ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                        ატომური მასა

სტილიზებული ლითიუმ-7 ატომი: 3 პროტონი, 4 ნეიტრონი და 3 ელექტრონი (ჯამური ელექტრონები არის ბირთვის მასის ~1⁄4300). მას აქვს 7.016 Da. იშვიათ ლითიუმ-6-ს (მასა 6,015 Da) აქვს მხოლოდ 3 ნეიტრონი, რაც ამცირებს ლითიუმის ატომურ წონას (საშუალო) 6,941-მდე.

   ატომური მასა, ატომური წონა (m_a) — მასის ატომური ერთეულებით გამოსახული ატომის მასის მნიშვნელობა. ერთეულთა საერთაშორისო სისტემაში წონის ერთეულია — კილოგრამი, თუმცაღა ფაქტიურად გამოიყენება სისტემგარეშე ერთეული — მასის ატომური ერთეული.

ატომური მასის გაზომვისათვის განსაკუთრებული სიდიდის გამოყენება იმასთანაა დაკავშირებული, რომ ატომთა მასა ძალიან მცირეა (10^-22 — 10^-24 გ) და გრამებში მისი გამოსახვა მოუხერხებელია. ატომური მასის ერთეულად მიღებულია ნახშირბადის ¹²C იზოტოპის ატომის მასის 1/12 ნაწილი. ნახშირბადის ერთეულის (ნ. ე.) მასა (1,66043±0,00031)·10^-24 ტოლია. აღნიშNული სისტემგარეშე მასის საზომი ერთეულმა მიიღო სახელწოდება — მასის ატომური ერთეული (მ. ა. ე.) ან დალტონი.

ატომური მასის ცნება ჯ. დალტონმა შემოიტანა 1803 წელს. მასვე ეკუთვნის ატომური მასის განსაზღვრის პირველი ცდები. ჯ. დალტონმა ატომური მასის ერთეულად წყალბადის ატომის მასა (წყალბადის სკალა) მიიღო. 1906 წელს ატომური მასის ერთეულად ქიმიკოსებმა ჟანგბადის ატომური მასის 1/16 ნაწილი (ჟანგბადის სკალა) მიიღეს. მოგვიანებით, ჟანგბადის იზოტოპების (¹⁶O, ¹⁷O, ¹⁸O) აღმოჩენის შემდეგ, შემოიღეს ორი სკალა: ქიმიური, რომლის მიხედვით ატომურ მასას გამოსახავდნენ ბუნებრივი ჟანგბადის ატომური მასის საშუალო მნიშვნელობის 1/16 ნაწილის ტოლი ერთეულით, და ფიზიკური , რომლის მიხედვით ატომური მასის ერთეულად მიღებული იყო ჟანგბადის იზოტოპის ¹⁶O ატომური მასის 1/16 ნაწილი. ორი სკალის გამოყენება უხერხულობას ქმნიდა, ამიტომ 1961 წლიდან მიღებულია ერთიანი, ნახშირბადის სკალა. უნიფიცირებული ნახშირბადის სკალით მოცემული ატომური მასა 1,000043-ჯერ მეტია, ვიდრე ქიმიური სკალით განსაზღვრული ატომური მასის მნიშვნელობა. ატომური მასის ზუსტი (0,001%-მდე უფრო ზუსტი) განსაზღვრა შეიძლება მას-სპექტროსკოპული მეთოდით.

სტანდარტული ატომური მასა

ქიმიური ელემენტის ატომური მასა (ასევე „საშუალო ატომური მასა“, „სტანდარტული ატომური მასა“) წარმოადგენს, ამ კონკრეტული ელემენტის, ბუნებაში არსებულ ყველა სტაბილური და არასტაბილური ელემენტთა საშუალო შეწონილ მასას, მათი დედამიწის ქერქსა და ატმოსფეროში გავრცელების პროპორციულად. სწორედ აღნიშნული ატომური მასის სიდიდეა წარმოადგენილი დ. მენდელეევის ელემენტთა პერიოდულ სისტემაში. მონოიზოტოპური ელემენტთათვის (როგორებიცაა: იოდი, ოქრო და სხვ.) ელემენტის ატომური მასა ემთხვევა ბუნებაში არსებულ მის ერთადერთი იზოტოპის ატომურ მასას. ბუნებაში არარსებულ და სინთეზირების გზით მიღებულ იმ ელემენტთა ატომური მასები (როგორებიცაა: ტეხნიცი, კიური და სხვ.), ელემენტთა პერიოდულ სისტემაში პირობითად წარმოდგენილია აღნიშნული ელემენტის ყველაზე სტაბილური იზოტოპი კვადრატულ ფრჩხილებში.

ატომური მასების ყველაზე ზუსტი სიდიდეები ქვეყნდება იუპაქის ეგიდით გამოცემულ პუბლიკაციებში.

ატომის ფარდობითი მასა

ატომის ფარდობითი მასა (მოძველებული სახელწოდება — ატომური წონა) — ატომის მასის მნიშვნელობა, გამოხატული მასის ატომურ ერთეულებში, განისაზღვრება, როგორც მოცემული ელემენტის ატომის ფარდობა ნახშირბადის იზოტოპის ¹²C ნეიტრალური ატომის 1/12- თან.

მოლეკულური (მოლური) მასა

მოლეკულის მასის მნიშვნელობა, რომელიც გამოსახულია მასის ატომური ერთეულებით, უდრის მოლეკულის შემადგენლობაში შემავალი ყველა ატომის მასების ჯამს.

იხ. ვიდეო - ატომური მასა და მასური რიცხვი

ატომური მასების გამოთვლისას თავდაპირველად (მე-19 საუკუნის დასაწყისიდან, ჯ. დალტონის წინადადებით; იხ. დალტონის ატომისტური თეორია), წყალბადის ატომის მასა, როგორც უმსუბუქესი ელემენტის, მიღებულ იქნა მასის ერთეულად [ნათესავი] და , მასთან მიმართებაში გამოითვალა სხვა ელემენტების ატომების მასები. მაგრამ რადგან ელემენტების უმრავლესობის ატომური მასები განისაზღვრება მათი ჟანგბადის ნაერთების შემადგენლობის საფუძველზე, ფაქტობრივი გამოთვლები გაკეთდა ჟანგბადის ატომურ მასასთან მიმართებაში, რომელიც ითვლებოდა 16; ჟანგბადისა და წყალბადის ატომურ მასებს შორის თანაფარდობა ჩაითვალა 16: 1-ის ტოლი. შემდგომში უფრო ზუსტი გაზომვებით აჩვენა, რომ ეს თანაფარდობა უდრის 15,874: 1 ან, რაც იგივეა, 16: 1,0079, იმისდა მიხედვით, თუ რომელი ატომია - ჟანგბადი. ან წყალბადი - მიუთითეთ მთელი რიცხვი. ჟანგბადის ატომური მასის ცვლილება იწვევს უმეტესი ელემენტების ატომური მასის ცვლილებას. ამიტომ, გადაწყდა 16-ის ატომური მასის დატოვება ჟანგბადისთვის, წყალბადის ატომური მასა 1,0079.

ამრიგად, ჟანგბადის ატომის მასის 1⁄16 მიღებულ იქნა ატომური მასის ერთეულად, რომელსაც ეწოდა ჟანგბადის ერთეული. შემდგომში აღმოჩნდა, რომ ბუნებრივი ჟანგბადი არის იზოტოპების ნაზავი, ასე რომ, ჟანგბადის მასის ერთეული ახასიათებს ჟანგბადის ბუნებრივი იზოტოპების ატომების მასის საშუალო მნიშვნელობას (ჟანგბადი-16, ჟანგბადი-17 და ჟანგბად-18), რაც აღმოჩნდა. იყოს არასტაბილური ჟანგბადის იზოტოპური შემადგენლობის ბუნებრივი ცვალებადობის გამო. ატომური ფიზიკისთვის ასეთი ერთეული მიუღებელი აღმოჩნდა და მეცნიერების ამ დარგში ჟანგბადის ატომის 16O მასის 1⁄16 ატომური მასის ერთეულად იქნა აღებული. შედეგად ჩამოყალიბდა ატომური მასების ორი სასწორი - ქიმიური და ფიზიკური. ატომური მასების ორი სასწორის არსებობა დიდ უხერხულობას ქმნიდა. ფიზიკურ და ქიმიურ მასშტაბებზე გამოთვლილი მრავალი მუდმივის მნიშვნელობები განსხვავებული აღმოჩნდა

იხ.ვიდეო - СЕКРЕТЫ Химии раскрыты — Относительная Атомная Масса // Химия с нуля

. ამ მიუღებელმა პოზიციამ განაპირობა ჟანგბადის შკალის ნაცვლად ატომური მასების ნახშირბადის შკალის შემოღება.

ფარდობითი ატომური მასების ერთიანი მასშტაბი და ატომური მასის ახალი ერთეული მიღებულ იქნა ფიზიკოსთა საერთაშორისო კონგრესმა (1960) და გააერთიანა ქიმიკოსთა საერთაშორისო კონგრესმა (1961; ქიმიკოსთა I საერთაშორისო კონგრესიდან 100 წლის შემდეგ). ატომური მასის წინა ორი ჟანგბადის ერთეული - ფიზიკური და ქიმიური. ჟანგბადის ქიმიური ერთეული უდრის ატომური მასის ახალი ნახშირბადის ერთეულის 0,999957-ს. თანამედროვე მასშტაბით, ჟანგბადის და წყალბადის ფარდობითი ატომური მასები, შესაბამისად, არის 15,9994: 1,0079 ... ვინაიდან ატომური მასის ახალი ერთეული მიბმულია სპეციფიკურ იზოტოპთან და არა ქიმიური ნივთიერების ატომური მასის საშუალო მნიშვნელობასთან. ელემენტი, ბუნებრივი იზოტოპური ვარიაციები გავლენას არ ახდენს ამ ერთეულის რეპროდუქციულობაზე.