დამწვრობა

                                 დამწვრობა

                

                                                        თერმული და ქიმიური დამწვრობა

დამწვრობითი დაავადება — კანის, ლორწოვანი გარსისა და მათ ქვეშ მდებარე ქსოვილების დაზიანება მაღალი ტემპერატურის (თერმული დამწვრობა), ქიმიური ნივთიერების (ქიმიური დამწვრობა), ელექტრული დენის (ელექტროთერმული დამწვრობა), მაიონიზებელი გამოსხივების (სხივური დამწვრობა) და სხვა მოქმედებით.

ახასიათებენ 4 სხვადასხვა დონის დამწვრობას:

1. კანის გაწითლება

2. წყლულების წარმოქმნა

3. კანის კვდომა მთელი კანსი მთელი სიქის

4. ქსოვილების კარბონაზიცია

პრობლემის მნიშვნელობა

დამწვრობა მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ტრავმული დაზიანებაა. ამრიგად, რუსეთში 1997 წელს დარეგისტრირდა 507,6 ათასი ადამიანი, რომლებმაც მიიღეს სხვადასხვა სახის დამწვრობა. დაღუპულთა რაოდენობით, დამწვრობა მეორე ადგილზეა ავტოავარიების შედეგად მიყენებულ დაზიანებებზე. დამწვრობის მკურნალობა რთული და მრავალმხრივი საქმეა: თერმული დაზიანებები ერთ-ერთი ყველაზე საშიშია, ისინი იწვევს რთული ცილების განადგურებას - უჯრედებისა და ქსოვილების საფუძველს.

იხ. ვიდეო

სიმძიმის მიხედვით დამწვრობის განისაზღვრება ფართობს ზომას და ქსოვილების სიღრმის დაზიანება. რაც უფრო დიდი ფართობია და ღრმა არის დაზიანება კანის, მით უფრო მძიემა დაწვრობის ტრამვა. პირველი დახმარება დაწვრობის დროს წარმოადგენს იმას, რომ შეწყდეს დამწვრობის ზემოქედების გარეგანი ფაქტორის და დამუშავება ჭრილობის.

განსაკუთრებული ფორმები - სხივური დამწვრობა (მზის, რედგენის და სხვ.) დენის დარტყმის.

გაყინვა ( დაზიანება დაბალი ტემპერატუისას) და ვიბრაციული ავადმყოფობა (შედეგი ხანგრძლივი ზემოქედებისას ულტრაბგერის აბ ხანგრძლივი ვიბრაცია) ამწვრობა არ მიიჩნევა.

იხ. ვიდეო

დამწვრობის დაზიანების სიმძმე განისაზღვრება დამწვარი ზედაპირის სიღრმითა და სიფართოვით. განარჩევენ ზედაპირულ და ღრმა დამწვრობას. ზედაპირულს განეკუთვნება: I (კანის გაწითლება და შეშუპება), II (კანზე სითხით სავსე ბუშტულების გაჩენა) და III^ა (კანის ზედა შრეების ნეკროზი) ხარისხის დამწვრობა; ღრმას კი III^ბ (კანის ყველა შრის ნეკროზი) და IV (კანისა და მის ქვეშ მდებარე ქსოვილების — ფასციის, კუნთების, მყესების, ძვლების დანახშირება) ხარისხის დამწვრობა. დამწვრობა ზოგჯერ ორგანიზმში მთელი რიგი ორგანოებისა და სისტემების ფუნქციის მოშლას იწვევს. როდესაც ზედაპირული დამწვრობის ფართი სხეულის ზედაპირის 20%-ს აღწევს, ხოლო ღრმა დამწვრობისა 10%-ს აღემატება, ვითარდება დამწვრობითი დაავადება, სადაც განარჩევენ შოკის, მწვავე ტოქსემიის (მიკრობთა ტოქსინებით და ქსოვილთა დაშლის პროდუქტებით ორგანიზმის მოწამვლა), სეპტიკოტოქსემიისა (ემატება ჩირქოვანი პროცესი) და რეკონვალესცენციის ანუ გამოჯანსაღების პერიოდს.

                                                                                                                                                                                            

                                                            წყლული 2-ე ხარისხის დამწვრობისას

ავადმყოფს ათავსებენ თბილ ოთახში, აძლევენ ტკივილგამაყუჩებელ საშუალებებს, დამწვარ არეებზე აფარებენდამწვრობის საწინააღმდეგო მალამოთი ან ხსნარით გაჟღენთილ სტერილური დოლბანდის საფენებს, ფართო დამწვრობის დროს კი ახვევენ სუფთა, გაუთოებულ ზეწარში. მჟავებით დამწვრობის დროს დაზიანებულ ადგილს ჯერ გამდინარე წყლით მობანენ, შემდეგ, სოდის სუსტ (2%-იან) ხსნარში დასველებულ საფენებს დაადებენ, ხოლო ტუტეებით დამწვრობის შემთხვევაში — სუსტი მჟავების (2%-იანი ძმრის, ბორის, 5%-იანი ლიმონის) ხსნარში დასველებულ საფენებს. საყლაპავისა და კუჭის დამწვრობისას საჭიროა კუჭის რამდენჯერმე ამორეცხვა წყლით, შემდეგ დიდი რაოდენობით სითხის (წყალი, რძე) დალევა, კარაქის ან უმი კვერცხის გადაყლაპვა. თვალების დამწვრობის დროს თვალებს ჯერ წყლით ბანენ შემდეგ სპეციალურ მკურნალობას უნიშნავენ. დამწვრობის ყველა შემთხვევაში აუცილებელია ავადმყოფის დროული ჰოსპიტალიზაცია. სტაციონარში მოთავსებისთანავე ავადმყოფს უკეთებენ ტეტანუსის საწინააღმდეგო შრატს და ანტოქსინს. დამწვრობის ირგვლივ კანს ამუშავებენ ანტისეპტიკური ხსნარებით, დაზიანებულ ადგილზე ადებენ ანტიბაქტერიულ მალამოს და უხვევენ (მკურნალობის დახურული წესი). ზოგჯერ ჭრილობას ღიად ტოვებენ. ღრმა დამწვრობის შემდეგ დარჩენილი კანის დეფექტის დასაფარავად მიმართავენ კანის გადანერგვას.

არასამედიცინო ასპექტები

ხანძრის მოშინაურებამდეც კი ხალხი იცნობდა დამწვრობის დაზიანებებს. ცივილიზაციის განვითარებასთან ერთად, დამწვრობის როლი კულტურაში სულ უფრო მნიშვნელოვანი გახდა.

პოსტტრავმული სტრესული აშლილობა დამწვრობის დროს

სტრესი განსაკუთრებით ძლიერ გავლენას ახდენს ბავშვებსა და მოხუცებზე. სტატისტიკის მიხედვით, პოსტტრავმული სტრესული აშლილობა (PTSD) ვითარდება შემთხვევების 80%-ში ბავშვებში და 30%-ში მოზრდილებში მძიმე დამწვრობის შემდეგ. ვინაიდან PTSD გავლენას ახდენს იმუნურ სისტემაზე, მას შეუძლია მნიშვნელოვნად გაზარდოს ჭრილობების შეხორცების დრო და ასევე გავლენა მოახდინოს ოპერაციის კურსზე, კერძოდ, ანესთეზიის შემდეგ აღდგენაზე. დისოციაციის ფენომენი, როგორც PTSD-ის ერთ-ერთი სიმპტომი, იწვევს გამოცდილების კომპლექსს, რომელიც დაკავშირებულია რეალობისა და საკუთარი „მე“-სგან გაუცხოებასთან, ამიტომ მას დიდი მნიშვნელობა აქვს მოზარდი ბავშვების რეაბილიტაციაში, რასთან დაკავშირებითაც ასეთ პაციენტებს სჭირდებათ პროფესიული ფსიქოთერაპიული დახმარება.

ცხოველის დამწვრობა

ადამიანები უძველესი დროიდან ასახელებდნენ ცხოველებს მათი შემდგომი იდენტიფიკაციის მიზნით. პროცედურა გულისხმობს ცხოველის კანზე ცხელი ბრენდის წასმას, რის შედეგადაც ხდება მესამე ხარისხის დამწვრობა. შემდეგ დამწვრობა შეხორცდება და დაზიანების ადგილზე წარმოიქმნება ნაწიბურები, რომლებიც იმეორებენ ბრენდის ნიმუშს. ცხოველი ამ ნიშანს მთელი ცხოვრების მანძილზე ატარებს. ცხოველების იდენტიფიცირების ეს მეთოდი განსაკუთრებით გავრცელებულია მომთაბარე მესაქონლეობაში მყოფ ხალხებში, როდესაც ცხოველთა დიდი ნახირები, რომლებიც შედგება სხვადასხვა მფლობელის საკუთრებისგან, გადაადგილდებიან სტეპზე და საიმედო და ძნელად განადგურების იდენტიფიკატორის გარეშე საკმაოდ რთულია გარჩევა, ვისი ცხოველები არიან.

ხალხის დამწვრობა

წამება. დამწვრობას ასევე ჰპოვა ფართო გამოყენება დამკითხავების საქმეში - სხვადასხვა სახის დამწვრობის გამოწვევა შედარებით უსაფრთხოა დაკითხულის სიცოცხლისთვის, მაგრამ ამავე დროს საკმაოდ მტკივნეული. შუა საუკუნეებში იყენებდნენ წამებას ცხელი რკინით (იხილეთ, მაგალითად, Malleus Maleficarum-ის ინსტრუქციები); თანამედროვე დროში სიგარეტით წამება უფრო ცნობილი გახდა; უფრო მეტიც, 1990-იან წლებში რუსეთში გამოთქმა "წამება რკინით" და გამაგრილებელი უთო გახდა კლიშე.

სასჯელები. მძიმე დანაშაულის ჩამდენი პირის სახის ან სხეულის ბრენდირება ჩვეულებრივი პრაქტიკაა მრავალი საუკუნის განმავლობაში. კერძოდ, უვადო შრომაზე გაგზავნილთა სახეები დაფიქსირდა, რამაც გაქცეული მსჯავრდებულის დაჭერა ბევრად გააადვილა. ლიტერატურაში ლედი ზამთარი იყო ბრენდირებული (სამი მუშკეტერი). გარდა ამისა, ადამიანებს აბრმავებდნენ ცხელი, ბასრი საგნებით (სამსონი, ოიდიპოსი, პოლიფემოსი).

დანაშაულები. ცნობილია დამწვრობის განზრახ მიყენების შემთხვევები. მკვლელობის მცდელობები, როგორც წესი, მიზნად ისახავს არა მკვლელობას, არამედ გარეგნობის დამახინჯებას და ამ მიზნით მჟავას ასხამენ მსხვერპლს სახეში, ზოგჯერ კი სხეულზე (კულტურაში მჟავა დამწვრობა: კობო აბეს რომანი "სხვისი სახე", უბედური შემთხვევა - ჯოკერი "ბეტმენის" ფრენჩაიზისგან).

სხეულის ცვლილებები და სექსუალური პრაქტიკა. დღესდღეობით ადამიანის ორგანიზმზე დამწვრობის გამოყენებას იყენებენ დეკორატიული მიზნებისთვის (ბრენდინგი), სექსუალურ პრაქტიკაში (BDSM - მსუბუქი წვა ცვილით) და რიტუალისტური თვალსაზრისით (კლანები, ქუჩის ბანდები და ა.შ.).

გადაუდებელი. მას განსაკუთრებით ხშირად იყენებდნენ შუა საუკუნეებში სისხლდენის სასწრაფოდ შესაჩერებლად. იგი დღესაც გამოიყენება, როდესაც შეუძლებელია პროფესიონალური სამედიცინო დახმარების მოძიება ჭრილობის კიდეების დალუქვისთვის.

ხელსაწყოები

თუ თავდაპირველად დამწვრობის საშუალება იყო ცეცხლიდან აღებული დამწვარი ტოტი, მაშინ დროთა განმავლობაში მტრის დამწვრობის მიყენების მეთოდები მხოლოდ გაუმჯობესდა.