სახსარი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                   სახსარი

ტიპიური სახსარი

სახსრები (ლათ. articulatio) არის ჩონჩხის ძვლების მოძრავი კავშირები, გამოყოფილი უფსკრულით, დაფარული სინოვიალური გარსით და სასახსრე კაფსულით. წყვეტილი, ღრუ კავშირი, რომელიც საშუალებას აძლევს არტიკულირებულ ძვლებს გადაადგილდნენ ერთმანეთთან შედარებით კუნთების დახმარებით. სახსრები განლაგებულია ჩონჩხში, სადაც ხდება მკაფიოდ განსაზღვრული მოძრაობები: მოქნილობა (ლათ. flexio) და გაფართოება (ლათ. extensio), აბდუქცია (ლათ. abductio) და ადუქცია (ლათ. adductio), პრონაცია (ლათ. pronatio) და სუპინაცია (ლათ. supinatio), როტაცია (ლათინურად). როგორც განუყოფელი ორგანო, სახსარი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს დამხმარე და საავტომობილო ფუნქციების განხორციელებაში. ყველა სახსარი იყოფა მარტივებად, რომლებიც წარმოიქმნება ორი სასახსრე ზედაპირით და კომპლექსურად, რომელიც შედგება რამდენიმე მარტივისაგან.

სტრუქტურა

თითოეულ სახსარს აქვს სასახსრე ზედაპირები, ყველაზე ხშირად დაფარული ჰიალინის ხრტილით, სახსრის კაფსულა და სახსრის ღრუ, რომელიც შეიცავს მცირე რაოდენობით სინოვიალურ სითხეს. მუხლის სახსრის ღრუ შეიცავს მენისკებს - ეს ხრტილოვანი წარმონაქმნები ზრდის სასახსრე ზედაპირების კონგრუენტობას და მოქმედებს როგორც დამატებითი ამორტიზატორები, რომლებიც არბილებენ დარტყმის ეფექტს.

სახსრის ძირითადი ელემენტები:

ხრტილით დაფარული სასახსრე ზედაპირები

სასახსრე ღრუ;

ერთობლივი კაფსულა;

სინოვიალური გარსი;

სინოვიალური სითხე.

სასახსრე ზედაპირები

არტიკულაციის ძვლების სასახსრე ზედაპირები (ლათ. fácies articuláres) დაფარულია ჰიალინის (ნაკლებად ხშირად ბოჭკოვანი) სასახსრე ხრტილით 0,2–0,5 მმ სისქით. მუდმივი ხახუნი ინარჩუნებს სიგლუვეს, ხელს უწყობს სასახსრე ზედაპირების სრიალს, ხოლო თავად ხრტილი, ელასტიური თვისებების წყალობით, არბილებს დარტყმებს, მოქმედებს როგორც ბუფერი.

ერთობლივი კაფსულა

სასახსრე კაფსულა (ლათ. capsula articuláris) ან სასახსრე ჩანთა მიმაგრებულია შემაერთებელ ძვლებზე სასახსრე ზედაპირების კიდეებთან ან მათგან გარკვეულ მანძილზე, ჰერმეტულად აკრავს სახსრის ღრუს და იცავს სახსარს სხვადასხვა გარეგანი დაზიანებისგან (გახეთქვა და მექანიკური დაზიანება). ერთობლივი კაფსულა შედგება მკვრივი ბოჭკოებისგან, რომლებიც მას სიმტკიცეს ანიჭებენ. ის ასევე შეიცავს ბოჭკოებს მიმდებარე კუნთების ლიგატებისა და მყესებიდან. დაფარულია გარე ბოჭკოვანი და შიდა სინოვიალური გარსით.

გარე ფენა უფრო მკვრივი, სქელი და ძლიერია, ვიდრე შიდა, იგი წარმოიქმნება მკვრივი ბოჭკოვანი შემაერთებელი ქსოვილისგან, ბოჭკოების უპირატესად გრძივი მიმართულებით. ხშირად სახსრის კაფსულა გამაგრებულია ლიგატებით (ლათ. ligamenta), რომლებიც ამაგრებენ სახსრის ჩანთას.

შიდა ფენა წარმოდგენილია სინოვიალური მემბრანით, რომლის ფუნქციაა სინოვიალური ღრძილების გამოყოფა სინოვიალურ გარსზე, რაც თავის მხრივ:

კვებავს სახსარს

ატენიანებს მას

გამორიცხავს სახსრის ზედაპირების ხახუნს.

ეს არის სახსრის ყველაზე ინერვატული ნაწილი, რომელიც ახორციელებს ტკივილის მგრძნობელობას.

სასახსრე ღრუ

სახსრის ღრუ არის ნაპრალისმაგვარი, ჰერმეტულად დალუქული სივრცე, რომელიც შემოიფარგლება სინოვიალური გარსით და სასახსრე ზედაპირებით. სახსრის სასახსრე ღრუ შეიცავს სინოვიალურ სითხეს და შესაძლოა შეიცავდეს დისკებსა და მენისკებს, რაც დამოკიდებულია სახსრის მორფოლოგიაზე.

პერიარტიკულური ქსოვილები

პერიარტიკულური ქსოვილები არის ქსოვილები, რომლებიც უშუალოდ აკრავს სახსარს: კუნთები, მყესები, ლიგატები, გემები და ნერვები[3]. ისინი მგრძნობიარენი არიან ნებისმიერი შიდა და გარე უარყოფითი გავლენის მიმართ, მათში არსებული დარღვევები დაუყოვნებლივ მოქმედებს სახსრის მდგომარეობაზე. სახსრის მიმდებარე კუნთები უზრუნველყოფენ სახსრის პირდაპირ მოძრაობას და აძლიერებენ მას გარედან. შემაერთებელი ქსოვილის კუნთთაშორის შრეებში გადის მრავალი ნერვული გზა, სისხლი და ლიმფური ჭურჭელი, რომლებიც კვებავს სახსრებს.

სახსრების ლიგატები

სახსრების ლიგატები ძლიერი, მკვრივი სტრუქტურებია, რომლებიც აძლიერებენ კავშირებს ძვლებს შორის და ზღუდავენ სახსრებში მოძრაობის დიაპაზონს. ლიგატები განლაგებულია სახსრის კაფსულის გარე მხარეს ზოგიერთ სახსარში (მუხლზე, ბარძაყში) ისინი განლაგებულია შიგნით, რათა უზრუნველყონ მეტი ძალა.

სახსრის სისხლით მომარაგება ხორციელდება ფართოდ ანასტომოზური (განტოტებული) სასახსრე არტერიული ქსელიდან, რომელიც წარმოიქმნება 3-8 არტერიით. სახსრის ინერვაცია ხდება მისი ნერვული ქსელით, რომელიც წარმოიქმნება სიმპათიკური და ზურგის ნერვებით.

ყველა სასახსრე ელემენტს (ჰიალინის ხრტილის გარდა) აქვს ინერვაცია, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ისინი შეიცავს ნერვულ დაბოლოებებს, რომლებიც ახორციელებენ, კერძოდ, ტკივილის აღქმას და, შესაბამისად, შეიძლება გახდეს ტკივილის წყარო.

სახსრების კლასიფიკაცია

არსებული ანატომიური და ფიზიოლოგიური კლასიფიკაციის მიხედვით სახსრები განასხვავებენ:

სასახსრე ზედაპირების რაოდენობის მიხედვით

სასახსრე ზედაპირების ფორმისა და ფუნქციების მიხედვით.

სასახსრე ზედაპირების რაოდენობის მიხედვით:

მარტივი სახსარი (ლათ. articulatio simplex) - აქვს ორი სასახსრე ზედაპირი, მაგალითად, ცერა თითის თითის ინტერფალანგეალური სახსარი;

რთული სახსარი (ლათ. articulatio composita) - აქვს ორზე მეტი სასახსრე ზედაპირი, მაგალითად, იდაყვის სახსარი;

რთული სახსარი (ლათ. articulatio complexa) - შეიცავს სახსარშიდა ხრტილს (მენისკი ან დისკი), რომელიც ყოფს სახსარს ორ კამერად, მაგალითად, მუხლის სახსარში;

კომბინირებული სახსარი (ლათ. articulatio combinata) არის რამდენიმე იზოლირებული სახსრის ერთობლიობა, რომლებიც განლაგებულია ერთმანეთისგან განცალკევებით, მაგალითად, დროებითი ქვედა ყბის სახსარი.

სასახსრე ზედაპირების ფუნქციითა და ფორმის მიხედვით.

ცალღერძიანი სახსრები:

ცილინდრული სახსარი (ლათ. art. cylindrica), მაგალითად, მედიანური ატლანტო-ღერძული სახსარი;

სახსრის ბლოკირება (ლათინური ხელოვნება ginglymus), მაგალითად, თითების ფალანგთაშორისი სახსრები;

ხრახნიანი სახსარი, როგორც ბლოკის ფორმის სახსარი, მაგალითად ჰუმერო-ულნარი სახსარი.

ბიაქსიალური სახსრები:

ელიფსოიდი (ლათ. art. ellipsoidea), მაგალითად, მაჯის სახსარი;

კონდილარი (ლათ. art. condylaris), მაგალითად მუხლის სახსარი;

უნაგირის ფორმის (ლათ. art. sellaris), მაგალითად, 1-ლი თითის კარპომეტაკარპალური სახსარი;

მრავალღერძიანი სახსრები:

სფერული (ლათ. art. spheroidea), მაგალითად, მხრისებრიოჰ ერთობლივი;

თასის ფორმის (ლათ. art. cotylica), როგორც სხვადასხვა სფერული, მაგალითად ბარძაყის სახსარი;

ბრტყელი (ლათ. art. plana), მაგალითად მალთაშუა სახსრები.

ცილინდრული სახსარი

ცილინდრული სახსარი (მბრუნავი სახსარი) არის ცილინდრული სასახსრე ზედაპირი, რომლის ღერძი განლაგებულია სხეულის ვერტიკალურ ღერძში ან არტიკულაციის ძვლების გრძელი ღერძის პარალელურად და უზრუნველყოფს მოძრაობას ერთი (ვერტიკალური) ღერძის გარშემო - ბრუნვა (ლათ. rotátio).

ბლოკირება ერთობლივი

ბლოკირების სახსარი - სასახსრე ზედაპირი არის ცილინდრი, რომელიც მდებარეობს შუბლის სიბრტყეში, რომელიც მდებარეობს არტიკულაციის ძვლების გრძელი ღერძის პერპენდიკულურად.

ელიფსური სახსარი

ელიფსური სახსარი - სასახსრე ზედაპირებს აქვთ ელიფსის სეგმენტების სახე (ერთი ამოზნექილი და მეორე ჩაზნექილი), რომლებიც უზრუნველყოფენ მოძრაობას ორი ურთიერთ პერპენდიკულარული ღერძის გარშემო.

კონდილარული სახსარი

კონდილარულ სახსარს აქვს ამოზნექილი სასახსრე თავი, ამობურცული პროცესის (კონდილის) სახით, ფორმის ახლოს ელიფსამდე. კონდილი შეესაბამება სხვა ძვლის სასახსრე ზედაპირზე ჩაღრმავებას, თუმცა მათი ზედაპირები შეიძლება მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდეს ერთმანეთისგან. კონდილარული სახსარი შეიძლება ჩაითვალოს გარდამავალ ფორმად ბლოკის ფორმის სახსრიდან ელიფსოიდურ სახსარამდე.

უნაგირის სახსარი

უნაგირის სახსარი - წარმოიქმნება ერთმანეთზე „ზემოდან“ მჯდომარე ორი უნაგირის სასახსრე ზედაპირით, რომელთაგან ერთი მოძრაობს მეორის გასწვრივ, რის გამოც მოძრაობა შესაძლებელია ორ ურთიერთ პერპენდიკულარულ ღერძზე.

ბურთი და ბუდე ერთობლივი

ბურთულა სახსარი - ერთ-ერთი სასახსრე ზედაპირი წარმოდგენილია ამოზნექილი სფერული თავით, მეორე კი შესაბამისად ჩაზნექილი გლენოიდური ღრუთი. თეორიულად, ამ ტიპის სახსარში მოძრაობა შეიძლება განხორციელდეს მრავალი ღერძის გარშემო, მაგრამ პრაქტიკაში მხოლოდ სამი გამოიყენება. ბურთულა სახსარი ყველაზე თავისუფალია ყველა სახსარში.

ბრტყელი სახსარი

ბრტყელი სახსარი - აქვს პრაქტიკულად ბრტყელი სასახსრე ზედაპირები (ბურთის ზედაპირი ძალიან დიდი რადიუსით), ამიტომ მოძრაობა შესაძლებელია სამივე ღერძის ირგვლივ, თუმცა მოძრაობის დიაპაზონი უმნიშვნელოა სასახსრე ზედაპირების მიდამოებში მცირე განსხვავების გამო.

მჭიდრო სახსარი ან ხისტი

მჭიდრო სახსარი (ამფიართროზი) არის სახსრების ჯგუფი სხვადასხვა ფორმის სასახსრე ზედაპირებით მჭიდროდ დაჭიმული კაფსულით და ძალიან ძლიერი დამხმარე სასახსრე ზედაპირებით მკვეთრად ზღუდავს მოძრაობის დიაპაზონს ამ ტიპის სახსარში. მჭიდრო სახსრები შთანთქავს შოკს და არბილებს ძვლებს შორის ზემოქმედებას.

სახსრების დაავადებები

სახსრების ჰიპერმობილურობა არის სახსრების გაზრდილი მობილურობა; სახსრის ლიგატების დაჭიმვა, რაც საშუალებას აძლევს სახსარს გააკეთოს უფრო მოცულობითი მოძრაობები, რაც სცილდება მის ანატომიური შესაძლებლობების. შედეგად, შეხების ხრტილოვანი ზედაპირების ელემენტებს შეუძლიათ დამახასიათებელი დაწკაპუნების წარმოქმნა. სახსრის ლიგატების ეს გაფართოება ხდება კოლაგენის სტრუქტურული ცვლილებების შედეგად, რომელიც ხდება ნაკლებად ძლიერი და ელასტიური და იძენს ნაწილობრივ დეფორმაციის უნარს. ამ ფაქტორს აქვს მემკვიდრეობითი წარმოშობა, მაგრამ ამ შემაერთებელი ქსოვილის დეფიციტის განვითარების მექანიზმი უცნობია.

ჰიპერმობილურობა უმეტესად ქალებშია გამოვლენილი, განსაკუთრებით ახალგაზრდებში. გენეტიკური ჰიპერმობილურობა იწვევს ცვლილებებს ბევრ ქსოვილში. უპირველეს ყოვლისა, სახსრები, მაგრამ ასევე ის ორგანოები, რომლებიც შეიცავს უამრავ შეცვლილ კოლაგენს. მაგალითად, ასეთ ადამიანებს აქვთ თხელი, ელასტიური და დაუცველი კანი, მასზე ადვილად ჩნდება სტრიები და ჩნდება თუნდაც ძალიან ახალგაზრდა გოგონებში ან ქალებში, რომლებსაც არასოდეს მშობიარეს. სახსრების ჰიპერმობილურობისას ასევე შეინიშნება სისხლძარღვთა უკმარისობა, რადგან მათი კედლებიც კოლაგენისგან შედგება. თუ ის ელასტიურია, მაშინ სისხლძარღვები ძალიან სწრაფად იჭიმება სისხლის წნევის ქვეშ. სწორედ ამიტომ ასეთ ადამიანებს უვითარდებათ ვარიკოზული ვენები ადრეულ პერიოდში (25 ან თუნდაც 20 წლის ასაკში).

ჰიპერმობილურობის მქონე ადამიანებს არ ურჩევენ აირჩიონ სამუშაოები, რომლებიც მოითხოვს მათ დიდხანს დარჩენას ერთსა და იმავე პოზიციაზე (ეს განსაკუთრებით ეხება მასწავლებლებს, გამყიდველებს, ქირურგებს, პარიკმახერებს, რომლებიც ზედიზედ რამდენიმე საათის განმავლობაში დგანან). ამ პროფესიის ადამიანებს აქვთ ვარიკოზული ვენების და ართროზის განვითარების ძალიან მაღალი რისკი, ხოლო ჰიპერმობილურობის შემთხვევაში რისკი თითქმის 100%-ია. გარდა ამისა, სიფრთხილე გმართებთ სპორტის დროს – ისე, რომ არ გამოიწვიოს ლიგატების კიდევ უფრო გადაჭიმვა.

სახსრების შეშუპება ხდება ქსოვილებში სითხის დაგროვებისას. მას შეიძლება თან ახლდეს ტკივილი და სიმტკიცე.

კაფსულიტი არის მხრის სახსრის კაფსულისა და სინოვიალური გარსის დიფუზური დაზიანება. ეს ხშირად იწვევს პაციენტის საკმაოდ ხანგრძლივ ინვალიდობას. ის ყველაზე ხშირად გვხვდება ხანდაზმულებში (50-დან 70 წლამდე), ქალები უფრო ხშირად ავადდებიან, ვიდრე მამაკაცები. ხშირად ტკივილი ძლიერდება ღამით ან უბრალოდ წოლის დროს, თუ ადამიანი წევს მტკივნეულ მხარზე.

იხ. ვიდეო - იოგები, მყესები და სახსრები