ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                  თალესი

თალეს მილითელი

(ძვ. ბერძნ. Θαλῆς ὁ Μιλήσιος; დ. ≈ ძვ. წ. 624 — გ. ≈ 546), ასევე თალეს მილესელი — სოკრატემდელი ბერძენი ფილოსოფოსი და შვიდ ბერძენ ბრძენთაგან ერთ-ერთი. მრავალი მეცნიერი მას ბერძნული ტრადიციის პირველ ფილოსოფოსად და ასევე მეცნიერების მამად მიიჩნევსთალესის დაბადების ზუსტი წელი ცნობილი არ არის. ერთადერთი მოვლენა მისი ცხოვრებიდან, რომელიც დანამდვილებითაა დათარიღებული ძვ. წ. 585 წლის მზის დაბნელებაა და სწორედ ეს წელია ტრადიციულად მიჩნეული დასავლური ფილოსოფიის საწყისად. აპოლოდორე ათენელის მიხედვით თალესი ძვ. წ. 624-625 წელს დაიბადა მილეტში (დღევანდელი თურქეთი). ცნობა დიოგენე ლაერტელს აქვს შემონახული. ნაწერში ძვ. წ. 640 წელია ნახსენები, თუმცა მიჩნეულია, რომ ნაწერში შეცდომაა და იგულისხმება ძვ. წ. 624 წელი (ზოგი წყაროს მიხედვით ძვ. წ. 625). აპოლოდორე ათენელს ჩვეოდა დაშვების გაკეთება, რომ ადამიანი თავისი მოღვაწეობის ზენიტში ყოფნისას 40 წლის იყო და სავარაუდოდ სწორედ აქედან მომდინარეობს ეს თარიღი.

დიოგენე ლაერტელის მიხედვით თალესის მშობლები იყვნენ ექსამიესი და კლეობულინე, ფინიკიური წარმოშობის დიდებულები კადმუსისა და აგენორის ხაზიდან, რომელიც ფინიკიიდან მილეტში გადაიხვეწა. დიოგენეს სხვებთან ერთად ერთ-ერთ წყაროდ ჰეროდოტე მოჰყავს, თუმცა ამ უკანასკნელს თალესის წარმოშობაზე ბევრი არ უწერია, მას მილეტელ კაცს, შორეული წარმოშობით ფინიკიელს უწოდებს.

თანამედროვე რეპუტაციით თალესი თეორეტიკოსი ფილოსოფოსია, თუმცა ძველ საბერძნეთში ის, როგორც ჩანს, საკმაოდ შთამბეჭდავ პიროვნებად ითვლებოდა. არისტოფანე თავის ერთ-ერთ პიესაში მის სახელს გენიოსის სინონიმად იყენებს, ახასიათებს რა ქალაქის მგეგმავს. ჰეროდოტეს ისტორიაშიც რამდენიმე ეპიზოდია შემონახული, რომელიც თალესს პოლიტიკოსად და სამხედრო ინჟინრად წარმოაჩენს. მაგალითად, ჰეროდოტეს მიხედვით თალესმა მოახერხა ლიდიის მეფის კრესეს არმიის მდინარე ჰალისიზე გადაყვანა კალაპოტის ორად გახლეჩით, რის შემდეგაც მდინარის ორივე ნაწილი გასავალი გახდა.

თალესი იყო პირველი ბერძენი ფილოსოფოსი და მათემატიკოსი. ის იყო ბერძნული ფილოსოფიის დამფუძნებელი. სავარაუდოდ ის ანაქსიმანდრეს მასწავლებელი იყო. ის თვლიდა, რომ საწყისი ელემენტი, რისგანაც შეიქმნა მსოფლიო იყო წყალი. ასევე მან მნიშვნელოვანი ცლილება მოახდინა, როდესაც თქვა, რომ ყველაფერს საფუძვლად უდევს უბრალო ფიზიკური წესები. მან ასევე წამოაყენა აზრი რომ ვარსკვლავები იყო სხვა მსოფლიოები. თალესმა ამით ბიძგი მისცა სხვა ფილოსოფოსებს, რაციონალიზმის პოზიციიდან ემსჯელათ ციური სხეულების ბუნებაზე. ამან გამოიწვია სწრაფი ზრდა აზრისა სხვა სამყაროების არსებობაზე. თალესმა ასევე იწინასწარმეტყველა მზის დაბნელება ძვ. წ. 585 წელს. თალესის არც ერთ ხელნაწერს ჩვენამდე არ მოუღწევია, რის გამოც ჩვენ ვეყრდნობით იმას რაც სხვებმა დაწერეს მასზე და მის ნაშრომებზე. პროკულუსი წერს რომ თალესი ახალგაზრდობაში წავიდა ეგვიპტეში და რაც ისწავლა ყველაფერი შეიტანა ბერძნულ მათემატიკაში და ფილოსოფიაში. გარდაიცვალა ძვ. წ. 546 წელს მილეტშივე.

აპოლოდორე „ქრონიკებში“ აღნიშნავს, რომ თალესი ღრმად მოხუცებული გარდაიცვალა, 78 წლის ასაკში, ფიზიკური ვარჯიშის დროს. თანამემამულეებს დიდად დაუფასებიათ მისი ღვაწლი და შვიდ ბრძენთა შორის დაასახელეს.

• 5 თეორემა ელემენტალური გეომეტრიიდან.
• ვერტიკალური კუთხეები ტოლია;
• ტოლფერდა სამკუთხედში ფუძესთან მდებარე კუთხეები ტოლია;
• ორი სამკუთხედი ტოლია თუ მათი ორი კუთხე და ერთი გვერდი ტოლია;
• წრეწირში ჩახაზული კუთხე, რომელიც დიამეტრს ეყრდნობა, მართია;
• წრე დიამეტრით ორ ტოლ ნაწილად იყოფა;
• მზისა და მთვარის სიდიდის გამოანგარიშება;
• მცირე დათვის თანავარსკვლავედის აღმოჩენა;
• მას პირველს უთქვამს: „მთვარე განათებულია მზის შუქით“;
• იწინასწარმეტყველა 585 წლის 28 მაისის მზის დაბნელება;
• ეგვიპტის პირამიდების სიმაღლის გაზომვა მათი ჩრდილების მეშვეობით;

თალესის თეორემა:

• თუ კუთხის გვერდების გადამკვეთი პარალელური წრფეები მის ერთ გვერდზე ტოლ მონაკვეთებს მოკვეთს, მაშინ ეს წრფეები მეორე გვერდზეც ტოლ მონაკვეთებს მოკვეთს.

იხ. ვიდეო თალესი - ფილოსოფოსის აზრები 

ხსოვნა - თალესმა სიცოცხლეშივე მოიპოვა სახელი, როგორც ბრძენი და ყველაზე ჭკვიანი ელინთა შორის. მისი სახელი უკვე მე-5 საუკუნეში იყო. ჩვ. წ.აღ. ბრძენისთვის საყოფაცხოვრებო სიტყვად იქცა. თალესს ანტიკურ ხანაში უკვე უწოდებდნენ „ფილოსოფიის მამას“ და მის „წინაპარს“ (ბერძნ. άρχηγέτης) . დიოგენე ლაერციუსი წერდა მასზე, როგორც „პირველ ბრძენზე“, ციცერონი, პლატონი და სტრაბონი – „პირველი ფილოსოფოსი“, იუსტინე და ევსები – „პირველი ბუნებისმეტყველი“, არისტოტელე – „ფილოსოფიის ფუძემდებელი“, აპულიუსი – „პირველი“. გეომეტრი“, ევდემი და მინუციუს ფელიქსი - „პირველი ასტრონომი“, პლინიუსი, ლაქტანციუსი და ტერტულიანე - „პირველი ფიზიკოსი“ . კომიკოსები არისტოფანე და პლაუტუსი ირონიული გაგებით იყენებდნენ სახელს თალესს, როგორც ეპითეტს სოფისტებისთვის.

დანტემ თალესი მოათავსა ჯოჯოხეთის პირველ წრეში - ლიმბი, სადაც არიან სათნო წარმართები. თანამედროვე დროში პირველი, ვინც დაიწყო თალესის სახელის დაკავშირება ფილოსოფიის გაჩენასთან, იყო გერმანელი ფილოსოფოსი დ.ტიდემანი (1748-1803). შემდგომში ეს აზრი აისახა ე.ზელერის (1814-1908), ა.შვეგლერის (1819-1857), ჰეგელისა და სხვა ფილოსოფოსების შრომებში. თანამედროვეები ხედავენ თალესის დამსახურებას მითოლოგიური მსოფლმხედველობის ფილოსოფიურად გადაქცევაში. იგი ითვლება ერთ-ერთ პირველ ბერძენ მოაზროვნედ, ადამიანად, რომელიც იყო ძველი ბერძნული აზროვნების სათავეში, რომელიც თავის მხრივ გახდა დასავლეთ ევროპის ცივილიზაციის აკვანი. თალესი და მისი „მილეზიური სკოლა“ შეიძლება განვიხილოთ, როგორც შუალედური ეტაპი რეალობის აღქმის მითოლოგიურ და მეცნიერულ მიდგომებს შორის. თუ შევაჯამებთ თალესის ყველა შეფასებას თანამედროვე და თანამედროვეობის ისტორიკოსების მიერ, მაშინ ისინი პრაქტიკულად არ განსხვავდებიან უძველესისგან. უძველესი ფილოსოფოსი აღწერილია, როგორც პირველი მათემატიკოსი და სამეცნიერო გეომეტრიის შემქმნელი, ასტრონომი, მეტეოროლოგი, ფიზიკოსი, მილეზიური სკოლის დამაარსებელი. 1935 წელს საერთაშორისო ასტრონომიულმა კავშირმა დაასახელა თალეს მილეტის კრატერი მთვარის ხილულ მხარეს.

იხ. ვიდეო თალეს მილითელი - ენციკლოპედია