რუჯი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                              რუჯი

ხილული რუჯის ხაზი ქალზე, რომლის კანი გაუმუქდა ულტრაიისფერი სხივების გამო, გარდა დაფარული ადგილისა

გარუჯვა არის კანის ფერის ცვლილება (კანის გამუქება) ულტრაიისფერი სხივების გავლენით კანის ქვედა ფენებში სპეციფიკური პიგმენტის – მელანინის წარმოქმნისა და დაგროვების გამო.

გარუჯვა თანდათან ვითარდება ზომიერი ინტენსივობის განმეორებითი ექსპოზიციის შემდეგ. მზეზე ხანგრძლივი ზემოქმედება იწვევს დამწვრობას. მას ასევე აქვს მავნე გავლენა ჯანმრთელობაზე (ნერვულ, გულ-სისხლძარღვთა და სხვა სისტემებზე), მზისგან განმეორებითი დამწვრობა ზრდის მელანომის წარმოქმნის რისკს.

იხ. ვიდეო - Doctors Debunk 12 Sunscreen And Suncare Myths 

ისტორია - ჯერ კიდევ უძველეს დროში აღინიშნა, რომ მუქი კანის ტონი ვიზუალურად ამკვრივებს გარეგნობას. ამიტომ გარუჯვა მამაკაცურობის სიმბოლოდ ითვლებოდა. ძველი აზიის ხელოვნებაში, პომპეის ფრესკებსა და ევროპელი მხატვრების ნახატებში, მამაკაცები, როგორც წესი, გამოსახული იყვნენ როგორც გარუჯული, ხოლო ქალები, როგორც ღია ფერის.

ძველ საბერძნეთში სპორტსმენი და მეომარი უნდა გარუჯულიყო, ხოლო ქალი, კერის მცველი, ფრთხილად უნდა დაემალებინა მზისგან. და რუჯი გახდა სრულყოფილი მამაკაცის სხეულის განუყოფელი ნაწილი, რაც სიმბოლოა სუფთა ჰაერზე შრომისმოყვარეობის შედეგს.

მე-20 საუკუნემდე არისტოკრატია ცდილობდა თავი აერიდებინა გარუჯვას, რადგან გარუჯვა იყო გლეხების ხვედრი, რომლებიც მუდმივად მუშაობდნენ მინდვრებში.

შეერთებულ შტატებსა და დასავლეთ ევროპაში, 1920-იან წლებამდე, გარუჯული კანი ასოცირდებოდა დაბალი ფენების წარმომადგენლებთან, რადგან ისინი მუშაობდნენ გარეთ და ექვემდებარებოდნენ მზეს. ქალები ცდილობდნენ ფერმკრთალი კანის შენარჩუნებას მათი „დახვეწილობის“ ნიშნად.

ქალის ტანსაცმლის სტილები სპეციალურად შეიქმნა მზის ზემოქმედებისგან დასაცავად. ქალები იქამდეც კი წავიდნენ, რომ კანის ტონის ხელოვნურად გასათეთრებლად ტყვიის კოსმეტიკას იყენებდნენ. თუმცა, როდესაც პროდუქტებს მკაცრად არ აკონტროლებდნენ, ისინი ხშირად იწვევდნენ ტყვიით მოწამვლას. კანის მსუბუქი გარეგნობა ასევე მიღწეული იყო სხვა საშუალებებით, მათ შორის დარიშხანის გამოყენება კანის გასათეთრებლად და მათეთრებელი ფხვნილები. ღია კანის მოდა გაგრძელდა ვიქტორიანული ეპოქის ბოლომდე.

1903 წელს ნილს ფინსენს მიენიჭა ნობელის პრემია მედიცინაში მისი "ფინსენის სინათლის თერაპიისთვის". თერაპია იყო ისეთი დაავადებების განკურნება, როგორიცაა ლუპუსი და რაქიტი. დადგინდა, რომ D ვიტამინის დეფიციტი არის რაქიტის მიზეზი და მზეზე ზემოქმედება ადამიანს D ვიტამინის მიღების საშუალებას მისცემს. ამიტომ მზის ზემოქმედება რამდენიმე დაავადების, განსაკუთრებით რაქიტის სამკურნალო საშუალება იყო.

ცოტა ხნის შემდეგ, 1920-იან წლებში, მოდის დიზაინერი კოკო შანელი შემთხვევით გარუჯული გახდა საფრანგეთის რივიერას სტუმრობისას. სახლში მისვლისას გარუჯვით მივიდა და მის თაყვანისმცემლებს აშკარად მოეწონათ მისი გარეგნობა და გადაწყვიტეს რუჯის დაწყება. გარუჯული კანი გახდა ტენდენცია ნაწილობრივ კოკოს სტატუსის გამო. გარდა ამისა, პარიზელებს შეუყვარდათ ჟოზეფინ ბეიკერი, მომღერალი, რომლის კანს კარამელის ელფერი ჰქონდა და მის მუქ კანს კერპად აქცევდნენ. ეს ორი ქალი იყო წამყვანი ფიგურები იმ ტრანსფორმაციაში, რომელიც განიცადა გარუჯულმა კანმა, სადაც ის დაიწყო აღქმა მოდურად და ჯანსაღად.

1930-იან წლებამდე მზის თერაპია გახდა პოპულარული მკურნალობა თითქმის ნებისმიერი დაავადების სამკურნალოდ, მარტივი დაღლილობიდან ტუბერკულოზამდე. 1940-იან წლებში ქალთა ჟურნალებში გამოჩნდა რეკლამები, რომლებიც ხელს უწყობდნენ გარუჯვას. ამავდროულად, საცურაო კოსტუმებში გამოყენებული მასალის რაოდენობამ კლება დაიწყო და ბიკინმა რადიკალურად შეცვალა საცურაო კოსტუმის სტილი 1946 წელს.

1978 წელს დაინერგა მზისგან დამცავი საშუალება SPF 15-ით.

ჩინეთში მუქი კანი კვლავ დაბალი კლასის ატრიბუტად ითვლება. 2012 წელს, ჩინეთის ზოგიერთ რაიონში, სათხილამურო ნიღბები გახდა პოპულარული ნივთები სანაპიროზე, რათა დაიცვან სახე მზის ზემოქმედებისგან.

გარუჯვა და ჯანმრთელობა

მთავარი სტატია: მზის სხივების გავლენა ჯანმრთელობაზე

რუჯის ხარისხი და სიჩქარე ჯანმრთელობის მაჩვენებელია და დაკავშირებულია ადამიანის გენეტიკურ მახასიათებლებთან. ბეწვის დაკარგვა ძველ ხალხში კომპენსირდება მელანინის წარმოებით, როგორც დაცვა ზედმეტი ულტრაიისფერი გამოსხივებისგან. ამავდროულად, ულტრაიისფერი გამოსხივება აუცილებელი გახდა ორგანიზმისთვის D ვიტამინის მისაღებად. მსგავსი რამ შეინიშნება ქვეწარმავლებშიც. ჩრდილოეთის ხალხების წინაპრების ხანგრძლივმა ცხოვრებამ შუა და მაღალ განედებში, ნაკლებად განათების პირობებში, ვიდრე აფრიკაში, განაპირობა კანში მელანინის რაოდენობის შემცირება და D ვიტამინის მოთხოვნილების ზრდა. ეს ვიტამინი აუცილებელია ძვლის ნორმალური ფორმირებისთვის.კანის არა მხოლოდ ზედა, არამედ ღრმა შრეებიც, რაც არღვევს ეპიდერმისის ლიპიდურ ბალანსს. შედეგად მცირდება კანის ელასტიურობა, რაც იწვევს ნაოჭების გაჩენას.

კანს ცხიმიანი მცენარეული ზეთებით (ნიგოზი, ატამი და ა.შ.) შეზეთვა სწრაფად რუჯად იცავს მას გამოშრობისგან და გარკვეულწილად დამწვრობისგან.

ამავდროულად, ეთერზეთების ზოგიერთი კომპონენტი (ბერგამოტი, ფორთოხალი და სხვა ციტრუსები), ღორღის წვენი, ოხრახუში და სხვა მცენარეები იწვევს კანის დამწვრობას და არის ფოტოტოქსიკური.

ულტრაიისფერი სხივების ეფექტი

გარუჯვის პირველი ეტაპი არის მსუბუქი ფიზიოლოგიური ერითემა. შემდეგ კანი თანდათან ბნელდება, "იღებს რუჯს".

ჭარბი დოზით, მზის დამწვრობა ხდება გარუჯვის ნაცვლად. მზის დამწვრობა ცრუ შეგრძნებაა

ულტრაიისფერი გამოსხივებისადმი მგრძნობელობა განსხვავდება ადამიანიდან მეორეზე. მუქი კანის მქონე შავგვრემნები უფრო სწრაფად ირუჯებიან, ვიდრე ქერა და წითურები უფრო თხელი და ნაზი კანით, რომლებიც ხშირად იწვებიან მზეზე ულტრაიისფერი სხივების ზემოქმედებისას. მზის აბაზანების მიღება არ არის რეკომენდებული თეთრი კანის მქონე ადამიანებისთვის.

მუქი გარუჯვის დადებითი შეფასება დაკავშირებულია მე-20 საუკუნის დასაწყისთან, როდესაც დადგინდა, რომ მზის სხივების ზემოქმედებით კანში წარმოიქმნება ანტირაქიტული ფაქტორი, D ვიტამინი და განსაკუთრებით დამწვრობა იწვევს კანის დაჩქარებულ დაბერებას და სხვა ფაქტორებთან (მემკვიდრეობა, კანის ტიპი, დიეტა, ცხოვრების წესი, გარემო ვითარება) ურთიერთქმედებისას ის მოქმედებს როგორც ისეთი დაავადების რისკის ფაქტორი, როგორიცაა მელანომა.

დღეს ცნობილია, რომ მზის გადაჭარბებული ზემოქმედება ამცირებს ნაყოფიერებას ქალებში, ხოლო მამაკაცებში შეიძლება გამოიწვიოს ხანმოკლე უნაყოფობა (რამდენიმე დღის განმავლობაში). გადაჭარბებული გარუჯვა ფსიქიკური დაავადებაა, რომელსაც სხვაგვარად ტანორექსიას უწოდებენ.

მზეზე გადაჭარბებული ზემოქმედება იწვევს უჯრედებიდან ტენის სწრაფ აორთქლებას

მზისგან გარუჯული მკლავი აჩვენებს უფრო ყავისფერ კანს, სადაც ის იყო გამოფენილი

ულტრაიისფერი სხივების გავლენით აქტიურდება D ვიტამინის წარმოქმნა, რომელიც აუცილებელია ორგანიზმისთვის კალციუმის და ფოსფორის ათვისებისთვის, რომლებიც „პასუხისმგებელნი არიან“ კუნთებისა და ძვლების გამაგრებაზე და ჭრილობების შეხორცებისთვის. ორგანიზმში D ვიტამინის საჭირო დონის შესანარჩუნებლად საკმარისია ზაფხულის თვეებში კვირაში 2-3-ჯერ 5-15 წუთის განმავლობაში ხელები და სახე მზეზე გამოხვიდეთ.

ულტრაიისფერი სხივები ააქტიურებს ორგანიზმში მიმდინარე პროცესების უმეტესობას - სუნთქვას, მეტაბოლიზმს, სისხლის მიმოქცევას და ენდოკრინული სისტემის აქტივობას.

თუმცა, ულტრაიისფერი სხივების გადაჭარბებულმა ზემოქმედებამ შეიძლება შეასუსტოს იმუნური სისტემა და გაზარდოს ინფექციური დაავადებების რისკი.

ულტრაიისფერი სხივები წარმატებით გამოიყენება კანის სხვადასხვა დაავადებების სამკურნალოდ, როგორიცაა ეგზემა, ფსორიაზი და აკნე. სამკურნალო მიზნებისთვის გამოყენება არ გამორიცხავს ულტრაიისფერი გამოსხივების უარყოფით გვერდით მოვლენებს, მაგრამ ხდება ექიმის მეთვალყურეობის ქვეშ, რაც ამცირებს ზიანს სარგებლიან ეფექტთან შედარებით.

ულტრაიისფერი სხივები გავლენას ახდენს განწყობაზე, ფსიქიკურ წონასწორობაზე და ეხმარება სტრესის წინააღმდეგ ბრძოლაში.

გავრცელებულია მცდარი მოსაზრება, რომ ადრე შეძენილი რუჯი (ბუნებრივად ან ხელოვნურად) კარგად იცავს კანს მზის დამწვრობისგან მზეზე გატარებული არდადეგების დროს. სინამდვილეში, აღჭურვილობის საშუალებით შეძენილი რუჯი მხოლოდ შეზღუდულ იცავს კანს მზის ულტრაიისფერი სხივებისგან დამწვრობისგან. გამოთვლილია, რომ ასეთ რუჯს აქვს მხოლოდ ისეთივე დამცავი ეფექტი, როგორც მზისგან დამცავი საშუალება, მზის დამცავი ფაქტორით (SPF) 2-3.

UVB დიაპაზონი

უზრუნველყოფს კანში მელანინის წარმოქმნის დაწყებას - გარუჯვას;

ხელს უწყობს კანის დაბერებას (მაგრამ ნაკლებად, ვიდრე UVA);

თითქმის მთლიანად დაბლოკილია კრემების უმეტესი დამცავი ნივთიერებებით;

ითვლება, რომ პროვოცირებას ახდენს ხალების და ზოგიერთი სახის კანის კიბოს (მელანომის ჩათვლით);

ასტიმულირებს D ვიტამინის წარმოქმნას, რაც ხელს უწყობს უარყოფითი ეფექტების შემცირებას და, პარადოქსულად, ამცირებს კანის კიბოს და სხვა სახის კიბოს განვითარებას;

უფრო მეტად ვიდრე UVA გამოსხივება იწვევს კანის დამწვრობას გადაჭარბებული ექსპოზიციის შედეგად, თუმცა, ზომიერი დოზებით ეს შეიძლება იყოს სასარგებლო.

UVC დიაპაზონი - "შორს ულტრაიისფერი"

უფრო საშიშია კანის კიბოს სტიმულირების თვალსაზრისით, ვიდრე UVB და ხელს უწყობს მელანომის - კანის ავთვისებიანი სიმსივნის ყველაზე საშიში სახეობის წარმოქმნას;

არ არის დაბლოკილი მრავალი დამცავი ნივთიერებით - „მზის ფილტრებით“ (მზისგან დამცავი საშუალებები), მთავარი დაცვა არის ტანსაცმელი;

ხელს უწყობს არსებული მელანინის გამოყოფას მელანოციტებიდან;

იწვევს მელანინის რეაქციას ჟანგბადთან (ჟანგბადთან), რაც ქმნის რუჯის ფერს;

დღისა და სეზონის განმავლობაში ის უფრო თანაბრად არის წარმოდგენილი ვიდრე UVB.

                                                  მზის პირდაპირი სხივებისგან დაცვა ქოლგით

ულტრაისფერი სხივებისგან დაცვა - ულტრაიისფერი გამოსხივება მავნე გავლენას ახდენს კანზე, ასევე თვალის ბადურაზე.დასაცავად, პირველ რიგში, გამოიყენება ჩარდახები, ვიზორები, ქუდები, ასევე თავისუფალი, ღია ფერის ტანსაცმელი, რომელიც არ იძლევა UV სხივების გავლის საშუალებას.

მზისგან დამცავი საშუალებები

ასეთი კრემების გამოყენება ეფუძნება მათ შემადგენლობაში შეყვანილი ორი ტიპის ფილტრების მოქმედებას: არაორგანული (ტიტანის დიოქსიდი, თუთიის დიოქსიდი და სხვ.) და სხვადასხვა ორგანული ნივთიერებები. ასეთი კრემების საერთო ეფექტურობა ფასდება SPF (მზისგან დამცავი ფაქტორი) ნომრით. SPF გვიჩვენებს, თუ რამდენი ხანი შეგიძლიათ გაატაროთ მზეზე მზისგან დამცავი საშუალებების გამოყენებით. მზისგან დამცავი საშუალებების ყველაზე პოპულარული სახეობებია კრემები, სითხეები, ემულსიები და კოსმეტიკური ჩხირები.

მზისგან დამცავი კრემები

გარუჯვის კრემები დაცვის სხვადასხვა დონეშია: 2-4 SPF-დან 100 SPF-მდე. თუმცა, 50-ზე მეტი SPF-ის მქონე პროდუქტები პრაქტიკაში ტანსაცმლის ექვივალენტურია - ისინი მთლიანად აფერხებენ რუჯის გამოჩენას. კრემი უნდა წაისვათ დაახლოებით ყოველ 3 საათში მზეზე ყოფნისას. ისინი არა მხოლოდ იცავს კანს ულტრაიისფერი სხივებისგან და ასტიმულირებს მელანინის გამომუშავებას, არამედ არბილებს მას.

მზისგან დამცავი საშუალება უნდა აირჩიოთ არა მაქსიმალური, არამედ ოპტიმალური SPF-ით, აქცენტით:

არსებული რუჯი,

თქვენი ფოტოტიპი (არსებობს კანის ექვსი ტიპი, რომლებიც განსხვავებულად რეაგირებენ მზის გარუჯვაზე; თმის ფერი და თვალის ფერი ასევე დაკავშირებულია ფოტოტიპთან). რაც უფრო ღიაა კანი, მით უფრო მაღალია SPF-ის დონე საჭირო მის დასაცავად.

ამჟამინდელი მზის აქტივობის ინდექსი (თუმცა, როგორც წესი, ეს არ არის კრიტიკული, თუ რაიმე ექსტრემალური არ მოხდება მზეზე).

მდებარეობა (თოვლი, წყლის ობიექტები მნიშვნელოვნად ზრდის ულტრაიისფერი გამოსხივების ეფექტს მისი ასახვის გამო).

არსებობს მტკიცებულება, რომ მაღალი SPF მზისგან დამცავი საშუალებები შეიძლება გამოიწვიოს ჯანმრთელობისთვის გრძელვადიანი მავნე ზემოქმედება მათი მაღალი ქიმიური შემცველობის გამო. ცნობილია, რომ ქიმიურ ფილტრებს ასევე შეუძლიათ გამოიწვიონ ალერგიული რეაქციები, ხოლო ფიზიკურმა ფილტრებმა შეიძლება გამოიწვიოს აკნეს გამწვავება.

ყალბი რუჯი

არსებობს რუჯის ალტერნატიული გზები: დიჰიდროქსიაცეტონზე დაფუძნებული საღებავები და ბრონზერები.

ბევრი სათრიმლავი პროდუქტი ხელმისაწვდომია გამაღიავებელი კრემების, გელების, ლოსიონების და სპრეის სახით, რომლებსაც დამოუკიდებლად წაისვით. ასევე არსებობს მყისიერი გარუჯვა ან "გარუჯვა" კურორტებზე, სალონებსა და დასასვენებელ სახლებში.

                                                                   მზისგან დამწვრობის პილინგი
როგორ გავირუჯოთ - ბავშობიდანვე გვესმის, რომ გარუჯვა ჯამრთელობაა, მაგრამ ბოლოდროინდელმა კველვებმა გამოავლინა, რომ ათწლეულების განმავლობაში გაბატონებული ეს შეხედულება ეჭქვეშ დააყენა, დადგენილია, რომ ჭარბი გარუჯვა ზრდის ონკოლოგიური დაავადებები რისკს. დღეს ექიმები 25-ზე მეტ დაავადებას ითვლიან, რ-იც უშუალოდ მზის სხივებისთ არის გამოწვეული ან მისი გავლენით პროგრესირებს, მზეს ბრალდება კანის ნაადრევი დაბერებაც.

  იქნებ ჯობს სულაც არ გავირუჯოთ? რა თქმა უნდა არა. გარუჯვა სარგებლობას მომტანია, მაგრამ იმ შემთხვევაში თუ დაიცავთ ელემენტარულ წესებს.

 ნუ გაირუჯებით 11-დან 17-სთ-მდე, ეს პერიოდი უმჯობესია ცრდილში გაატაროთ, შუადღისას ულტრაისფერი გამოსხივება 10-ჯერ ინტესიურია ვიდრე სამი საათით ადრე ან სამი საათით გვიან. განსაკუთრებული სიფრთხილე მართებთ თეთრ ქერა, წითურ ადამიანებს, აგრეთვე ბავშვებს - მათი კანი განსაკუთრებით მგრძნობიარეა ზმის აბაზანებს ჯობია რდილში მიიღოთ. გვერწმუნეთ ნარუჯი შესანიშნავი ფერისაა. არ დაგავიწყდეთ  მზისგან დამცავი კემების გამოყენება.

წყალი - შეიცავს ორმაცდოთხ ელემენტს, მათ შორის -  ბრომს, იოდს, ქლორს, კალიუმს,  კალციულს,  მაგნიუმს, სულფატებს, კარბონატებს, მაგრამ მინერალებით ძალიან არ არის გაჯერებული. უფრო ნაკლებია ვიდრე წითელ და ხმელთაშუა ზღვაში, მაგრამ საკმარისია ბანლეოთერაპიისათვის. ზაფხულის მიწურულს შავი ზღვა  ძალიან ჭუჭყიანია რისი  ერთ-ერთი მიზეზის ჩამდინარე წყლების არასათანადო გაწენდა არის. კიდევ ერთი მინუსი - შავი ზღვის ზაფხული ქრიშხლის გარეშე არ ჩაივლის. სამაგიეროდ  აქ შეგიძლიათ გაკაჟდეთ ტალახით. ზრვის მცირე ყურეში გროვდება ზღვის ტალახი. რ-თაც ყოველდღიურად დაზელა ასტიმულირებს ნივთიერებათა ცვლას, არბილებს ნაწიბურებს და ამცირებს ანთებას. აჩარებს ძვლების შეხორცებას მოტეხილობის შემდეგ. აუმჯობესებს სახსრების მოძრაობას და მოქნილობას, თირკმელზედა ჯირკლვლის მუშაობას. სხეულზე ტალახის 1 სმ-იანი ფენა უნდა დაიდოთ და 20-30წთ გაჩეროთ სემდეგ ჩამოიბანოთ.

 მკვლევარები ირწმუნებიან, ომ ადამიანის სისხლის პლაზმა შემადგენლობით ძალინ ჰგავს ზღვის წყალი და ჰაერ კანქვეშა ქსოვილებს ამაგრებს უარყოფითად დამოხტული იონებით, რ-იც სისხლის მიმოქცევას აუმჯობესებს.