სიმინდი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -

                                  სიმინდი

 (ლათ. Zea mays) — ერთწლოვანი ბალახოვანი მცენარე მარცვლოვანთა ოჯახისა. მარცვლის შინაგანი აგებულებისა და მორფოლოგიის მიხედვით სიმინდი იყოფა 9 ჯგუფად: ბუშტარა სიმინდი (Zea mays everta), რბილი სიმინდი (Zea mays amylacea), კბილა სიმინდი (Zea mays indentata), ნახევარკბილა სიმინდი (Zea mays scmidentata), კაჟა სიმინდი (Zea mays imdurata), ტკბილი სიმინდი (Zea mays saccharata), რბილ-ტკბილი სიმინდი (Zea mays amyleosacharata), ცვილა სიმინდი (Zea mays ceratina), კილიანი სიმინდი (Zea mays tunicata).

სიმინდი ერთსახლიანი, გაყოფილსქესიანი მცენარეა. აქვს 50-80 სმ-იდან 5-6 მ-მდე სიმაღლის სწორმდგომი ღერო. ფოთოლი ფართო ლანცეტისებრია, ზემოდან შებუსული, მორიგეობით განლაგებული. მამრობითი ყვავილედი (ღეროს წვერზე) საგველაა, მდედრობითი (ფოთლის იღლიაში) — ტარო, რომლის სიგრძე 4-50 სმ, მასა 30-500 გ აღწევს. ღეროზე 1-2, ან იშვიათად 3 ტაროა. ნაყოფი მარცვალაა, 1000 მარცვლის მასა 50-1100 გ., ჩვეულებრივ 100–400 გ. მარცვალი ღვივდება 10-11 °C ტემპერატურაზე. სიმინდი თბილი და ტენიანი კლიმატის მცენარეა.

სიმინდის სამშობლოა ცენტრალური და სამხრეთ ამერიკა. საქართველოში პირველად XVII საუკუნეში შემოიტანეს. სიმინდის ნათეს ფართობს ხორბლის შემდეგ მეორე ადგილი უკავია. სიმინდი მაღალპროდუქტიულია და მრავამხრივ იყენებენ. მარცვალში 65-70% ნახშირწყლებია, 11,3-14,2% ნედლი პროტეინი, 4-6% ცხიმი (ჩანასახში 405-მდე) და 9-12% ცილა.

სიმინდის მარცვლისაგან იღებენ კრისტალურ შაქარს, სახამებელს, გლუკოზას, სპირტს, ზეთს და სხვა პროდუქტებს. ბუშტარა და კაჟა სიმინდისგან ამზადებენ ბურღულს, ფქვილს, იყენებენ კულინარიაში. მარცვალსა და ვეგეტატიურ ნაწილებს ხმარობენ ცხოველთა საკვებად.

სიმინდის მწვანე მასა ძვირფასი სასილოსე მასალაა.სიმინდის ღეროსა და ნაქუჩისაგან ქიმიურ და სამეურნეო დანიშნულების 40-მდე პროდუქტს ამზადებენ. სიმინდს თესავენ სამარცვლედ, სასილოსედ, მწვანე საკვებად, ამავე დროს თესავენ როგორც ცალკე, ისე ლობიოს, სოიას, გოგრისა და სხვა კულტურებთან ერთად. თესლბრუნვაში თესავენ უმთავრესად საშემოდგომო თავთავიანი კულტურების აღების შემდეგ. მოჰყავთ აგრეთვე მონოკულტურად, თავიანი კულტურების აღების შემდეგ ნიადაგს ჯერ აჩეჩავენ, შემდეგ ხნავენ შემოდგომაზე (მზრალად) 22-30 სმ სიღრმეზე, ხვნის წინ შეაქვთ ორგანული და ფოსფორ-კალიუმიანი მინერალური სასუქები. აზოტიანი სასუქის ნაწილი შეაქვთ მომდევნო გაზაფხულზე თესვისწინა დამუშავების დროს, დანარჩენი — მცენარის გამოსაკვებად.

სიმინდს თესავენ როდესაც ნიადაგის ტემპერატურა 10 სმ სიღრმეზე 10-11 °C. თესავენ ფართო მწკვრივად (70 სმ) ან კვადრატულ-ბუდობრივად (70 ×70 სმ). ნათესის მოვლაგულისხმობს აღმოცენის დაფარცხვას, ბუნებისა და მწკვრივების გამოხშირვას (3-4 ფოთლის ფაზაში), მწკვრივთშორისების 2-3-ჯერ კულტივაციას, სარეველების წინააღმდეგ ჰერბიციდების გამოყენებას და სხვა.

ამჟამად შემუშავებულია და ფართოდ ხორციელდება სიმინდის ინდუსტრიული ტექნოლოგია. საქართველოში დარაიონებულია ჰიბრიდები: ქართული 9 ტვ, ქართული 52, ენგური, ვირ 42, კრასნოდარის 5 ტვ და 303, ივერია 503; ჯიშები: აბაშური ყვითელი, აჯამეთის თეთრი და სხვა. კარგი აგროტექნიკური და ხელსაყრელ პირობებში მარცვლის მოსავლიანობა 1 ჰა-ზე 130 ც აღწევს. სიმინდის ძირითადი მავნებლებია მავთულა და ცრუმავთულა იები, ღეროს ფარვანა, ბამბის ხვატარი და სხვა; დაავადებები:ბუშტოვანი და მტვრიანი გუდაფშუტა, ფუზარიოტი, სიმინდის თეთრა და სხვა.

სიმინდის მარცვალი შეიცავს წყალს, ცილოვან ნივთიერებებს, სახამებელს, ცხიმს, ნაცარს, ცხიმზეთს, მწარეებს, ეთერზეთს, ქლოროფილს; K, B₁, B₂, B₆, D და E ვიტამინებს, ასკორბინის მჟავას. ფოჩისა და ღეროს პრეპარატები გამოიყენება, როგორც შარდმდენი, ნაღველმდენი საშუალება.

მნიშვნელობა და გამოყენება

სიმინდის ფანტელები იოგურტით

სიმინდის ცილა შეიცავს უამრავ ამინომჟავას, რომელიც აუცილებელია ადამიანის ორგანიზმისთვის. თუმცა, მათი შემადგენლობა გაუწონასწორებელი და ღარიბია ისეთი აუცილებელი ამინომჟავებით, როგორიცაა ლიზინი და ტრიპტოფანი.

კულინარიაში

სიმინდის კულინარიული შესაძლებლობები დიდია. ახლად დაკრეფილი კოჭები მზადაა საჭმელად, მაგრამ ჩვეულებრივ მოხარშულს მიირთმევენ. მათი გაყინვა შესაძლებელია გრძელვადიანი შენახვისთვის. დაკონსერვებული სიმინდის მარცვლები გამოიყენება სალათების, პირველი და მეორე კერძების მოსამზადებლად. მსხვილად დაფქული სიმინდის ფქვილი გამოიყენება ფაფების მოსამზადებლად, ხოლო წვრილად დაფქული სიმინდის ფქვილი გამოიყენება პუდინგების, პელმენების, ბლინების და სხვა ცომეულის დასამზადებლად. ნამცხვრებსა და ფუნთუშებში სიმინდის ფქვილის დამატებით, ეს პროდუქტები უფრო გემრიელი და დამტვრეული ხდება. სიმინდის ფანტელები მზადდება წინასწარ არომატიზებული და დაქუცმაცებული სიმინდის მარცვლებისგან - მზა საკვები პროდუქტი, რომელიც არ საჭიროებს დამატებით მომზადებას. მათ მიირთმევენ როგორც გვერდითა კერძს, ასევე დამოუკიდებელ კერძს წვენებთან, კომპოტებთან, ჩაის, ყავასთან, რძესთან და იოგურტთან ერთად.

სიმინდი მოლდავური სამზარეულოს დამახასიათებელ პროდუქტად იქცა დაახლოებით 200 წლის წინ. ის მოლდოვაში მე-17 საუკუნეში მიიტანეს და ფართოდ გავრცელდა მე-18 საუკუნეში, რაც უპირველეს ყოვლისა გახდა ღარიბების ყოველდღიური საკვები. მოლდოვაში მამალიგას ფაფას ამზადებენ სიმინდისგან, მას ფართოდ იყენებენ სუპებსა და გვერდით კერძებში, ადუღებენ და აცხობენ, სიმინდის ფქვილისგან ამზადებენ საკონდიტრო ნაწარმს.

არგენტინულ სამზარეულოს აქვს მრავალი კერძი სიმინდისგან: ლოკრო - სიმინდისა და ხორცისგან დამზადებული წვნიანი, ჰუმიტა - სიმინდისა და ხაჭოსგან დამზადებული კერძი, ტამალესი - ხორცის, სიმინდისა და სხვა ბოსტნეულისგან მომზადებული კერძი, სიმინდის ფოთლებში გახვეული და შემდეგ მოხარშული. .

სიმინდი ფართოდ გამოიყენება ამერიკულ სამზარეულოში. მისი წყალობით მთელ მსოფლიოშია ცნობილი პოპკორნი (სიმინდის მარცვლები, გაცხელებისას ორთქლის წნევით შიგნიდან მოწყვეტილი) და სიმინდის ცომით დაფარული და შემწვარი სოსისი.

მექსიკური ტორტილა შიგთავსით

ამერიკის, ევროპის, აზიისა და აფრიკის ბევრ ხალხს აქვს ტრადიციული რეცეპტები სიმინდის ფქვილისგან საცხობი და საკონდიტრო ნაწარმის მოსამზადებლად: ცენტრალური ამერიკის ხალხები პურის ნაცვლად იყენებენ სიმინდის ფქვილის ნამცხვრებს - ტორტილებს, ასევე ახვევენ მათში სხვადასხვა შიგთავსს და ემსახურებიან როგორც. დამოუკიდებელი კერძი; დასავლეთ საქართველოში ეს არის პური და ბრტყელი - მჭადი, აფხაზეთში ეს არის სიმინდის პური - "ამგიალი", ჩეჩნეთში ეს არის პური და სხვადასხვა საკონდიტრო ნაწარმი - სისკალი; პორტუგალიელებს შორის არის broa de milho პური; ეგვიპტელებს აქვთ სიმინდის ფქვილისგან დამზადებული ტრადიციული ნამცხვარი ანანასთან ერთად.

ჩინეთის სასახლის სამზარეულოში, ბოლო კინგის დინასტიის (1644-1911) იმპერიული სამზარეულოს ტრადიციებზე დაყრდნობით, არის სიმინდის ფქვილისგან დამზადებული კერძი - სიმინდის დონატები. ისინი სასახლის მენიუში 1900 წელს გამოჩნდნენ, როდესაც პეკინი რვა სახელმწიფოს გაერთიანებული არმიის მიერ იყო ოკუპირებული. ქალაქ სიანში გაქცეული გზად იმპერატრიცა ციქსი იმდენად მოშივდა, რომ ჩრდილოეთ ჩინეთის ერთ-ერთი უბრალო ოჯახის მიერ მომზადებული სიმინდის დონატი შეჭამა. მას ძალიან მოეწონა დონატები და პეკინში დაბრუნებულმა სასამართლოს მზარეულს უბრძანა იგივე მოამზადოს. თუმცა, მზარეული, იმის შიშით, რომ სიმინდის ფქვილისგან დამზადებული ჩვეულებრივი დონატები ხანდაზმული სიქსისთვის ძალიან უხეში საკვები იქნებოდა, ორთქლზე ადუღებდა პაწაწინა ნამცხვრებს ფრთხილად დაფქული სიმინდის ფქვილისგან და დახვეწილი შაქრისგან, მაგრამ ისეთივე ფორმის, როგორც ჩვეულებრივი დონატები.

პოპკორნი

მექსიკის ძველ ხალხებს ჰქონდათ ჩიჩას ლუდის დამზადების რეცეპტი ფერმენტირებული ამონაყარი სიმინდის მარცვლებისგან, რომელიც დღემდე შემორჩენილია. დუღილის გამოყენებით ღეროების წვენისგან სასმელსაც ამზადებდნენ. წვენიდან შაქარიც მიიღეს. ბურბონის წარმოებისთვის აუცილებელი პირობაა ნედლეულის მთლიანი რაოდენობის 51%-ის მინიმალური შემცველობა.

საკვების წარმოებაში

სიმინდი მოჰყავთ სილოსისთვის და მოსავალს იღებენ რძიან-ცვილის სიმწიფის სტადიაზე სპეციალური სათაურების მქონე საკვები კომბაინების გამოყენებით. სილოსისთვის სიმინდს მაღალი მოსავლიანობა აქვს.

მედიცინაში

სიმინდის ღეროები აბრეშუმით (ლათ. Stili et Stigmata Maydis) გამოიყენება მედიცინაში სახელწოდებით "სიმინდის თმა". მოსავალს იღებენ ზაფხულში კოჭების რძიანი სიმწიფის სტადიაზე ან აგვისტო - სექტემბერში სიმინდის კოჭების შეგროვებისას; მათ ჭრიან ხელით, დანით ან ნამგალით. ნედლეულს აშრობენ საშრობებში 40°C ტემპერატურაზე ან ჰაერში, ჩრდილში, 1-2 სმ ფენად გაშლილი ნედლეულის მაღალი ჰიგიროსკოპიულობის გამო უნდა ინახებოდეს მშრალ ადგილას. , კარგად ვენტილირებადი ადგილი. ვარგისიანობის ვადა: 3 წელი. სიმინდის აბრეშუმი შეიცავს ასკორბინის მჟავას, პანტოტენის მჟავას, K ვიტამინს, ცხიმოვან ზეთს, ეთერზეთის კვალს, მწარე ნივთიერებებს, საპონინებს, ფისებს, სიტოსტეროლს, სტიგმასტეროლს; აქვს ქოლეტური და შარდმდენი თვისებები. ხალხურ მედიცინაში მათ იყენებენ ღვიძლის დაავადებების დროს. სამეცნიერო მედიცინაში ბევრ ქვეყანაში, მათ შორის რუსეთში, სიმინდის აბრეშუმის თხევადი ექსტრაქტი და ინფუზია გამოიყენება ქოლანგიტის, ქოლეცისტიტის, ჰეპატიტისა და ქოლელითიაზიის დროს, აგრეთვე ნაღვლის არასაკმარისი სეკრეციის დროს და ნაკლებად ხშირად ჰემოსტატიკური აგენტის სახით. როგორც შარდმდენი საშუალება სიმინდის აბრეშუმის ნახარშს ან დეკორქციას იყენებენ უროლიტიზის, შარდსასქესო სისტემის ანთებითი დაავადებების და პროსტატიტის დროს.

იხ. ვიდეო - აუცილებლად გააკეთეთ ასე. სიმინდის ტარო სტერილიზაციის გარეშე

სიმინდის ჩანასახი შეიცავს 49-57% ცხიმოვან ზეთს (ლათ. Oleum Maydis). ზეთი მიიღება ცივი და ცხელი წნევით და გამოწურვით. ნედლი, არარაფინირებული სიმინდის ზეთი რეკომენდებულია, როგორც დამხმარე დიეტური საშუალება ათეროსკლეროზის, სიმსუქნისა და დიაბეტის პროფილაქტიკისა და მკურნალობისთვის.

სხვა გამოყენება

მექსიკის უძველესი ხალხები სიმინდის გამხმარ ღეროებს ქოხებისა და ღობეების ასაგებად იყენებდნენ. საცობების სახით იყენებდნენ მშრალ ღეროებს, აგრეთვე კოჭის სახვევებს, ასევე ამზადებდნენ ხელსაწყოს - მარცვლების კუბებისგან გამოსაყოფად. კოლუმბიაში ბურთებს ამზადებდნენ კობის შეფუთვისაგან

სიმინდის ყუნწები და ფოთლები მექსიკაში ძირითად საკვებს ემსახურება და მისი მომზადების სხვადასხვა გზა არსებობს

მოსაწევი მილები მზადდებოდა კობის ღეროებისგან.

პროდუქტიულობა

მექსიკის უძველესი ხალხები სიმინდის გამხმარ ღეროებს ქოხებისა და ღობეების ასაგებად იყენებდნენ. საცობების სახით იყენებდნენ მშრალ ღეროებს, აგრეთვე კოჭის სახვევებს, ასევე ამზადებდნენ ხელსაწყოს - მარცვლების კუბებისგან გამოსაყოფად. კოლუმბიაში ბურთებს ამზადებდნენ კობის შეფუთვისაგან.

სიმინდის ყუნწები და ფოთლები მექსიკაში ძირითად საკვებს ემსახურება და მისი მომზადების სხვადასხვა გზა არსებობს

მოსაწევი მილები მზადდებოდა კობის ღეროებისგან.

პროდუქტიულობა

საშუალო მოსავლიანობა შეერთებულ შტატებში 1860-1940 წლებში იყო დაახლოებით 16 ცენტნერი მარცვლეული ჰექტარზე. 1930-იანი წლებიდან დაიწყო მუშაობა სიმინდის ჰიბრიდიზაციაზე, რამაც გამოიწვია მოსავლიანობის ზრდა ჰექტარზე წელიწადში 0,5 ცენტნერით. 1950-იანი წლების შუა ხანებში, როდესაც მოსავლიანობამ მიაღწია დაახლოებით 20-25 ც/ჰა-ს, მოხდა ახალი გარღვევა (მარტივი ჰიბრიდები, არაორგანული სასუქები, ქიმიური პესტიციდები, მექანიზაცია) და დაიწყო მოსავლიანობის ზრდა წელიწადში 1,2 ც/ჰა სიჩქარით. 1960 წლიდან 1990 წლამდე მოსავლიანობა გაიზარდა 30-დან 70 ც/ჰა-მდე.

1990-იანი წლების შუა პერიოდიდან შემოვიდა სიმინდის ტრანსგენური ჯიშები მავნებლებისადმი გამძლეობით, რამაც საშუალება მისცა განაგრძო ზრდა მოსავლიანობაში 80-დან 100 ც/ჰა-მდე (2010 წ.). სიმინდის მაქსიმალური მოსავლიანობა 2014 წელს საფრანგეთში იყო 180 ც/ჰა

                                                                         სიმინდის ჯიშები

მარცვლეულის თვისებებიდან გამომდინარე, სიმინდი იყოფა შვიდ ქვესახეობად. მათგან რუსეთში ყველაზე გავრცელებულია შაქარი (ბოსტნეული), სილიციუმი და კბილის მსგავსი. სახამებლისა და პოპინგის სიმინდი ფართოდ არის გაშენებული შეერთებულ შტატებში, სადაც მათ სამრეწველო მნიშვნელობა მიიღეს. ამ ქვესახეობებს სხვა საკითხებთან ერთად იყენებენ ტრადიციული ამერიკული კერძის - პოპკორნის მოსამზადებლად. ნაკლებად ცნობილი და გავრცელებულია სიმინდის ისეთი ქვესახეობები, როგორიცაა ცვილისებრი და ფილიანი. ყველა ქვესახეობას, თავის მხრივ, აქვს მრავალი სახეობა, რომლებიც განსხვავდება სიმწიფის დროით, მარცვლების ფერითა და ზომით, მათი გემოთი და გრძელვადიანი შენახვის უნარით.

Რუსეთში

კონკრეტული ჯიშის ადრეული სიმწიფის ხარისხის დადგენისას საჭიროა სიმინდის ჰიბრიდების კლასიფიკაცია FAO-ს მიხედვით.

რუსეთის სასოფლო-სამეურნეო ცენტრი აქვეყნებს მარცვლეულის, პარკოსანი და ზეთოვანი კულტურების ტოპ 10 ჯიშის (ჰიბრიდების) ყოველწლიურ რეიტინგებს დათესვის მოცულობის მიხედვით (ათასი ტონა), მათ შორის სიმინდი: მონაცემები 2020 და 2021 წლებისთვის.

გენეტიკური ცვლილებები

გენმოდიფიცირებული (გენმოდიფიცირებული) სიმინდი გახდა ერთ-ერთი გენმოდიფიცირებული კულტურა, რომელიც გაიზარდა მსოფლიოში კომერციულად 2009 წელს. ის იზრდება აშშ-სა და კანადაში 1997 წლიდან. 2009 წლისთვის შეერთებულ შტატებში მოყვანილი სიმინდის 85% გენეტიკურად მოდიფიცირებული იყო. ის ასევე კომერციულად იზრდება ბრაზილიაში, არგენტინაში, სამხრეთ აფრიკაში, კანადაში, ფილიპინებში, ესპანეთში და უფრო მცირე მასშტაბით ჩეხეთში, პორტუგალიაში, ეგვიპტეში და ჰონდურასში.

აზოტის ფიქსაციის ჯიშები

აზოტიანი სიმინდის ჯიშები აღმოაჩინეს სიერა მიჯაში, სამხრეთ მექსიკაში.

სიმინდი მითებში

ძველ მაიას ჰყავდა სიმინდის ღმერთი, რომელიც აშკარად იდენტიფიცირებული იყო მოსავლის ღმერთთან იუმ კააში. იგი გამოსახული იყო როგორც ახალგაზრდა კაცი სიმინდის ფოთლებისგან დამზადებული თავის ორნამენტით, რომელიც წარმოადგენს სიმინდის გახსნის ყურს. იგი შეესაბამებოდა იეროგლიფს სიმინდის მარცვლის სახით. მაიას ქალღმერთი კუკუიცი გამოსახული იყო სიმინდის ფოთლებით მორთული.

აცტეკების მითოლოგიაში მზის ღმერთსა და მთვარის ქალღმერთს ჰყავდა ვაჟი, ცენტოტლი, სიმინდის ღმერთი. ლეგენდის თანახმად, სიმინდის ღმერთი შურის გამო სხვა ღვთაებამ დაჭრა, რომელიც სიმინდში და სხვა სასარგებლო მცენარეებად იქცა. სიმინდის მექსიკური სახელი, tlaolli, ნიშნავს "ჩვენს სხეულს (ხორცს).

აცტეკები პატივს სცემდნენ სიმინდის ქალღმერთს შილონენს (შკანილს), რომელიც სიმრავლის და კერის ქალღმერთი იყო. მას მარცხენა ხელში სიმინდის ორი ყური ჰქონდა გამოსახული.

პრიმიტიული მექსიკისა და გვატემალის მითოლოგიაში სიმინდის კულტურაში შეყვანა მიეკუთვნება ტოლტეკებისა და მაიას უზენაეს ღვთაებას, კეცალკოატლს. ლეგენდის თანახმად, ის წავიდა კულტივირებისთვის შესაფერისი მცენარის საძიებლად ტაბასკოს სანაპიროზე მდებარე იკალანკოდან და იპოვა სიმინდი პაჰილ კაიალაში, რომელიც მდებარეობს ქსიბალბას სამეფოში მექსიკისა და გვატემალას საზღვარზე

კერვანი არის სიმინდის ყლორტების სული ჰოპის მითოლოგიაში.

იხ. ვიდეო - სადილის დრო - სიმინდი

სიმიდნის ულვაში რ-იც მოყვითალო ფერისაა  შეიცავს C, K. ვიტამინებს და მედიცინაში გამოიყენება, როგორც შარდმდენი საშუალება, ნაღვლის სადინარების და ღვიძლის დაავადების დროს, აქვს სისხლის შეჩერების უნარი.

იგივე თვისებები აქვს ღეროსა და ფოჩს. მცირდება მისი სიბლანტე, სისხლში მატულობს პროთრონბინის დონე და სისხლის შედედების უნარი.

სიმინდი გლუტამინის წყალობით აუმჯოსებს მეხსიერებას ტვინში ნეორონების ცვლას. E ვიტამინი ხელს უშლის დაბერების პროცესს.

 სიმნდი აძლიერებს კუჭის პერისტალტიკას აჩქარებს მოუნელებელ საკვების გამოდევნას ორგანიზმიდან.

სიმინდის ზეთი ორგანიზმს იცავს სახვადასხვა დაავადებებისგან მათ შორის - ასთმისგან შაკიკისგან, კანის დაავადებისგანაქვეითებს ქოლესტირინს. 

სიმინდის ფქვილის აბაზანები ამშვიდებს კანის ანთებას, არბილებს გაუხშოებელ ადგილებს, ხსნის ქავილს, მისი ნიღაბი წმენდს, არბილებს და ანაზებს სახის კანს.