ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                          ანტუან ლავუაზიე

(ფრანგ. Antoine-Laurent de Lavoisier; დ. 26 აგვისტო,1743, პარიზი - გ. 8 მაისი, 1794, იქვე) — ფრანგი ქიმიკოსი, პარიზის მეცნიერებათა აკადემიის წევრი (1772, ადიუნქტი 1768-დან).

დაამთავრა პარიზის უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულტეტი; ამავე დროს სწავლობდა საბუნებისმეტყველო მეცნიერების დარგებს, განსაკუთრებით ფიზიკასა და ქიმიას. საფრანგეთის დიდი რევოლუციის პერიოდში (1789-1794) კონსტიტუციური მონარქიის მომხრე იყო. 1794 ლავუაზიეს თავი მოკვეთეს. ლავუაზიეს შრომებმა ქიმია აქცია ზუსტ გაზომვებზე დაფუძნებულ მეცნიერებად. მასის შენახვის კანონზე დაყრდნობით ლავუაზიემ უარყო ფლოგისტონის მცდარი ჰიპოთეზა. მან მთელი რიგი ცდების საფუძველზე დაასაბუთა, რომ წვა და გამოწვა ნივთიერების ჟანგბადთან შეერთების პროცესია. ლავუაზიემ ფრანგი სამხედრო ინჟინერ ჟ. მენიესთან ერთად დაადგინა, რომ წყალი ჟანგბადისა და წყალბადის ნაერთია (1783). მათვე მიიღეს წყალი წყალბადისა და ჟანგბადისაგან (1785). ფრანგ ქიმიკოსებთან ( კ. ბერთოლე, ლ. გიტონ დე მორვო, ა. ფურკრუა) ერთად 1786-1787 დაამუშავა რაციონალური ქიმიური ნომენკლატურის პროექტი, რომლის ძირითადი პრინციპები დღემდეა შემონახული.

                                                                     

                                                                             ა. ლავიაზიეს ლაბორაორია
 

 ლავუაზიემ სხვა ფრანგ მეცნიერებთან ერთად დააარსა ქიმიური ჟურნალი „Annales de chimie“ (1789), გამოაქვეყნა „ქიმიის საწყისი კურსი“, რომელშიც ქიმია განსაზღვრა, როგორც მეცნიერებათა შედგენილობისა და ანალიზის შესახებ. ლავუაზიემ თავისი შრომებით მყარი საფუძველი მოუმზადა ქიმიაში ატომიზმის შემოტანას. XIX საუკუნის დამდეგს მისმა შეხედულებებმა საყოველთაო აღიარება პოვა. ლავუაზიე თერმოქიმიის ერთ-ერთ ფუძემდებლად ითვლება. 1783 ლავუაზიემ და ლაპლასმა პირველად განსაზღვრეს მთელი რიგი ნაერთების დაშლის სითბო მისი წარმოქმნის სითბოს ტოლია. 1777 ლავუაზიემ დაამტკიცა, რომ სუნთქვის დროს შთაინთქმება ჟანგბადი და გამოიყოფა ნახშირორჟანგი

იხ. ვიდეო

დიდი შემოსავლის მნიშვნელოვანი ნაწილი, რომელიც ლავუაზიემ მიიღო ფერმებიდან, მან დახარჯა სამეცნიერო ექსპერიმენტებზე. მისი კვლევისთვის მან თანხები არ დაიშურა: მაგალითად, წყლის შემადგენლობაზე ჩატარებულმა ექსპერიმენტებმა მას 50 000 ლივარი დაუჯდა. იგი ცდილობდა ექსპერიმენტების ყველაზე სრულყოფილ მოწყობას და ცდილობდა ყველაზე ზუსტი და სრულყოფილი ინსტრუმენტების შექმნას: ამ თვალსაზრისით, საფრანგეთში სამეცნიერო ტექნოლოგია მას ბევრს ვალი აქვს. 1775 წელს მინისტრმა ტურგოტმა, რომელმაც საფრანგეთში გადააქცია დენთის ბიზნესი, ლავუაზიე დანიშნა ამ ბიზნესის ოთხი ადმინისტრატორიდან (fr. Régisseurs des poudres). ლავუაზიეს ენერგიის წყალობით, 1788 წლისთვის საფრანგეთში დენთის წარმოება გაორმაგდა (1,600 ათასი გირვანქა სტერლინგიდან იგი წელიწადში 3,700 ათასი გირვანქა იყო). ლავუაზიე ორგანიზებას უწევს ექსპედიციებს სალტეების ადგილმდებარეობის მოსაძებნად, ატარებს კვლევას მარილის საწმენდის გაწმენდისა და ანალიზის შესახებ; ლავუაზიესა და ბაუმეს მიერ შემუშავებული სალტეების გაწმენდის მეთოდებმა ჩვენამდე მოაღწია. ლავუაზიეს ინიციატივით, მეცნიერებათა აკადემია 1773 წელს. ნიშნავს ჯილდოს საუკეთესო ნამუშევრისთვის, რომელიც ეხება მარილის საწვავის ყველაზე მომგებიანი წარმოების მეთოდს; სამუშაო პროგრამა დეტალურად შეიმუშავა თავად ლავუაზიემ.

ლორან ლავუაზიესა და მისი მეუღლის მერი, ჟაკ-ლუი დევიდის პორტრეტი (1788

1791 წლიდან ა.ლ. ლავუაზიემ მონაწილეობა მიიღო "ხელოვნებისა და ხელოსნობის სათათბირო ბიუროში", რომლის ამოცანა იყო მთავრობისათვის მიეთითებინა ქვეყნისთვის სასარგებლო ტექნიკური გამოგონებების შესახებ და მათთვის საუკეთესოები ჯილდოებით გადაეცათ. სათათბირო ბიუროში ლავუაზიეს მონაწილეობის ნაყოფი იყო ნოტა საზოგადოებრივი განათლების ორგანიზების შესახებ. მიუხედავად იმისა, რომ 1791 წელს გენერალური მეურნეობა (fr. Ferme générale) გაუქმდა, ფერმერებზე თავდასხმები არ შეჩერებულა . 1793 წელს ბურდონის მოადგილემ კონვენციაში მოითხოვა გამოსასყიდის ყოფილი მონაწილეების დაუყოვნებლივი დაპატიმრება და განსჯა, საქმის ლიკვიდაციისთვის დადგენილ ვადას არ დაელოდა. დაინიშნა ახალი კომისია, რომელიც განიხილავს ქირავნობის შემთხვევებს; მან საჭიროდ მიიჩნია, რომ ბოლო სამი კონტრაქტის დროს ყველა გადასახადის დილერის დაკავება მოითხოვა. ლავუაზიე, სხვა საგადასახადო ფერმერებთან ერთად, დააპატიმრეს 1793 წლის ნოემბრის ბოლოს და კონვენციამ გადაწყვიტა რევოლუციური ტრიბუნალის მიერ მისი სასამართლო განხილვა.

ა.ლ. ლავუაზიე 1794

მსჯავრდებულებს ბრალი ედებოდათ საფრანგეთის ხალხის წინააღმდეგ შეთქმულებაში, ერის მტრების დახმარებაში, მავნე მინარევების შერევაში ცხოვრების მარაგზე, მათ ხელში ეჭირათ სახელმწიფო თავდაცვისთვის საჭირო სახსრები. რევოლუციურმა ტრიბუნალმა სიკვდილით დასაჯა ყველა საგადასახადო ფერმერი (31 ადამიანი), გარდა რობესპიერის მიერ სიიდან ამოღებული ერთისა. არც სათათბირო ბიუროს შუამდგომლობამ, არც სამშობლოსთვის ცნობილმა სამსახურებმა და არც სამეცნიერო დიდებამ გადაარჩინა ლავუაზიე სიკვდილს. ”რესპუბლიკას მეცნიერები არ სჭირდება” - თქვა სავარაუდოდ ტრიბუნალის თავმჯდომარემ კოფინალმა ბიუროს შუამდგომლობის საპასუხოდ
რევოლუციური ტრიბუნალის გადაწყვეტილებით 1794 წლის 8 მაისი (რესპუბლიკის 19 ფლორალური II წელი) ანტუან ლორან ლავუაზიე გილიოტინით დასაჯეს. მეცნიერების ისტორიკოსი ვ. სტრუბი აღნიშნავს, რომ მეცნიერისთვის დადანაშაულება შორს წასვლასა და დემაგოგიურად გრძნობს. ლავუაზიეს ცოლის ჩვენების თანახმად, მეცნიერებმა, რომლებიც ლავუაზიეს დასაცავად უნდა გამოსულიყვნენ, მის გადარჩენას არაფერი გაუკეთებიათ . ლავუაზიეს ნეშტი დაკრძალეს ერანსის სასაფლაოზე, მასობრივ სასაფლაოზე.

Annales de Chimie - ჟურნალი რედაქტორი A.L. Lavoisier