ფარისებული ჯირკვალი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

               ფარისებული ჯირკვალი

ფარისებრი ჯირკვალი არის პეპლის ფორმის ჯირკვალი, რომელიც მდებარეობს კისერზე ადამის ვაშლის ქვემოთ.

ფარისებრი ჯირკვალი (ლათ. glandula thyr(e)oidea) არის ხერხემლიანების ენდოკრინული ჯირკვალი, რომელიც ინახავს იოდს და გამოიმუშავებს იოდის შემცველ ჰორმონებს (იოდთირონინებს), რომლებიც მონაწილეობენ მეტაბოლიზმის რეგულირებაში და ცალკეული უჯრედების ზრდაში, ისევე როგორც ორგანიზმში. მთლიანი - თიროქსინი (ტეტრაიოდთირონინი, T4) და ტრიიოდთირონინი (T3). ამ ჰორმონების სინთეზი ხდება ეპითელიუმის ფოლიკულურ უჯრედებში, რომელსაც ეწოდება თიროციტები. კალციტონინი, პეპტიდური ჰორმონი, ასევე სინთეზირდება ფარისებრ ჯირკვალში: პარაფოლიკულურ ან C უჯრედებში. ის აკომპენსირებს ძვლის ცვეთას ძვლოვან ქსოვილში კალციუმის და ფოსფატების ჩართვით, ასევე აფერხებს ოსტეოკლასტების წარმოქმნას, რაც გააქტიურებისას შეიძლება გამოიწვიოს ძვლის დესტრუქცია და ასტიმულირებს ოსტეობლასტების ფუნქციურ აქტივობას და გამრავლებას. ამრიგად, იგი მონაწილეობს ამ ორი ტიპის წარმონაქმნების აქტივობის რეგულირებაში, სწორედ ჰორმონის წყალობით წარმოიქმნება ახალი ძვლოვანი ქსოვილი.

ფარისებრი ჯირკვალი მდებარეობს კისერში, ხორხის ქვეშ, ტრაქეის წინ. ადამიანებში მას აქვს პეპლის ფორმა და მდებარეობს ფარისებრი ჯირკვლის ხრტილის ზედაპირზე. მას აქვს ფოლიკულები, რომლებიც შედგება გარე და შიდა გარსებისგან, სისხლძარღვებისა და კოლოიდურისგან.

ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებები შეიძლება მოხდეს ენდოკრინული ფუნქციის უცვლელი, დაქვეითებული (ჰიპოთირეოზი) ან მომატებული (ჰიპერთირეოზი, თირეოტოქსიკოზი) ფონზე. იოდის დეფიციტი, რომელიც ხდება გარკვეულ ადგილებში, შეიძლება გამოიწვიოს ენდემური ჩიყვის განვითარება და კრეტინიზმიც კი.

ადამიანის ფარისებრი ჯირკვალი (რუჯი), წინა მხრიდან დანახული; და არტერიები (წითელი) ამარაგებს ჯირკვალს.

ადამიანის ფარისებრი ჯირკვალი

ანატომია და ფიზიოლოგია

ფარისებრი ჯირკვალი შედგება ორი წილისგან (ლათ. lobus dexter და lobus sinister), რომლებიც დაკავშირებულია ვიწრო ისთმუსით (ისთმუსი). ეს ისთმუსი მდებარეობს ტრაქეის მეორე ან მესამე რგოლის დონეზე. გვერდითი წილები ფარავს ტრაქეას და მასზე მიმაგრებულია შემაერთებელი ქსოვილით. ფარისებრი ჯირკვლის ფორმა შეიძლება შევადაროთ ასო "H"-ს, ქვედა რქები მოკლე და განიერია, ხოლო ზედა - მაღალი, ვიწრო და ოდნავ განსხვავებული. ზოგჯერ დგინდება ფარისებრი ჯირკვლის დამატებითი (პირამიდული) წილი.

საშუალოდ, ზრდასრული ადამიანის ფარისებრი ჯირკვალი იწონის 12-25 გ-ს, ხოლო ახალშობილში 2-3 გ-ს. თითოეული წილის ზომებია 2,5-4 სმ სიგრძე, 1,5-2 სმ სიგანე და 1-1,5 სმ სისქე. 18 მლ-მდე მოცულობა ქალებში და 25 მლ-მდე მამაკაცებში ნორმად ითვლება. ფარისებრი ჯირკვლის წონა და ზომა განსხვავდება ადამიანში; ამდენად, ქალებში შეიძლება იყოს მოცულობის უმნიშვნელო გადახრები მენსტრუალური ციკლის გამო.[1]

ფარისებრი ჯირკვალი არის ენდოკრინული ჯირკვალი, რომლის უჯრედებში - თიროციტები - წარმოიქმნება ორი ჰორმონი (თიროქსინი, ტრიიოდთირონინი), რომლებიც აკონტროლებენ მეტაბოლიზმს და ენერგიას, ზრდის პროცესებს, ქსოვილებისა და ორგანოების მომწიფებას. C- უჯრედები (პარაფოლიკულური), რომლებიც მიეკუთვნებიან დიფუზურ ენდოკრინულ სისტემას, გამოყოფენ კალციტონინს - უჯრედებში კალციუმის მეტაბოლიზმის მარეგულირებელი ერთ-ერთი ფაქტორი, მონაწილე ძვლის აპარატის ზრდისა და განვითარების პროცესებში (სხვა ჰორმონებთან ერთად). ფარისებრი ჯირკვლის გადაჭარბებული (ჰიპერთირეოზი, თირეოტოქსიკოზი) და არასაკმარისი (ჰიპოთირეოზი) ფუნქციური აქტივობა იწვევს სხვადასხვა დაავადებებს, რომელთაგან ზოგიერთმა შეიძლება გამოიწვიოს გვერდითი მოვლენები, როგორიცაა სისტემური დისტროფია ან სიმსუქნე. ფარისებრი ჯირკვლის დისფუნქციის დიაგნოსტირებისთვის ტარდება T3, T4, TSH და აუტოიმუნური პროცესის გამოკვლევა.

სისხლის მიწოდება

ჯირკვლის სისხლით მომარაგება ძალზე უხვადაა, რომელსაც ახორციელებს ორი ზედა (ლათ. arteria thyroidea superior), რომელიც ვრცელდება გარე საძილე არტერიიდან (lat. arteria carotis externa) და ორი ქვედა ფარისებრი არტერიით (lat. arteria thyroidea inferior). ფარისებრი-საშვილოსნოს ყელის ღეროდან გაშლილი (ლათ. . truncus thyrocervicalis) სუბკლავის არტერიიდან (ლათ. arteria subclavia). ცხოველებში ზემო ფარისებრი ჯირკვლის არტერიებს კრანიალურ ფარისებრ არტერიებს (arteria thyroidea cranialis) უწოდებენ, ქვედას კი - კუდის ფარისებრი არტერიებს (ლათ. arteria thyroidea caudalis). ადამიანების დაახლოებით 5%-ს აქვს დაუწყვილებელი არტერია (ლათ. arteria thyroidea ima), რომელიც წარმოიქმნება უშუალოდ აორტის რკალიდან (ასევე შეიძლება წარმოიშვას brachiocephalic ღეროდან (lat. truncus brachiocephalicus), სუბკლავის არტერია (lat. A. subclavia), ასევე ფარისებრი ჯირკვლის ქვედა არტერიიდან (ლათ. A. thyroidea inferior) ის ხვდება ფარისებრ ჯირკვალში ჯირკვლის ქვედა პოლუსში. ფარისებრი ჯირკვალი ასევე მიეწოდება სისხლს ტრაქეის წინა და გვერდითი ზედაპირების მცირე არტერიული ტოტებით ფარისებრი ჯირკვალი აგროვებს ნახშირორჟანგს, ჰორმონებს და სხვა მეტაბოლიტებს მცირე ვენებში, რომლებიც ნაქსოვია ფარისებრი ჯირკვლის კაფსულის ქვეშ. ვენური გადინება ხდება დაუწყვილებელი ფარისებრი წნულის მეშვეობით (ლათ. plexus thyroideus impar), რომელიც იხსნება brachiocephalic ვენებში (lat. vena brachiocephalica) ქვედა ფარისებრი ვენების მეშვეობით (lat. vena thyroidea inferior).[1][2]

ლიმფური დრენაჟი

ფარისებრი ჯირკვლის უჯრედებს შორის მდებარე ინტერსტიციული სითხე (ლიმფა) ლიმფური სისხლძარღვების მეშვეობით ლიმფურ კვანძებში მიედინება. ფარისებრი ჯირკვლის ლიმფური დრენაჟი უზრუნველყოფილია ლიმფური სისხლძარღვების კარგად სტრუქტურირებული სისტემით. ცალკეულ ლიმფურ გემებსა და კვანძებს შორის ბევრი ტოტია. ლიმფური ჭურჭელი მიედინება რეგიონალურ ლიმფურ კვანძებში, რომლებიც მდებარეობს შიდა საუღლე ვენების გასწვრივ (ლათ. vena jugularis interna). ერთი გვერდითი წილის ლიმფს შეუძლია მიაღწიოს მეორე გვერდითი წილის დაკავშირებულ ლიმფურ კვანძებს ტრაქეის წინ მდებარე ლიმფური კვანძების მეშვეობით. ლიმფური დრენაჟის გზები მნიშვნელოვანია ონკოლოგიაში (კიბოს უჯრედებს შეუძლიათ მეტასტაზირება ლიმფური ნაკადით).[2]

ინერვაცია

ფარისებრი ჯირკვალს აქვს როგორც სიმპათიკური, ასევე პარასიმპათიკური ინერვაცია. იგი ხორციელდება ავტონომიური ნერვული სისტემის ნერვული ბოჭკოებით. სიმპათიკური ინერვაციის ბოჭკოები წარმოიქმნება ზედა საშვილოსნოს ყელის განგლიონიდან (ლათ. ganglion cervicae superius) და ქმნის ზედა და ქვედა ფარისებრი ნერვებს. პარასიმპათიკურ ინერვაციას ახორციელებენ საშოს ნერვის ტოტები (ლათ. nervus vagus) - ზედა ხორხის და მორეციდივე ხორხის ნერვები (ლათ. nervus laryngeus).

პარათირეოიდული ჯირკვლები

ფარისებრი ჯირკვლის უკანა ზედაპირზე კაფსულის გარეთ არის რამდენიმე პარათირეოიდული (პარათირეოიდული) ჯირკვალი. ჯირკვლების რაოდენობა ინდივიდუალურად იცვლება, ჩვეულებრივ ოთხია, მათი საერთო მასა 0,1-0,13 გ გამოყოფს პარათირეოიდულ ჰორმონს, რომელიც არეგულირებს სისხლში კალციუმის და ფოსფორის მარილების შემცველობას. ამ ჰორმონის ნაკლებობით, ძვლებისა და კბილების ზრდა დარღვეულია და ნერვული სისტემის აგზნებადობა იზრდება (შესაძლებელია კრუნჩხვების განვითარება).

ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებები

ჰიპერთირეოზი(თირეოტოქსიკოზი)

აუტოიმუნური თირეოიდიტი

მიქსედემა

კრეტინიზმი

დიფუზური ტოქსიკური ჩიყვი

ფარისებრი ჯირკვლის ადენომა

ფარისებრი ჯირკვლის კიბო

წარმოშობა

ევოლუციის დროს ფარისებრი ჯირკვალი წარმოიშვა ენდოსტილიდან, ღარის ფორმის ორგანო, ფარინქსის ვენტრალურ მხარეს, პრიმიტიულ აკორდებში. ის შეიცავს ჯირკვლოვან და მოციმციმე უჯრედებს, გამოყოფს და მოძრაობს ლორწოს, რომელსაც საკვების ნაწილაკები ეკვრის, ასევე შთანთქავს იოდს და გამოიმუშავებს ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონებს. ლამპრებში ენდოსტილის ტრანსფორმაცია ფარისებრ ჯირკვალში შეინიშნება ონტოგენეზის დროს. ყველა აკორდატს აქვს ენდოსტილი ან ფარისებრი ჯირკვალი; ეს არის მათი რამდენიმე საერთო ანატომიური მახასიათებელი.

კვლევის ისტორია

ძველი რომაელი ექიმი კლავდიუს გალენი ჩვენს წელთაღრიცხვამდე II საუკუნეში ვარაუდობდა, რომ ფარისებრი ჯირკვალი (რომელსაც მაშინ სხვანაირად ეძახდნენ) გამოყოფს სეკრეტს, რომელიც ატენიანებს ხორხს და ეხმარება ლაპარაკს. მე-16 საუკუნის იტალიელმა ანატომისტმა ანდრეას ვესალიუსმა აღწერა ჯირკვალი და განსაკუთრებით აღნიშნა, რომ მას არ აქვს სადინრები და მას არ შეუძლია რაიმე სეკრეციის გამოყოფა სასუნთქ გზებში, მაგრამ გალენის ავტორიტეტი უფრო ძლიერი აღმოჩნდა. 1656 წელს თვით სახელწოდება "ფარისებრი ჯირკვალი" შემოგვთავაზა ინგლისელმა ექიმმა თომას უორტონმა, რომელიც ფარისებრი ჯირკვალს თვლიდა კისრის ორნამენტად, რომელიც შექმნილია მის მრგვალ გასაკეთებლად. მე-18 საუკუნეში შვეიცარიელმა ანატომისტმა ალბრეხტ ფონ ჰალერმა კვლავ დაადგინა გალენის აზრის მცდარი აზრი, მაგრამ არ შესთავაზა ჯირკვლის განსხვავებული ფუნქცია.

1833 წელს სხვა შვეიცარიელმა ქირურგმა ა.კოჩერმა გამოაქვეყნა სტატია, რომელშიც გაანალიზებულია ფარისებრი ჯირკვლის ნაწილობრივი და სრული მოცილების 100 შემთხვევა (შვეიცარია განთქმული იყო ენდემური ჩიყვით), განხორციელებული რწმენით, რომ ამ ორგანოს მნიშვნელოვანი ფუნქცია არ ჰქონდა. ფარისებრი ჯირკვლის სრული მოცილების 16 შემთხვევაში (24-დან) პაციენტებს განუვითარდათ კრეტინიზმის სიმპტომები და შეწყდა ფარისებრი ჯირკვლის სრული მოცილების პრაქტიკა. შედეგად, კოჩერმა დაიწყო დაჯერება, რომ ფარისებრი ჯირკვლის მოქმედება გარკვეულწილად დაკავშირებულია იოდთან, რომელიც უკვე ცნობილი იყო, როგორც კრეტინიზმის სამკურნალო საშუალება. იგივე აჩვენა ცხოველებზე ჩატარებულ ექსპერიმენტებში. 1891 წელს ინგლისელმა ექიმმა დ.რ. მიურეიმ ადამიანის ფარისებრი ჯირკვლის ამონაწერი მიიღო და აჩვენა, რომ ის ეხმარება გარკვეული დაავადებების წინააღმდეგ. რამდენიმე წლის შემდეგ, მაგნუს-ლევიმ, ჯანმრთელ ადამიანებში ცხოველის გამხმარი ფარისებრი ჯირკვლების ინექციით, აღმოაჩინა მეტაბოლური პროცესების სიჩქარის ზრდა.

1896 წელს კ.ე.ბაუმანმა აღმოაჩინა ფარისებრი ჯირკვალში იოდის უკიდურესად მაღალი კონცენტრაცია სხეულის სხვა ქსოვილებთან შედარებით (ზღვის მახლობლად მცხოვრებ ადამიანებში ეს უფრო მაღალი იყო, ვიდრე მისგან შორს მცხოვრებ ადამიანებში). დაახლოებით 1900 წელს ამერიკელმა ექიმმა დ. მარინმა დაიწყო ხანგრძლივი ექსპერიმენტი ცხოველებზე. უიოდის დიეტაზე მან მათში ჩიყვი გამოიწვია, რომელიც წარმატებით განიკურნა იოდით და შესთავაზა სასმელი წყლისა და მარილის იოდირება ზღვიდან მოშორებულ ადგილებში. როდესაც მისი წინადადება მიიღეს, დეტროიტში ბავშვებში ჩიყვის სიხშირე 20-ჯერ დაეცა. 1920-იანი წლების დასაწყისისთვის იზოლირებული იყო ჰორმონი თიროქსინი მისი სუფთა სახით, მოგვიანებით კი ტრიიოდთირონინი და ტეტრაიოდთირონინი.

იხ.ვიდეო - ფარისებრ ჯირკვალთან დაკავშირებული ყველა პრობლემის გადაწყვეტა სახლში/100% გარანტირებული

ვარ 35 წლის 4 წლის წინ გავიკეთე ჩიყვის მარცხენა წილის რეზექცია. დავდივარ ედნოკროლოგთან. მაგრამ სედეგი არ მაქვს . ვარ 44კგ და წონას ვერ ვიმატებ. სეიძლება ჩემი სიგამხტრე ჩიყვის ბრალი იყო?

პასუხი; ფარისებული ჯირკვალის დაავადების დროს ადამიანი წინაში მაშინ იკლებს როცა სისხლში ჯრკვლის ჰორმონების სემცვლელობა მომატებულია თუ თქვენს შემთხვევასი ასე სიაგმხტრის მიზეზი მართლაც ფარისებული ჯირკვის დაავდება ყოფილა.