაზღვრო ბუნების გათვალისწინებით, ბიზნესები ხშირად უყურებენ ინტერნეტს ისე, რომ ეწინააღმდეგება მათი სამშობლოს ან ზოგადად ქვეყნების პოლიტიკას. ბიზნესი აქტიურად არის ჩართული ახალი ტექნიკური სტანდარტებისა და ტექნოლოგიების შემუშავებაში, რაც დიდწილად განსაზღვრავს ინტერნეტის ამჟამინდელ განვითარებას. ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს ინტერნეტ სერვისის პროვაიდერები, რომლებიც ასრულებენ მთავარ ამოცანას - უზრუნველყონ ინტერნეტით წვდომა საბოლოო მომხმარებლებისთვის და, აპრიორი, მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ ინტერნეტის მართვაში.

ძირითადი პრობლემები და წინააღმდეგობები

მენეჯმენტის პროცესში მონაწილეობა. დღეისათვის არსებობს ურთიერთგამომრიცხავი ტენდენციები, როგორიცაა სახელმწიფოს როლის ზრდა ინტერნეტის რეგულირებაში და ამ პროცესში არასამთავრობო და სამოქალაქო საზოგადოების სხვა ორგანიზაციების ჩართულობის ხარისხის ერთდროული ზრდა. ინტერნეტის დეცენტრალიზებული ბუნების გათვალისწინებით, დაბალანსებული მმართველობის ფორმატის ძიება ჯერ კიდევ არ არის დასრულებული.

სუვერენიტეტის პრობლემა კიბერსივრცეში. ინტერნეტის არსებითად არასახელმწიფო ბუნების გამო, დიდი ხნის განმავლობაში სახელმწიფო სუვერენიტეტის გამოვლინებები არ არსებობდა. ამჟამად, არსებობს ტენდენცია ინტერნეტის მუდმივად მზარდი ინტერნაციონალიზაციისაკენ მის ორბიტაზე ქვეყნების, საზოგადოებებისა და ორგანიზაციების მზარდი რაოდენობის ჩართვით, ისევე როგორც სახელმწიფოების სურვილი, შემოიტანონ ინტერნეტში სუვერენიტეტის ელემენტები (მაგალითად, ელექტრონული კომერციის რეგულირების საკითხებში, ინტერნეტში დანაშაულთან ბრძოლაში და ა.შ.).

ღიაობისა და უსაფრთხოების პრობლემა. ინტერნეტის განვითარების ამჟამინდელ ეტაპზე, მისგან წარმოქმნილი სხვადასხვა სახის საფრთხეები ინდივიდის, საზოგადოებისა და სახელმწიფოსთვის საჭიროებს უფრო სერიოზული ზომების დანერგვას ინტერნეტ ტრაფიკის დაცვისა და კონტროლისთვის, მაგრამ ასეთი ზომები ყოველთვის არ შეესაბამება ინტერნეტის თანდაყოლილ უნივერსალურ ღიაობასა და ხელმისაწვდომობას.

ინტერნეტის ფრაგმენტაციის პრობლემა. განიხილება ინტერნეტის მსგავსი ქსელების შექმნის პროექტები, ასევე ინტერნეტ კონტენტზე კონტროლის სხვადასხვა შიდა მექანიზმების გამოყენების მზარდი მასშტაბები (მაგალითად, ჩინეთში, პაკისტანში, საუდის არაბეთში).

ტექნიკური პარამეტრები. აქტივობების რაოდენობისა და ინფორმაციული და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების (ICT) გამოყენების მასშტაბების ზრდა საზოგადოების ყველა სფეროში განაპირობებს ინტერნეტში გამოყენებული სტანდარტებისა და ტექნოლოგიების რაოდენობის გარდაუვალ ზრდას. ამ პირობებში ინტერნეტის ტექნიკური პარამეტრების ერთიანობის შენარჩუნება და ტექნოლოგიური ნეიტრალიტეტის უზრუნველყოფა სულ უფრო რთული ამოცანა ხდება, განსაკუთრებით ამ სფეროში უნივერსალური კოორდინაციის მექანიზმების არარსებობის პირობებში.

იხ.ვიდეო - ⌛️ The Ultimate Guide: How to get 1ETH Daily with AI and ChatGPT | Step-by-Step Tutorial