ოსპი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                  ოსპი

საკვები ოსპი, ან ჩვეულებრივი ოსპი, ან კულტურული ოსპი (ლათ. Lens culinaris) - ბალახოვანი მცენარე; პარკოსანი (Fabaceae) ოჯახის ოსპი (Lens) გვარის სახეობა.

ერთ-ერთი უძველესი სასოფლო-სამეურნეო კულტურა. ფართოდ არის გაშენებული, როგორც საკვები და საკვები მცენარე, პარკოსანი კულტურა. იშვიათად გვხვდება როგორც სარეველა.

ოპტიკურ ლინზებს სახელი მიიღეს ოსპის ლათინური სახელწოდებიდან (ლათინური ობიექტივი), რომლის ფორმასაც წააგავს.

ფესვი თხელია, ოდნავ დატოტვილი.

ღერო 15-75 სმ სიმაღლის, პუბესტუალური, სწორმდგომი, წვეტიანი, ძლიერ განშტოებული.

ფოთლები მორიგეობითია, მოკლე ფოთოლა, დაწყვილებული, დამთავრებული უბრალო ან ოდნავ განშტოებული ღეროთი. სტიპულები ნახევრად ლანცოლური, მთლიანი. ფურცლები 3-7-დაწყვილებული მოკლე ფოთლებზე, ოვალური, ვიწრო ელიფსური ან ხაზოვანი, ბლაგვი, მაგრამ ბოლოში წერტილით, 1-2 სმ სიგრძისა და 0,3-0,8 სმ სიგანის.

პედუნები სქელია, ღერძით დამთავრებული. ყვავილები პატარაა, 0,5-0,7 სმ სიგრძის, შეგროვებული 1-4 ფუნჯის სახით, დავარდნილი, თეთრი, ვარდისფერი ან იასამნისფერი. Calyx მოკლე-კამპანულატი; კბილები თითქმის იდენტურია, თხელი, ძაფისებრ-სუბულატური. საკვერცხე თითქმის მჯდომარეა, 2-3 კვერცხუჯრედით. ყვავილობს ივნის-ივლისში.

ლობიო ჩამოშვებული, რომბისებრი, დაახლოებით 1 სმ სიგრძისა, დაახლოებით 8 მმ სიგანისა. თესლი 1-3, ისინი გაბრტყელებულია, თითქმის ბასრი კიდით. თესლის ფერი შეიძლება განსხვავდებოდეს ჯიშის მიხედვით.

იხ. ვიდეო -  ოსპის სამარხვო სუპი - ოსპი – საუკეთესო საკვები კუჭნაწლავისა და ბევრი სხვა ორგანოსთვის უძველესი ოსპის წვნიანი საქართველოში დღესაც მოთხოვნადი კერძია - ინგრედიენტი ოსპის სუპისთვის:

კარტოფილი 3 ცალი სტაფილო 1 ცალი ხახვი 1 ცალი ოსპი 400 გრ. ქინძი 20 გრ მწვანე ხახვი 20 გრ.

გავრცელება

მცენარის სამშობლო არის სამხრეთ ევროპა და დასავლეთ აზია, სადაც ის გაშენებულია ნეოლითის ხანიდან. ამ კულტურის ხსენება არაერთხელ გვხვდება ძველ აღთქმაში, ხოლო ნაშთები ნაპოვნი იქნა ეგვიპტის პირამიდებში და შვეიცარიის პრეისტორიული ადგილების ტერიტორიაზე. ამჟამად ველურად იზრდება სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპაში, მცირე და ცენტრალურ აზიაში.

ძველი ეგვიპტელები ამზადებდნენ კერძებს გახეხილი ოსპისგან და გამომცხვარი პურისგან. ცნობილ ნახატზე რამზეს III-ის საფლავიდან თებეში ნაჩვენებია ფარაონის საცხობი და მზარეული, რომლებიც დგანან ორ კალათასთან, რომლებიც სავსეა ოსპით. ეგვიპტელები მიცვალებულთა საფლავებში ოსპის პურს დებდნენ. ძველი ბერძნებისთვის ოსპი უბრალო ხალხის ყოველდღიური საკვები იყო. მაშინ ძველ საბერძნეთში იყო ანდაზა: „ჭკვიანი ადამიანი ყოველთვის კარგად ამზადებს ოსპს“.

რუსეთში 2019 წელს ოსპის მოსავალი იყო 274 ათასი ჰექტარი 2,74 ათასი კმ², ხოლო მოსავალი 145 ათასი ტონა.

21-ე საუკუნის პირველი ათწლეულის მონაცემებით, ოსპის მოყვანის ყველაზე დიდი ფართობია ინდოეთში, კანადაში, თურქეთში, ნეპალში, ირანში; ცენტრალურ ევროპაში ის ნაკლებადაა გამოყვანილი .

წითელ ოსპზე ფასის ზრდა ბოლო წლებში შეინიშნება. ასე რომ, თუ 2020 წელს ერთი ტონა წითელი ოსპი ყაზახეთში 100-110 ათასი ტენგე ღირდა ტონაზე, მაშინ 2021 წელს - უკვე 230 ათასი ტენგე. ყაზახეთის სტატისტიკური მონაცემებით, ოსპის ფასი 2020 წელს 15,1%-ით გაიზარდა.

იხ. ვიდეო - წითელი ოსპის კრემ-სუპი და მაგიური ბაგეტი პური - Witeli Ospis Krem-Supi Da Magiuri Bageti Puri

პრაქტიკული გამოყენება

მრავალი აზიელი ხალხისთვის ოსპი ცილის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი წყაროა, რომელსაც შეუძლია შეცვალოს პური, მარცვლეული და ხორციც კი კვების თვისებების მიხედვით. ოსპის მოყვანის ტექნოლოგია იგივეა, რაც ბარდასთვის. თუმცა ეს მცენარე უფრო თერმოფილურია, განიცდის ყინვას; ხოლო გვალვას უფრო ადვილად იტანს.

უძველესი დროიდან ოსპი ფასდებოდა, როგორც სამკურნალო მცენარე. ძველი რომაელი ექიმებიც კი იყენებდნენ ოსპს კუჭის დაავადებებისა და ნერვული აშლილობის სამკურნალოდ, თვლიდნენ, რომ მისი მუდმივი გამოყენება საკვებში ადამიანს მშვიდად და მომთმენად აქცევს. ძველ რუს ჰერბალისტებში ოსპის საინფუზიო სასმელს ურჩევდნენ ჩუტყვავილას. თხევადი დეკორქცია ხელს უწყობს ყაბზობის გამკლავებას, ხოლო სქელი მოქმედებს როგორც შემკვრელი კუჭ-ნაწლავის დაავადებების დროს. ოსპის დეკორქცია რეკომენდებულია ნეფროლიტიზის, ღვიძლის დაავადებების დროსაც.

მწვანე და ყავისფერი ოსპი, მთლიანი, ხმელი, ნედლი მწვანე და ყავისფერი ოსპი, მთლიანი, გამხმარი, მოხარშული მარილიან წყალში წითელი ოსპი, ნაჭუჭიანი, ხმელი, ნედლი წითელი ოსპი, გაფცქვნილი, ხმელი, მოხარშული უმარილო წყალში

კალორიული შემცველობა, კკალ 297 105 318 100

ტენიანობა, გ 10,8 66,7 11,1 72,1

ცილები, გ 24.3 8.8 23.8 7.6

ცხიმები, გ 1,9 0,7 1,3 0,4

ნახშირწყლები, გ 48,8 16,9 56,3 17,5

ბოჭკოვანი, გ[10] 8.9 3.8 4.9 1.9

კალიუმი, მგ 940 310 710 220

კალციუმი, მგ 71 22 51 16

ფოსფორი, მგ 350 130 320 100

რკინა, მგ 11.1 3.5 7.6 2.4

β-კაროტინი, mcg n/a n/a 60 20

ვიტამინი B1, მგ 0,41 0,14 0,50 0,11

ვიტამინი B2, მგ 0,27 0,08 0,20 0,04

ნიაცინი, მგ 2.2 0.6 2.0 0.4

ვიტამინი B6, მგ 0,93 0,28 0,60 0,11

ვიტამინი B12, მკგ 0.0 0.0 0.0 0.0

ვიტამინი C, მგ კვალი კვალი კვალი

ტრიპტოფანი, მგ 198 72 192 60

იხ.ვიდეო - ოსპის კრემ-სუპი / Lentils Cream soup