ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                ბელატრიქსი

γ ორიონისა, მეორე ვარსკვლავიერი სიდიდის ვარსკვლავი, ორიონის თანავარსკვლავედის ძირითადი კონტურის შემქმნელი ოთხეულიდან ერთ-ერთი. მისი ნათობა 1270-ჯერ აღემატება მზისას, მზიდან დაშორებულია 77 პს.

ფიზიკური მახასიათებლები

ბელატრიქსი არის B2III სპექტრული კლასის ლურჯი-თეთრი გიგანტი, რომელიც 26-ე ადგილზეა ცის ყველაზე კაშკაშა ვარსკვლავთა სიაში, ანტიკურობის 57 სანავიგაციო ვარსკვლავიდან ერთ-ერთი. ბელატრიქსის აშკარა სიდიდე არის 1,64 მ. ის შეუიარაღებელი თვალით ხილული ერთ-ერთი ყველაზე ცხელი ვარსკვლავია, მისი ზედაპირის ტემპერატურა შეფასებულია 21500 კ-ზე, ხოლო სიკაშკაშე 4000-ჯერ აღემატება მზეს. მიუხედავად ზედაპირის საკმაოდ მაღალი ტემპერატურისა და სიკაშკაშისა, ბელატრიქსის რადიუსი მხოლოდ 5,7-ჯერ აღემატება მზის რადიუსს, ხოლო მასა არის 8-დან 9 მზის მასამდე.

                                                        მარცხნიდან მარჯვნივ: ბელატრიქსი, მზე, ალგოლ ბ

გარკვეული პერიოდის განმავლობაში ითვლებოდა, რომ ბელატრიქსი მიეკუთვნება იმავე ვარსკვლავურ ასოციაციას (Orion OB1), როგორც ორიონის თანავარსკვლავედის კაშკაშა ვარსკვლავების უმეტესობა, მაგრამ ჰიპარკოსის მისიის დროს გაზომილი ტრიგონომეტრიული პარალაქსის გარკვევის შემდეგ და, შესაბამისად, მანძილი ვარსკვლავი, აღმოჩნდა, რომ ბელატრიქსი მზესთან ბევრად უფრო ახლოს მდებარეობს, ვიდრე ორიონის ვარსკვლავური ასოციაცია. ვარსკვლავამდე მანძილი შეფასებულია 243 სინათლის წლით, ხოლო OB1 Orion ასოციაციის ვარსკვლავები 1000 სინათლის წელზე მეტია დაშორებული.

ისტორიულად, ეს ვარსკვლავი ასტრონომებმა გამოიყენეს, როგორც სტანდარტი სხვა ვარსკვლავების ცვლადი სიკაშკაშის დასადგენად. თუმცა, მოგვიანებით გაირკვა, რომ თავად ბელატრიქსის სიკაშკაშე არ არის მუდმივი. ეს არის ინას კლასის ცვლადი ამოფრქვევის ვარსკვლავი, რომელიც იცვლის სიკაშკაშეს არარეგულარულად 6%-ზე ნაკლებით. ვარსკვლავის სიკაშკაშე 1,59 მ-დან 1,64 მ-მდე მერყეობს.

იხ. ვიდეო - Bright Stars of Orion - Betelgeuse, Rigel, Bellatrix, Belt Stars

ბელატრიქსის ეკვატორიდან ვარსკვლავური მატერია გამოდის დიდი სიჩქარით (ამოფრქვევის ფენომენი), გადინების სიჩქარე დაახლოებით 1600 კმ/წმ-ია, სავარაუდოდ ეს გამოწვეულია ვარსკვლავის საკუთარი ბრუნვის მაღალი სიჩქარით, დაახლოებით 59 კმ/წმ. ამის გათვალისწინებით, ბელატრიქსი შეიძლება მივაკუთვნოთ ე.წ. Be-stars-ს.

ბელატრიქსი ახალგაზრდა ვარსკვლავია (დაახლოებით 10 მილიონი წლის), რომელიც მაინც უახლოვდება თავისი სასიცოცხლო ციკლის მიმდინარე ფაზის დასასრულს. რამდენიმე მილიონ წელიწადში ის ამოწურავს თავის შიდა წვის რესურსებს და გადაიქცევა წითელ გიგანტად. ბელატრიქსს ჰყავს 12 მეტრიანი კომპანიონი, რომელიც მდებარეობს მთავარი ვარსკვლავიდან 179.0" კუთხით.

მისი მახასიათებლების მიხედვით, ბელატრიქსი ახლოს არის სპიკას, ადარასა და შაულასთან.

Беллатрикс – «звезда амазонок»

ახელი და მითოლოგია

ბელატრიქსი - ლათინური ენიდან შეიძლება ითარგმნოს როგორც "მეომარი ქალი", "ამაზონი", მას ასევე უწოდებენ "ამორძალების ვარსკვლავს". ვარსკვლავის Bellātrix-ის ლათინური სახელი არის მისი არაბული სახელის თარგმანი النجید [Al Nâjed] - "დამპყრობელი", "გამარჯვებული". სახელი Bellātrix პირველად გამოიყენეს 1252 წელს გამოქვეყნებულ ალფონსინის ცხრილებში. ულუგბეკს ასევე აქვს სხვა არაბული სახელი მისი المرزم النجيد [Al Murzim al Nâjed], ეს არის "ღრიალის მეომარი" ან, როგორც თომას ჰაიდი წერს, "ლომის მეომარი". არაბებს სჯეროდათ, რომ ბელატრიქსი, ერთ-ერთი პირველი ცაში ასვლის თანავარსკვლავედში, აღნიშნავს თავის გამოჩენას ცაში „ლომის ღრიალით“, მიესალმება რიგელის ასვლას და გიგანტის გამოჩენას ცაში (სახელი ორიონი). არაბულ ასტრონომიაში). ალ სუფის ფიქსირებული ვარსკვლავების წიგნში არის ორიონის გამას სხვა სახელი - الروزهم [ალ რუზამი].

Კვლევა

მარცხნიდან მარჯვნივ: ბელატრიქსი, მზე, ალგოლ ბ

2005 წლის 14 ივლისს კოსმოსურმა ხომალდმა Cassini-მ დააკვირდა ბელატრიქსის დაბნელებას სატურნის მთვარე ენცელადუსი. დაკვირვებებმა დაეხმარა ენცელადუსის ატმოსფეროს შემადგენლობისა და სიმკვრივის დადგენას.

იხ. ვიდეო -  Bellatrix - Orion's Third Brightest Star