ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

საქართველო ძვ. წ. VI-ახ. წ. III საუკუნეებში

დასავლეთში კოლხეთის სამეფოსა და აღმოსავლეთში იბერიის სამეფოს სახით.ძვ. წ. VI-I საუკუნეების ბერძენი მწერლების ცნობათა მიხედვით კოლხეთის სამეფო მოიცავდა ტერიტორიას პიტიუნტიდან აფსაროსამდე. ის სამი მხრიდან შემოფარგლული იყო ქედებით, კავაკსიონით, მესხეთის ქედითა ლიხის ქედით. ცხოვრობდნენ კოლხები და სანები. კოლხეთის სამეფოს ჩრდილოეთიდან ესაზღვრებოდნენ ჰენიოხები და სანიგები. სახელმწიფოს სათავეში ედგა მეფე, რომელიც ქსენოფონტეს ცნობით მითიური აიეტის შთამომავალი იყო. კოლხეთის სამეფო წარმოადგენდა ადრეკლასობრივ სახელმწიფოს. მისი ტერიტორია დაყოფილი იყო სკეპტუხიებად, რომლებსაც სათავეში სკეპტუხები ედგნენ. სკეპტუხები ადგილობრივი გვაროვნული არისტოკრატიის წარმომადგენლებისგან ინიშნებოდნენ მეფის მიერ. დედაქალაქი იყო ქუთაისი. მნიშვნელოვანი ქალაქები იყო სკეპტუხიების ცენტრები ვანი, ითხვისი, საირხე და სხვა. მაღალ დონეზე იდგა რკინის მეტალურგია. აღმოჩენილ არქეოლოგიურ მასალაში მრავლადაა სასოფლო–სამეურნეო იარაღებებიც, განვითარებული იყო მესაქონლეობა, ხელოსნობა. მშენებლობის ძირითადი მასალა იყო ხე, გავრცელებული იყო ჯარგვალის ტიპის შენობები და კოშკური არქიტექტურა. განსაკუთრებით აღსანიშნავია კოლხური ოქრომჭედლობა და ოქროს ნივთების სიმრავლე, რაც გახდა ანტიკურ საბერძნეთში ოქრომრავალი კოლხეთის შესახებ წარმოდგენის საფუძველი და აასახა მითში არგონავტებისა და ოქროს საწმისის მოსაპოვებლად მათი კოლხეთში მოგზაურობის შესახებ.

გაცხოველებულ საშინაო და საგარეო ვაჭრობაზე მიუთითებს ორიგინალური ვერცლის მონეტების კოლხური თეთრის არსებობა. მისი გავრცელების არეალი თითქმის ემთხვევა სამეფოს ტერიტორიას. კოლხეთის სამეფოს არსებობა ემთხვევა ბერძნული კოლონიზაციის პერიოდს. ბერძნული დასახლებები კოლხეთში იყო ფაზისი, დიოსკურია, გიენოსი. ბერძნებს კოლხეთიდან გაჰქონდათ ოქრო, ხე–ტყე, რკინა, სელი, შემოჰქონდათ ღვინო, ზეთი, კერამიკა. დიოსკურია და ფაზისი ვაჭრობისა და ტრანზიტის მნიშნელოანი ცენტრები იყო.

კოლხეთის სამეფოს ძლიერება დაეცა ძვ. წ. IV საუკუნიდან. დაქვეითდა მატერიალური კულტურა.

იხ. ვიდეო ქართველთა ცხოვრაბა დასაბამიდან ფარნავაზამდე

აღმოსავლეთ საქართველოს ტერიტორიაზე ძლიერი სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნის ჩამოყალიბებას ხელი შეუშალა აქემენიანთა იმპერიამ. ქართლი მექცა აქემენიანთა იმპერიის XVIII და XIX სატრაპიებში. ამასთან ამ ტერიტორიებზე ძვ. წ. IV საუკუნეში უკვე დაშლილი იყო გვაროვნული სოციალური სტრუქტურები და მომხდარი იყო კლასობრივი დიფერენციაცია, წარმოქმნილი იყო ქალაქები ურბნისი, სამადლო და სხვა.

ლეონტი მროველის მიხედვით ქართლის სამეფოს დამაარსებელია ფარნავაზ I. მისი ცნობით ფარნავაზმა დაამარცხა აზო, რომელიც ალექსანდრე მაკედონელის ერთ-ერთი სარდალი იყო. აზომ დაიპყრო ქართლი და ეგრისი, შეავიწროვა ადგილობრივები, დახარკა ოსები, ლეკები და ხაზარები. აზოს დაუპირისპირდა მცხეთის მამასახლისის ძმისწული ფარნავაზი, რომელიც 3 წლის ასაკიდან მთიულეთში იყო გახიზნული. დასავლეთ საქართველოს მმართველ ქუჯის, დურძუკების და სელევკიდების მეფე ანტიოქოს I-ის დახმარებით ფარნავაზმა დაამარცხა აზო და გახდა ქართლის მეფე. ფარნავაზმა საკუთარი ძალაუფლება გაავრცელა დასავლეთ საქართველოზეც. მისი სამეფო მოიცავდა ტერიტორიას მდინარე ბერდუჯიდან შავ ზღვამდე. მასში შედიოდა ჭოროხის ხეობაც. ჩრდილოეთით მისი სამეფო შემოსაზღვრული იყო კავკასიონის ქედითა და მდინარე ღალიძგით.

ფარნავაზმა ქვეყნის მმართველობის მოსაწესრიგებლად სამეფო დაყო 8 საერისთავოდ: მარგვეთის, კახეთის, ხუნანის, სამშვიდლის, წუნდის, ოძრხის, კლარჯეთის და ეგრისის. ქვეყნის ცენტრალურ ნაწილში შექმნა ქართლის სასპასპეტო, რომელსაც ხელმძღვანელობდა სპასპეტი — სამხედრო სარდფალი. საერისთავოს სათავეში მეფის მოხელე ერისთავი იდგა. ერისთავებს ექვემდებარებოდნენ სპასალარნი და ათასისთავნი, რომელთა მეშვეობით იკრიფებოდა „ხარკი სამეუფო და საერისთავო“.

ფარნაავაზმა გააშენა ქალაქი მცხეთა და სხვა ქალაქები. მცხეთის მნიშვნელობას განაპირობებდა სავაჭრო გზა, რომელიც ევროპას აკავშირებდა ინდოეთთან. მანვე შექმნა მთავარი ღვთაება - არმაზის კულტი, არმაზის კერპი მცხეთის მოპირდაპირე ე.წ ქართლის მთაზე აღმართეს. არმაზთან ერთად, რომელიც მთვარის ღვთაება იყო, შენარჩუნდა გაცის და გაიმის კულტი. ფარნავაზის შემდგომმა მეფემ საურმაგმა აღმართა აინინას კერპი, ხოლო მირიან I-მა დანინას კერპი. კერპების აღმართვას თან სდევდა ციხესიმაგრეების მშენებლობა. არმაზის კერპის სიახლოვეს აშენდა არმაზის ციხე, ხოლო მეფე ფარნაჯომმა აღმართა ზადენის კერპი და ციხე. ამ კერპებთან ერთად იბერიის სამეფოში გავრცელებული იყო მზის კულტიც.

იხ. ვიდეო