ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                 ფინეთი

დროშა

 (ფინ. Suomi, შვედ. Finland; ოფიციალური სახელი ფინეთის რესპუბლიკა, ფინ. Suomen tasavalta, შვედ. Republiken Finland) — სახელმწიფო სკანდინავიაში, ფენოსკანდინავიის რეგიონში, ჩრდილოეთი ევროპა. ფინეთს დასავლეთიდან ესაზღვრება შვედეთი, ჩრდილოეთიდან ნორვეგია, აღმოსავლეთიდან რუსეთი, ხოლო ესტონეთი მდებარეობს ფინეთის ყურის მეორე მხარეს. ამიტომ ამ ორ სახელმწიფოს საზღვაო გზებით მნიშვნელოვანი კავშირები აქვთ.

ფინეთის მოსახლეობა 5,536,146 ადამიანია, რომელთა ძირითადი ნაწილი ქვეყნის სამხრეთ რაიონებში ცხოვრობს. ფართობის მხრივ, ქვეყანას მერვე ადგილი უკავია ევროპაში. ფინეთი ევროკავშირში ყველაზე მეჩხერად დასახლებული ქვეყანაა. ფინეთი საპარლამენტო რესპუბლიკაა, 2010 წლის 1 აინვრამდე, ქვეყანა იყოფოდა ექვს პროვინციად, მაგრამ რეფორმის შედეგად, ფინეთი ადმინისტრაციული დაყოფის ახალ სისტემაზე გადავიდა და შეიქმნა ექვსი ახალი, რეგიონული სახელმწიფო ადმინისტრაციული სააგენტო, რომლებიც თავის მხრივ 20 რეგიონად იყოფა, რეგიონები კი მუნიციპალიტეტებისგან შედგება, სულ 342 მუნიციპალიტეტია. დაახლოებით ერთი მილიონი ადამიანი ცხოვრობს ჰელსინკის აგლომერაციაში, რომელიც წარმოადგენს დიდ ჰელსინკის. ქვეყნის სხვა მნიშვნელოვანი ქალაქებია: ტამპერე, ტურკუ, ოულუ, იოვიასკიოლია, კუოპიო და ლაჰტი.

ფინეთი მრავალი საუკნის განმავლობაში შვედეთის ნაწილად ითვლებოდა, 1809 წელს ფინეთის დიდი სამთავრო შევიდა რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში. ქვეყანამ დამოუკიდებლობა 1917 წელს მოიპოვა, ამას მოჰყვა სამოქალაქო ომი და ომები საბჭოთა კავშირთან და ნაცისტურ გერმანიასთან, ცივი ომის დროს ქვეყანას ოფიციალური ნეიტრალიტეტი ჰქონდა გამოცხადებული. ქვეყანა შეუერთდა გაერთიანებული ერების ორგანიზაციას 1955 წელს, OECD-ს 1969 წელს, ევროკავშირს 1995 წელს, ფინეთი არის ევროზონის ერთ-ერთი დამაარსებელი სახელმწიფო.

იხ. ვიდეო ფინეთმა იყიდა ფ-35 ომისთვის რუსეთან. რატომ არის კოშმარი კრემლისთვის მსოფლიოში  ყველაზე მოწინავე საბრძოლო თვითმფრინავი, F-35, რუსეთის საზღვრებს ემთხვევა. ახლა ფინეთი შეუერთდა ამ მანქანით შეიარაღებულთა რიგებს: ის მათ რეკორდულ რაოდენობას ყიდულობს. ევროპაში ამ სტელე-მებრძოლების საერთო რაოდენობა საბოლოოდ მიაღწევს 450 ერთეულს, რომელიც განთავსდება 13 ბაზაზე.

• ოფიციალური: ქართულად - ფინეთის რესპუბლიკა; ფინურად - Suomi; Suomen tasavalta; შვედურად - Republiken Finland.
• ეტიმოლოგია - სახელი შესაძლოა მომდინარეობდეს გერმანიკული Fennland-ისაგან, რაც „მოხეტიალეებს“ უნდა ნიშნავდეს, ხოლო ეროვნულ ფორმას (Suomi) უკავშირებენ ბალტიურ ძირს, რომლის მნიშვნელობაა „მიწა, ქვეყანა“.
• ქვეყნის კოდი - FI.

ფინეთის ისტორიაზე დიდი გავლენა მოახდინა მისმა ორმა მეზობელმა — შვედეთმა და რუსეთმა. XII საუკუნიდან მასზე შვედეთი ბატონობდა, 1809 წელს კი რუსეთმა თავისი იმპერიის ფარგლებში მოაქცია. მხოლოდ 1917 წელს, ოქტომბრის გადატრიალების შემდეგ გამოცხადდა ფინეთის დამოუკიდებლობა.

არქეოლოგიურ მონაცემებზე დაყრდნობით, დღევანდელი ფინეთის ტერიტორია ჩვ. წ. აღ-მდე დაახლოებით 8500-იანი წლების ფარგლებში დასახლდა. აღმოჩენილი არტეფაქტების მიხედვით, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ფინეთის დასახლების პერიოდი ემთხვევა ესტონეთის, რუსეთის ნაწილისა და ჩრდილონორვეგიის დასახლების პერიოდს. პირველი მოსახლები მონადირე-შემგროვებლები უნდა ყოფილიყვნენ. ისინი ქვის იარაღებს იყენებდნენ. პირველი მეთუნეობა ჩვ. წ. აღ-მდე 3000 წელს ჩაისახა, როდესაც აღმოსავლეთიდან მისულმა ხალხმა თიხის ჭურჭელი გააცნო ადგილობრივ მოსახლეობას. დაახლოებით 4500 წლის წინ, ფინელთა წინაპრებმა სოფლის მეურნეობასაც მიჰყვეს ხელი. ამის მიუხედავად, ქვეყნის ჩრდილოეთში მეთევზეობა და ნადირობა ეკონომიკის წამყვან დარგებად რჩებოდა. ბრინჯაოს და რკინის ხანა ფენოსკანდინავიურ და ბალტიურ რეგიონებთან მჭიდრო კონტაქტებით აღინიშნა.

მეცნიერთა ჯგუფი დღემდე ვერ თანხმდება თუნდაც მიახლოებით თარიღზე, თუ როდის დაიწყო ფინეთის ტერიტორიაზე ფინურ-უგრული ან ინდოევროპული ენების გამოყენება.

პირველი წერილობითი დოკუმენტი XII საუკუნეს განეკუთვნება.

იხ. ვიდეო ფინეთის სასკოლო სისტემა

თებერვლის რევოლუციის მიერ რუსეთის სამეფო ტახტის დამხობის შემდეგ, 1917 წლის 6 დეკემბერს ფინეთის პარლამენტმა ქვეყნის დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. 1918 წლის იანვარში მათი დამოუკიდებლობა ბოლშევიკურმა რუსეთმა და მსოფლიოს მრავალმა ქვეყანამ აღიარა.

1919 წელს ფინეთმა რესპუბლიკური კონსტიტუცია მიიღო. 1920 წელს საბჭოთა რუსეთთან მშვიდობისა და საზღვრების აღიარების ხელშეკრულება დაიდო, რომლის თანახმადაც ფინეთის საზღვრი ადრინდელი დიდი საჰერცეგოს საზღვრების მიხედვით განისაზღვრა.

1939 წელს მოლოტოვ-რიბენტროპის პაქტით ფინეთი საბჭოთა კავშირის ინტერესეთა სფეროში შევიდა. რასაც 1939 წლის 30 ნოემბერს საბჭოთა კავშირის ფინეთის ტერიტორიაზე შეჭრა და ზამთრის ომი მოყვა. მრავალი წარმატებული თავდაცვითი ბრძოლების მიუხედავად, ფინეთმა დამოუკიდებლობა შეინარჩუნა, მაგრამ ტერიტორიები დაკარგა. ომი 1940 წლის 13 მარტს მოსკოვთან მშვიდობის ხელშეკრულების დადებით დამთავრდა.

                                                               

სსრკს იერ მიტაცებული ტერიტორიები

• პოლიტიკური სისტემა - რესპუბლიკა.
• სახელმწიფოს მეთაური - პრეზიდენტი საული ნიინისტე.
• მთავრობის მეთაური - პრემიერ-მინისტრი სანა მარინი
• საკანონმდებლო ორგანო - ერთპალატიანი პარლამენტი - ედუსკუნტა (200 წევრი).
• ადმინისტრაციული დაყოფა - 19 რეგიონი და ალანდის კუნძულების ავტონომიური რეგიონი.

პრეზიდენტის სეზიდენცია

ფინეთის მოსახლეობა შეადგენს 5,5 მლნ ადამიანს, საშუალო სიმჭიდროვე ყოველ კვადრატულ კილომეტრზე 17-ს. შედეგად, ფინეთი ევროპაში მესამე ყველაზე მეჩხერად დასახლებული სახელმწიფოა ისლანდიისა და ნორვეგიის შემდეგ. მოსახლეობის გადანაწილება საკმაოდ არათანაბარია: უდიდესი ნაწილი თავმოყრილია სამხრეთ-დასავლეთის პატარა სანაპირო ზოლში. ურბანიზაციის დონე 64 %-ს შეადგენს, მათ შორის, მხოლოდ ჰელსინკის მეტროპოლიაში 1 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს. არქტიკულ ლაპლანდიაში კი კვადრატულ კილომეტრზე 2 ადამიანი მოდის.

• მოსახლეობა - 5,536,146 (2020), მათ შორის 91.33 % ფინელები, 5.2 % შვედები.
• ენები - ფინური და შვედური.
• რელიგია - ევანგელურ-ლუთერანული მიმდინარეობის პროტესტანტიზმი — 70,9 %, მართლმადიდებლობა — 1,1 %, სხვა — 1,7 %, დაუზუსტებელი — 26,3 %.
• ქალაქები (ათ.) - ჰელსინკი (583, აგლომ. - 1.163), ესპოო (230), ტამპერე (201), ვანტაა (190), ტურკუ (178), ოულუ (125).

იხ. ვიდეო ფინეთი საინტერესო ფაქტები

ფინეთი განვითარებული ქვეყანაა, ე.ე.პ. მოცულობით (127 მლრდ $) მსოფლიოში 32-ე ადგილი უკავია.

• ე.ე.პ. სტრუქტურა (%) - სოფლის მეურნეობა - 5, მრეწველობა - 34, მომსახურება- 61;
• ე.ე.პ. (1 სულზე) - 37 800 $.
• ექსპორტი - ხე-ტყე, ავტომობილები, გემები, ტანსაცმელი, ავეჯი.
• უდიდესიკომპანიები - ფინაირი, ნოკია, ტელია სონერა, ვალმეტი.
• ბიუჯეტი - 36 100 მლნ $.
• ვალუტა - ევრო (EUR); 2002 წლამდე ფინური მარკა

იხ. ვიდეო შოკირებული ფაქტები ფინეთზე