ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                            უნიფორმიზმი

ნამარხი არხის ქედი

 (ლათ. uiformis – ერთსახოვანი) — საბუნებისმეტყველო მეცნიერული ჰიპოთეზა, რომლის ამოსავალი დებულებაა გეოლოგიური ფაქტორების სისტემის უცვლელობა დროში. მთლიანად გეოლოგიური კონცეფციაა.

პირველად (1832) ინგლისელმა მეცნიერმა უ. უეიველმა უწოდა ჩარლზ ლაიელის მოძღვრებას. უნიფორმიზმის ჩასახვა დაიწყო XIX საუკუნიდან და მის განვითარება ჩამოყალიბებაზე არაერთი სახელოვანი მეცნიერი მუშაობდა. უნიფორმიზმს საფუძვლად დაედო მექანისტური ბუნებისმეტყველების მტკიცება, რომ გეოლოგიურ წარსულში, ისევე როგორც ახლა, მოქმედებდნენ ერთი და იგივე ძალები ერთნაირი ინტენსიურობითა და სიჩქარით. უნიფორმიზმი ეყრდნობოდა რამდენიმე თეორიულ პრინციპებს. თავისი არსით იგი უარყოფდა დედამიწის ისტორიისა და სიცოცხლის პროგრესიულ განვითარებას, რამაც ჯერ კიდევ XIX საუკუნის II ნახევარში გამოიწვია მისი მკაცრი კრიტიკა და საბოლოოდ უნიფორმიზმი როგორც გეოლოგიური კონცეფცია უარყვეს.

იხ. ვიდეო -  Актуализм (геология)

ტერმინს აქტუალიზმს აქვს ორი მნიშვნელობა:

თეორიის გამოხატულება, რომლის მიხედვითაც იგივე ძალები და იგივე ინტენსივობით მოქმედებდნენ გეოლოგიურ წარსულში, როგორც ახლა, ამიტომ თანამედროვე გეოლოგიური ფენომენების ცოდნა შეიძლება გაფართოვდეს ყოველგვარი რეცეპტის გეოლოგიურ წარსულში შესწორების გარეშე.

მეთოდი, რომელშიც წარსულის გაგება მოდის თანამედროვე პროცესების შესწავლიდან, მაგრამ იმის გაცნობიერებით, რომ წარსულში, განსაკუთრებით აწმყოსგან შორს, დედამიწის ზედაპირზე (და სიღრმეებში) როგორც ფიზიკური, ასევე გეოგრაფიული მდგომარეობა. და თავად პროცესები, რაც მაშინ მოხდა, ცხადია, გარკვეულწილად განსხვავდებოდა თანამედროვეებისგან და მით უფრო შორს იყო წარსული გეოლოგიური ეპოქა ჩვენგან.

აქტუალიზმი ხშირად ასოცირდება ტერმინთან უნიფორმიზმი (ლათინურიდან uniformis - ერთიანი). ჩარლზ ლაილმა, დედამიწის ისტორიის სხვადასხვა პერიოდში მომხდარი გეოლოგიური პროცესების ერთგვაროვნების („ერთგვაროვნების პრინციპი“) პრინციპზე დაყრდნობით ჩამოაყალიბა ახალი თეორიული კონცეფცია, სახელწოდებით „უნიფორმიზმი“.

ტერმინი უნიფორმიტარიზმი შემოგვთავაზა W. Whewell-მა 1832 წელს. უნიფორმიტარიზმის პრინციპი გამომდინარეობს იგივე იდეებიდან გეოლოგიური ფაქტორების სისტემის დროში უცვლელობის შესახებ, მაგრამ ის ასახავს ბუნებისმეტყველების მექანიკურ ბუნებას და არ არის შედარებითი ისტორიული მეთოდი.

მეთოდოლოგია

აქტუალიზმის (ანუ უნიფორმიტარიზმის) მეთოდოლოგია არის პროცესების ეკვივალენტობის პრინციპი და აცხადებს, რომ გეოლოგიური პროცესები, რომლებსაც ჩვენ შეგვიძლია დავაკვირდეთ ამჟამად, იგივეა, რაც იყო დროში შორეულ გეოლოგიურ ეპოქებში. ეს ნიშნავს, რომ ის პირდაპირი სამეცნიერო დასკვნები, რომლებსაც მეცნიერები აკეთებენ თანამედროვე გეოლოგიური პროცესების შესწავლისას, ასევე მოქმედებს იმ მოვლენებზე, რომლებიც მოხდა ჩვენს პლანეტაზე ასობით მილიონი და მილიარდი წლის წინ. თუ, მაგალითად, გაქვავებული არხის ქედები გვხვდება ნამარხ ფენებში, რომლებიც მსგავსია იმ ფენების, რომლებიც წარმოიქმნება ახლანდელ დროში ან ახლო წარსულში (უკანასკნელი), ეს ნიშნავს, რომ ისინი გაჩნდნენ იგივე გეოლოგიური პროცესების შედეგად. ამრიგად, აქტუალიზმი ყოველი განსახილველი მოვლენისთვის ადგენს ზოგად სამეცნიერო წესს, როგორიცაა ოკამის საპარსი. ამ შემთხვევაში საუბარია იმაზე, რომ ყველგან, ყოველ შემთხვევაში და ნებისმიერ დროს ბუნების ერთი და იგივე კანონები მოქმედებს.

იხ. ვიდეო - Uniformitarianism