ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                        ჩინური ფილოსოფია

ინი და იანის სიმბოლო

ძველ ჩინეთში ფილოსოფიური სკოლები წარმოიშვა ძვ. წ. VI-III საუკუნეებში. ჩინური ფილოსოფიის განვითარებაზე დიდი გავლენა იქონია მითოლოგიამ და ძველმა წერილობითმა ძეგლებმა „ი ძინმა“ — „გარდაქმნათა წიგნმა“ და „ში ძინმა“ — „ისტორიათა წიგნმა“.

გავრცელებული სქემის მიხედვით ჩინური ფილოსოფიის განვითარების ისტორია იყოფა ოთხ პერიოდად: 1. ძველი ფილოსოფია (ძვ. წ. VI-III საუკუნეები); 2. შუა საუკუნეების ფილოსოფია (ძვ. წ. III-ახ. წ. XIX საუკუნის შუა პერიოდამდე); 3. ახალი დროის ფილოსოფია (XIX საუკუნის შუა პერიოდიდად 1919 წლამდე); 4. უახლესი პერიოდი (1919 წლიდან დღემდე).

ცნობილია ძველი ჩინური ფილოსოფიის ექვსი კლასიკური სკოლა:

ჟუძია - მომსახურე ადამიანთა სკოლა იგივე კონფუციანელობა, ფუძემდებელი კონფუცი.

დაოძია - იგივე დაოსიზმი, ფუძემდებელი ლაო-ძი.

მოძია - იგივე მოიზმის მიმდევრების მოისტების სკოლა, ფუძემდებელი ფილოსოფოსი მო-ძი.

ფაძია - ლეგიზმი („კანონიკები“).

ინიანძია - ანუ ინისა და იანის შესახებ სწავლების მომხრეთა სკოლა, იგივე ნატურფილოსოფიური (პრიმიტიული მატერიალიზმი).

მინძია - იგივე ნომინალისტური სკოლა, ფუძემდებელი ფილოსოფოსი მენ-ძი.

ამ სკოლების ჩამოყალიბება და განვითარება მიეკუთვნება ჩინეთის ისტორიის ეგრეთ წოდებულ ოქროს ხანას. თითოეულმა მიმდინარეობამ გაიარა ჩამოყალიბების, განვითარების, ცვლილებების და დაშლის ხანგრძლივი ისტორიული პროცესი. მაგ: ცნობისათვის, კონფუციანელობა 8 ფილოსოფიურ მიმდინარეობად დაიშალა საბოლოოდ. ასევე, დაიშალა სხვადასხვა მიმდინარეობად თითოეული სკოლა. დღეისათვის, ჩინეთში ასობით ფილოსოფოსი, ათობით ფილოსოფიური მიმდინარეობა არსებობს.

იხ. ვიდეო - Китайские Мудрости для Лучшей Жизни - Китайская Философия

ჩინეთის იდეოლოგიურ-კულტურულ ცხოვრებაში დიდი როლი შეასრულა კონფუციანელობამ. მასში ჭარბობს ეთიკურ-რელიგიური პრობლემები, ყურადღების ცენტრში დგას ადამიანი, რომლის ცხოვრება ბედზე დამოკიდებულად ცხადდება. ბედი ზეცითაა განსაზღვრული, მიწიერ ყოფას ტიანდაო ანუ ზეცის კანონი მართავს. მეორე დიდი გავლენი სკოლა იყო დაოსიზმი — ლაო-ძის — დაოს, ანუ კანონზომიერების შესახებ. დაო სამყაროს ის წესრიგია, რომლის ძალით ჩნდება წინააღმდეგობა ყოველ არსებულში, რაც ცვლის, გარდაქმნის ყოველივეს თვით კი უქმნადი და უცვლელია. დაოსიზმი დიალექტიკური მოძღვრებაა.

მატერიალისტურ სკოლებად ითვლება სიუნ-ძის მოძღვრება და ლეგისტების („ფაძიას“) სკოლა; ამათგან პირველი ნატურფილოსოფიური მოძღვრებაა, მეორე კი საზოგადოებას ეხება და კანონებს იკვლევს.

კონფუციანელობა და დაოსიზმი თავიანთ განვითარებაში თანდათან რელიგიურ სახეს იღებენ. V-VI საუკუნეებში ჩინეთში გავრცელდა ბუდიზმი. ბუდისტური ლიტერატურის თარგმნა, გავრცელება და ათვისება ხდებოდა მასზე კონფუციანელობის და დაოსიზის ძლიერი გავლენით. VII-X საუკუნეებში ბუდიზმი ყველაზე გავრცელებული მიმართულება გახდა. სუნის ეპოქა (X-XIII საუკუნეები) ჩინური ფილოსოფიის ხელახლა აღორძინების ხანად ითვლება, რაც ქვეყნის ეკონომიკური და პოლიტიკური დაწინაურების გამოხატულება იყო. ამ დროს კვლავ გაძლიერდა კონფუციანელობა, მან ნეოკონფუციანელობის სახე მიიღო. თუ კონფუციანელობის ადრინდელი წარმომადგენელნი ფილოსოფიის მთელ რიგ საკითხებს მატერიალისტურად წყვეტდნენ, ნეოკონფუციანელები უკომპრომისოდ მხოლოდ იდეალურ საწყისს სცნობდნენ. ამ თეორიის თვალსაჩინო წარმომადგენლები იყვნენ ძმები ჩენ ხაო და ჩენ ი. ნეოკონფუციანელობა განვითარდა ობიექტური და სუბიექტური იდეალიზმის ფორმებში.

1644-1911 წლებში მოდერნიზებული კონფუციანელობა განათლების ოფიციალური სისტემის საფუძველი გახდა. ჩინური ფილოსოფიური აზროვნება არსებითად შეიცვალა 1840-1842 წლებში დაწყებული ომის შემდეგ („ოპიუმის ომი“), რის შედეგადაც უცხოეთის აგრესიამ ჩინეთი ნახევრად კოლონიად აქცია.

1919-1949 წლებში რესპუბლიკური წყობილების დროს ჩინეთში ფილოსოფიური და საზოგადოებრივ-პოლიტიკური აზროვნების განვითარების ახალი პერიოდი დადგა; ნეოკონფუციანელობა კრიზისმა მოიცვა, დაიწყო დასავლეთ ევროპის ბურჟუაზიულ ფილოსოფიური და სოციოლოგიური თეორიების გავრცელება. ამავე დროს ვრცელდება მარქსისტულ-ლენინური მსოფლმხედველობა, რომელიც ბრძოლას იწყებს ბურჟუაზიული იდეოლოგიის წინააღმდეგ. ჩსრ-ის შექმნის დროიდან (1949) მარქსიზმ-ლენინიზმი გაბატონებული სახელმწიფოებრივი იდეოლოგია გახდა.

იხ. ვიდეო - Classical Chinese Philosophy: A Brief Introduction - Throughout this video, I survey a number of thinkers from Classical Chinese philosophy including: Kongzi’s revivalism and virtue ethics, Mozi’s consequentialism and impartial caring, Yang Zhu’s ethical egoism, Mengzi’s Confucianism, The School of Name’s paradoxical argumentation, the Daodejing’s mysticism, the Zhuangzi’s relativism and skepticism, Xunzi’s Confucianism, and Han Feizi’s legalism. In doing so, I intend only to lay the foundations for further study of an all to understudied area of philosophy. 

ფილოსოფიური აზროვნების ისტორია ჩინეთში

ჩინური ფილოსოფიის პრეისტორია (ძვ. წ. VI საუკუნემდე)

ძველ ჩინურ ფილოსოფიაში დომინანტური იყო რელიგიურ-მითოლოგიური მსოფლმხედველობა. ძველ ჩინელებს სჯეროდათ, რომ სამყაროში ყველაფერი დამოკიდებულია სამოთხის წინასწარგანზრახვაზე, რომლის მთავარი მმართველი იყო შანგ-დი. მრავალი ღმერთი და სული ემორჩილებოდა მას, რომელთაგან ბევრს აშკარა მსგავსება ჰქონდა ცხოველებთან, ფრინველებთან ან თევზებთან, იყო ნახევრად ცხოველი - ნახევრად ადამიანი. „ზეცის ნება“ შეიძლება ვისწავლოთ ნიშნებითა და მკითხაობით.

ძველი ჩინური რელიგიის ყველაზე მნიშვნელოვანი ელემენტი იყო წინაპრებისა და ანტიკურობის მითიური გმირების კულტი.

ამავდროულად, ჩინეთის უძველესი წერილობითი ძეგლების მიხედვით, ზოგიერთმა მოაზროვნემ გამოხატა მთელი რიგი ფილოსოფიური იდეები და წამოაყენა ტერმინები, რომლებიც მოგვიანებით გახდა ჩინური ფილოსოფიის ყველაზე მნიშვნელოვანი ცნებები:

ში ბომ წამოაყენა ჰარმონიის კონცეფცია (ის),

ჯინ ში მო (Cai Mo) (ძვ. წ. VIII საუკუნე) სამეფოს მემატიანეებმა და ასტრონომებმა წამოაყენეს იდეა "ყველა ნივთის დაწყვილების" შესახებ.

ჯოუს სამეფოს წარჩინებულმა (დაფუმ) ბო იანფუმ (ძვ. წ. VIII საუკუნე) განმარტა რა მოხდა ძვ.წ. 780 წელს. ე. მიწისძვრის შედეგად იინის და იანგის ძალების ურთიერთქმედების დარღვევა.

VII-VI საუკუნეებში ძვ.წ. ე. ძველი ჩინეთის ზოგიერთი ფილოსოფოსი ცდილობდა სამყაროს ახსნას უკვე ბუნების უშუალო ჭვრეტის საფუძველზე. ვიმსჯელებთ წიგნით Shi-jing, ამ პერიოდში ჩინურ ფილოსოფიაში დომინირებდა სამოთხის კულტი, რომელიც არა მხოლოდ ხსნის ვარსკვლავების მოძრაობას ბუნებრივი პროცესების კანონებით, არამედ აკავშირებს მათ სახელმწიფოებისა და ინდივიდების ბედთან, ასევე ზნეობრივი მცნებებით.

იური პაინსის აზრით, წინა-კონფუციანური ჩინეთის ინტელექტუალური ცხოვრების მთავარი ფიგურები ძვ.წ. VI საუკუნის ოთხი პოლიტიკური მოღვაწე იყო. e.: Shuxiang 叔向 და Nu Shuqi 女叔齊(司馬侯) ჯინის სამეფოდან, Yan Ying (ინგლ.)რუს. 晏嬰 Qi და Zi Chan (ინგლისური) რუსული სამეფოდან 子產 ჟენგიდან