ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                         ზეითუნის ზეთი

მცენარეული ზეთი მიღებული ევროპული ზეთისხილის ნაყოფიდან (ზეითუნის, ლათ. Olea europaea). ცხიმოვანი მჟავების შემადგენლობის მიხედვით, ეს არის ცხიმოვანი მჟავების ტრიგლიცერიდების ნარევი ოლეინის მჟავას ეთერების ძალიან მაღალი შემცველობით. მას აქვს ფერი მოყავისფრო-მოყვითალოდან მომწვანო-ყვითელამდე და ოდნავ მწარე გემოთი. დნობის წერტილი 7-10 °C, ზეთის წარმოშობის მიხედვით.

უძველესი დროიდან ეს ზეთი ხმელთაშუა ზღვის დიეტის განუყოფელი ნაწილი იყო. უძველესი დროიდან მას იყენებდნენ ტაძრებისა და მეჩეთების გასანათებლად, აგრეთვე ქრისტიანული და ებრაული წეს-ჩვეულებების აღსრულებისას (იხ. ნაძვი). რუსეთში, მე-19 საუკუნის ბოლომდე, უმაღლესი ხარისხის ზეითუნის ზეთს ეწოდებოდა პროვანსული , ყველაზე დაბალი - ხის

                                                              

ზეთის გადამუშავების დანადგარი დვირატში

ველურში ზეთისხილი იზრდება ხმელთაშუა ზღვის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში, მათ შორის მცირე აზიაში. ხის მოშინაურების ადგილი და დრო სხვადასხვა ქვეყნის მეცნიერებს შორის დიდი ხნის კამათის საგანია. ავთენტურად ცნობილია, რომ ზეითუნის ზეთის წარმოება ემსახურებოდა მინოსური ცივილიზაციის კეთილდღეობის დასაყრდენს. კრეტაზე აღმოჩენილი ზეითუნის ზეთის უძველესი ჭურჭელი (პროტოამფორები) თარიღდება ჩვენს წელთაღრიცხვამდე IV ათასწლეულის შუა წლებით. ე.

ძველი ეგვიპტე ზეითუნის ზეთს კრეტადან და ქანაანიდან ყიდულობდა. ეს ზეთი მოხსენიებულია ებლას (ძვ. წ. III ათასწლეულის შუა) საარქივო დოკუმენტებში. ზეთს იყენებდნენ არა მარტო საკვებად, არამედ კანის მოვლისთვის (საპნის ბაზა) და თაყვანისმცემლობისთვის (საწვავი ზეთის ნათურებისთვის). VIII საუკუნეში ძვ. ე. ფინიკიელებმა კართაგენიდან ზეთისხილი ესპანეთის ნაპირებზე მიიტანეს, ძველმა ბერძნებმა კი იტალიაში (იხ. Magna Graecia). მცენარის ლათინური სახელწოდება (ოლეუმი) მომდინარეობს ძველი ბერძნულიდან ἔλαιον.

ოლივა არის ბერძნების ეროვნული ხე. ითვლებოდა, რომ ეს ხე ათენამ შექმნა. ქალაქ ათენს, ლეგენდის თანახმად, ამ ქალღმერთის სახელი ეწოდა, რადგან ატიკის მკვიდრებმა მისი ეს საჩუქარი მარილის წყაროს ამჯობინეს, რომლითაც პოსეიდონი მათ შეცდენას ცდილობდა. ზეითუნის ზეთის სამკურნალო თვისებები აღიარებული იყო ჰიპოკრატეს მიერ. მთელი ელინისტური სამყაროს გიმნაზიებში სპორტსმენებს ამ ზეთით ასხამდნენ. თუმცა, პლინიუსმა უპირატესობა მიანიჭა ზეთს იტალიიდან.

ფრანგმა პიერ-ჟოზეფ ამორექსმა თავის წიგნში Traité de l'olivier (Montpellier, 1784) შეაჯამა იმ დროისთვის დაგროვილი მონაცემები ზეთისხილის ხის ისტორიისა და ზეთის მიღების სხვადასხვა მეთოდების შესახებ. დღეს საფრანგეთში, ესპანეთში, საბერძნეთსა და ხმელთაშუა ზღვის სხვა ქვეყნებში მოქმედი სპეციალიზებული მუზეუმები დეტალურ ინფორმაციას გვაწვდიან ამ პროდუქტის ისტორიის შესახებ.

                                                                        

ზეითუნის ზეთი და პური

ზეითუნის ზეთი ყველგან არის გავრცელებული ხმელთაშუა ზღვის სამზარეულოში, განსაკუთრებით იტალიურ, ბერძნულ და ესპანურ ენებში. გავრცელებულია მოსაზრება, რომ დამატებით ცივად დაწნეხილ ზეთს იყენებენ მხოლოდ ცივი კერძების მოსანელებლად. შემწვარი ზეთის სხვა სახეობების გამოყენებაც შეიძლება.

ექსტრა ხელუხლებელი ზეთი ადრე არ იყო რეკომენდირებული შეწვისთვის, რადგან მას აქვს შედარებით დაბალი კვამლის წერტილი (≈205 °C) სხვა ზეთებთან შედარებით. თუმცა, ბოლო კვლევებმა აჩვენა, რომ კვამლის წერტილი არ არის ზეთის ეფექტურობისა და სტაბილურობის ზუსტი მაჩვენებელი. 2022 წლის მდგომარეობით, ცივი დაწურვის ზეთი ითვლება საუკეთესო ზეთად შეწვისთვის, რადგან ის მდიდარია მონოუჯერი ცხიმოვანი მჟავებით და დაბალია პოლიუჯერი ცხიმოვანი მჟავებით, ხოლო მისი ანტიოქსიდანტური ნაერთები იცავს ზეთს და საკვებს თერმული დაჟანგვისგან. ზეთის სასარგებლო თვისებები შენარჩუნებულია გათბობის შედეგად გამოწვეული დაშლისა და ტრანსფორმაციის მიუხედავად. დამატებითი ხელუხლებელი ზეთით მოხარშული საკვები შეიძლება გამდიდრდეს ჯანმრთელობისთვის სასარგებლო ბიოაქტიური ნაერთებით: ფენოლებით, ცხიმოვანი მჟავებით, სკალენით, ფიტოსტეროლებით, პოლიფენოლებით, ტრიტერპენებითა და კაროტინოიდებით, β-კაროტინით. ექსტრა ხელუხლებელი ზეთში ნაპოვნი კაროტინოიდები მოიცავს ლუტეინს, რომელიც აუმჯობესებს კაროტინოიდების ბიოშეღწევადობას სხვა მოხარშული საკვებიდან. მომზადების მეთოდს აქვს განსხვავებული დაშლის ეფექტი პირველ ცივი დაწურვის ზეთზე. მაგალითად, ტაფაზე შემწვარი ჟანგბადის მეტი ხელმისაწვდომობის გამო უფრო მეტად იშლება, ვიდრე ღრმა შეწვა, რაც იწვევს მეტ ეპოქსიდს. თუ ზეთი პერიოდულად თბება, როგორც ეს ხდება რესტორანში, სადაც წყვეტილი მომსახურებაა, შემწვარი პროცესი სულ უფრო და უფრო მეტ ტოქსიკურ პროდუქტს გამოიმუშავებს.

ზეითუნის ზეთი ითვლება ღირებულ დიეტურ პროდუქტად მონოუჯერი ცხიმოვანი მჟავების და პოლიფენოლების მაღალი შემცველობის გამო. ფართოდ გამოიყენება კოსმეტოლოგიაში, საპნის წარმოებაში, ფარმაცევტულ წარმოებაში.

ქრისტიანულ ტრადიციებში ზეითუნის ზეთი, რომელსაც ნაძვს უწოდებენ, მრავალი ლიტურგიული რიტუალის ატრიბუტია. ებრაული დღესასწაული ხანუქა ასოცირდება ზეითუნის ზეთთან, რომელიც გამოიყენება კურთხევისთვის.

იხ.ვიდეო - ზეითუნის ზეთის სასარგებლო თვისებები - Subscribe არ დაგავიწყდეთ

ზეითუნის ზეთის სამკურნალო თვისესბების გამო არისტოტელემ ,,თხევადი ოქრო '' უწოდა. თანამედროვე მედიცინაც სრულად ეთანხმება ამ თეზისს.

ზეთის ხილი და ზეითუნიოს ზეთი შეიცავს B, D და K ვიტამინებს, შაქარს, პექტინებს, კაროტინს, კალციუმს, მაგნიუმს, რკინას ფოსფორს იოდს. ეს ნივთიერები ხელს უწყობსკუჭნაწლავის ტრაქტის მოქედებას აუმლობესებს ( კერძოდ ეხმარება ორგანიზმს მაძღობისგან გამოწვეული უსიმუვნების შედეგებთან გამკლავებაში და ხელს უშლის წონის მომატებას) ამაგრებს ჩოჩნხს, ხელს უწყობს ჭრილობებისადა დაჟეჟილობის, წყლულების გარკუნებას. გარდა ამისა სისხლში ქოლესტერინის დონეს..

დიოტოლოგები გვირჩევენ გავითვალისწინოთ რაციონში ზეტნისზეთისხილი ან ზეთი.

ოქროს ელიქსირს ასვე იყენებენ კოსმეტიკაში.- კეძოდ ზეთი მიესადაგება ტიპის სახის კანს და ეფექტურად წნედს მ,კვდარი უჯრედებისგან აუმჯობესებს ცხიმოვანი ჯირკვლების მოქედებას და იცავს ცხიმის ბალნს. ატენიენებს და კვებავს ებრძვის სიმშრალეს, აძლიერებს მის სიმკვრივეს, ეწინაამღდეგება ნაოჭების წარმოქმნას.

შეირიეთ ერთმანეთს 1/2 კიტრი 1/2 ბანანის რბილობი 2ს/კ ძეითუნის ზეთი სახეზე წაისვით და ჩამოიბანეთ.

ტანის ლოსიონი ზეთს დაუმატეთ ლიმონის წვენი, მარილი და შეიზილეთ. თმის ნიღაბი 2 კვერცხის გული ათქვიფეთ ზეითუნის ზეთში და შეიზილეთ თმაში 30 ჭთ. შემდეგ დაიბანეთ.