ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                            მეტაფორა

გამოყენებულია პოლიტიკური მეტაფორა: ქალი რომელიც ნიშნავს ერთ-ერთ პარტიას იწვევს ტორნადისებულ პოლიტიკურ ცვლილებებს

(ბერძნ.: metaphora - გადატანა) — მხატვრული გამოსახვის სტილისტიკური ხერხი. პოეტურად შესაძლებელს, დასაშვებს, ასოციაციებითა თუ კონტრასტით, ანალოგიებით წარმოსადგენს ემყარება ან აგებულია სიტყვათა გადატანით მნიშვნელობაზე.

„შენ ფრთამოღუღუნეს ჟამთა სიმაღლეზე, ჩვენი საუკუნე გიცავს, უახლესი“ (გალაკტიონი) მეტაფორაში საგნებსა და მოვლენებს მიწერილი აქვთ ისეთი თვისება, რომელიც მათ არ ახასიათებთ, მაგრამ პოეტურად დასაშვებია. ხანდახან მისი გამოცნობა ძნელია. არისტოტელე ამბობდა: „თუ სათქმელი შედგება მეტაფორისგან, იგი გამოცანაა“.

გამოარჩევენ ოთხი ტიპის მეტაფორას:

როდესაც უსულო საგანის თვისება გადატანილია სულიერ საგანზე (ოქროს გული, რკინის კაცი).

სულიერი საგნის თვისება გადატანილია უსულო საგანზე („ჩაფიქრებულა მთაწმინდა“ ან „ვინ იცის მტკვარო რას ბუტბუტებ“).

უსულო საგნის თვისება გადატანილია უსულო საგანზე (ვერცხლის ნაკადული, რკინის ნიაღვარი).

სულიერი საგნის თვისება გადატანილია სულიერ საგანზე (შენ ხმელო კაცო, წარბშეკრულო ხშირად და მკაცრო, / აქიმო წყლულის და ქადაგო გაზაფხულისა . . . მ. ლებანიძე)

სახეები

მეტაფორის თანამედროვე თეორიაში ჩვეულებრივია განასხვავონ დიაფორა (მკვეთრი, კონტრასტული მეტაფორა) და ეპიფორა (ჩვეულებრივი, წაშლილი მეტაფორა)

მკვეთრი მეტაფორა არის მეტაფორა, რომელიც აერთიანებს ცნებებს, რომლებიც ერთმანეთისგან შორს არიან. მოდელი: ჩაყრის განცხადებები.

წაშლილი მეტაფორა საყოველთაოდ მიღებული მეტაფორაა, რომლის ხატოვანი ბუნება აღარ იგრძნობა. მოდელი: სკამის ფეხი. (თავდაპირველად, მეტაფორის გარეშე, ფეხი პირდაპირი გაგებით არის ცოცხალი არსების პატარა ფეხი: ბავშვის ფეხი, შემდეგ კი ეს სიტყვა, ანალოგიით, დაიწყო რუსულად მეტაფორულად გამოყენება უსულო საგნების საყრდენი ნაწილების აღსანიშნავად; ანალოგიურად დაიწყო სხეულის სხვა ნაწილების სახელების გამოყენება მეტაფორულად: ენა პირში -> ფეხსაცმლის ენა, სახის ცხვირი -> ჩაიდანი, გემის ცხვირი; ცხოველისა და ადამიანის თავი -> ქალაქის თავი);

მეტაფორა-ფორმულა ახლოსაა წაშლილ მეტაფორასთან, მაგრამ მისგან განსხვავდება კიდევ უფრო დიდი სტერეოტიპით და ზოგჯერ არაფიგურალურ კონსტრუქციად გადაქცევის შეუძლებლობით. მოდელი: Doubt Worm.

გაფართოებული მეტაფორა არის მეტაფორა, რომელიც თანმიმდევრულად ხორციელდება მესიჯის დიდ ფრაგმენტში ან მთლიან გზავნილში. მოდელი: წიგნის შიმშილი გრძელდება: წიგნის ბაზრის პროდუქტები სულ უფრო და უფრო ძველდება - ისინი უნდა გადააგდოთ ყოველგვარი მცდელობის გარეშე.

რეალიზებული მეტაფორა გულისხმობს მეტაფორული გამოხატვის მოქმედებას მისი ფიგურალური ბუნების გათვალისწინების გარეშე, ანუ თითქოს მეტაფორას პირდაპირი მნიშვნელობა ჰქონდეს. მეტაფორის რეალიზაციის შედეგი ხშირად კომიკურია. მოდელი: ნერვები დავკარგე და ავტობუსში ჩავჯექი.

იხ. ვიდეო - მეტაფორა

სხვა ტროპებს შორის მეტაფორა იკავებს ცენტრალურ ადგილს, რადგან ის საშუალებას გაძლევთ შექმნათ ტევადი გამოსახულებები ნათელი, მოულოდნელი ასოციაციების საფუძველზე. მეტაფორების საფუძველი შეიძლება დაფუძნდეს საგნების სხვადასხვა მახასიათებლის მსგავსებაზე: ფერები, ფორმები, მოცულობა, დანიშნულება, პოზიცია და ა.შ.

N.D. Arutyunova-ს მიერ შემოთავაზებული კლასიფიკაციის მიხედვით, მეტაფორები იყოფა

სახელობითი, რომელიც შედგება ერთი აღწერითი მნიშვნელობის მეორით ჩანაცვლებაში და ჰომონიმიის წყაროდ.

ფიგურული მეტაფორები, რომლებიც ემსახურება ხატოვანი მნიშვნელობებისა და ენის სინონიმური საშუალებების განვითარებას.

შემეცნებითი მეტაფორები, რომლებიც წარმოიქმნება პრედიკატის სიტყვების კომბინაციის (მნიშვნელობის გადაცემის) ცვლის და პოლისემიის შექმნის შედეგად.

მეტაფორების განზოგადება (როგორც შემეცნებითი მეტაფორის საბოლოო შედეგი), სიტყვის ლექსიკურ მნიშვნელობაში ლოგიკურ წესრიგებს შორის საზღვრების წაშლა და ლოგიკური პოლისემიის გაჩენის სტიმულირება.

შემოდგომაზე ვოცნებობდი შუშის ნახევრად შუქზე,

მეგობრები და შენ მათ ჯამბაზურ ბრბოში,

და როგორც ფალკონი, რომელმაც სისხლი ამოიღო ზეციდან,

გული შენს ხელში ჩავარდა.

მაგრამ დრო გავიდა, დაბერდა და დაყრუვდა,

და ვერცხლის ჩარჩოს ათრევით,

ბაღიდან გარიჟრაჟმა ჭიქა დაასხა

სექტემბრის სისხლიანი ცრემლები.

ბორის პასტერნაკი, 1928 

მოდით უფრო ახლოს მივხედოთ მეტაფორებს, რომლებიც ხელს უწყობენ გამოსახულების შექმნას, ანუ ფიგურულს.

ფართო გაგებით, ტერმინი „იმიჯი“ ნიშნავს ანარეკლს გარე სამყაროს გონებაში. ხელოვნების ნაწარმოებში სურათები არის ავტორის აზროვნების განსახიერება, მისი უნიკალური ხედვა და სამყაროს სურათის ნათელი სურათი. ნათელი გამოსახულების შექმნა ეფუძნება მსგავსების გამოყენებას ორ ობიექტს შორის ერთმანეთისგან შორს, თითქმის ერთგვარ კონტრასტზე. იმისათვის, რომ ობიექტების ან ფენომენების შედარება მოულოდნელი იყოს, ისინი საკმაოდ განსხვავდებიან ერთმანეთისგან და ზოგჯერ მსგავსება შეიძლება იყოს საკმაოდ უმნიშვნელო, შეუმჩნეველი, საფიქრალის წყაროს ან საერთოდ არ არსებობდეს.

გამოსახულების საზღვრები და სტრუქტურა შეიძლება იყოს პრაქტიკულად ნებისმიერი: გამოსახულება შეიძლება გადმოიცეს სიტყვით, ფრაზით, წინადადებით, სუპერფრაზიული ერთიანობით, მას შეუძლია დაიკავოს მთელი თავი ან დაფაროს მთელი რომანის კომპოზიცია.

თუმცა, არსებობს სხვა შეხედულებები მეტაფორების კლასიფიკაციის შესახებ. მაგალითად, ჯ.ლაკოფი და მ. ჯონსონი განასხვავებენ დროისა და სივრცის მიმართ განხილულ მეტაფორების ორ ტიპს: ონტოლოგიურ, ანუ მეტაფორებს, რომლებიც საშუალებას გაძლევთ დანახოთ მოვლენები, მოქმედებები, ემოციები, იდეები და ა.შ. გონება არის არსება, გონება არის მყიფე ნივთი) და ორიენტირებული, ანუ ორიენტირებული, ანუ მეტაფორები, რომლებიც არ განსაზღვრავენ ერთ კონცეფციას მეორის თვალსაზრისით, მაგრამ აწყობენ ცნებების მთელ სისტემას ერთმანეთთან მიმართებაში (ბედნიერია ზევით, სევდიანი ქვევით; ცნობიერი მაღლა, უგონო ქვევით).

იხ. ვიდეო - ЧТО ТАКОЕ МЕТАФОРА?

ჯორჯ ლაკოფი თავის ნაშრომში „მეტაფორის თანამედროვე თეორია“ საუბრობს მეტაფორის შექმნის გზებზე და მხატვრული გამოხატვის ამ საშუალების კომპოზიციაზე. მეტაფორა, ლაკოფის თეორიის მიხედვით, არის პროზაული ან პოეტური გამოთქმა, სადაც სიტყვა (ან რამდენიმე სიტყვა), რომელიც წარმოადგენს ცნებას, გამოიყენება არაპირდაპირი მნიშვნელობით ამ მსგავსი ცნების გამოსახატავად. ლაკოფი წერს, რომ პროზაულ ან პოეტურ მეტყველებაში მეტაფორა დევს ენის მიღმა, აზროვნებაში, წარმოსახვაში, მიუთითებს მაიკლ რედის ნაშრომზე "The Conduit Metaphor", რომელშიც რედი აღნიშნავს, რომ მეტაფორა დევს თავად ენაში. ყოველდღიური მეტყველება და არა მხოლოდ პოეზიაში ან პროზაში. რედი ასევე აცხადებს, რომ „მოსაუბრე იდეებს (ობიექტებს) სიტყვებში ათავსებს და უგზავნის მათ მსმენელს, რომელიც იდეებს/ობიექტებს სიტყვებიდან გამოაქვს“. ეს იდეა აისახება აგრეთვე ჯ.ლაკოფისა და მ.ჯონსონის კვლევაში „მეტაფორები, რომლებითაც ჩვენ ვცხოვრობთ“. მეტაფორული ცნებები სისტემურია, „მეტაფორა არ შემოიფარგლება მხოლოდ ენის სფეროთი, ანუ სიტყვების სფეროთი: თავად ადამიანის აზროვნების პროცესები დიდწილად მეტაფორულია. მეტაფორები, როგორც ენობრივი გამონათქვამები, შესაძლებელი ხდება სწორედ იმიტომ, რომ ადამიანის კონცეპტუალურ სისტემაში არსებობს მეტაფორები.

მეტაფორა ხშირად განიხილება, როგორც მხატვრული თვალსაზრისით რეალობის ზუსტად ასახვის ერთ-ერთი საშუალება. თუმცა, ი.რ. გალპერინი ამბობს, რომ „სიზუსტის ეს კონცეფცია ძალიან ფარდობითია. ეს არის მეტაფორა, რომელიც ქმნის აბსტრაქტული კონცეფციის სპეციფიკურ გამოსახულებას, რაც შესაძლებელს ხდის რეალური მესიჯების სხვადასხვაგვარად ინტერპრეტაციას“.

როგორც კი მეტაფორა განხორციელდა, იზოლირებული იყო მრავალი სხვა ლინგვისტური ფენომენისგან და აღწერილი იყო, მაშინვე გაჩნდა კითხვა მისი ორმაგი ბუნების შესახებ: იყოს ენის საშუალება და პოეტური ფიგურა. პირველი, ვინც პოეტური მეტაფორა ლინგვისტურ მეტაფორას დაუპირისპირა, იყო ს.ბალი, რომელმაც აჩვენა ენის უნივერსალური მეტაფორული ბუნება.

იხ. ვიდეო - Examples of Metaphors Metaphors Examples for Kids & Adults