ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

               ჰერბერტ ფონ კარაიანი

(გერმ. Herbert von Karajan [ˈhɛɐbɛɐt fɔn ˈkaraˌjan]; დაბადების სახელი Heribert Ritter von Karajan; დ. 5 აპრილი, 1908 — გ. 16 ივლისი, 1989) — ავსტრიელი დირიჟორი. ბერლინის ფილარმონიული ორკესტრის მთავარი დირიჟორი 35 წლის განმავლობაში. ფართოდ განიხილება, როგორც XX საუკუნის ერთ-ერთი უდიდესი დირიჟორი. 1950-იანი წლებიდან გარდაცვალებამდე წარმოადგენდა ერთ-ერთ დომინანტ ფიგურას ევროპულ კლასიკურ მუსიკაში. ამის ერთ-ერთი მიზეზი იყო მის მიერ გაკეთებული მრავალრიცხოვანი წარმატებული ჩანაწერი. ერთ-ერთი გამოთვლით, ყველა დროის ყველაზე გაყიდვადი კლასიკური მუსიკოსია, ასობით მილიონი გაყიდული ჩანაწერით

გენეალოგია

კარაიანების საგვარეულო გერბი, მინიჭებული 1792 წელს

კარაიანები წარმოშობით მაკედონელები ან არომანები იყვნენ. მისი დიდი პაპის პაპა, გეორგ კარაიანი (Geórgios Karajánnis, ბერძ. Γεώργιος Καραγιάννης), დაიბადა კოზანიში, ოტომანების იმპერიის რუმელიის პროვინციაში (ამჟამად საბერძნეთშია). 1767 წელს იგი ვენაში, ხოლო საბოლოოდ, კემნიცში, საქსონიის საკურფიურსტოში გადავიდა. ძმასთან ერთად მონაწილეობდა საქსონიის ქსოვილის ინდუსტრიის შექმნაში და 1792 წლის 1 ივნისს ორივე მათგანს კურფიურსტმა ფრიდიხ ავგუსტ III-მ კეთილშობილური ტიტული უბოძა, რის შემდეგაც მათ გვარს წინდებული „von“ დაემატა. მისი გამოყენება პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ, ავსტრიული ტიტულების გაუქმებასთან ერთად შეწყდა, გვარი Karajánnis კი გახდა Karajan.

მიუხედავად იმისა, რომ კარაიანის დედას ბიოგრაფები სლოვაკურ, სერბულ ან უბრალოდ, სლავურ წარმოშობას მიაწერდნენ,^[13] მისი ოჯახი დედის მხრიდან სლოვენური წარმოშობისა იყო, გამომდინარე იქიდან, რომ მისი პაპა კარნიოლას საგრაფოს სოფელ მოისტრანაში დაიბადა (ამჟამად, სლოვენიაშია). ამ ხაზით, კარაიანი ენათესავებოდა სლოვენური წარმოშობის ავსტრიელ კომპოზიტორს, ჰუგო ვოლფს. არსებობს ვარაუდი, რომ კარაიანმა ცოტაოდენი სლოვენიურიც იცოდა.

ადრეული წლები

კარაიანის მშობლები – ერნსტი და მარტა (ქალიშვილობის გვარი კოსმაჩი)

კარაიანი ზალცბურგში, ავსტრო-უნგრეთის იმპერიაში დაიბადა, თავდაპირველი სახელით ჰერიბერტ რიტერ ფონ კარაიანი. ბავშვობაში ფორტეპიანოზე დაკვრის განსაკუთრებული ნიჭით გამოირჩეოდა. 1916–1926 წლებში კონსერვატორია „მოცარტეუმში“ სწავლობდა ფრანც ლედვენკესთან, სადაც თეორიას ფრანც ცაუერი, ხოლო კომპოზიციას ბერნჰარდ პაუმგარტნერი ასწავლიდა. დირიჟორობაზე კონცენტრირება სწორედ პაუმგარტნერმა ურჩია, შეამჩნია რა მისი გამორჩეული ტალანტი ამ მიმართულებით. 1926 წელს კარაიანმა კონსერვატორია დაამთავრა და სწავლა ვენის აკადემიაში განაგრძო. აქ ფორტეპიანოს იოზეფ ჰოფმანთან (პიანისტ იოზეფ ჰოფმანის მოსახელე), ხოლო დირიჟორობას ალექსანდერ ვუნდერერთან და ფრანც შალკთან სწავლობდა.

1929 წელს ზალცბურგის საფესტივალო სახლში შტრაუსის „სალომე“ იდირიჟორა, 1929-დან 1934 წლამდე კი ულმის სახელმწიფო თეატრში კაპელმაისტერად მუშაობდა. ულმში მისი უფროსი კოლეგა ოტო შულმანი იყო. 1933 წელს შულმანი იძულებული გახდა, გერმანია დაეტოვებინა, რის შემდეგაც კარაიანი პირველი კაპელმაისტერი გახდა. 1933 წელს შედგა მისი სადირიჟორო დებიუტი ზალცბურგის ფესტივალზე ვალპურგის ღამის სცენით გუნოს „ფაუსტიდან“. 1933 წელსვე გაწევრიანდა ნაცისტურ პარტიაში, რის გამოც, მოგვიანებით, ხშირად ხდებოდა კრიტიკის ობიექტი.

1934 წელს, ზალცბურგში, პირველად უხელმძღვანელა ვენის ფილარმონიულ ორკესტრს, 1934 წლიდან 1941 წლამდე კი აახენის თეატრში სიმფონიურ და საოპერო კონცერტებს დირიჟორობდა.

კარაიანის კარიერაში მნიშვნელოვანი წინსვლა იყო 1935 წელს გერმანიის ყველაზე ახალგაზრდა გენერალურ მუსიკალურ ხელმძღვანელად (Generalmusikdirektor) დანიშვნა, რის შემდეგაც, მიწვეული დირიჟორის რანგში ბუქარესტში, ბრიუსელში, სტოკჰოლმში და პარიზში იდირიჟორა.^[19] 1938 წლის 30 სექტემბერს შედგა მისი პირველი გამოსვლა ბერლინის ფილარმონიულ ორკესტრთან ერთად ბერლინის სახელმწიფო ოპერაში ბეთჰოვენის „ფიდელიოთი“, რასაც მოჰყვა უაღრესად წარმატებული „ტრისტან და იზოლდა“ იმავე სცენაზე. აღნიშნულ პერფორმანსს ერთ-ერთმა ბერლინელმა კრიტიკოსმა გერმ. Das Wunder Karajan („კარაიანის სასწაული“) უწოდა. მისი მტკიცებით, კარაიანის წარმატება ვაგნერის ამ ურთულეს ნამუშევარში მას ვილჰელმ ფურტვენგლერის და ვიქტორ დე საბატას, გერმანიაში იმჟამად მოღვაწე ორი უდიდესი დირიჟორის გვერდით აყენებდა. იმავე წელს Deutsche Grammophon-ისგან კონტრაქტი მიიღო და პირველი ჩანაწერიც გააკეთა – „ჯადოსნური ფლეიტის“ უვერტიურა ბერლინის სახელმწიფო კაპელასთან ერთად. 1938 წლის 26 ივლისს დაქორწინდა ოპერეტის მომღერალ ელმი ჰოლგერლეფზე. ისინის 1942 წელს დაშორდნენ.

1942 წლის 22 ოქტომბერს, მეორე მსოფლიო ომის დროს, კარაინი მეორე ცოლზე, ანა მარია („ანიტა“) ზაუესტზე (დაბადებით გიუტერმანი) დაქორწინდა. იგი საკერავი მანქანის ძაფების ცნობილი მწარმოებლის ქალიშვილი იყო. ჰყავდა რა ებრაელი პაპა, იგი „მეოთხედ ებრაელად“ (Vierteljüdin) ითვლებოდა. 1944 წლისთვის, თავისივე გადმოცემით, კარაიანი ნაცისტების ლიდერებს შორის სიმპათიას კარგავდა, თუმცა, 1945 წლის 8 თებერვალს ბერლინში კონცერტები მაინც იდირიჟორა. ცოტა ხნის შემდეგ, ომის დასკვნით ეტაპზე, წყვილი გერმანიიდან მილანში გაიქცა, რაშიც მათ ვიქტორ დე საბატა დაეხმარა. კარაიანი და ანიტა 1958 წელს დაშორდნენ.

იხ.ვიდეო - Beethoven: Symphony No. 5 / Karajan · Berliner Philharmoniker

ნაცისტური პარტიის წევრობა

კარაიანი დირიჟორობისას, 1941

1933 წლის 8 აპრილს, ზალცბურგში, კარაიანი ნაცისტურ პარტიაში გაწევრიანდა. იმავე წლის ივნისში ავტრიაში პარტია კანონგარეშედ გამოცხადდა. 1939 წელს, ავსტრიის ანშლუსის შემდეგ, წევრობის ავსტრიული მოწმობები ნაცისტური პარტიის გენერალურ ოფისში შეამოწმეს, რა დროსაც კარაიანისა ძალადაკარგულად გამოცხადდა, სავარაუდოდ, იმის გამო, რომ მას წევრობაზე ხელი გერმანიაშიც, კერძოდ, აახენში ჰქონდა მოწერილი. ბრიტანელი მუსიკოლოგი და კრიტიკოსი რიჩარდ ოზბორნი წერს:

რა ფაქტები გვაქვს? პირველი, კარაიანი ჯერ კიდევ აუკრძალავი პარტიის კანდიდატად ზალცბურგში, 1933 წლის აპრილში დაასახელეს. მას არ აუღია თავისი ბარათი, არც საწევრო გადაუხდია, თუმცა, მოხვდა რეესტრში (ნომრით 1607525) და მისმა ნომერმა შემდეგში ბევრ მემორანდუმსა თუ კვლევით ნაშრომში ამოჰყო თავი. მეორე, ის არ გაწევრიანებულა პარტიაში 1933 წლის 1 მაისს, მიუხედავად ე.წ. „პირველწყაროს“ ინფორმაციისა. პირველ რიგში, მისი ნომერი 3430914 ზედმეტად მაღალია, რომ ამ თარიღს შეესაბამებოდეს. უმაღლესი ნომერი, რომელიც გაიცა გაწევრების შეჩერებამდე, ანუ 1933 წლის მაისიდან 1937 წლამდე პერიოდის დაწყებამდე, იყო 3262698. თუმცა, ამ შეჩერების პერიოდში ზოგიერთმა მოხელემ, დიპლომატმა და სხვებმა მიიღეს საწევრო ბარათები ნიშნით NG, ანუ Nachgereichte (უკუდათარიღებული). ყველა ეს ბარათი შეჩერების დაწყების დღით, 1933 წლის 1 მაისით იყო დათარიღებული. კარაიანის აახენის მოწმობასაც NG ნიშანი ჰქონდა, ხოლო მისი ნომერი 1935 წელს გაცემულებისას ემთხვევა. სწორედ ამ წელს, თავისივე მონათხრობით, კარაიანს პარტიაში გაწევრება სთხოვეს.

კარაიანის ცნობადობა 1933 წლიდან 1945 წლამდე მნიშვნელოვნად გაიზარდა, რამაც საფუძველი მისცა სპეკულაციებს, რომ ის პარტიაში წმინდა კარიერული მოსაზრებით გაწევრიანდა. ზოგიერთი კრიტიკოსი, მათ შორის, ჯიმ სვეიდა, აღნიშნავენ, რომ იმავე პერიოდის სხვა ცნობილი დირიჟორები, მაგალითად, არტურო ტოსკანინი, ოტო კლემპერერი, ერიხ კლაიბერი და ფრიც ბუში იტალიიდან და გერმანიიდან გაიქცნენ. რიჩარდ ოზბორნი კი აღნიშნავს, რომ იმ მნიშვნელოვან დირიჟორებს შორის, რომლებიც ომის პერიოდში გერმანიაში აგრძელებდნენ მუშაობას (ვილჰელმ ფურტვენგლერი, კარლ შურიხტი, კარლ ბემი, ჰანს კნაპერტსბუში, კლემენს კრაუსი, კარლ ელმენდორფი და სხვები) კარაიანი ერთ-ერთი ყველაზე ახალგაზრდა და კარიერაში ერთ-ერთი ყველაზე ნაკლებად წარმატებული იყო. პარტიის წევრობის გამო, კარაიანს ნებართვა ჰქონდა, ედირიჟორა სხვადასხვა ორკესტრისთვის და შეეძლო, თავისუფლად ემოგზაურა, მაგალითად, ნიდერლანდებში, სადაც კონცერტხებაუს ორკესტრს უდირიჟორა და მათთან ერთად 1943 წელს ჩანაწერებიც გააკეთა.

იხ. ვიდეო - Richard Strauss: Also Sprach Zarathustra - Einleitung - Karajan

ომისშემდგომი წლები

1946 წლის 18 მარტს ავსტრიის დენაციფიკაციის კომისიამ კარაიანს ყველა ბრალდება მოუხსნა და ცოტა ხნის შემდეგ მან სადირიჟორო საქმიანობაც განაახლა. წლების შემდეგ, გერმანიის ყოფილი კანცლერი, ჰელმუტ შმიდტი კარაიანზე ამბობდა: „ცხადია, კარაიანი ნაცისტი არ ყოფილა. ის მათი მიმდევარი (გერმ. Mitläufer) იყო“.

1946 წელს კარაიანმა პირველი ომისშემდგომი კონცერტი გამართა ვენაში, ვენის ფილარმონიულ ორკესტრთან ერთად, თუმცა, შემდგომი სადირიჟორო საქმიანობა საბჭოთა საოკუპაციო მთავრობის მხრიდან აეკრძალა. იმავე ზაფხულს ანონიმურად მიიღო მონაწილეობა ზალცბურგის ფესტივალში.

1947 წლის 28 ოქტომბერს, სადირიჟორო საქმიანობაზე აკრძალვის მოხსნის შემდეგ, პირველი საჯარო კონცერტი გამართა ვენაში, სადაც ვენის ფილარმონიულთან და მუსიკის მეგობართა საზოგადოებასთან (Gesellschaft der Musikfreunde) ერთად ბრამსის „გერმანული რექვიემი“ შეასრულა.

1949 წელს ვენის მუსიკის მეგობართა საზოგადოების სამხატვრო დირექტორი გახდა. გამოდიოდა მილანის ლა სკალაშიც. ამ პერიოდში მისი ყველაზე მნიშვნელოვანი საქმიანობა ლონდონში, ახლად დაარსებულ Philharmonia Orchestra-სთან ერთად ჩანაწერების გაკეთება იყო, რითიც ხელი შეუწყო მსოფლიოს ერთ-ერთ საუკეთესო ორკესტრად მის ჩამოყალიბებას. ამავე წელს პირველად მიიღო მონაწილეობა ლუცერნის ფესტივალში, რომელსაც გარდაცვალებამდე ყოველწლიურად ესწრებოდა.

1951 და 1952 წლებში იდირიჟორა ბაიროითის საფესტივალო სახლში.

დანიშვნა ბერლინში

კარაიანების ოჯახი ავსტრიაში, 1968

1956 წელს კარაიანი ბერლინის ფილარმონიული ორკესტრის მუდმივ მთავარ დირიჟორად დაინიშნა. 1955 წელს, ნიუ-იორკის კარნეგი-ჰოლში კონცერტის გასამართად ჩასულ კარაიანს და ბერლინის ფილარმონიულს საპროტესტო აქციით დახვდნენ ისინი, ვინც მათ ჯერ კიდევ ნაცისტებთან ზედმეტად მჭიდროდ დაკავშირებულად თვლიდა. იმ საღამოსთან დაკავშირებული კრიტიკული გამოხმაურება ენთუზიაზმით სავსე იყო და ამან პროტესტის მიწყნარება, მეტწილად, შეძლო. 1957-დან 1964 წლამდე ვენის სახელმწიფო ოპერის სამხატვრო დირექტორი იყო. მჭიდროდ იყო დაკავშირებული ვენის ფილარმონიულ ორკესტრთან და ზალცბურგის ფესტივალთან, სადაც დააფუძნა აღდგომის ფესტივალი, რომელიც მისი გარდაცვალების შემდეგაც ბერლინის ფილარმონიული ორკესტრის მოქმედ დირიჟორთანაა დაკავშირებული.

1958 წლის 6 ოქტომბერს დაქორწინდა მესამე ცოლზე, ფრანგ მოდელ ელიეტ მურეზე. ისინი ორი გოგონას, იზაბელის და არაბელის მშობლები გახდნენ.

1983 წლის თებერვალში ბერლინის ახლადაშენებულ სახელმწიფო თეატრში კარაიანის ბრინჯაოს ბიუსტი გაიხსნა. ორი თვის შემდეგ გულის გაჩერებით გარდაიცვალა მისი პირველი მეუღლე, ელმი კარაიან-ჰოლგერლეფი. დირიჟორის ზალცბურგის ოფისის მიერ გავრცელებული განცხადების თანახმად, კარაიანი ძლიერ შოკირებული იყო, განიცდიდა და ძლიერ დამწუხრებული იყო ამ ამბით: „მას არასოდეს დავიწყებია იგი (მეუღლე) და ყოველთვის მიაჩნდა თავისი ცხოვრების ნაწილად“. მიუხედავად ამისა, კარაიანი აახენში გამართულ დაკრძალვას არ დასწრებია.

უკანასკნელი წლები

კარაიანის საფლავის ქვა ანიფში, წმ. ოსვალდის ეკლესიის სასაფლაოზე, ზალცბურგის ახლოს, ავსტრია

სიცოცხლის ბოლო წლებში კარაიანს გულისა და ზურგის პრობლემები აწუხებდა, რის გამოც ოპერაციაც დასჭირდა. ბერლინის ფილარმონიულის მთავარი დირიჟორის პოსტი მან 1989 წლის 24 აპრილს დატოვა. მისი ბოლო კონცერტი ბრუკნერის მე-7 სიმფონია იყო ვენის ფილარმონიულ ორკესტრთან ერთად. 1989 წლის 16 ივლისს, ანიფში, საკუთარ სახლში გულის შეტევით გარდაიცვალა. იგი 81 წლის იყო.

კარაიანი ძენ-ბუდიზმთან დაკავშირებით მამა ჰუგო ენომია-ლასალის ნაშრომებს კითხულობდა და ამ მოძღვრების მიმდევარიც გახდა. მტკიცედ სწამდა რეინკარნაციის და თავისივე სიტყვებით, სურდა მეორედ არწივად დაბადებულიყო, რათა საყვარელი ალპებისთვის გადაეფრინა. მიუხედავად ამისა, 1985 წლის 29 ივნისს, წმინდა პეტრეს ბაზილიკაში, პეტრე-პავლობის დღესასწაულის აღსანიშნავად იოანე-პავლე II-ს მიერ ჩატარებული მესის დროს მოცარტის საკორონაციო მესა იდირიჟორა და პაპისგან, ცოლთან და ქალიშვილებთან ერთად, ზიარებაც მიიღო. ცხოვრების დასასრულს, კათოლიკური ეკლესიისკენ შემობრუნდა და კათოლიკური დაკრძალვა მოითხოვა.

იხ. ვიდეო  - New Year's Concert 1987 Herbert von Karajan

                            მუსიკალური ხასიათი

კარაიანი, 1972

არსებობს ფართოდ მიღებული მოსაზრება, რომ კარაიანს ორკესტრისგან ლამაზი ხმოვანების მიღების გამორჩეული ნიჭი გააჩნდა. პინგვინის სახელმძღვანელო კომპაქტ-დისკებისთვის (Penguin Guide to Compact Discs) ორ ურთიერთსაწინაღმდეგო რეზიუმეს გვთავაზობს, რაც ზემოთაღნიშნულის კარგი ილუსტრაციაა:

• რიხარდ ვაგნერის ტრისტან და იზოლდას (1971-72 წლის სტუდიური ჩანაწერის) კომენტირებისას „პინგვინის“ მიმომხილველები წერენ: „კარაიანის მგრძნობიარე შესრულება ვაგნერის შედევრისა ალერსიანად მშვენიერია და თან ახლავს უზადოდ დახვეწილი დაკვრა ბერლინის ფილარმონიული ორკესტრისგან“.
• იოზეფ ჰაიდნის „პარიზის“ სიმფონიების კარაიანისეული ჩანაწერის შესახებ კი იგივე ავტორებმა შემდეგი რამ დაწერეს: „უთქმელადაც ცხადია, რომ საორკესტრო დაკვრის ხარისხი უზადოა. თუმცა, ეს უხეში მიდგომაა, უფრო ახლო იმპერიულ ბერლინთან, ვიდრე პარიზთან... მენუეტები ნამდვილად ძალიან ნელია... ამ ჩანაწერებს მომხიბვლელობა აკლია და ძნელია, მთელი გულით გაუწიო რეკომენდაცია“.

მიუხედავად ამისა, იგივე სახელმძღვანელო უმაღლეს შეფასებას აძლევს ჰაიდნის ორი ორატორიის ჩანაწერს (შესაქმე და წელიწადის დრონი). ჰაიდნის მკვლევარი რობინს ლენდონი, რომელმაც 12 „ლონდონური“ სიმფონიის კარაიანისეული ჩანაწერისთვის შენიშვნები მოამზადა, ამბობდა, რომ მისი ჩანაწერები ერთ-ერთი საუკეთესო იყო, რომელთა შესახებაც სმენოდა.

კარაიანის მუსიკალური სტილი, EMI-ს ადრეული ჩანაწერების გამოკლებით, მეტწილად, აკადემიური იყო, ზედმეტი რისკის გარეშე, თუმცა, იგი უდიდეს მნიშვნელობას ანიჭებდა ბგერას. მისი იდეალი უკიდურესად დახვეწილი, „დემატერიალიზებული“, „გლუვი“ ხმოვანება იყო, რომელიც დაცლილი იყო ფიზიკურობისა და არამუსიკალური ბგერებისგან. ეს მიდგომა შთამბეჭდავ შედეგებს იძლეოდა ბგერაზე ორიენტირებული იმპრესიონისტული ნაწარმოებების, მაგალითად, ჟან სიბელიუსის მუსიკის ინტერპრეტირებისას. კომპოზიტორის ქალიშვილის გადმოცემით, სიბელიუსს კარაიანი თავისი თაობის უდიდეს დირიჟორად მიაჩნდა, რომელიც ყველაზე კარგად გრძნობდა მის მუსიკას. ამ რეპერტუართან მიმართებაში, ლეოპოლდ სტოკოვსკისთან ერთად, კარაიანი ერთ-ერთ უდიდეს „ბგერის ჯადოქრად“ ითვლება. მეორეს მხრივ, კლასიკურ და რომანტიკულ რეპერტუართან მიმართებაში მის იდეალიზებულ ბგერას ხშირად აკრიტიკებდნენ, როგორც ზედაპირულად „გაპრიალებულს“. წინააღმდეგობრივია, ასევე, მისი ბრუკნერი და მალერი. იგორ სტრავინსკი ღიად აცხადებდა, რომ ეეჭვებოდა, მისი „კურთხეული გაზაფხულის შესრულება ბატონი კარაიანის მანერით საერთოდ ყოფილიყო შესაძლებელი“.

                                   მემკვიდრეობა

მის სიცოცხლეში, კარაიანის კონცერტები დიდ კულტურულ მოვლენებად მიიჩნეოდა ხოლმე. 1982 წლის ამერიკული ტურნეს დროს კარნეგი-ჰოლში გამართულ კონცერტებს ისეთი მნიშვნელოვანი მუსიკალური ვარსკვლავები ესწრებოდნენ, როგორიცაა ზუბინ მეტა, სეიჯი ოზავა და ფრენკ სინატრა. თავად კარაიანი დაინტერესებული იყო არა საკუთარი, არამედ მუსიკის პოპულარიზაციით. „როცა პოდიუმზე ვდგავარ, პუბლიკა მავიწყდება“, ამბობდა იგი. „მე არ მაინტერესებს საჯაროობა. მხოლოდ იმას ვიმედოვნებ, რომ ჩემი მსოფლიოში ცნობადობა და ინტერესი, რაც ხალხში ჩემს მიმართ არსებობს, შემდგომ მუსიკის მიმართ ინტერესში გადაიზრდება.“

მიუხედავად დიდი სადირიჟორო ოსტატობისა, კარაიანი კამერის უკან უფრო ხშირად ჩანდა, ვიდრე სასწავლო სივრცეში, რადგან მასტერკლასების ჩატარებას, არჩევდა, რეპეტიციების ვიდეოჩანაწერები გაეკეთებინა. ხანგრძლივი მეგობრობა აკავშირებდა იაპონელ დირიჟორ სეიჯი ოზავასთან, რომლის წარმატებაც მას კარაიანის ყველაზე ცნობილ მოსწავლედ აქცევს. მეტიც, გადმოცემის თანახმად, ოზავა კარაიანის მემკვიდრეობის რეალურ კანდიდატადაც განიხილებოდა ბერლინის ფილარმონიულში, (კარაიანის შეფასებით, მას „საუკეთესო ხასიათი“ გააჩნდა აღნიშნული პოსტისთვის).

5 ევროს ღირებულების ავსტრიული მონეტა (2008)

კარაიანს ეკუთვნის ბეთჰოვენის მე-9 სიმფონიის მეოთხე მოქმედების („ოდა სიხარულისადმი“) არანჟირება, რომელიც 1972 წლიდან ევროპის ჰიმნად არის გამოყენებული. მანვე იდირიჟორა ჰიმნის პირველი ჩანაწერი. 

ზალცბურგში ყოფილი Sigmundsplatz ამჟამად კარაიანის სახელს ატარებს (Herbert-von-Karajan-Platz). 1996 წლის 19 სექტემბერს მისივე სახელი ეწოდა ტერიტორიას ვენის სახელმწიფო ოპერის მიმდებარედ, ოპერის წრესა და ფილარმონიკერშტრასეს შორის.

ბერლინის ტიერგარტენის რაიონში ყოფილ მათეს ეკლესიის ქუჩას, რომელზეც ბერლინის ფილარმონია მდებარეობს, ჰერბერტ ფონ კარაიანის ქუჩა (Herbert-von-Karajan-Straße) ეწოდა.

ზლცბურგის აეროპორტის ერთ-ერთ ტერმინალს, ფრენის მოყვარული დირიჟორის საპატივცემულოდ, Herbert-von-Karajan-General-Aviation-Terminal ეწოდება.

1991 წლის 13 ივნისს ავსტრიამ 500 შილინგის ღირებულების 350 000 ერთეული საიუბილეო ვერცხლის მონეტა გამოუშვა. მონეტის წინა მხარეს ჰერბერტ ფონ კარაიანი და მისი ხელმოწერაა გამოსახული, უკანა მხარეს კი ზალცბურგის საფესტივალო სახლი.

2007 წლის 26 სექტემბერს ერთ-ერთ ასტეროიდს (6973) კარაიანის სახელი ეწოდა.

1999 წლის 16 ივლისს, კარაიანის გარდაცვალებიდან ზუსტად ათი წლის თავზე, მისმა მემკვიდრემ ბერლინის ფილარმონიულ ორკესტრში, კლაუდიო აბადომ თავისი წინამორბედის საპატივცემულოდ ზალცბურგის საკათედრო ტაძარში მოცარტის რექვიემი შეასრულა.

ჯილდოები

კარაიანს მრავალი ჯილდო აქვს მიღებული. 1960 წლის 17 მაისს იგი იტალიის რესპუბლიკის წინაშე დამსახურების დიდი ოფიცერი გახდა.^[53] 1961 წელს მიიღო ავსტრიის საპატიო ნიშანი „მეცნიერებისა დ ხელოვნებისთვის“. აგრეთვე, მიღებული აქვს კომანდორის ჯვრის ორდენი (Grosses Bundesverdienstkreuz) „გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის წინაშე დამსახურებისათვის“.

1977 წელს გადაეცა ერნსტ ფონ სიმენსის პრემია მუსიკაში. 1978 წლის 21 ივნისს ოქსფორდის უნივერსიტეტისგან მუსიკის დოქტორის საპატიო ხარისხი მიენიჭა. საფრანგეთის აკადემიისგან ფრანგ. Médaille de Vermeil გადაეცა, ხოლო ლონდონის სამეფო ფილარმონიულმა საზოგადოებამ ოქროს მედლით დააჯილდოვა. მიღებული აქვს ოლიმპიური ჯილდო ონასისის ფონდისგან, აგრეთვე, UNESCO-ს საერთაშორისო მუსიკალური ჯილდო.

მიღებული ქვს ორი გრამოფონის ჯილდო: მალერის მე-9 სიმფონიის და პარსიფალის 1981 წლის ჩანაწერისთვის. გერმანულმა ედუარდ რაინის ფონდმა 1984 წელს ედუარდ რაინის ღირსების ბეჭედი გადასცა. 2012 წელს ჟურნალ გრამოფონის დიდების დარბაზში შეიყვანეს. UNESCO-სგან მიღებული აქვს პიკასოს მედალიც.

კარაიანის ქანდაკება ზალცბურგში, იმ შენობის ეზოში, სადაც დაიბადა

2003-დან 2015 წლამდე ბადენ-ბადენის საფესტივალო სახლი ბრწყინვალე მუსიკალური მიღწევებისთვის ყოველწლიურ ჰერბერტ ფონ კარაიანის მუსიკალურ პრემიას გასცემდა. 2003 წელს პირველი ჯილდო ანა-სოფი მუტერმა მიიღო, რომლის დებიუტიც 1977 წელს, კარაიანთან ერთად შედგა. 2015 წლიდან აღნიშნული ჯილდო ჰერბერტ ფონ კარაიანის პრემიამ ჩაანაცვლა, რომელსაც ზალცბურგის აღდგომის ფესტივალი გასცემს.

კარაიანი ზალცბურგის (1968), ბერლინის (1973) და ვენის (1978) საპატიო მოქალაქე იყო. მის მემკვიდრეობას 2005 წლიდან ელიეტ და ჰერბერტ ფონ კარაიანების ინსტიტუტი განაგებს.

გრემის ჯილდოები

კარაიანი 30 წლის განმავლობაში გრემის ჯილდოზე 40-ჯერ იყო წარდგენილი, რაც მას ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე წარმატებულ დირიჟორად აქცევს. ჯილდო სამჯერ აქვს მიღებული: 1964 წელს საუკეთესო საოპერო ჩანაწერის ნომინაციაში ბიზეს კარმენისთვის; 1969 წელს, იმავე ნომინაციაში ვაგნერის ზიგფრიდისთვის, ხოლო 1978 წელს ბეთჰოვენის სიმფონიების ციკლით საუკეთესო კლასიკური საორკესტრო პერფორმანსის ნომინაციაში გაიმარჯვა. კარაიანის მიერ ჩაწერილი ბეთჰოვენის ციკლები დღემდე რჩება ყველაზე პოპულარულ და წარმატებულ ჩანაწერებს შორის მსოფლიოს მასშტაბით. ისინი XX საუკუნის საუკეთესო კრიტიკული შეფასების მქონე ჩანაწერებს შორისაც არის.

                                               დისკოგრაფია

კარაიანის მემკვიდრეობა განუყოფლადაა დაკავშირებული მის გამბედავ მიდგომასთან ხმის ჩამწერი ტექნოლოგიების მიმართ. კარიერის განმავლობაში მან 800-ზე მეტი ჩანაწერი შექმნა (130-მდე კომპოზიტორის 700-ზე მეტი ნაწარმოები), რაც მისი თანამედროვე სხვა დირიჟორების დანატოვარს გაცილებით აჭარბებს. Deutsche Grammophon-ის, დასავლეთგერმანული ხმის ჩამწერი კომპანიის თანახმად, კარაიანის ჩანაწერები, სავარაუდოდ, 300 მილიონამდე გაიყიდა. აღნიშნული კომპანია კარაიანთან 1960 წლიდან ექსკლუზიურად თანამშრომლობდა. 2008 წლისთვის, მისი გაყიდვების დაახლოებით მესამედს კარაიანის ჩანაწერები წარმოადგენდა. გაზეთ Der Spiegel-ის ცნობით, კარაიანის შემოსავალი, რომელსაც ის ჩანაწერების გაყიდვით და სადირიჟორო ჰონორარებით იღებდა, ყოველწლიურად 6 მილიონ აშშ დოლარს აჭარბებდა.

კარაიანმა პირველი კონტრაქტი Deutsche Grammophon-თან 1938 წელს გააფორმა. ამ დროიდან მოყოლებული, სკრუპულოზური და პერფექციონისტული მიდგომით შექმნა ასობით სიმფონიური, აგრეთვე, არაერთი საოპერო ჩანაწერი ვერდის და პუჩინის შემოქმედებიდან. ბერლინის ფილარმონიულ ორკესტრთან ერთად გაკეთებული ჩანაწერებიდან განსაკუთრებით აღსანიშნავია რიხარდ შტრაუსის ასე იტყოდა ზარათუშტრა (Also sprach Zarathustra), ვაგნერის ნიბელუნგის ბეჭედი და მალერის მე-5 სიმფონია.

ყოველთვის განსაკუთრებულად ასოცირდებოდა ბეთჰოვენის შემოქმედებასთან, რომლის სრული სიმფონიური ციკლიც ოთხჯერ ჩაწერა: პირველად, 1951-1955 წლებში ლონდონის Philharmonia Orchestra-სთან Angel-ის ლეიბლით, შემდეგ კი სამჯერ ბერლინის ფილარმონიულ ორკესტრთან Deutsche Grammophon-ის ლეიბლით (1961-62, 1975-76,^[72] და 1982-1984 წლებში).

XX საუკუნის პერიოდიდან კარაიანი უპირატესობას საუკუნის პირველი ნახევრის შემოქმედებას ანიჭებდა, მათ შორის მალერის, შონბერგის, ბერგის, ვებერნის, ბარტოკის, სიბელიუსის, შტრაუსის, პუჩინის, ონეგერის, პროკოფიევის, დებიუსის, რაველის, ჰინდემიტის, ნილსენის და სტრავინსკის მუსიკას. 1950 წლის შემდეგ შექმნილი ნაწარმოებებიდან აღსანიშნავია შოსტაკოვიჩის მე-10 სიმფონია (1953), რომელიც მან მრავალჯერ შეასრულა და ორჯერ ჩაწერა. ის და შოსტაკოვიჩი 1969 წლის მაისში, მოსკოვში შეხვდნენ, სადაც ბერლინის ფილარმონიულის ტურნეს დასკვნითი ნაწილი გაიმართა. გერმანულ ტელეარხ ZDF-თან ინტერვიუში, 1983 წელს, კარაიანმა განაცხადა, რომ დირიჟორის ნაცვლად კომპოზიტორი რომ ყოფილიყო, მისი მუსიკა შოსტაკოვიჩის მუსიკის მსგავსი იქნებოდა. მიუხედავად ამ გრძნობებისა, შოსტაკოვიჩის შემოქმედებიდან მე-10 სიმფონიის გარდა არაფერი შეუსრულებია. ჰანს ვერნერ ჰენცეს შემოქმედებიდან მხოლოდ სონატა სიმებიანებისთვის (1958) და ანტიფონები (1960) შეასრულა ბერლინის ფილარმონიულთან ერთად. 1960 წელს იდირიჟორა ილდებრანდო პიცეტის ოპერა მკვლელი ტაძარში (Assassinio nella cattedrale), რომელიც ორი წლით ადრე იყო დაწერილი. 1973 წელს, კელნის რადიოს სიმფონიურ ორკესტრთან ერთად წარადგინა პრემიერა კარლ ორფის ნაწარმოებისა De temporum fine comoedia და იგი Deutsche Grammophon-ისთვის ჩაწერა კიდეც.

საუნდტრეკი ფილმისა 2001: კოსმოსური ოდისეა კარაიანის ორ ჩანაწერს შეიცავს. იოჰან შტრაუსის ცისფერი დუნაი, რომელიც ფილმის დასაწყისში, კოსმოსური სივრცის სცენებში ჟღერს, კარაიანისა და ბერლინის ფილარმონიულის ჩანაწერია, ხოლო რიხარდ შტრაუსის Also sprach Zarathustra-ს ფილმში გამოყენებული ვერსია მისი და ვენის ფილარმონიული ორკესტრისა.

გაყიდვები

ვერცხლის დისკი  გაერთიანებული სამეფო 2013: ალბომი Adagio ოქროს დისკი  გერმანია 1983: ალბომი Hifi Karajan  ავსტრია 1999: ალბომი Vivaldi: Die vier Jahreszeiten 2000: ალბომი Neujahrskonzert 1987  შვეიცარია 2000: ალბომი Die Zauberflöte (Mozart)  ესპანეთი 1999: ალბომი Beethoven: Las Sinfonías  აშშ 1977: ალბომი Beethoven: The 9 Symphonies

პლატინის დისკი  ავსტრია 1990: ალბომი Neujahrskonzert in Wien  ესპანეთი 1996: ალბომი Las Cuatro Estaciones 1996: ალბომი Romance Karajan 1998: ალბომი Karajan Espectacular 3× პლატინის დისკი  ესპანეთი 1997: ალბომი Karajan Romántico 7× პლატინის დისკი  ესპანეთი 1996: ალბომი Adagio Karajan II 20× პლატინის დისკი  ესპანეთი 1996: ალბომი Adagio Karajan

                             პირადი ცხოვრება

კარაიანი სხიპჰოლის აეროპორტში, 1963

ჰერბერტ ფონ კარაიანი სამჯერ იყო დაქორწინებული. მისი პირველი მეუღლე ფრაიბურგის თეატრის სოპრანო ელმი ჰელგერლეფი იყო (1938 წლის 26 ივლისი), მეორე – ანა მარია („ანიტა“) გიუტერმანი, ძაფების ფირმა Güttermann-ის მემკვიდრე (1942 წლის 22 ოქტომბერი), ხოლო მესამე – 1939 წელს დაბადებული ელიეტ მურე (1958). მესამე ქორწინებიდან ორი ქალიშვილი – იზაბელი (1960) და არაბელი (1964) შეეძინა. ორივე გოგონას სპონსორობას კარაიანთან დაკავშირებული ორკესტრები – იზაბელს ვენის ფილარმონიული, ხოლო არაბელს – ბერლინის ფილარმონიული უწევდნენ.

კარაიანის ტექნიკური ინტერესები ხმის ჩამწერი ტექნოლოგიებით არ შემოიფარგლებოდა. ის სწრაფი ავტომანქანების, განსაკუთრებით „პორშეს“ დიდი მოყვარული იყო. მიეკუთვნებოდა ცნობილ ადამიანთა ვიწრო წრეს, რომელთაც Porsche 959 ერგოთ (აღნიშნული მოდელის 300-ზე ნაკლები ეგზემპლარი გამოვიდა). კარაიანმა „პორშეს“ სპეციალური მოდელის მირება ორჯერაც კი მოახერხა. „პირველთან არავითარი პრობლემა არ მქონია, თუმცა ის დაიწვა.“ – განაცხადა დირიჟორმა. 1975 წელს მისი დაკვეთით და დაწვრილებითი მითითებებით, Porsche 930-ის ბაზაზე სტანდარტულზე უფრო მსუბუქი და სწრაფი ავტომობილი დაამზადეს. პროცესს კომპანიის მთავარი აღამასრულებელი დირექტორი, ერნსტ ფურმანი პირადად ზედამხედველობდა. შედეგად მიღებული Porsche 911-ის უნიკალური მოდელი დღემდე კარაიანის სახელს ატარებს.

კარაიანის კუთვნილი „პორშე“

ფლობდა მოყვარული მფრინავის ლიცენზიას და თავისი Cessna-თი ხშირად დაფრინავდა. შესაბამისი რეიტინგის მიღების შემდეგ დაფრინავდა Dassault Falcon 10-თაც (იგივე Mystère 10). დიდი ზომის იახტებით ნაოსნობაც მისი ერთ-ერთი ჰობი იყო. მსგავსი ტიპის აქტივობებს ხშირად მედიაც ესწრებოდა (წინასწარი განზრახვით).

კარაიანი 1989 წლის 16 ივლისს, ანიფში, მიოკარდიული ინფარქტით გარდაიცვალა. ცოტა ხნით ადრე იგი Sony-ს ხელმძღვანელს, ნორიო ოგას ესაუბრა, იმ დილით კი ბალ-მასკარადის რეპეტიცია იდირიჟორა. მეორე დღეს, მისივე ანდერძის თანახმად, ოფიციალური ცერემონიის გარეშე დაკრძალეს ანიფის სასაფლაოზე. მისი ქონება ნახევარ მილიარდ გერმანულ მარკაზე (დაახლოებით 256 მილიონ ევროზე) მეტად შეფასდა.

იხ. ვიდეო HERBERT VON KARAJAN (2/2) - Vienna Philharmonic Radetzky March New Year Concert 1987