ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                    ორგანი (საკრავი)

                                                                    

                                               ორგანი წმ. თომას ეკლესიაში, სტრასბური, საფრაგენთი

დიაპაზონი კლავიშებური და ჩასაბერი

(ლათ. organum < ბერძ. όργανον) — კლავიშიანი სასულე მუსიკალური საკრავი. შედგება ერთ კორპუსში მოთავსებული სხვადასხვა ზომის ხისა და ლითონის მილებისა და პნევმატური სისტემისაგან. საკრავს მიდგმული აქვს სამართავი ანუ საშემსრულებლო კათედრა, რომლის პულტზედაც ხელისა (მანუალი) და ფეხის (პედალი) კლავიატურებთან ერთად თავმოყრილია ყველა რეგისტრის სახელურები. ეს სახელურები ამოძრავებს სათანადო ბერკეტებს, აკავშირებს მათ ერთმანეთთან და დამატებითი მილების ჩართვა-გამორთვასა და ხმოვანების გაძლიერება-შესუსტებას ემსახურება. ორგანს შეიძლება ჰქონდეს 1-7 მანუალი (თითოეულს 72-მდე კლავიში აქვს) და პედალი (32-კლავიშიანი). ზოგიერთ თანამედროვე ორგანს 2 პედალი აქვს. ორგანს რეგისტებად დაყოფილი რამდენიმე ათასი მილი აქვს. რეგისტრების რაოდენობა საკრავის სიდიდით განისაზღვრება (საშუალოს — ათამდე, გიგანტურს — რამდენიმე ასეული რეგისტრი). თითოეულ რეგისტს მისთვის დამახასიათებელი ტემბრი აქვს. ირთვება ბერკეტით ან ღილაკით. საორგანო მუსიკა იწერება სამ სანოტო დგანზე რეგისტრის მიუთითებლად. ორგანს შეიძლება ჰქონდეს სამი სახის გადაცემათა სისტემა (ტრაქტურა): მექანიკური, პნევმატიკური და ელექტრული ტრაქტურების შეთანხმება. ორგანის წინამორბედებია: სოლინკა, ძვ. ჩინური შენი, ევროპული პანის ფლეიტა. ძვ.წ. III საუკუნეში საბერძნეთში გამოიგონეს წყლის ორგანი — ჰიდრავლოსი. გიგანტური ორგანები დგას მოსკოვის, სანქტ-პეტერბურგის, რიგის, კიევის, თბილისის, ტალინის, ტაშკენტის საკონცერტო დარბაზებში.

იხ. ვიდეო კონსრევატორიის ორგანი

ორღანი ერთ -ერთი უძველესი მუსიკალური ინსტრუმენტია. მისი ისტორია რამდენიმე ათასი წლით თარიღდება. ჰიუგო რიმანს სჯეროდა, რომ ორგანოს წინაპარი იყო ძველი ბაბილონური ბაგეები (ძვ. წ. XIX საუკუნე): „ბეწვი გაბერილი იქნა მილის მეშვეობით და მოპირდაპირე მხრიდან იყო სხეული მილებით, რომელსაც, უეჭველია, ჰქონდა ენები და რამდენიმე ხვრელები ”... ორგანოს ჩანასახი ასევე ჩანს პან ფლეიტაში, ჩინურ შენგსა და სხვა მსგავს ინსტრუმენტებში.

ითვლება, რომ ორგანო (წყლის ორგანო, ჰიდრავლოსი) გამოიგონა ბერძენმა კტეზიბიუსმა, რომელიც ცხოვრობდა ეგვიპტის ალექსანდრიაში 285-222 წლებში. ძვ.წ ძვ.წ. მსგავსი ინსტრუმენტის სურათი შეიძლება მოიძებნოს ერთ მონეტაზე ან სიმბოლოდ ნერონის დროიდან. მე –4 საუკუნეში გამოჩნდა დიდი ორგანოები, მეტ -ნაკლებად გაუმჯობესებული ორგანოები - მე –7 და მე –8 საუკუნეებში. პაპი ვიტალიანი ორგანოს შემოღებას ტრადიციულად კათოლიკურ თაყვანისმცემლობას მიაწერს. VIII საუკუნეში ბიზანტია განთქმული იყო თავისი ორგანოებით. 757 წელს ბიზანტიის იმპერატორმა კონსტანტინე V კოპრონიმუსმა გადასცა ორგანო ფრანკთა მეფეს პეპინ შორტს. მოგვიანებით, ბიზანტიის იმპერატრიცამ ირინამ ორგანო მისცა ვაჟს, შარლემანს. ორგანო იმ დროს ითვლებოდა ბიზანტიური და შემდეგ დასავლეთ ევროპის იმპერიული ძალის საზეიმო ატრიბუტად . ის გაისმა, კერძოდ, შარლემანის კორონაციის დროს.

ქალი (მარცხივ), უკრავს პორტატულ ორგანზე (ჰიდროპოსზე?). მოზაიკა ბიზანტიური დაჩაზე ძვ. სოფელი მარიამინი (ჰამასთან სირია ახლოს) IV ს ჩვ. წ. აღ არქეოლოგიური მუზეომი ქ. ჰამაში

ორგანოების მშენებლობის ხელოვნება ასევე განვითარდა იტალიაში, საიდანაც ისინი ექსპორტირებული იქნა საფრანგეთში მე -9 საუკუნეში. მოგვიანებით ეს ხელოვნება განვითარდა გერმანიაში. მე –14 საუკუნიდან ორგან დასავლეთ ევროპაში ყველგან გახდა. შუა საუკუნეების ორგანოები, შემდგომ ორგანოებთან შედარებით, უხეში იყო; მაგალითად, სახელმძღვანელო კლავიატურა შედგებოდა 5 -დან 7 სმ სიგანის გასაღებებისგან, მათ შორის მანძილი აღწევდა ერთნახევარ სმ -ს. კლავიშებს დაარტყა არა თქვენი თითები, როგორც ახლა, არამედ თქვენი მუშტები. მე -15 საუკუნეში გასაღებები შემცირდა და გაიზარდა მილების რაოდენობა. შუა საუკუნეების ორგანოს უძველესი მაგალითი შედარებით ჰოლისტიკური მექანიკით (მილები არ შემორჩენილა) ითვლება ნორლანდას ორგანოდ (მრევლი შვედეთის კუნძულ გოთლანდში). ეს ინსტრუმენტი ჩვეულებრივ თარიღდება 1370-1400 წლებით, თუმცა ზოგიერთ მკვლევარს ეჭვი ეპარება ასეთ ადრეულ თარიღში. ნორიშის ორგანო ამჟამად ინახება სტოკჰოლმის ეროვნულ ისტორიულ მუზეუმში. უძველესი მოქმედი ორგანო (დაახლ. 1435 წ.) ითვლება ინსტრუმენტად ჩვენი ღვთისმშობლის ვალერის ბაზილიკაში (ბაზილიკა დე ვალერი) სიონში, შვეიცარია. უძველესი შემორჩენილი გერმანული ორგანოები არის ლუბეკის წმინდა იაკობის ეკლესიები (მე -15 საუკუნის მე -2 ნახევარი), წმინდა ნიკოლოზი ალტენბრუხში [de], წმინდა ვალენტინი კიდრიხში (ორივე მე-15-16 საუკუნეების მიჯნაზე) რა კონტინენტური ევროპის მრავალი ისტორიული ორგანო განადგურდა მეორე მსოფლიო ომის დროს - განსაკუთრებით გერმანიაში, "მოკავშირეების" მიერ ტაძრების დაბომბვის შედეგად. გვიან რენესანსისა და ბაროკოს ეპოქაში, დასავლეთ ევროპაში ორგანოთა მშენებლობამ მიიღო უპრეცედენტო მასშტაბები. XVI-XVII საუკუნეების იტალიაში, ყველაზე ცნობილი იყო ორგანოს შემქმნელთა დინასტია ანტენიატი. მე -17 საუკუნის ბოლო მეოთხედში და მე -18 საუკუნის დასაწყისში, დაახლოებით 150 ორგანო შეიქმნა ან აღადგინა ლეგენდარულმა ორგანოს ოსტატმა არპ შნიტგერმა (1648-1719), რომელიც ძირითადად მუშაობდა ჩრდილოეთ გერმანიასა და ნიდერლანდებში. გერმანული ორგანოს მშენებლობაში განსაკუთრებული წვლილი შეიტანა სილბერმანის დინასტიამ, მათი ძირითადი სახელოსნოები საქსონიასა და ელზასში მდებარეობდა. ზილბერმანის საქმიანობის აყვავების პერიოდი მე -18 საუკუნეში დაეცა. იმავე პერიოდის კომპოზიტორები, რომლებიც წარმატებით წერდნენ ორგანოსთვის, ხშირად ასრულებდნენ კონსულტანტს ინსტრუმენტის დასარეგულირებლად (ა. ბანჩიერი, ჟ. ფრესკობალდი, ი. ს. ბახი). იგივე ფუნქცია შეასრულეს მუსიკის თეორეტიკოსებმა (ნ. ვიჩენტინო, მ. პრეტორიუსი, ი. გ. ნეიჰარდტი) და ზოგიერთმა მათგანმა (მაგალითად, ა. ვერკმაისტერმა) კი ოფიციალური ექსპერტების როლი შეასრულა ახალი ან აღდგენილი ინსტრუმენტის "მიღებაში". მე -19 საუკუნეში, უპირველეს ყოვლისა, მადლობა ფრანგი ორგანოს ოსტატის არისტიდ კავაი-კოლიას საქმიანობას, რომელმაც გადაწყვიტა ორგანოების შემუშავება ისე, რომ მათ შეეძლოთ კონკურენცია გაუწიონ მთელი სიმფონიური ორკესტრის ჟღერადობას მათი ძლიერი და დაიწყო მდიდარი ბგერა, ადრე უპრეცედენტო მასშტაბის ინსტრუმენტები და ხმის ძალა., რომლებსაც ზოგჯერ სიმფონიურ ორგანოებსაც უწოდებენ.

იხ. ვიდეო