ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                  ტყუპების პარადოქსი

ფიზიკაში, აზრითი ექსპერიმენტი ფარდობითობის სპეციალურ თეორიაში, რომელიც იდენტური ტყუპებისგან შედგება, ერთი ტყუპისცალი დედამიწაზე რჩება და მეორე მიემგზავრება ხანგრძლივ კოსმოსურ მოგზაურობაში სუბსინათლის სიჩქარით, მისი დაბრუნების შემდეგ აღმოჩნდება, რომ დედამიწაზე დარჩენილი ტყუპისცალი უფრო ასაკოვანია, ხოლო ის ვინც გაემგზავრა ახალგაზრდა, რადგან დედამიწაზე მყოფი დამკვირვებლისათვის დრო კოსმოსურ ხომალდში უფრო ნელა მიდის მისი წარმოუდგენელი სიჩქარის გამო. ამ ფაქტის პარადოქსულობა იმაში მდგომარეობს, რომ იგივე დასკვნა შეუძლია გამოიტანოს მეორე, მოგზაურობაში წასულმაც.

იხ. ვიდეო - Что такое время? Эксперимент «Парадокс близнецов»

დროის რელატივისტური გაფართოების ეფექტი ჩამოაყალიბა ალბერტ აინშტაინმა 1905 წელს თავის ნაშრომში შემდეგი თეორემის სახით:

თუ A წერტილში არის ორი სინქრონულად მომუშავე საათი და ერთ-ერთ მათგანს ვმოძრაობთ დახურულ მრუდის გასწვრივ მუდმივი სიჩქარით, სანამ არ დაბრუნდებიან A-ზე (რასაც დასჭირდება, ვთქვათ, t წამი), მაშინ ეს საათი A-ში ჩასვლისთანავე ჩამორჩებოდა საათს, რომელიც უმოძრაოდ დარჩა.

პარადოქსის სახით, ეს ეფექტი ჩამოყალიბდა 1911 წელს პოლ ლანჟევინის მიერ. პარადოქსისთვის კოსმოსური მოგზაურობის ვიზუალური ისტორიის მინიჭებამ ის პოპულარული გახადა, მათ შორის არამეცნიერულ წრეებში. თავად ლანჟევინი თვლიდა, რომ პარადოქსის ახსნა დაკავშირებულია მოგზაურის აჩქარებულ მოძრაობასთან, რაც აუცილებელია მისი დედამიწაზე დასაბრუნებლად.

პარადოქსის შემდეგი ანალიზი ჩაატარა მაქს ფონ ლაუემ 1913 წელს. მისი გადმოსახედიდან მნიშვნელოვანია არა მოგზაურის აჩქარების ეტაპები, არამედ ის ფაქტი, რომ ის დედამიწაზე დაბრუნების დროს ცვლის ინერციულ ათვლის სისტემას.

ფარდობითობის ზოგადი თეორიის შექმნის შემდეგ, ალბერტ აინშტაინმა 1918 წელს ახსნა პარადოქსი იმით, რომ გრავიტაციული ველი გავლენას ახდენს დროის მსვლელობაზე.

სინამდვილეში, ფარდობითობის ზოგადი თეორიის თანახმად, საათი უფრო სწრაფად მიდის, მით უფრო დიდია გრავიტაციული პოტენციალი იმ ადგილას, სადაც ის მდებარეობს.

შემდეგ, 1921 წელს, ვოლფგანგ პაულიმ შემოგვთავაზა მარტივი ახსნა, რომელიც ეფუძნებოდა სათანადო დროის უცვლელობას.

გარკვეული პერიოდის განმავლობაში "ტყუპების პარადოქსი" თითქმის არ იქცევდა ყურადღებას. 1956-1959 წლებში ჰერბერტ დინგლმა გამოაქვეყნა ნაშრომების სერია, სადაც ამტკიცებდა, რომ „პარადოქსის“ ცნობილი განმარტებები არასწორი იყო. დინგლის არგუმენტის მცდარობის მიუხედავად, მისმა ნაშრომმა გამოიწვია მრავალი დისკუსია სამეცნიერო და პოპულარულ სამეცნიერო ჟურნალებში. შედეგად, ამ თემაზე მრავალი წიგნი გამოჩნდა. რუსულენოვანი წყაროებიდან აღსანიშნავია წიგნები, ასევე სტატია.

მკვლევართა უმეტესობა „ტყუპის პარადოქსს“ არ მიიჩნევს ფარდობითობის თეორიის წინააღმდეგობის დემონსტრირებად, თუმცა „პარადოქსის“ გარკვეული ახსნა-განმარტების გაჩენისა და ახალი ფორმების მიცემის ისტორია დღემდე არ ჩერდება.

იხ. ვიდეო - Twin paradox: the real explanation - There is no more famous conundrum in special relativity than the Twin Paradox.  One twin travels at great distance at the speed of light and returns, much younger than the other twin.  Yet who is moving and who isn’t?  It is commonly claimed that acceleration is crucial to explaining this paradox, yet it turns out to not be the important point.  In this video, Fermilab’s Dr. Don Lincoln explains the real answer to this perplexing puzzle.