ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                   თევზები

წყლის ხერხემლიანი ცხოველები, რომლებსაც არ აქვთ სხეულის მუდმივი ტემპერატურა. თევზების ზომა-წონა განსხვავებულია: პანდაკის სიგრძე 7,5 მმ-ს აღწევს, ხოლო ვეშაპისებრი ზვიგენისა 15-20 მ-ს. თევზების უმრავლესობას თითისტარისებრი სხეული აქვს, ზოგს — გვერდებიდან (კამბალა) ან ზურგ-მუცლისაკენ (სკაროსი) გაბრტყელებული, გველივით (გველთევზა) წაგრძელებული ან ნემსივით (ზღვის ნემსთევზა) წაწვრილებული, ზოგი ბურთისებრი (ზღარბთევზა) ან თასმისებრია (ქაშაყთმეფე).

თევზების სხეული სიმეტრიულია, გარდა კამბალასი, რომელსაც ორივე თვალი ცალ მხარეს აქვს. სხეული დაფარულია ქერცლით. ზღარბთევზას სხეული შემოსილია გრძელი ქიცვებით, ზუთხისნაირთა სხეულზე 5 მწკრივადაა განლაგებული ძვლოვანი ბალთები. ლოქოსა და სხვათა სხეული ტიტველია. თევზების კანი დიდი რაოდენობით შეიცავს ლორწოს გამომყოფ ერთუჯრედიან ჯირკვლებს. ღრმა ზღვის თევზების უმრავლესობას მანათობელი ორგანოები აქვს. თევზების შეფერილობა კანის ნაირგვარ პიგმენტებზეა დამოკიდებული. ჩვეულებრივ, მათი ზურგის მხარე უფრო მუქია, ვიდრე მუცლისა.

იხ. ვიდეო - რატომ უნდა ვიქონიოთ სახლში თევზებით სავსე აკვარიუმი?

თევზების კუნთოვანი სისტემა საკმაოდ დიფერენცირებულია და მასთან დაკავშირებულია ზოგი თევზის ელექტრული ორგანოები, ხოლო უმრავლესობის — ძვლოვანი. ზვიგენების უმეტესებას და ზუთხისებრ თევზებს დაუნაწევრებელი ქორდა აქვთ.

თევზების ჯგუფი დიდი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა. მსოფლიოში თევზების დაახლოებით 34 300 სახეობაა აღწერილი, თუმცა ყოველწლიურად კვლავ ხდება 250-მდე ახალი სახეობის აღმოჩენა. მიუხედავად იმისა, რომ მსოფლიო ოკეანეებში წყლის მოცულობა 10 000-ჯერ აღემატება მსოფლიოს მტკნარ წყლებს, მასში თევზების სახეობათა 58% ბინადრობს, მტკნარ წყლებში თევზთა სახეობების 41%-ია, ხოლო 1% ანადრომულ ცხოვრების წესს ეწევა, რაც ოკეანის მარილიანი წლებიდან მტკნარი წყლებისკენ, ან პირიქით მუდმივ მიგრაციას გულისხმობს.

საქართველოს მტკნარ წყლებში გავრცელებულია თევზების 80-ზე მეტი სახეობა, რომელთა შორის ბევრი ენდემურია. მაგალითად, მტკვრის აუზში გავრცელებული 12 სახეობის თევზიდან, 9 მტკვრისა და მისი შენაკადების ენდემს წარმოადგენს. მათ შორის აღსანიშნავია მტკვრის წვერა (Barbus lacerta), მურწა (Barbus mursa), ჭანარი (Barbus capito) და სხვ. შავი ზღვის აუზის თევზებიდან 6 სახეობა ენდემურია; გარდა ამისა, აქ გავრცელებულია ზუთხისებრთა ოჯახის 5 სახეობა, რომელთა შორისაა გაქრობის პირას მყოფი ატლანტური ზუთხი (Acipenser sturio). გარდა ადგილობრივი სახეობებისა, საქართველოში გვხვდება 9 ინტროდუცირებული სახეობა, მათ შორის ყველაზე ფართოდ გავრცელებულია კარჩხანა (Carasius carasius)

         დაჯავშნული თევზის ნამარხი Bothriolepis panderi ან 

ითვლებოდა, რომ უძველესი ორდოვიკიანიდან (დაახლოებით 450-470 მილიონი წლის წინ) ცნობილია ყველაზე უძველესი უყბები, თევზების მსგავსი. მიუხედავად ამისა, 1999 წელს ჩინეთის პროვინცია იუნანში აღმოაჩინეს თევზის მსგავსი არსების Haikouichthys-ის ნამარხი უყბლო ჯგუფიდან, დაახლოებით 530 მილიონი წლის (ადრეული კამბრიული). შესაძლოა მსგავსი ფორმები ყველა ხერხემლიანის წინაპრები იყვნენ.

                                                               

შუა დევონური პერიოდის (დიდი ბრიტანეთი) წილებიანი თევზის Osteolepis macrolepidotus ნამარხები

პირველ თევზებსა და უყბებს შორის განსხვავება იყო ყბა, რომელიც წარმოებული იყო ერთ-ერთი ნაღვლის თაღის. ყბების გარდა, თევზებს აქვთ დაწყვილებული ფარფლები, შიდა ყური სამი ნახევარწრიული არხით და ღრძილების თაღები. მიუხედავად იმისა, რომ პირველი ყბიანი თევზი ჯერ კიდევ ორდოვიციანში გამოჩნდა, მათ დაქვემდებარებული პოზიცია დაიკავეს დევონამდე. ამრიგად, თევზი და აგნათანები 100 მილიონ წელზე მეტი ხნის განმავლობაში არსებობდნენ აგნათანების უპირატესობით, განსხვავებით დღევანდელისგან. ხრტილოვანი თევზი გაჩნდა სილურისა და დევონის შემობრუნებაზე, დაახლოებით 420 მილიონი წლის წინ და მიაღწია პიკს კარბონიფერში. ლობ-ფარფლიანი თევზი სულ მცირე დევონიდან მოყოლებული ცხოვრობს მსოფლიო ოკეანეებში; შესაძლებელია, რომ ისინი უკვე არსებობდნენ სილურეში. Guiyu oneiros - ყველაზე ადრე ცნობილი წიბოიანი თევზი.

                                                                               

                                  თეთრი ზვიგენი კუნძულ გვადელუპეს სანაპიროსთან (მექსიკა)

ცოცხალი ხერხემლიანი სახეობების ნახევარზე მეტი, კერძოდ, FishBase მონაცემთა ბაზის მიხედვით, დაახლოებით 31 ათასი სახეობა ეკუთვნის თევზებს. აღიარებული სახეობების რაოდენობა კვლავ იცვლება ახალი სახეობების აღმოჩენის გამო, ასევე ცალკეული ჯგუფების ტაქსონომიური გადასინჯვის გამო. ცოცხალი თევზები წარმოდგენილია სამი კლასით: ხრტილოვანი თევზი (Chondrichthyes), ლობ-ფარფლიანი თევზი (Sarcopterygii) და სხივიანი თევზი (Actinopterygii). ბოლო ორი კლასი შეადგენს ძვლოვანი თევზის ჯგუფს.

თანამედროვე ხრტილოვანი თევზები იყოფა ორ ქვეკლასად: ჰოლოცეფალი (მთლიანად) და ელასმობრანჩი (თეფშიანი ტოტები, რომელშიც შედის ზვიგენები და სხივები). ახლა ხრტილოვანი თევზის 900-1000 სახეობაა.

იხ. ვიდეო -  Aquarium 4K VIDEO (ULTRA HD) 🐠 Beautiful Coral Reef Fish - Relaxing Sleep Meditation Music

ანატომია და ფიზიოლოგია

გარე საფარები

თევზის გარე ნაწილი წარმოდგენილია ქერცლიანი კანით (ზოგიერთ თევზს ქერქი არ აქვს). როგორც ყველა სხვა ხერხემლიანი, თევზის კანი დაყოფილია დერმად და ეპიდერმისად (ექტოდერმული წარმოშობის კანის ზედა ფენა, რომელიც შედგება ეპითელური ქსოვილისგან). თევზის ეპიდერმისი არაკერატინიზებულია. ეპიდერმისის ჯირკვლები წარმოქმნიან ლორწოს მსგავს საიდუმლოს (ლორწოს), რომელიც იცავს ცხოველის გარე ნაწილს.

ქერცლების ფორმირებაში მთავარ როლს კანის შიდა შრე – დერმატი ასრულებს. ხრტილოვან თევზებს აქვთ პლაკოიდური ქერცლები, რომლებიც ჰომოლოგიურია ყველა ხერხემლიანის კბილებთან; ევოლუციის მსვლელობისას ყბებამდე მოძრაობს, პლაკოიდური ქერცლები, ფაქტობრივად, ზვიგენებსა და სხივებში კბილებად იქცევა. პლაკოიდური სასწორი შედგება დენტინისგან, რომელიც ქმნის სასწორის საფუძველს და ზემოდან დაფარულია მინანქრით. ზვიგენის დენტინი და მინანქარი ქიმიურად ჰგავს ადამიანის დენტინს და მინანქარს. დაკარგული პლაკოიდური ქერცლები არ განახლდება, მაგრამ მათი რიცხვი იზრდება თევზის ზრდასთან ერთად. ზოგიერთი ხრტილოვანი თევზის (მაგალითად, შავი ზღვის კატრანის) ფარფლის ეკლები ასევე გარდაიქმნება პლაკოიდური ქერცლით.

ძვლოვან თევზს აქვს რამდენიმე სხვადასხვა ტიპის სასწორი.

                                                                        

წიაღისეული და თანამედროვე ბუჩქოვანი და ფილტვის თევზი ხასიათდება კოსმოიდური ქერცლებით, რომელთა გარე ზედაპირს წარმოქმნის კოსმინის ფენა (საიდანაც მომდინარეობს სახელწოდება), მის ზემოთ კი - დენტინი. კოსმინი დაფარულია სპონგური ძვლის ფენით. თანამედროვე სახეობებში ბუჩქოვანი და ფილტვის თევზი გარე დენტინი და შიდა სპონგური შრეები თანდათან მცირდება: Latimeria-ს გვარის თანამედროვე სახეობებში სასწორის ზედაპირზე შემორჩენილია დენტინის მხოლოდ ცალკეული ტუბერკულოზი.

თევზის შეფერილობა შეიძლება განსხვავდებოდეს ძალიან ფართო დიაპაზონში: მონოფონიური თითქმის ყველა შესაძლო ფერიდან შენიღბვამდე "კამუფლაჟამდე" ან, პირიქით, ხაზგასმით ნათელ "გაფრთხილებამდე".

იხ. ვიდეო -  Какая Рыба самая полезная для человека (Считаем Омега 3)

ეკონომიკური მნიშვნელობა და საფრთხეები

ეკონომიკური თვალსაზრისით, თევზაობა, მეთევზეობა და აკვარიუმის დეკორატიული თევზით ვაჭრობა მნიშვნელოვან როლს თამაშობს.

1961 წელს მდ. აუზის წყალსაცავებში. მდინარე სირდარიაში ბალახის კობრი წარმატებით იქნა შემოტანილი მცენარეული ბიომასით საბრძოლო არხებში და კოლექტორებში, რომლებიც წარმოადგენდნენ ბიოშეფერხებას, რამაც დიდწილად შესაძლებელი გახადა მდინარეზე ნაოსნობის აღდგენა.

ადამიანის ეკონომიკურმა საქმიანობამ შეიძლება საფრთხე შეუქმნას გარკვეული სახეობების პოპულაციას, პირდაპირ თუ ირიბად, წყლის დაბინძურების, უცხო სახეობების შემოტანის, მდინარის არხების ცვლილებისა და კლიმატის ცვლილების გზით.

5 პროდუქტი, რომელთან ერთადაც თევზი არ უნდა მიირთვათ

                                                            

თევზი ჯანსაღი კვების შემადგენელი აუცილებელი ნაწილია. იგი სასარგებლო მინერალებითა და ვიტამინებით სავსე პროდუქტია, რომელიც დადებითად მოქმედებს ადამიანის ჯანმრთელობაზე. სწორად შერჩეული კვების რაციონი კვირის განმავლობაში ორ სრულ პორცია თევზს უნდა შეიცავდეს. აქედან ერთი პორცია ცხიმიანი თევზი უნდა იყოს. სასურველია, თევზი მიირთვათ დღის მთავარ კვებაზე, რომელიც ყველაზე ნოყიერი უნდა იყოს.

ცალსახაა, რომ თევზი განსაკუთრებულად სასარგებლო პროდუქტია, თუმცა მისგან მაქსიმალური სარგებელი რომ მიიღოთ, აუცილებელია გარკვეული წესები დაიცვათ. ზოგადად, რამდენიმე ტიპის საკვების არევა და ერთად მირთმევა საყურადღებო საკითხია. სასურველია, ყოველთვის გაითვალისწინოთ, თუ რასთან რისი მიღებაა რეკომენდებული. თევზის შემთხვევაში კი ეს არა მხოლოდ სასურველი, არამედ აუცილებელიც კი არის. იხ. ბმულზე წყარო 

რძე ის პროდუქტია, რომლის მიღებაც თევზთან ერთად კატეგორიულად აკრძალულია. მათი ერთდროულად მიღება საჭმლის მომნელებელი სისტემის პრობლემებს იწვევს. რძეც და თევზიც პროტეინებით მდიდარი პროდუქტებია. თუმცა მათი გადამუშავება საჭმლის მომნელებელ სისტემაში განსხვავებულ პროცესებთან არის დაკავშირებული, რაც გადამუშავების პროცესს ართულებს, აფერხებს და პრობლემებს იწვევს. აღნიშნული უარყოფით გავლენას ახდენს არა მხოლოდ მონელების პროცესზე, არამედ იმუნურ სისტემაზეც.

სოკო

იხ. ვიდეო - "ფერმა" - თევზის პროდუქტები ადამიანის კვების რაციონში და მისი მნიშვნელობა ჯანმრთელობისთვის

თევზის მიღება არ შეიძლება სოკოსთან ერთად. თევზისა და სოკოს კომბინირებულად მიღების შემდეგ აუცილებლად იგრძნობთ სიმძიმეს მუცლის არეში, რიგ შემთხვევაში - მოთენთილობასაც. კუჭის პრობლემების არსებობის დროს კი აღნიშნული კომბინაცია მათ გართულებას იწვევს. სოკოს მიღება განსაკუთრებით არარეკომენდებულია ცხიმიან თევზთან, მაგალითად, სკუმბრიასა და ორაგულთან ერთად.

პარკოსნები

თევზის პარკოსნებთან კომბინაცია არარეკომენდებულია ნუტრიციოლოგების მიერ. მათი ერთად მიღება იწვევს სიმძიმის შეგრძნებას. გარდა ამისა, პარკოსნები ხელს უშლიან ცილის შეწოვას, თევზი კი განსაკუთრებით დიდი რაოდენობით ცილებს შეიცავს.

ტკბილი, გაზიანი სასმელები

ნებისმიერ ტკბილი საკვები ცილოვან საკვებთან ერთად კუჭში მოხვედრისას დუღილის პროცესს იწვევს. ხოლო როდესაც პროდუქტი ტკბილთან ერთად გაზიანიცაა, ეს პროცესი უფრო ძლიერდება. შედეგად ვიღებთ მუცლის შებერილობას, კუჭში სიმძიმის შეგრძნებას და მეტეორიზმს.

სხვადასხვა სახეობის ხილი

თევზის შემდეგ დაუშვებელია მსხლის, ყურძნის, ვაშლისა და საზამთროს მიღება. მათ მონელებას სხვადასხვა დრო სჭირდებათ და საბოლოოდ, საჭმლის მომნელებელ სისტემაში პროცესების არევა ხდება.

აქვე გირჩევთ, რომ თევზეული C ვიტამინის შემცველ პროდუქტთან ერთად მიირთვათ. განსაკუთრებით კარგია ლიმონი, რომელიც ორგანიზმში ომეგა 3-ის ფუნქციებს აძლიერებს. ამიტომ თევზის კერძებთან ერთად რეკომენდებულია როგორც ცალკე ლიმონი, ისე ლიმონიანი წყალი ან ლიმონის წვენით უხვად შეზავებული სალათები.

იხ. ვიდეო - Local fishery, funded by US Embassy "კარგი საკვები" თევზის სახლი,